Бағалы қағаздар ақшалар
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 1
1-тарау. Коммерциялық банктердің бағалы қағаздар нарығындағы орны және
1.1 Коммерциялық банктер бағалы қағаздар нарығының кәсіпқой қатысушысы
1.2 Комерциялық банктердiң меншiктi бағалы қағаздарын шығаруы 31
1.3 Коммерциялық банктердің мемлекеттік қағаздармен операциясы 42
2 –тарау. Коммерциялық банктердің бағалы қағаздар нарығындағы қызметтеріне талдау
2.1. Коммерциялық банктің бағалы қағаздары мен операцияларын ұйымдастыру тәртібі
2.2 Коммерциялық банктердің бағалы қағаздар портфеліне
3-тарау. Коммерциялық банктердің бағалы қағаздар нарығындағы қызметтерін жетілдіру жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ 79
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 82
КІРІСПЕ
Қазақстан нарықтық экономикаға көшу барысында көптеген оқиларды басынан кешірді.
Коммерциялық банктер әмбебеп қаржылық институт ретінде бағалы
Бағалы қағаздар нарығында коммерциялық банктердің қатысу формасының кеңеюі мен
Коммерциялық банктер қор биржасында мүмкіндік беретін еншілес қаржылық
Инвестициялы - банктік филиалдар мен еншілес компаниялардың
Қаржылық институттар, әсіресе банктер жабдықтаушы мен несиелік ресурстарды тұтынушылар
Коммерциялық банктердің бағалы қағаздары жеке және корпоративті инвесторлардың назарын
Дипломдық жұмыстың тақырыбының актуалдығы: коммерциялық банктердің бағалы қағаздар нарығындағы
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты коммерциялық банктердің бағалы қағаздар нарығында
Дипломдық жұмыстың міндеті бағалы қағаздар нарығындағы банктердің ролін анықтау
Дипломдық жұмыстың құрылымы үш бөлімнен тұрады: «Коммерциялық банктердің бағалы
Бірінші бөлімде банк түсінігі, оның бағалы қағаздар нарығында ролі,
Екінші бөлімде коммерциялық банктердің кәсіпқой қызметіне талдау жасалынған, Қазақстандағы
Үшінші бөлімде коммерциялық банктердің кәсіпқой қатысушы ретіндегі мәселелері, дамуына
Бұл дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі Қазақстандағы коммерциялық банктер.
Жұмыстың тақырыбы оқу және ғылым әдебиеттерде қарастырылу дәрежесі
1-тарау. Коммерциялық банктердің бағалы қағаздар нарығындағы орны және
1.1 Коммерциялық банктер бағалы қағаздар нарығының кәсіпқой қатысушысы
Коммерциялық банктер әмбебап қаржылық институт ретiнде бағалы қағаздар нарығының
Қаржылық институттар, әсiресе банктер жабдықтаушы мен несиелiк ресурстар тутынушылар
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы тамыз айындағы №2444 «Банктер мен
есептiк операциялар: заңды және жеке түлғалардың вексель (дисконт) және
сейфтiк операциялар: құжаттар және бағалы қағаздарды, клиенттердiң құндылықтарын сейфтiк
ломбардтық операциялар: жылжымалы мүлiк және бағалы қағаздарды кепiлдiкке қысқа
бағалы қағаздар нарығындағы клирингтiк қызмет.
Коммерциялық банктер бағалы қағаздар нарығындағы қызметтi жүзеге асыру
Қазақстан Республикасының 5 наурыз 1997 жылы №77-1 «Бағалы қағаздар
Қазақстан Республикасының 5 наурыз 1997 жылы 78-1 «Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының Үкiметі қаулысымен 29 шiлде 1996 жылы №944
Қазақстан Республикасының Үкiметі қаулысымен 4 наурыз 1997 жылы
Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар жөнiнде Ұлттық Комиссия 26 ақпан
Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар жөнiнде ұлттық Комиссия Басқармасы
Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар жәнiндегi ұлттық комиссия қаулысымен 31
Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар жөнiнде ұлттық Комиссия Басқармасы қаулысымен
ЖАҚ «Қазақстан қор биржасының» мүшелерiнiң жалпы жиналысымен 2000 жылы
Коммерциялық банктер өзiнiң бағалы қағаздарын шығару арқылы эмитент ретiнде,
Бағалы қағаздар нарығында коммерциялық банктер келесi кәсiби қызмет түрлерiн
Брокерлiк қызмет
Диллерлiк қызмет
Кастодиандық қызмет
Клирингтiк қызмет
Банктердiң осы аталған қызмет түрiн, клирингтен басқасын, бiрiгiп атқаруға
Коммерциялық банктер биржаның, банктердiң, өнеркәсiптiң, ұйымдардың, түрлi акционерлiк қоғамдардың
Портфель құрудың басты мақсаты – банктiк операциялардың өтiмдiлiгi. Ссудалық
Делдалдар рөлiнде банктер кәсiпорындар талабы бойынша шығарған акциясын сату,
Схема 1. Бағалы қағаздар нарығында коммерциялық
банктердiң қызметi
Бағалы қағаздар нарығы
Коммерциялық банк
Делдал
Қаржылық брокер
Инвестициялық кеңес берушi
Сенiмдi тұлға
Депозитарий
Методикалық тұрғыдан коммерциялық банктердiң меншiктi бағалы қағаздарын эмиссиялау операциясы
Брокерлiк-диллерлiк қызмет
Коммерциялық банктер бағалы қағаздар нарығында қаржылық брокер ретiнде клиент
Брокерлiк-диллерлiк қызмет Конституциямен және Қазақстан Республикасының басқа да заңнамасымен,
Банктер өз клиенттерi үшiн бағалы қағаздарды сату, сатып алу
Брокерлiк-диллерлiк қызмет Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша лицензиялауға мiндеттi болғандықтан,
1) бiрiншi категориялы лицензия-клиент шоттарын номиналды ұстаушы ретiнде жүргiзу
2) екiншi категориялы лицензия-клиент шоттарын жүргiзу құқығынсыз (бағалы қағаздармен
Коммерциялық банк мемлекеттiк бағалы қағаздармен операцияларды жүргiзу кезiнде алғашқы
Алғашқы диллер – мемлекеттiк бағалы қағаздармен операциялар бойынша депозитарлық
Коммерциялық банкке номиналды ұстаушы ретiнде клиент шоттарымен брокерлiк-дилерлiк қызметтi
Брокер-дилердiң ұйымдық қүрылымы келесi бөлiмдердi құрау керек:
1) Сауда бөлiмшесi-бағалы қағаздармен мәмлелердi жасасу функциясы басты болып
2) Бэк-офис-негiзгi функциясы бағалы қағаздармен мәмiлелердi iске асыру және
Брокер-дилер мен инвестр арасында мемлекеттiк бағалы қағаздарымен операцияларды жүзеге
Диллердiң құқықтары мен мiндеттерi:
1. Брокер-диллер клиенттiң талабы бойынша оған өзiнiң соңғы есептi
2. Брокерлiк келiсiм-шарт жасау кезiнде брокер-дилер клиентке келесi қызмет
клиенттiң инвестициялық шешiмiне қажеттi ақпараттар ұсыну;
клиентке бағалы қағаздармен мәмiленiң жүзеге асыруы туралы ұсыныстар
басқа да ақпараттық, аналитикалық және кеңес берушiлiк қызметтер көрсету.
3. Брокерлiк келiсiм-шарт жасау кезiнде брокер-дилер клиент туралы ақпаратты
4. Клиент тапсырысы келiсi реквизиттердi қамтиды:
клиент тапсырысының үлгiсiн көрсету;
клиент тапсырысының мерзiмi туралы мәлiмет;
тапсырыстың нақты алынған күнi мен уақыты;
бүл тапсырысты алған брокер-дилер қызметкерi туралы мәлiмет;
клиент талабы бойынша мәмiле мақсатын көрсету;
брокер-дилер iшкi ережесiмен бекiтiлген басқа да реквизиттер.
5. Диллер клиенттердiң бағалы қағаздары мен операциясын инвестормен бекiтiлген
6. Қажеттi құжаттар берiлгеннен кейiн клиенттiң бағалы қағаздары мен
7. Брокер-дилер бағалы қағаздармен мәмiлелердi өз шотынан және өз
8. Диллер мемлекеттiк бойынша аукционға инвестор шотынан және талабынан
9. Диллер инвестор тапсырыс бойынша мемлекеттiк бағалы қағаздарды алғашқы
егер инвестор аукционға қатысу бұйрығын Алматы уақыты бойынша сағат
егер инвестор дилер шотында аукционға жiберетiн клиенттiк тапсырысын соммасын
10. Келiсiм-шарт мерзiмi iшiнде дилер инвесторды хабардар етуге мiндеттi:
өз шотындағы бағалы қағаздардың сандық мәлiметтерi туралы;
дилер мен инвестор арасындағы мүдделер қақтығыстары туралы, сонымен қатар
өкiлеттi мемлекеттiк органы, өзiн-өзi реттеу ұйымдардың және дилерге қатысты
осы көрсетiлген ескертулер жазбаша түрде құжатталып клиентке почта, электронды
11. Мәмiле жасау кезiнде клиент тапсырысын орындауды жетiстiктi етi
12. Бағалы қағаздармен мәмiле жасау кезiнде қарсы тапсырыстардың ең
13. Дилерге бағалы қағаз мәмiлесi жөнiнде ұсынысын мүдделер қақтығысына
14. Диллер инвесторлар бағалы қағаздарының номиналды ұстаушы функциясын атқарады:
инвесторлардың бағалы қағаздармен мәмiлесiн тiркеу;
бағалы қағаздарға құқықты растау;
бағалы қағаздардың болуын қамтамасыз ету және олармен мәмiленi жүзеге
төлем агентi функциясын атқару;
инвесторға номиналды ұстауға берiлген бағалы қағаздар туралы ақпараттар беру;
Қазақстан Республикасы заңнамасына қайшы келмейтiн басқа да функциялар.
15. Бағалы қағаздармен мәмiлелердiң екiжақты және көпжақты тiркелуi сауда
Инвестордың (клиенттiң) құқықтары мен мiндеттерi:
1. Инвестор аукционға қатысу туралы клиенттiк тапсырысты жергiлiктi уақыттың
2. Инвестор диллер шотына ақша қаражаттардың уақыттылы түсуiн қамтамасыз
3. Инвестор диллер субдепозитарийiнде сақталған мемлекеттiк бағалы қағаздар бойынша
4. Инвестор диллер субдепозитарий шегiнде тек бiр тұлғалық шот
5. Қосымша келiсiм негiзiнде инвестор дилерге мемлекеттiк бағалы қағаздар
6. Инвестор мына құқықтарға ие:
мемлекеттiк бағалы қағаздар кесiмдi (конкуренттi) баға көрсетiлуiмен сату
мемелекеттiк бағалы қағаздарды ағымды (конкуренттi емес) баға көрсетуiмен сату
мемлекеттiк бағалы қағаздарды шығару номерiн көрсетiлуiмен мемелкеттiк бағалы қағаздар
сатып алуға бұйрықты ақша қаражаттарды салу мерзiмiн немесе теңге
биржалық нарықта операция жүргiзуде сауда сессиясын анықтау уақытында бұйрық
жүзеге асыру алдында немесе бұйрық орындамау алдында бұйрық беру.
Есеп айырысу шарттары:
1. Диллер инвестордан эмиссияны реттеу немесе инвестор табысынан портфелiнен
2. Инвестор басқа алғашқы дилер субдепозитарий негiзiнде орналасқан мемелекеттiк
3. Жеке шотта алты ай iшiнде бағалы қағаздар болмаса
4. Жасалған мәмле бойынша екi жақ арасында ақшалай есеп
5. Ақша аудару мерзiмiнен кешiккен жағдайда кешiгiп алынған ақша-қаражат
6. Инвестор дилер шотына ақшаны керi шақыруына құқы бар.
7. Комиссиондық сыйақы инвестор мен дилер жасасқан «репо» мәмiлесiнен
8. Дилер инвестор шотына мемлекеттiк бағалы қағаздарды өтеуден түскен
Биржалық нарықта жасалған мәмiлелердiң уақытында төленбеу жағдайында кiнәлi жақ
Ұйымдаспаған биржалық емес нарықта жасалған мәмiлелердiң уақытында өтелмеуi кезiнде
Клиенттер туралы және бағалы қағаздар туралы жазбаша ақпарат коммерциялық
Банк брокер-дилер өз атынан немесе клиент тапсырысы бойынша бағалы
Банк iшкi есебiнде өзiнiң ақша-қаражатпен бағалы қағаздарын және клиенттiң
Коммерциялық банктер бағалы қағаздар нарығының қатысушылары брокер-диллер
жасалған мәмiлелер журналы
орындалған мәмiлелер журналы
дилерлiк операцияларға есеп жүргiзу журналы
бағалы қағаздарға күнделiктi есеп жүргiзу журналы
ақша-қаражаттарды күнделiктi есептеу журналы
Сонымен қатар брокер-дилерлер қосымша есеп жүргiзудiң ведомостерiн жүргiзедi:
орындалмаған операциялар журналы
клиенттiк операциялардың есебiн жүргiзу журналы
клиенттердiң бағалы қағаздары бойынша түскен табыстарды есептеу журналы
клиенттердiң жеке шоттарымен операциялар бойынша журналы
есеп берудi үлестiру журналы
клиент бойынша ақпараттар журналы
клиенттердiң наразылығын есептеу журналы
Банктер, яғни брокер-дилерлер операциялар көлемi және бағдарламалық қамсыздандыру мүмкiндiгiне
Дилерлiк операцияларды есеп жүргiзу журналы бағалы қағаздардың орташа өлшенген
операциялардың жасалған күнiне есеп жүргiзу
фактикалық есептеу күнiне операциялар нәтижесiн қайта бағалау
мәмiле есебi аяқталған күнiне негiзделген мәмiле сомасының толық төлемi
барлық құндық көрсеткiштер журналда бiр валютада (теңге), сондай-ақ бiрнеше
бағалы қағаздар орташа өлшенген баға әдiсi бойынша бағаланады;
банк бағалы қағаздар портфелiн бағалау үшiн орташа өлшенген баға
орташа өлшенген баға айыппұл, комиссия және басқа котировкаларды ескермегенде
операциондық шығындар;
басқа есептi регисторлармен салыстыру.
Дилерлiк операцияларды есептеу журналы мiндеттi екi бөлiмдерден түрады:
Мәмiлелер туралы жалпы ақпарат
Портфел туралы жалпы ақпарат
Олар базалық көрсеткiштердi, әсiресе банк бағалы қағаздар портфелiнiң баланстық
Клиентке қызмет көрсетуде брокер-дилер бағалы қағаздар бойынша түсетiн табыстар
клиент туралы мәлiмет
бағалы қағаздардың атауы
клиенттiң бағалы қағаздар бойынша табыстардың түскен сомасы мен күнi
Мәмiлелер есебiн жүргiзу процесiн қадағалау үшiн мәмiлелерге тапсырыс формасы
Тапсырыс орындалған жағдайда бланк сәйкес тикет - өкiмдi хат
мәмiле жақтары
бағалы қағаз атауы
мәмiле түрi
бағалы қағаздарды қайта тiркеу шарттары
төлеу шарттары
мәмiле жасаған тұлғаның аты, қолы
номерлеу жүйесiне сәйкес тикет номерi
трейдерге берiлген тапсырыстың күнi және уақыты
мәмiлеге қатысқан брокер және диллердiң брокер немес диллер ретiнде
бағалы қағаздар саны
тапсырыс орындалғаны туралы есеп берудiң келген күнi және уақыты
бағалы қағаз бағасы.
Брокер-дилердiң бағалы қағаздармен мәмiленi брокер-дилер ретiнде жүргiген кезде трейдерге
бұл мәмiле бойынша клиентке брокер-дилердiң ұсынысы туралы мәлiмет
клиенттiк тапсырыстың брокер-дилерге берудiң күнi, номерi мен уақыты.
Банк клиентке бухгалтерлiк есеп, салық салу мақсатында алғашқы есептi
Брокер-дилер клиентке есеп берудiң келесi түрлерiн ұсынады:
мәмiле орындалғаны жөнiнде мәлiмет, бұл мәлiмет брокер-дилер туралы, оның
орындалмаған клиент тапсырыстары туралы есеп беру. Бұл есеп беру
кезеңдi есеп берулер клиентке оның шоты бойынша операциясында айына
клиенттiң инвестициялық шотын жүргiзу кезiнде банк клиентке шот жағдайы
Бiрiншi категориялы брокер-дилер жеке дара немесе эмиссионды синдикат құрамында
Андеррайтер – брокер-дилердiң бiрiншi категориялы лицензиясы бар және андеррайтингалық
Андеррайтингалық операциялардың мәнi эмитент пен андеррайтер мүдделерiнiң бiрыңғайлығында. Егер
Брокер-дилерлер – эмиссионды синдикат мөшелерi арасында келiсiм-шарт (андеррайтингалық келiсiм-шарт)
эмиссиионды синдикат мөшелерi арасынан үшiншi тұлғалар алдында жауап беретiн
қажет жағдайда қосымша басқарушыларды тағайындау;
олардың өкiлдiктерi мен функциясын анықтау;
эмиссионды синдикат мөлшерi арасында құқықтар, мiндеттер мен жауапкершiлiктi бөлу;
андеррайтерлер (эмиссионды синдикат) арасында келiсiм шарт мерзiмiн белгiлеу;
келiсiм шартта бағалы қағаздар орналастырудың бағдарлы бағасын қою;
бағалы қағаздарды әрбiр андерайтерлерге бөлу;
бiр бағалы қағаздарға есептегендегi комиссионды сыйақы немесе жеңiлдiктер;
эмиссионды синдикат жүргiзу, бақылау жасау және заңдық қызмет көрсетулер
Андеррайтерлер потенциалды инвесторларға қате ақпараттарды беруге және зерттеулерi бойынша
Комиссиондық мөлшер бағалы қағаздар нарығының дамуы және оның шарттарына
«Мықты мiндеттемелер» (firm-commitment) немесе «сатып алынған мәмiлелер» -
«Жақсы мүмкiндiктер» әдiсi, мұнда андеррайтер бұл эмиссияның бағалы қағаздарын
Бағалы қағаз эмиссиясын орналастырудың тағы бiр әдiсi «резервтi мiндеттемелер»
Кастодиандық қызмет
«Кастодиандық бизнес» және «Кастодиандар» ұғымы ХХ ғасырдың 70 жылдарында
Қазақстан Республикасының «Бағалы қағаздар рыногi туралы» Заңына сәйкес
Кастодиандық қызметтің объектiсi Қазақстан Республикасы айналысқа жiберген ақша қаражаттар
Кастодиан келесi функцияларды iске асырады:
өз клиенттерiнің бағалы қағаздармен мәмiлелердiң жасалуын қадағалау;
клиенттердiң сақтауға бергген бағалы қағазмен ақша қаражаттарына есеп жасау,
атаулы бағалы қағаз есептеу;
бағалы қағаз номиналды ұстаушы ретiнде қызметiн жүргiзу;
клиенттердң бағады қағаздары мен мәмiлелерi бойынша төлем агентi функциясын
клиент бағалы қағаздарын және ақша қаражаттарын аудару және алу
бағалы қағаздар бойынша табыстарды алу және оны клиент шотына
эмитенттен клиентке ақпаратты беру;
клиент бұйырығы бойынша ақша қаражаттар төлеу;
клиентпен келiсiм шарттағы көрсетiлген және Қазақстан Республикасы заңнамасына қайшы
Кастодиан мiндеттерi:
өз клиенттерiнің бағалы қағаздар мен мәмiлелердің жасалуын қадағалау;
берiлген ақша қаражаттарды және бағалы қағаздарды сақтау, есеп жүргiзу;
клиент бұйрықтарын бұлжытпай орындау;
клиент шоттары туралы ақпаратты үшiншi тұлғаларға Қазақстан Республикасы заңнамасында
клиенттiң бағалы қағаздар мен ақша-қаражатының және өзiнiң
бағалы қағаздар және ақша - қаражаттардың есебiн және шотын
клиент шоттарының жағдайы туралы үнемi ақпарат беру;
клиенттiң әрбiр тапсырмасын орындағаны туралы жазбаша есеп берудi жүргiзу;
кастодиалды келiсiм-шартта қарастырылған басқа да мiндеттер.
Кастодианда өз шотын ашу үшiн клиент:
клиент атынан өкiмдерге қол қою өкiлеттiгi бар қызмет тұлғалардың
құрылтай құжаттарының үлгiсiн;
басқарушы органның кастодианды тағайындау шешiмiн ұсынуға мiндеттi.
Схема2. Кастодианның жұмыс схемасы.
Депозитарлық қызмет – бағалы қағаз иесiнiң құқықтарын қолдау және
Орталық депозитарий бағалы қағаздар нарығының кәсiпқой қатысушылары және халықаралық
Регистратор – Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес кез-келген ұйымдық -
Бағалы қағазды ұстаушылар реестiрi – белгiлi күнге құрылған және
Кастодиан сияқты бөлiмнiң қажеттiлiгi мыналармен сипатталады:
инвестор үшiн бағалы қағаз және ақша қаражаты есебi мен
кастодиандар арқылы Орталық Депозитармен және басқа қатысушылар арқылы байланыс
бағалы қағаздар және ақша қаражаттардың болуы мәмiленiн орындалуын кепiлдендiредi.
Регистратор Орталық Депозитариймен қажеттi ақпарат алу және бағалы қағаз
Бағалы қағаз иесi, егер кастодиандың келiсiм шарт жасаған болса,
Кастодиандар депозитарий жүйесiнiң мүшесi ретiнде нарықтың және клиенттiң бағалы
Клиенттердiң тапсырыстары мына қызметтерге бағытталады:
бағалы қағаз алу
бағалы қағазды жеткiзу
клиент шығындарын өтеу
клиент шотынан ақша қаражаттарды төлеу.
Банк – кастодиандар ЖАҚ «Орталық Депозитарийде» мемлекеттiк емес эмиссионды
Жинақтаушы зейнетақы қорларының банк кастодиандары күнделiкті Ұлттық Банкке
Есеп беретiн электрондық почта адресi
Анықтамалық (справочник)
Барлық банктерге бiрдей, бiрыңғай формаларды толтыру және есеп берудi
Бiрыңғай форма және есеп берудi өткiзудiң, толтырудың методикалық нұсқаулары
Анықтамаларға кiру мүмкiндiктi және есеп берудi өткiзу үшiн банктер
Зейнетақы активтерiнiң жағдайына қадағалау сапасын жақсарту үшiн банк-кастодиандар апта
зейнетақы активтерiнiң қозғалысы туралы есеп беру;
төленген және есептелген комиссионды сыйақылар туралы есеп беру;
зейнетақы активтерiнiң құрылымы туралы есеп беру;
валюталық инвестициялық шоттар бойынша ақша қозғалысының зейнетақы активтерi
Сол сияқты банк-кастодиандар әр ай сайын есеп беру керек.
банктiң ұйымдық құрылымында кастадиандық және брокер-дилерлiк қызметтi
бiр бөлiмнiң қызметi мен жұмысын екiншi бөлiмнiң құзiретiне жататын
осы аталған банк бөлiмшелердің қаржы нарығында басқа қызмет түрiн
банк бөлiмшелерiнiң қызметтерi мен мiндеттерiн екiншi бөлiмшенiң қызметтерi мен
бұл екi банк бөлiмшеде жеке дара бөлмелердiң болуы;
бөлiмшелердiң жеке есеп және құжат айналым жүйесiнiң болуы;
банктңің бiр бөлiмшесiнiң қызметкерiне екiншiсiнiң құзырындағы құжаттарға және
банктiң кез-келген қызметкерiне және екiншi банк бөлiмшесiнiң қызметкерiне орындауға
Халықаралық нарықтардың және бұл нарықтағы инвесторлар мен кәсiпқой қатысушылардың
Кастодиалды нарықта контрагент, яғни субкастодиан ретiнде таңдауды шетел кастодиандық
Субкастодианға кандидат іздеу барысында мына параметрлер ескеріледі:
субкастодиан қызметінің клиенттер мүдделеріне бағыты;
персоналдардың шетел тілінде сөйлеу қабілеті;
клиенттерге олардың бағалы қағаз портфелін иемденудің құқы мен статусы
клименттерге қаржы нарығы эмитенттер туралы нақты ақпарат беру;
депозитарлық кастодиандық қызмет көрсетуден алынатын комиссия ставкасының ұғымды деңгейі,
клиенттердің мүдделерін қанағаттандыратын мемлекеттік орган шешімі деңгейінде субкастодиан басшысының
Бұл талаптарға тек ірі қазақстандық банктер ғана сәйкес келеді.
Клирингтік қызмет
Клирингтік қызмет - бағалы қағаздармен мәмілелер жүргізу нәтижесінде
Қарапайым нарық үш құрамды болады: сатушы
Схема 3. Бағалы қағаздар нарығында меншік құқығының қозғалысын қамтымассыз
Клирингтік қызмет бағалы қағаздар нарығында лицензияланатын кәсіби қызмет түрі
Клирингтік ұйымдар мынадай қызметтер көрсетеді:
мәміле қорытындылары бойынша бағалы қағаздарды жеткізу және аудару үшін
жасалған мәмілелер бойынша міндеттемелерді орындау және тәуекелдерді бақылау;
бағалы қағаздармен жасалған мәмілелердің шарттарын теңестіру;
есепке қатысушылар арасында мерзімі келген барлық мәмілелер бойынша талаптарды
Клирингтің мәні болып табылатын мәмілелер туралы ақпарат бес жылдан
Бағалы қағаздар мен мәмілелердің орындалмау тәуекелін төмендету үшін клирингтік
Клирингтік ұйым өз қатысушылары алдында келісім бойынша міндеттемелерді орындамағаны
1.2 Комерциялық банктердiң меншiктi бағалы қағаздарын шығаруы
Қазақстандық банктердi екi iрi топқа бөлуге болады. Бiрiншi
Банктердiң екiншi тобы экономикалық реформалардың алғашқы сатысында құрылған iрi
Банктер өз алдында қандай мақсат қойылғанмен оны жасау
Комерциялық банктер акционерлiк қоғам формасында құрылатындықтан бағалы
Соңғы кезде банктер басқа комерциялық органдар мен ұйымдардың
Банктiк бағалы қағаздардың банктің емес бағалы қағаздардан ерекшелiгi –
Коммерциялық банктердің акцияларды шығару және тіркеу тәртібі
Коммерциялық банктер акцияларды меншік капиталды қалыптастыру мақсатында жарғылық капитал
Жарғылық капитал өсіру үшін акционерлік банк акция шығаруды тек
Егер банктiң бағалы қағаздар шығаруын тiркеу эмиссия проспектiсiнiң
эмитенттiң шығарылым туралы шешiм қабылдау;
бағалы қағаз шығарылуын тiркеу;
бағалы қағаздарды тiркеу;
шығарылу нәтижесiн тiркеу.
Егер бағалы қағаз шығарылуды тiркеу эмиссия проспектiсiнiң тiркелуiмен
эмитенттiң шығарылым туралы шешiм қабылдау;
эмиссия проспектiсiн дайындау;
бағалы қағаз шығарылуын және эмиссия проспектiсiн тiркеу;
бағалы қағаз шығару туралы басқ ақпарат құралдарында және
бағалы қағаздарды орналастыру;
шығару нәтижесiн тiркеу;
шығару нәтижесiн баспасөзде жария ету.
Бағалы қағаз шығару туралы шешiм заңға және банктiң жарғылық
Банк кеңесi акционерлердiң кезектi жиналысында өткен жылдың белгiленген жарғылық
Эмиссия проспектiсi банктiң Басқармасымен дайындалып, Басқарма төрағасымен қол қойылып,
эмитент туралы мәлiметтер;
эмитенттiң қаржылық жағдайы туралы мәлiметтер;
шығарылатын бағалы қағаздар туралы ақпарат.
Акция шығаратын банк соңғы үш қаржынық жыл iшiнде немесе
Акция шығарылымын тiркеу кезiнде оларға мемлекеттiк тiркеушi номер
Эмиссия-проспектiсiн тiркегеннен кейiн банк-эмитент оны сатып алушыларға ақпарат ретiнде
Акция шығарылымын жүзеге асыратын банктер бекiтiлген формада жыл сайынғы
банк туралы мәлiметтер: толық және қысқартылған аты, 5% жарғылық
банктiң қаржылық жағдайы туралы мәлiметтiр; қаржылық жыл нәтижесi
Комерциялық банктердің облигация шығару тәртiбi
Қосымша ақша қаражаттар тарту мақсатында банктер активтi операцияларын
Сонымен қатар, облигацияны шығару банктің қызмет етуi үшiн
Облигация түрлерi:
дисконтты облигация – номиналдық құнынан төмен орналасатын және бұл
индекстелген облигация – бұл облигацияның белгiленген айналыс мерзiмi
қалқымалы купондық облигация – айналыс мерзiмi барысында оның шығарымының
Облигацияны шығару барысында эмиссия проспектiсiнде жарияланған проценттерi мұндай
Номиналды проценттiк ставка номиналдық құнына негiзделген, заимның
Ағымдық (рыногтiк) проценттiк ставка – тәуекел дәрежесi және
Облигация элементi оны шығаруға дейiнгi уақытқа номиналды процент
Репо операциясы
Репо операциясы коммерциялық банкпен ғана емес қаржының компания және
РЕПО – екi бөлiктен тұратын қаржылық операция. Мәмiлеге
Бағалы қағазды қайта сатып алу бағасы алғашқы сату бағасынан
Керi РЕПО – репо операциясының бiрiншi бөлiгiндегi бағалы
Сауда жүйесiнде репо операциясы екi әдiспен
«тiкелей» әдiс - тiкелей мәмiлелердi жасау әдiсi
«автоматты» әдiс – автоматты репо нарығында ашық сауда әдiсi.
«Автоматты” әдiспен жасалатын репо сауда жүйесiнде жеке қаржылық
РЕПО-ның «автоматты» әдiсi арқылы бағалы қағаздар Биржаның
РЕПО жүйесiн асыру тапсырысы формасы сауда жүйесiмен анықталады. Мұнда:
РЕПО-ны «тiкелей» әдiспен жасаған кезде мәімiле бағыты – «сатып
РЕПО-ны «автоматты» әдiспен жасағанда мәмiленiң бағыты – «сатып алу»
РЕПО-ның «тiкелей» әдiсiн жасаған кезде:
ашылу және жабылу бағасы, репо затының саны
репо мәмiленiң ашылу және жабылу сомасы репоның затының сандық
Репо операциясы “автоматты” әдіспен жүзеге асырған кезде былай құрылады:
сауда жүйесінде саудаласатын қаржылық құрал ретінде репо операциясының табыстылығы
репо операциясын жүзеге асыратын сатып алушының тапсырысы Орталық депозитарийде
жабылу күні сауда жүйесімен автоматты түрде репо операциясының мерзімімен
репо операциясының заттар саны, ашылу мәмілесінің нақты сомасы, жабылу
репо жабу мәмілесі оның параметрлерімен байланысты және репо ашу
Репо операциясының ашу және жабу мәмілелерінің нәтижелері биржалық куәліктермен
Репо жабу мәмілесінің жасалуын қамтамасыз ету мақсатында:
күнделікті (әр жұмыс күні), репо операциясы бойынша сауда аяқталғанға
күнделікті, репо операциясы бойынша сауда аяқталғанға дейін он минуттан
биржа маклері репо операциясы бойынша сауданы жүргізу үшін уақытты
Репо ашу-жабу мәмілесін орындағанда бұл операциялардың заты Орталық депозитарийдегі
Репо жабу мәмілесінің параметрлерін өзгертуге мүмкіндік беріледі. Ол үшін
Егер репо сатушы “автоматты” әдіспен жасалған репо ашу мәмілесін
“Тікелей” әдіспен жасалынатын репо операциясы жабу күнінде бұзу жағдайында
- бұл репо жабу мәмілесі бұзылған
осы репо операциясының кінәлы қатысушысы биржаға бұл операция бойынша
кінәлі қатысушы репо операциясының екінші қатысушысына бұзылған репо жабу
“Автоматты” әдіспен жасалған репо операциясының жабылу күнінде бзылуы жағдайында
- бұл репо жабу мәмілесі бұзылған
репо операциясының затынан блокировка алынып тасталады және ол репо
репо операциясының кінәлы қатысушысы биржаға бұл операция бойынша есептелген
бұл операцияның басқа қатысушысы оған ешқандай шығындар мен айыппұлдарды
Репо операциясының қатысушылары арасында және қатысушылар мен биржа арасында
Қызмет өтеу мерзіміне қарай репо үшке бөлінеді:
бір түнгі (бір күндік);
ашық (операция уақыты дәл анықталмаған);
мерзімді (бірден артық күнге жасалған белгіленген мерзіммен).
Коммерциялық банктер қор биржасында арнайы котировкалардан өтетін бағалы қағаздармен
мемлекеттік бағалы қағаздармен;
мемлекеттік кепілдендірілген бағалы қағаздармен;
бірінші класты коммерциялық вексельдермен;
ірі өндірістік компаниялар мен банктердің акциялары мен облигациялары;
депозиттік сертификаттар.
Коммерциялық банкттің бағалы қағаздарды иемдену бағасы репо келісімін іске
1.3 Коммерциялық банктердің мемлекеттік қағаздармен операциясы
Мемлекеттік бағалы қағаздар – Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес айналымға
Дематериализацияланған бағалы қағаздар – құжатсыз формада шығарылып, электронды түрде
Мемлекеттік бағалы қағаздардың әрбір шығарылымы өкілетті органның берілетін ұлттық
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі мемлекеттік бағалы қағаздардың келесі түрлерін
МЕККАМ – мемлекеттік қысқа мерзімді қазынашылық міндеттемелер, 3, 6,
МЕОКАМ – мемлекеттік орта мерзімдік қазынашылық міндеттемелер 2, 3,
МЕИКАМ – мемлекеттік индекстелген қазынашылық міндеттемелер 24, 36, 48,
МЕАКАМ – мемлекеттік арнайы қазынашылық міндеттемелер 10 жыл мерзімге
Ұлттық Банктің ноталары – ҚР Ұлттық Банктың шығарылған қысқа
МЕКАВМ – мемлекеттік қысқа мерзімді қазынашылық валюталық міндеттеме 3
АВМЕККАМ – арнайы валюталық мемлекеттік қысқа мерзімді қазынашылық міндеттеме
Халықаралық МБҚ – Қазақстан Республикасының халықаралық мемлекеттік бағалы қағаздар
Халықаралық идентификациялық код (ISIN) 3 транш
ХS0102764031 XS 0102764031
Эмиссия күні 18.10.1999
Өтелу күні 18.10.2004
Айналыс мерзімі, жыл 5.
Орналастыру көлемі 200
Жылдық купон, % 13.625
Жылдағы купондық
төлемдер саны 2
Мемлекеттік бағалы қағаздар орналастыруда банкттер алғашқы диллер ретінде қатысады.
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі бойынша мемлекеттік бағалы
Мемлекеттік бағалы қағаздарды сатудың аукциондық әдісінің маңыздылығы берілген өтініштерді
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің мемлекеттік бағалы қағаздары бойынша сатудың
Мемлекеттік бағалы қағаздар қайталамалы нарықта операциялар көлемі бойынша күнделікті
Мемлекеттік бағалы қағаздарды есептеу, олар бойынша мәміледердің жасалуы алғашқы
Мемлекеттік бағалы қағаздарды орналастыруға дейінгі кезеңі аукцион жүргізген күні
Орналастыруға дейін түскен өтініштер өкілетті органмен тіркеледі. Ол эмитенттің
Қайта ашу жүргізудің кезеңі аукционды жүргізу тәртібіне ұқсас. Қайта
Конкурентті емес өтініштерді тек алғашқы диллер орташа өлшенген баға
Жазылыс жүргізу тәртібі бойынша эмитент жазылыстың ресми мерзіміне дейін
2 –тарау. Коммерциялық банктердің бағалы қағаздар нарығындағы қызметтеріне талдау
2.1. Коммерциялық банктің бағалы қағаздары мен операцияларын ұйымдастыру тәртібі
Коммерциялық банктер бағалы қағаздар нарығындағы операцияларды өз қызметінің маңыздысы
ААҚ “Алматы Сауда Қаржы Банкте” бағалы қағаздар мен операцияларды
Бағалы қағаздар бөлімі, Құнды металдар бөлімі;
Дилинг басқармасы;
Кастоди басқармасы;
Капиталмен операциялар бөлімі.
Қазақстандық бағалы қағаздар нарығында ААҚ “АСҚ Банк” 1995 жылы
Алғашқы диллер ААҚ “АСҚ Банк” биржа мүшесі ретінде “К”
ААҚ “АСҚ Банк” алғашқы дилер ретінде клиенттерге келесі қызмет
клиенттің мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алуға – сатуға тапсырысын
банк клиенттерімен мемлекеттік бағалы қағаздарға ақша қаражаттарын орналастыру жөнінде
регистраторлық қызметті жүзеге асырады (бағалы қағаз ұстаушылардың реестрін жүргізу
мемлекеттік бағалы қағаз кепіліне банкаралық нарықта ақшаны тарту –
мемлекеттік бағалы қағаздар нарығындағы қызметінің сұрақтары бойынша кеңес берушілік
кастодиандық қызмет көрсетеді;
алғашқы дилер зейнетақы активтерін басқару бойынша компаниялармен белсенді жұмыс
Әрбір жеке немесе заңды тұлға,алғашқы дилер болып табылмайтын,
Мемлекеттік бағалы қағаздармен операциялар бойынша ақшалай есеп айырысуды жүзеге
«Депо» немесе клиенттің жеке арнайы шотын ашу үшін келесі
статус Жеке тұлға Заңды тұлға
Резидент/резидент емес РНН
Жеке куәлік
Есеп айырысу шарттары белгіленген тәртіппен куәләндыратын құрылтайшылық құжаттар
белгіленген тәртіппен куәләндырылған банктік лицензияның көшірмесі
нотариуспен куәләндірылған қол қою үлгісі мен мөрінің бедерлемесі және
РНН
Есеп айырысу шоты
Источник: ОАО «АТФБанк»
Алғашқы / қайталамалы нарықта мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып
Дилер, яғни банк инвестордың мемлекеттік бағалы қағаздармен өз міндеттемесі
Белгіленген (конкурентті ) баға бойынша шығарылым белгісімен
мемлекеттік бағалы қағаздардың ағымды (конкурентті емес) баға белгілеуімен
мемлекеттік бағалы қағаздарды шығару номері көрсетілуімен мемлекеттік бағалы қағаздарды
салым сомасын теңгеде немесе ақша-қаражат салу мерзімін көрсетуімен сатып
биржалық нарықта операцияларды жүзеге асыру барысында анықталған сауда сессиясы
Өтініш жойылғанға дейін немесе орындалғанға дейін өтініш беру.
Егер өтініште мерзім көрсетілмесе, онда ол бір сауда сесиясы
2003 жылы бірінші жарты жылдығында мемлекеттік бағалы қағаздарды алғашқы
Кесте 2 Мемлекеттік бағалы қағаздарды алғашқы орналастыру
МБҚ Өткізілген аукцион саны Орналастыру үшін жоспарланған көлем,млрд.тг Жасалған
млрд.тг.
1.Қаржы Министрліктің міндеттемелері, барлығы
соның ішінде:
-МЕККАМ қысқа мерзімді
-МЕОКАМ орта мерзімді
-МЕАКАМ ұзақ мерзімді
-МЕИКАМ индекстелген
2. ҰБ қысқа мерзімді ноталары
3. Муниципалды облигациялар
34
12
18
-
4
72
-
28.3
6
19.9
-
2.4
36
-
29
10
15
-
4
66
-
20.759
1.630
13.990
-
5.139
81.780
-
Барлығы 106 64.3 95 102.539
Рынок ценных бумаг Казахстана №7\2003г.
Ұлттық банк мәліметтері бойынша 2004 ж. ақпанда 297,4 млн.
Кесте 3 2004 ж. МЕБҚ мен айналыс құрылымы және
Ай Алғашқы орналастыру Сату-сатып алу Барлығы
Қаңтар 2319,3 76179,6 78498,9
Ақпан 85,4 27130,3 27215,7
Барлығы 2404,7 103309,9 105714,6
2003ж. қаңтар 0 55229,7 55229,7
Тренд Х 1,87 1,91
ИАФР „Ирбис” мәліметтері бойынша 03.03.04.
2004 ж. ақпанда МЕБҚ бойынша 109 мәміле 4,2 млрд
Бағалы қағаздар нарығында 2004 ж. биржалық нарықта мемлекеттік бағалы
Кесте 4 Биржалық нарықта мемлекеттік бағалы қағаздарды
Компания
позициясы Қысқаша атауы Сауда көлеміндегі үлесі %
1 ААҚ „АСҚ Банк” 23,0
2 ААҚ «Банк Туран Алем» 13,3
3 ЖАҚ «Евразийский Банк» 13,2
4 ЖАҚ «Қазақстан Халық Банкінің зейнетақы активтерін басқару бойынша
5 ЖАҚ «Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры» 7,3
6 ЖАҚ «HSBK Банк Казахстана» 6,7
7 ЖШС «Туран Алем Секьюритис» 4,6
8 ААҚ «Қазақстан Қаржы Компаниясы» 4,2
9 ААҚ «Темірбанк» 2,82
10 ААҚ «Казкоммерцбанк» 2,81
ИАФР „Ирбис” мәліметтері бойынша 04.03.04.
Сонымен қатар, Қазақстанда репо нарығында алдыңғы позицияларды иемденетін банктер
Кесте 5 Репо биржалық нарықтың операторлары,
ақпан 2004ж.
2004ж. ақпандағы позиция 2004 ж. қаңтардағы позиция Банктің қысқаша
1 1 ААҚ „АСҚ Банк” 14.4
2 2 ААҚ «Банк Туран Алем» 13
3 4 ЖАҚ «Евразийский Банк» 8.7
4 18 ЖАҚ «Нурбанк» 7.8
5 5 ААҚ «Казкоммерцбанк» 5.174
6 8 ААҚ «Банк Каспийский» 5.170
7 3 ААҚ «Қазақстан Халық Банк» 4.9
8 6 ААҚ «Темірбанк» 3
9 12 ААҚ «Банк Центр Кредит» 2.7
10 25 ЖАҚ «ДБ АБН-АМРО Bank Kazakhstan» 2.6
ИАФР „ИРБИС” ақпараты бойынша, 05.03.04
Осы мәліметтерге қарағанда „он белсенділер” қатарына ААҚ „Нурбанк” ААҚ
Сурет 1 Мемлекеттік емес бағалы қағаздар биржалық
50000
40000
30000
20000
10000
қаңтар ақпан
Бағалы қағаздар бойынша дилерлік операцияларды жүргізудің техникалық ережесі
Бағалы қағаздар портфелі қатынасында инвестициялық шешімдерді дайындау кезінде Бағалы
бағалы қағаздарды өтеу графигі (“Ирбис” ақпараттық агенттіктің көздері);
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк жүргізілетін мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі жүргізілетін мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша
нарық жағдайын, оның толтырылуын және өтімділігін, бағалы қағаздар бойынша
активтер тиімділігі мен өтімділік деңгейін қолдау қажеттілігін;
менеджмент Тәуекел Департаменті (дир. деп.Бояубаев А.Ш.) және Анализ Басқармасы
Бағалы қағаздар бөлімінің басшысы инвестициялық шешімдерді қабылдау мәселелерді Қазынашылық
Қабылданған инвестициялық шешім бағалы қағаз бөлімімен рәсімделеді, келесі құжаттар
Қазқстан Республикасының Ұлттық Банк жүргізетін аукционыныда мемлекеттік бағалы
бағалы қағаздарды сатып алу және сату тикеті;
репо / кері репо тикеті екі экземплярда құрылған
Құжаттардың бір экземпляры бағалы қағаздарға ақшаны есептеу мен тіркеу
Құжаттардың екінші экземпляры бағалы қағаздар бөлімінің қызметкерлерімен дилерлік операциялар
Кесте 6 Алғашқы нарықта бағалы қағаздарды сатып алу/сату
Дилер Басқарма Басшысы Мәмілелерді рәсімдеу бөлімі
Өз қолының атынан алғашқы нарықта бағалы қағаздарды сату бойынша
Дилерге аукционда қатысу туралы өтініш жібереді.
Аукцион аяқталысымен және Дилерден алған уведомления негізінде бухгалтерлік проводкаларды
Кесте 7 Қайталамалы нарықта “Репо” операциялары бойынша бағалы
Дилер Басқарма Басшысы Мәмілелерді рәсімдеу бөлімі
Дилер мәміле бойынша барлық мәліметтерді мәміле паспортына енгізеді және
“Депо”счеты негізінде сейкес бухгалтерлік проводкаларды жасап, бағалы қағаздар портфеліне
Кесте 8 Банкаралық несиелер мен бағалы қағаздар кепіліне
Дилер Басқарма Басшысы Мәмілелерді рәсімдеу бөлімі
Дилер мәміле бойынша барлық ақпаратты мәміле паспортына өзінің қолы
“Депо” счетының негізінде сәйкес бухгалтерлік проводкаларды жасап, мбқ операциясынан
Мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша операцияларлы жүргізудің техникалық тәртібі
Кесте 9 Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығында клиенттерге
1 2 3 4 5 6 7
Клиент Алғашқы бқн-да мбқ-ды сатып алады. Мемлекеттік бағалы
Мемлекеттік бағалы қағаздар сатып алу/сатуға тапсырыс береді және сатып
Бағалы қағаздар бөлімінің маманы Мемлекеттік бағалы қағаздар нарығында
Дилинг басқармасының Басшысы
Мемлекеттңк бағалы қағаздар нарығы және мбқ нарығында банктік қызмет
Қазыналық Департаменттің Back office-нің маманына клиенттің аукционға тапсырысын тексеріп
Басқарма Төрағасының орынбасары
Келісім-шартқа қол қояды.
Сатып алу – сату келісімін немесе мәміле бойынша өкімдерге
Бас бухгалтер
Банк мөрін басады.
Сатып алу-сату келісімін және мәміле бойынша өкімдерге қол қояды
Қазыналық Департаменттің Back office
Клиент бойынша барлық мәліметтер жинақталатын клиенттің файл-папкасын ашады. Алғашқы
Источник ОАО “АТФБанк” Егер 2002 жылы мәліметтермен салыстыратын болсақ,
2003 жылы мемлекеттік бағалы қағаздар ораластырудың 80% -
Сурет 2. 2003ж. Мемлекеттік бағалы қағаздарды орналастыру
Рынок ценных бумаг Казахстана 2\2003г.
Сөзсіз, инвесторлар арасында ең танымалы ҰБ ноталары болып табылады.
2004 жылы алғашқы екі ай ішінде қайталамалы нарықта мемлекеттік
Кесте 10. 2004 жылы мемлекеттік бағалы қағаздар сатып
млн тенге:
Айы Мбқ биржалық нарық секторы
Алғашқы нарық Қайталамалы нарық
Қаңтар - 33928,6
Ақпан - 30797,4
Барлығы: - 64726,0
Тренд - 1,73
Источник: ИАФР “ИРБИС”
Ақпанда мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша барлығы 302 мәміле 30797,4
2003 жылы мемлекеттік бағалы қағаздар сату – сатып слу
Мемлекеттік бағалы қағаздар құрылымындағы сауда көлемінде екінші орында дисконтты
Кесте 11. 2004 жылы ақпандағы мемлекеттік бағалы қағаздар
Өтелуге дейінгі мерзім Сатып алушы үшін табыстылық, % жылына
лер саны
млн максималды Соңғы мәміле бойынша Орташа өлшенген
Дисконтты мбқ (тенге): ҰБ ноталары 33,9% (11,2%)
сатып алу – сату секторы айналысынан
8-кем
8-14
15-28
29-36
37-42
43-56
57-63
64-91 2,73
3,93
4,15
4,58
5,02
5,01
5,33
1,2 4,55
4,09
5,3
5,29
5,37
5,65
5,38
5,84 2,73
3,93
5,3
4,89
5,23
5,24
5,38
5,21 3,87(4,38)
4,04(5,32)
4,8 (5,76)
4,96 (5,2)
5,14(5,41)
5,28 (5,2)
5,34(5,57)
5,61(5,71) 46,71
30,9
796,6
1062,8
1555,1
1583,0
132,8
4801,6 11
2
17
19
22
28
2
91
Барлығы
10429,1
(3786,0) 192 (92)
Купонды мбқ (тенге) МЕОКАМ, МЕАКАМ 10,9% (30,1%)
сатып алу – сату секторы айналымынан
730-кем
731-1095
1096-1460
1461-1825 6,52
6,25
7,0
7,39 6,97
7,40
7,51
7,73 6,7
7,3
7,51
7,67 6,72 (6,89)
6,84 (7,48)
7,46 (8,02)
7,45 (7,50) 1427,7
356,6
242,0
13336,5 29
9
3
8
Барлығы
3359,8
(102235) 49 (107)
Купонды мбқ (долл) ВКО және Астана облигациялары 1,4% (-)
430-кем
731-1095 6,35
6,00 6,35
6,00 6,35
6,00 6,35 (-)
6,00 (-) 109,1
322,7 1
1
барлығы
431,7 (0) 2 (0)
Қазақстанның евроноталары (долл) 53,8%(58,7%) сатып алу-сату
секторы айналымынан
*593-615
**1514-1538 2,58
3,46 3,08
4,10 2,58
3,71 2,89 (2,70)
3,80 (3,78) 7632,4
8944,3 20
39
барлығы
16576,8
(19919,1) 59 (29)
жалпы
30797,4
(33928,6) 302 (228)
* үшінші эмиссия;
** төртінші эмиссия көлемдер биржалық долл/тг курсы орташа өлшенген
ИАФФ “Ирбис”. 04.03.04г.
Клиенттердің бағалы қағаздары мен мәмілелердің жүргізілуіне қадағалау және клиенттердің
Кастодиандық қызметпен айналысуға ААҚ „АСҚ Банк” 2002 ж. 9
Оған сәйкес кастодиан келесі функцияларды атқарады
Клиенттердің бағалы қағаздарымен мәміленің жүзеге асырылған қадағалау
Сақтауға қойылған клиенттердің бағалы қағаздары мен ақша қаражаттарының қауіпсіздігін
Атаулы бағалы қағаздары есептілігі
Бағалы қағаздарды номиналды ұстаушы ретінде қызметін жүргізу
Клиенттің бағалы қағаздармен мәмілелер бойынша төлем агенті функциясын атқару
Клиенттердің ақша қаражаттары мен бағалы қағаздарын аудару және алу
Бағалы қағаздарды бойынша табыс алу және оны клиент шотына
Клиент тапсырысы бойынша ақпарат төлеу
Клиентпен келісім шартқа көзделген және Қазақстан Республикакасы заңына қайшы
Клиенттерге кастодиондық қызмет көрсету барысында ААҚ „АСҚ Банк” мына
Қаржылық басқарма
Операционды Басқарманың валюталық шоттар бөлімі
Операционды Басқарма
Қазыналық Департаменттің мәмілелерді ілеспе (сопроводить) бөлімі
Қазыналық Департаменттің дилинг Басқармасының бағалы қағаздар бөлімі
Халықаралық Басқарма
Клиенттер активтерінің есебін жүргізу және олармен мәмілелерді жүргізу үшін
Ағымды шот
Инвестиционды зейнетақы шот
Зейнетақы шоты
Жеке шот ашылады.
Банктік шоттарды ашу тәртібін реттейтін келесі құжаттар болады. Қазақстан
Клиент ақшаның және бағалы қағаздар қауіпсіздігі мен есептілігін қамтамасыз
Мемлекеттік бағалы қағаздармен мәмілелерді жүзеге асыруда банктің бағалы қағаздар
Клиент белгіленген үлгіде бағалы қағаздар бөліміне аукцион жүргізу күні
Клиенттің инвестициялық шотында қаражаттар болуына және транзиттік шотында „басқа
Заңнама (зейнетақы активтері бойынша) талаптарының сәйкестігіне тек середі.
Тапсырыс бағалы қағаздар бөлімінде қайтарылады және мұнда клиент бағалы
2.2 Коммерциялық банктердің бағалы қағаздар портфеліне
Инвестициялық инструменттерді тәуекелге және табыстылыққа қатысына сәйкес қисындастыру үшін
Портфель ортақ инвестициялық мақсатқа жету үшін жиналған инвестициялық инвестордың
Инвестициялық саясатты таңдауда және бағалы қағаз портфелінің құрылымын анықтауда
Тәжірибеде барлық елдердің банктік заңнамасы портфель құрайтын бқ ның
Көптеген банктердің бағалы қағаздарға және долларға салымдарының бағыттары бойынша
капиталдың өсірілуі мен сақталуы
есептеу үшін қолданатын бағалы қағаздарды иемдену
курс ауытқулары кезінде спекулятивті ойын
Коммерциялық банктердің екі стратегиясын ажыратады пассивті және агресивті. Пассивті
Бағалы қағаздардың саны көп болғандықтан отандық банктер бұл екі
Агрессивті стратегия нарықтық курстар және проценттер ауытқуларынан табыс алу
Бұл стратегияны тек ірі банктер ғана қолданады . Агресивті
Соңғы жылдары комерциялық банктер үшін мемлекеттік бағалы қағаздарға салымдар
Кесте 12. Бағалы қағаздарға
БҚ түрлері Тәуекел деңгейі
Шетел мемлекетінің үкіметімен шығарылған, рейтингтік агенттіктің „А” рейтингінен төмен
Шетел елінің үкіметімен шығарылған рейтингтік агенттіктің „А” рейтингінен төмен
Рынок ценных бумаг Казахстана 11. 2003 ж.
Ұлттық банкінің 23 мамыр 1997 ж. №219 „Пруденциалды нормативтер
Тәуекел мөлшері бір заем алушыға оның банкке міндеттеме түрінің
Банктік өтімділікті қадағалау мақсатында коммерциялық банктер ағымды өтімділікті есептеу
-жоғары өтімді активтер
-қолма-қол ақшалар
-тез жүзеге асатын активтер
-мемлекеттік бағалы қағаздар және Ұлттық Банк қайта қаржыландыруға жататын
Банктік жүйедегі бқ портфельдің статистикалық базасын талдауда бұл көрсеткіштің
Сурет 3. Қазақстан банктік жүйесіндегі бағалы қағаздар
Рынок ценных бумаг Казахстана 11/2003г.
Егер 2000 ж басында банктік жүйедегі бағалы қағаздар портфелі
Соңғы жылдары барлық банктік жүйенің портфельде абсолютті және салыстырмалы
Сурет 4. Казақстандағы орта және шағын банктердің
Рынок ценных бумаг Казахстана 11/2003г.
15 ірі ж қалған банктердің бағалы қағаздар портфеліне қатынасының
Сурет 5. Қазақстандағы жетекші банктердің
Рынок ценных бумаг Казахстана 11\2003г.
Кесте 13. Бағалы қағаздар портфелі бойынша
Банктер Сумма,млн.тг. Үлесі,%
1.КАЗКОММЕРЦБАНК 16270 9.3
2.НСБК 21410 12.3
3.БТА 36915 21.2
4.АБН-Амро 12622 7.2
5.Нур 6739 3.9
6.Ситибанк 6756 3.9
7.АТФБанк 11845 6.8
8.ЦентрКредитБанк 3988 2.3
9.Темир 1873 1.1
10.Наурыз Банк 3846 2.2
11.Евразийский 5780 3.3
12.Каспийский 3711 2.1
13.Валют-Транзит 173 0.1
14.HSBK 2517 1.4
15.Альянс 3850 2.2
Банктер бойынша барлығы 138296 79.4
Басқа банктер 35833 20.6
Банктік жүйе бойынша барлығы 174129 100.0
Рынок ценных бумаг Казахстана 11\2003г.
Егер 2000 ж. 15 жетекші банктердің бқ портфелінің көлемі24615
Ерекшелік ретінде 1 қазан 2002 ж. жетекші банктердің
Сурет 6. Жетекші банктердің бағалы қағаз портфеліндегі үлесі
2003 ж жарты жыл қорытындылары бойынша жетекші банктердің бағалы
Кесте 14 Бағалы қағаздар портфелінің көлемі бойынша
Банк атауы Жиынтық портфельдегі үлесі Тізіміндегі орны
ААҚ «Банк Туран Алем» 21.2 1
ААҚ«Қазақстан Халық Жинақ Банкі» 12.3 2
ААҚ «Казкоммерцбанк» 9.3 3
:ЖАҚ «ДАБ» «АБН-АМРО Банк Казахстана» 7.2 4
ААҚ «АТФБанк» 6.8 5
ААҚ «Нурбанк» 3.9 6
ЖАҚ «Ситибанк казахстан» 3.9 6
ЖАҚ «Евразийский Банк Казахстана» 3.3 7
ААҚ «Банк Центр Кредит» 2.3 8
ААҚ «Наурыз Банк Кзахстана» 2.2 9
ААҚ «Альянс Банк» 1.4 9
ААҚ «Банк Каспийский» 1.1 10
ЖАҚ ДБ «HSBK Банк Казахстана» 0.1 11
ААҚ «Темирбанк» 1.1 12
ААҚ «Валют Транзит Банк» 0.1 13
Рынок ценных бумаг Казахстана 11/2003 г.
Кестеден көрінетін бағалы қағаз портфелінің жағдайы статистикалық көрсеткіш болып
Егер ком. банктерді ЖАҚ „Қазастан Қор Биржасының” (КАSЕ) „К”
Бағалы қағаз портфелі, әрі мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша
Жоғары айтылғандардан мынандай нәтиже шығаруға болады, Казақстандық коммерциялық банктер
Бағалы қағаз портфелін ААҚ „АСҚ Банк” (АТФ) мысалында қарастырып
Кесте15. ААҚ „АСҚ Б-ң” бағалы
Бағалы қағаз 2000 % 2001 % 2002 %
МҚМ 1448,0 67,4 2298,2 44,6 3582,9 56,5
ҰБ ноталары 14,9 0,7 - - - -
Евроноталар 686,0 31,9 2667,4 51,7 2662,2 37,2
Корп. ов-р - - 190,1 3,7 403,9 6,3
Барлығы 2148,9 100,0 5155,7 100,0 6649,0 100,0
Источник ОАО „АТФ Банк”
2002 ж мемлекеттік қазыналық міндеттемелер 44,6 % банктің бағалы
Сурет 7. ААҚ «АСҚБанк» бағалы қағаз
Источник: ОАО „АТФ Банк”
Инвестициялық тартымдылық деңгейі бойынша екінші орында евроноталар болып табылады.
Корпоративті облигациялардың жоғары табыстылығы ААК „АСҚ Банктің” бағалы қағаз
3-тарау. Коммерциялық банктердің бағалы қағаздар нарығындағы қызметтерін жетілдіру жолдары
Қазіргі жағдайда коммерциялық банктер нарықтың басқа қатысушйлары сияқты бағалы
нарықтың жеткіліксіз айқындығы;
олардың қаржылық жағдайы туралы мәліметтерді алу қиындығы;
бағалы қағаз иемденушілердің мәліметтер базасын жоғалту мүмкіндігінен сақтанбайтын салыстырмалы
бағалы қағаз иесі алдында эмитеттердің төлем міндеттемелерін уақытылы
инвесторлар мүддесі мен құқығымен саналатын эмитенттердің психологиялық дайын болмауы;
бағалы қағаздар нарығының әлі де болса толық дамымауы, оған
Коммерциялық банктер брокерлік-дилерлік қызметін жүзеге асырғанда мыныдай мәселелермен кездесуі
ақпараттың кейбір жағдайда тез, жедел жеткізілмеуі;
брокерлік ұйымдасқан фирмалармен бағалы қағаздармен
нарықтың әлі де толық дамымауы;
бағалы қағаздар портфелінің табыстылығын есептеуі курстың өзгеруімен байланысы;
мемлекет тарапынан толықтай реету базасының ұйымдастырылмауы т.б.
Бұл мәселелер біліктілік куәліктері бар мамандарға байланысты
Коммерциялық банктердің кәсіпқой қатысушы, кастодиан ретіндегі қызметінің даму болашағы
1 Жеке инвесторлардың қаражаттарын үздіксіз инвестициялау механизмі. Банк –
2 Интернет жүйесі даму контекстегі технологиялық фактор қарастырылады. Кастодиандардың
Ұлттық Комиссия банк-кастодиандардың жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтерін есептеу
тікелей мүмкіндіктің болуы
бағалы қағаздар нарығында кастодиандық қызмет көрсететін шетел ұйымдарының кастодиандық
Орталық Депозитарий арқылы қызмет атқару.
Бұл шешім Ұлттық Комиссия директорының «Жинақтаушы Зейнетақы Қорының
Кастодианның қазақстандық бағалы қағаздар нарығындағы негізгі
Коммерциялық банктер қазіргі кезде түрақты және табысты қызмет ететін
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстандық коммерциялық банктер бағалы қағаздар нарығындағы қызметін маңызды
Коммерциялық банк ұйымдасқан бағалы қағаздар нарығында мәмілелерді өз атынан
Кәсіпқой қатысушы ретінде коммерциялық банктер брокер-дилерлік, кастодиандық, клирингтік қызметтерді
Комиссиондық бастама негізінде коммерциялық банктер облигацияларды және тағы басқа
Коммерциялық банктер бағалы қағаздарға қаражаттарды табыс алу мақсатында салады.
Коммерциялық банктер инвестициялық компаниялар рөлінде үшінші тұлғалардың пайдасына бағалы
Банктер бағалы қағаздарды орналастыруды жүргізетін инвестициялық компания алдында өзіне
Сонымен коммерциялық банктер Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының қалыптасуына үлкен
Коммерциялық банктерлің бағалы қағаздары жеке және корпоративті инвесторлардың
Банктер уақытша бос ақша-қаражаттарды жинақтап және оны белсенді қызмет
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасының 5 наурыз 1997 жылы №77-1 «Бағалы
2.Қазақстан Республикасының 5 наурыз 1997 жылы №78-1 «Қазақстан Республикасының
Постановления Правления Нацбанка от 31.12.98 г. №341 ''О требованиях,
Постановления Директората Нац. Комиссии от 14.10.99г. №455 ‘’Об утверждении
Постановления Нац. Комиссии от 26.02.00г. №66 ‘’О совмещении профессиональной
Б.А..Көшенова. ''Бағалы қағаздар нарығы'' оқу құралы Алматы: Экономика, 1999
В.И.Колесников. ''Ценные бумаги'' Москва, 1998 год.
Г.С.Сейткасымов. ''Ценные бумаги и фондовый рынок'' Алматы: Экономика, 1998
9. Е.С.Жуков. ''Ценные бумаги и фондовый рынок'' Москва, 1996
Баймуратов У.Б. Каирленов М.А. О ресурсной базе и стимулировании
Кажикаримов Б.К. Ильясов А.А. Деятельность банков на рынке ценных
Арыстанов А. Корпоративные облигации как инструмент долгового финансирования //Рынок
Иванов М. Биржевой фондовый рынок Казахстана в феврале 2003
2003 г. с.30.
Кошербаева А. Торговые системы: надзор, дерегулирование, создание и единые
Кулатаев Б. Инвестиции банков в ценные бумаги: вопросы рейтинга
Нурмуханбетов Е. Итоги развития фондового рынка Казахстана в первом
Калкабаева Г. Банковское кредитование как фактор экономического роста// Новые
Уркунчиев Е. Рынок облигаций как альтернатива рынку банковских кредитов//
Қосымша 1
Коммерциялық банктердің 2002 ж эмиссиондық белсенділігі
Эмитент Эмиссиялық белсенділігі
Номинал дана Эмиссия көлемі
ААҚ „Банк Каспийский”
Жай Акция
Облигациялар Т-210
100 1569000
150000 Т 329490000
15000000
ААҚ „Казкоммерцбанк”
Жай Акция
Евроноталар Т 10
1000 249220069
20000 Т 20942200690
20000000
ААҚ „АСҚ Банкі”
Жай Акция
(6 эмиссия)
Артықшылықты Акция
(6 эмиссия)
Жай Акция
(7 эмиссия) Т 1000
Т 1000
Т 1000 1611100
400000
1088900 Т 1611100000
Т 400000000
Т 1088900000
ААҚ „ВалютТранзитБанк”
Облигациялар 100 100000 10000000
ААҚ „Лариба Банк”
Облигациялар 1000 1000 1000000
ААҚ „ТуранАлемБанк”
Облигациялар
Конвертталған артықшылықты Акциялар
Евроноталар 100
Т 10000
1000 200000
126722
100000 20000000
Т 4267220000
100000000
ААҚ „Наурыз Банк”
Жай Акциялар
100 150000 15000000
ААҚ „Техакаванк”
Т 1000 1500000 Т 1500000000
ААҚ „Темірбанк”
Облигациялар Т 100 59000 5900000
ААҚ „БанкЦентркредит”
Жай Акциялар Т 200 5000000 Т 1000000000
РЕПО НА KASE – 11 490,5 МЛН ТЕНГЕ
/ИРБИС, 03.03.04./ - Сегодня на Казахстанской фондовой (KASE) на
Тип сделки репо Календарный срок, дн. Ставка репо, %
Минимум максимум средневзвешенная
номинал эффект
Open* 1 1,50 4,50 3,79 3,87 4248,3 21
Open* 3 4,50 4,50 4,50 4,60 45,0 2
Open 4 3,50 3,50 3,50 3,56 25,4 1
Open 7 4,90 4,90 4,90 5,02 6,2 1
Open* 8 4,50 4,50 4,50 4,60 250,0 1
Open 10 8,56 8,56 8,56 8,92 6,4 1
Open* 14 5,00 5,00 5,00 5,12 250,0 1
Open* 28 5,00 10,04 5,93 6,12 238,0 3
Итого
5069,4 31
Close 3 1,00 4,49 3,15 3,21 5588,2 26
Close 4 4,00 4,00 4,00 4,08 2,5 1
Close 7 4,75 7,04 5,50 5,65 367,7 5
Close 11 8,57 8,57 8,57 8,94 6,4 1
Close 14 5,50 6,20 5,72 5,88 325,7 3
Close 28 5,50 6,00 5,55 5,69 110,5 3
Close 31 12,00 12,00 12,00 12,68 5,1 1
Close 39 9,01 9,01 9,01 9,38 15,0 1
Итого
6421,1 41
ВСЕГО
11490,5 72
Методом открытых торгов (в секторе автоматического репо) заключено 57
Динамика ставок репо (по операциям открытия на сопоставимые сроки)
Срок, календарн.дн. Ставка сегодня, % год. Ставка в пред.
3 дн 4,50 3,14 +1,36
7 дн 4,90 10,02 -5,12
14 дн 5,00 4,60 +0,40
28 дн 5,93 7,64 -1,71
Позиции на рынке репо основных категорий участников выглядели следующим
«+» - привлечение, «-» - размещение; тренды – в
Субъективы пенсионного рынка: - 17,6% (-420,0 млн тенге), 3
Банки второго уровня (БВУ):
- +1 883,3 млн тенге (привлечение, 3 банка), -
НОТЫ-91 НАЦБАНКА КАЗАХСТАНА
ЭМИССИИ 789 – РЕЗУЛЬТАТЫ РАЗМЕЩЕНИЯ
/ИРБИС,26.03.04./ - Сегодня Национальный Банк Казахстана провел 789-й аукцион
Аукцион проводился с доразмещением, реализованным в течение дня. Ниже
Тип бумаги
NSIN
Торговый код KASE
Регистрационный номер ИРБИС
Номинал, тенге
Дата предложения (аукциона)
Дата оплаты
Начало обращения
Дата погошения
Срок обращения
Плановый объем, млн. тенге
Число участников – Первичных агентов
Спрос, млн тенге
Доходность по спросу средневзв., % год
Фактический объем, млн тенге
Цена отсечения, тенге
Цена средневзвешанная, тенге
Доходность максимальная, % год
Доходность средневзв., % год
Доходность средневзв. Эфф., % год Ноты-91
KZW1KD917899
NTK789.091
789/N
100,00
26.03.03
26.03.03
26.03.03
25.06.03
91 день
500,0
7
7 173,5
5,56
7 055,0
98,63
98,63
5,56
5,56
5,58 Ноты-91
KZW1KD917899
NTK789.091
788/N
100,0
21.03.03
21.03.03
21.03.03
20.06.03
91 день
(0)
(-1)
(+ 6 705,7)
(-0,12)
(+ 6 710,4)
(+ 0,01)
(+ 0,01)
(-0,04)
(-0,04)
(-0,04)
Результаты аукциона выглядят интересными в контексте последнего времени. Нацбанк
(2004-03-26)
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Т.РЫСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
“Қаржы және несие” факультеті
«Банк ісі» кафедрасы
Исаев Медет Конырбаевич
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Коммерциялық банктердің бағалы қағаздарменен операциялары
ғылыми жетекшi: “Банк ісі” кафедрасының э.ғ.д.,
доцент Исаев И.И.
_________________
Рецензент:________
_________________
_________________
Жұмыс қорғауға жіберілді
“Банк ісі” кафедрасының меңгерушісі,
э.ғ.к., профессор Хамитов Н.Н.
________________________
“______” ___________________ 2004 ж.
Алматы 2004ж.
Рынок ценных бумаг Казахстана 1/2002
Закон Республики Казахстан от 5 марта 1997 г. №77-1
Положение о кастодиальной деятельности на рынке ценных бумаг в
ҚР бағалы қағаздар бойынша Ұлттық Комиссия басқармасының №388 05.08.1999
Правила ежедневной электронной отчетности банков-кастодианов накопительных пенсионных фондов
Постановление диретората Нац.Комиссии РК по ценным бумагам от
Постановление Нац. Комиссии РК по ценным бумагам от 26.02.00
Кастадиальная деятельность банков РК: основные факторы и перспективы развития.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк Басқармасының 1999 жылғы 3 шілдедегі
Постановление Правления НБ РК от 13 мая 2002 года
Рынок ценных бумаг Казахстана 11\2003
83
Кастодиан
Сақтау және есептеу
клиент
эмитент
регистратор
Орталық депозитарий
дивидендтер
Бағалы қағаздар
ақшалар
Ақшаны, бқ, аудару
Жеке шот
сауда алаңы
Орталық депозитарий
Клирингтік ұйым
Жасалған мәмілелер
туралы ақпарат
Ақша қаражаттар қозғалысы
бағалы қағаздардың жекеменшік
құқығының қозғалысы
БАНК
Регистратор
Қосымша 2
Қосымша 3
Бағалы қағаздардың түсініктемесі
Қаржылық инвестициялар және ақшалар жайлы
Ақшаның формалары мен түрлері
Бағалы қағаздар есебі
Бағалы қағаздарды нарығының құрылымы
Ақшаның түрлері
Қаржылық инвестициялар және ақшалар
Қаржы және ақша нарығы
Банктерге және үкіметке несиелер беру
Ақша қаражаттары есебінің теориялық негіздері