Топырақ қара шірік
Мазмұны
Кіріспе
І тарау. Әдебиеттерге шолу........................................................................7
ІІ тарау. Топырақ – климат жағдайы...........................................................14
ІІІ тарау. Тәжірибелік – зерттеу бөлімі......................................................15
Зерттеу міндеті, бағдарламасы мен әдістемесі.......................24
Зерттеу нәтижелері....................................................................24
Зерттеу нәтижелерін экономикалық негіздеу.........................45
Қорытынды....................................................................................................56
Өндіріске ұсыныс.........................................................................................57
Қолданылған әдебиет ...................................................................................58
Қосымшалар...................................................................................................60
Кіріспе
Жеміс шаруашылығы ауыл шаруашылығы салаларының бірі. Бұл саланың негізгі
Жеміс-жидектің құрамында органикалық қышқылдар, қант, хош иісті илік заттар,
Қазақстанның таулы жеріндегі ормандарда алуан түрлі жеміс ағашы өседі.
Жеміс-жидектерде жеңіл сіңімді қант көп. Алма мен алмұртта 13-14
Жеміс-жидек тамақ өнеркәсібі үшін өте бағалы шикізат болып табылады.
Жеміс ағаштарының санитарлық-гигиеналық та маңызы бар. Бақтар ауылдар мен
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында жеміс-жидек дақылдарынан аса сапалы мол
Жеміс шаруашылығына көп еңбек сіңірген ғалымдар қатарына А.Ж.Жанғалиев, А.П.Драгавцев,
І-тарау. Әдебиеттерге шолу
Ұластыру вегетативті көбейту тәсілдеріне жатады. Ол арқылы:
а) жеміс ағаштарының мәдени сорттарын сақтайды және
ә) телінушінің жеміс салуын жеделдетеді және өсу
б) жарамайтын сорттарды одан құндырақ өнімді, сол жердің
Жеміс шаруашылығында ұластырудың 150-ден астам тәсілдері бар және олардың
Отырғызу көшеттерін күзде, көктемде қазып алуға болады.
Жеміс көшеттерімен айналысатын шаруашылықтар өздері өсіріп, сатқан егу
Көшеттіктің бірінші танабында телітушілер (себінділер немесе сұлама
Көзсабақтың сорттарды көбейту үшін көшет өндірісінде қолданылатын
Жасалуы қарапайым және еңбек өнімділігі жоғары.
Телінушіні үнемді пайдалануымен қатар біріккіштігі
Жағатын жабдықтарды қажет етпейтін кішігірім және тез бітелетін
Профессор Будаговскийдің (1976) ұсынысы бойынша
Тікпе көшеттер өсіруде, қалыптастыру бөлімінің маңызы өте
Профессор Трусевич Г.В. (1978) телітушіге негізінен үш
қолданылатын ауданның қолайсыз ауа-райына экологиялық факторларына
телінген сорттармен биологиялық сәйкестілігі;
телітушінің өнімділікке және жеміс сапасына
Көшеттіктің екінші танабында бір жылдық ауаның
Профессор Драговцев А.П. (1956) Іле Алатауы жағдайында
Телітуші ретінде жеміс өсімдіктерінің жабайы
Жеміс өсімдіктерінің телітушілері көбею тәсілдері себінді
Соңғы жылдары колхоз, совхоздардың таралуына байланысты бақтар
2004 жылдан бастап біздің республикамызда таулы ормандарда жабайы
Трусевич Г.В. (1964) орман және кавказ алмаларының телітушілік сапасы
Алма телітушілерінің тамыр жүйелері қысты күні аязға бірдей
Қазіргі жағдайда өнімділігі жоғары американдық сорт Голден делишес
Қазіргі кезде әлсіз өсетін телітушіні өсу мәдениеті
Телітушілер себіндік бөлімшесінде күзде қазылады.
Жеміс көшеттерін қысқы телу әдістерін пайдаланып өсіру барлық
Себінді телітушілерге телінген ағаштардың экологиялық факторларға (қуаңшылыққа суыққа) бейімділігі
Ұластыру арқылы көбейту вегетативті көбейту әдістерінің
Көбею коэффициентін жоғарылату үшін аналықта сұлама әдісін пайдалануға болады.
Көзсабақтау екі мезгілде жүргізіледі көктемде және күзде. Жазғы
Көктемгі көзсабақтау өнетін бүршіктермен жүргізіледі.
Телітушінің өлшемі мен пішініне қалқаншаны телітушімен жалғасытру әдісіне
Жеміс дақылдарының сапалы тікпе көшеттерін, телітушілерін өсіру үшін, осы
Топырағы
Агроуниверситет оқу – тәрбие станциясында екі түрлі топырақ кездеседі.
Гумис қабатының жамылғыштығы мен ерекшеленеді (А+В-5 см). Негізгі
«Агроуниверситет» оқу - өндірістік станциясындағы топырақ –
Жер бедері
Алматы облысы төңірегі негізінен таулы келеді. Оңтүстігінде Тянь-Шань тауларының
«Агроуниверситет» оқу - өндірістік шаруашылығы таулы аймақта орналасқан. Бұл
1. Аудан шаруашылықтың бірінші бөлімінде орналасқан. Осы аймақ өзендерімен,
2. Александровка селосының екі жағына 2-3 км созылып жатыр.
Қорыта келгенде таулы файмақтардың ауа-райын, топырақ жағдайын жер
II-тарау. Топырақ –климат жағдайы
Климаты
Агроуниверситет оқу-тәжірибе станциясы Алматы облысы, Талғар ауданы, Байбұлақ елді-мекенінде
Бұл жердің климат жағдайы біршама жұмсақтығымен, жылу мен ылғалдың
Көктемде ызғар сәуірдің үшінші онтүстігінде басылып, қарашаның үшінші онкүндігі
III-тарау. Тәжірибелік-зерттеу бөлімі
3.1. Зерттеу міндеті, бағдарламасы мен әдістемесі
Зерттеу міндеті
Қазақ Ұлттық Аграрлық Университетінің жылыжайында тамыры жабық алма тікпе
3.1.1. Зерттеу нысандары
Тәжірибеге Қазақстан Республикасының оңтүстік және оңтүстік-шығыс жеміс аймақтарында аудандастырылған
Нысандарының қысқаша сипаттамасы
Голден делишес-Американдық сорт. Алматы, Оңтүстік Қазақстан облысында аудандастырылған.
Ағаштарының өскелеңдігі орташа, бөрік бастары сопақша, онша тығыз суыққа,
Жемісті отырғызылғаннан кейін 5-6 жылда салады, өнімді жыл сайын
Айдаред-сорт АҚШ-та Пагнер мен Джонатан сорттарын будандастырудан алынған. Ағашы
Оңтүстік аймақтарда жеткілікті қысқа төзімді сорт екенін көрсетті. Қара
Жемістің өлшемі орташа немесе орташадан жоғары. Жемістің барлық бетінде
Телітушілер
М 9 телітушісіне ұластырылған ағаштардың биіктігі 2,5-3,5 метірге жетеді,
Голден делишес сорты бойынша гектарынан 224 центнер, тамыр жүйелері
Бұл телітуші Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығысында топырақ-климат жағдайлары анағұрлым
3.1.2. Тәжірибе учаскелерінде жүргізілген агротехникалық күтім
Агротехникалық күтім жылыжайдың ішкі жағдайларына байланысты жүргізілді. Негізі дайындық
Содан соң арнайы қадалармен контейнер түбінде тоқтау су жиналмас
Наурыз айында қысқы телу жұмыстары жүргізілді. Қысқы телімелерді тәжірибе
Қысқы телімелер негізінен стратификация өтпестен, ұластырудан кейін контейнерлерге отырғызылып,
Аурулар мен зиянкестерге қарсы күрес қажеттілігіне қарай жүргізілді. Балақ
Вегетация бойында зерттеу әдістемесіне сай есептер жүргізілді.
3.1.3. Тәжірибе сұлбасы мен зерттеу әдістемесі
Тәжірибе сұлбасы
Зерттеу жұмысы Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті территориясында орналасқан жылыжайда
Тәжірибе алма дақылының тамыры жабық тікпе көшеттерін қысқы телімеден
Зерттеу екі тәжірибеден тұрады.
Бірінші тәжірибеде жылыжай жағдайда қысқы телімелерді арнайы дайындықтан өткізу
Екінші тәжірибеде жылжымайды тамыры жабық тікпе көшет өсіру
Бірінші тәжірибе сұлбасы
Субстрат Стратификация Сорт
Топырақ + қара шірік өткен Голден делишес
өтпеген Голден делишес (үлгі)
Вайнеспур
Айдаред
Ренет Абраменко
Саливарское благородное
Екінші тәжрибе сұлбасы
Субстрат
құрамы үлесі
Топырақ + қара шірік (үлгі) 1:0,5
Топырақ + қара шірік + азот 1:0,5:N
Топырақ + қара шірік + азот 1:0,2: N
Топырақ + қара шірік 1:0,2
Топырақ + құм + қара шірік 1:1:0,5
Топырақ+ағаш үгіндісі+құм+қара шірік 1:1:1:0,5
Топырақ+ағаш үгіндісі+қара шірік 1:1:0,5
Бірінші тәжірибе екі факторлы, алты нұсқалы, үш қайталанымды. Әр
Енкінші тәжірибе бір факторлы, жеті нұсқалы, үш қайталанымды. Әр
Зерттеу әдістемесі
Тәжірибедегі нұсқалар бойынша қысқы телімелерінің санын (біріккен, өнген, өскен,
Биометриялық көрсеткіштер И.В.Мичурин атындағы Бүкіл одақтық ғылыми-зерттеу институтының әдістемелері
Жапырақ тақтамаларының аудандары профессор А.П. Драгавцевтың палеткалық әдісімен (1956)
Жапырақ ылғалдылығы көрсеткіштері М.Д.Кумниренко, Г.П. Курчатова, Е.В. Крюкова ұсынған
Бақылау барысында жинақталған сандық мәліметтерді статистикалық өңдеуден өткіздік. Тәжірибе
Жапырақ ауданы
Профессор А.П. Драгавцев (1956) ұсынған палеткалық әдіспен анықтадық.
Палетканы екі целлулойдты тақтаны (10×15 см) ауыспалы етіп біріктіріп
Тақталарды ашып, ортасына жапырақты орналастырып жабады да, толық және
Көшеттің жапырақтылығы
(жалпы жапырақ ауданы)
Өсу тоқталған кезде, әр нұсқадан тоғыз көшеттен алынып, сондағы
Жапырақтын жалпы ылғалдылығы
(жалпы сулылығы)
Жапырақ тақтасын 105 градус температурада кептіру тәсілімен анықтайды. Анализ
Егер жапырақ салмағы (массасы) 500 милиграмнан артық болса, онда
Жапырақ тақтасының жалпы ылғалдылығы, ондағы су мөлшерін (жапырақтын бастапқы
,
мұндағы: х- жалпы ылғал, %
А- бастапқы салмақ, мгр
В- құрғақ салмақ, мгр.
Жапырақтың ылғалды сақтау қабілеттілігін (өлшеу тәсілі)
Ылғалды сақтау қаблеттілігін, жапырақтарды алты сағат бойы солдыру (кептіру)
мұнда: х-ылғалды сақтау қаблеті, %
А-бастапқы салмақ, мгр.
П-белгілі уақыт аралығында солдырғанда жоғалған су, мгр.
Жапырақтың салыстырмалы тургорлығын анықтау
(относительная тургоресцентность)
Анализге ұшыраған жапырақтардың сағағы су астында жаңартылады, сонан соң
Салыстырмалы тургорлық келесі формуламен есептелінеді:
мұндағы; а - салыстырмалы тургорлық (анықталған кездегі жапырақтағы су
А-С) - анықтаған сәттегі өлшемдегі су мөлшері анықтау ылғал
(В-С) - жапырақтардың сумен қаныққан кейінгі өлшемдегі жалпы
Жапырақтағы тапшы суды анықтау
Жапырақтағы тапшы суды анықтау жолы жапырақтын салыстырмалы тургорлығын анықтау
%
мұндағы;
қалпындағы жалпы мөлшерінен пайызы.
(В-А) - жапырақтағы қанықтырғанда сіңірген су, мг;
(В-С) - толық қаныққан қалпындағы жапырақтағы
жалпы су мөлшері, мг.
3.2. Зерттеу нәтижелері
Жеміс тікпе көшеттерін көбейтудің тиімді тәсілдерінің бірі стол үстінде
Сонымен қатар жеміс тікпе көшеттерінің қысқа мерзімде өсірудің бірден-бір
Жылыжайда өсімдімдіктердің өсіп-дамуына қолайлы ортаны ұйымдастыруға өте ыңғайлы. Қыста
Сондықтан біз тәжірибемізде өсімдіктердің өсуіне қолайлы жағдай туғызатындай, оларға
Сонымен стратификациядан өту үшін бұл нұсқадағы телімелер тоғыз күн
Осы егілген телімелердің ортаға бейімделуі екі жылғы мәліметтер бойынша
Тікпе көшеттерінің бір гектары жылыжай ауданынан шығымы, осы сақталған
Алма сорттары қысқы телімелердің тіршілік көрсеткіштері 4 кестеде берілген.
3 кесте. Жылыжайда субстрат қоспасында өсірілген қысқы телімелердің 2005,
Субстрат Біріккені өнгені өскені сақталғаны *Тікпе көгет шығымы, дана/га.
Топырақ+қара шірік (үлгі) 91,66 85,15 81,66 50,0 36000
Топырақ+ағаш үгіндісі + қара шірік 96,66 95,0 91,67 88,33
Топырақ+құм+қара шірік 95,0 93,33 88,33 66,66 47995
Топырақ+ағаш үгіндісі+құм қара шірік 96,66 95,0 91,66 85,0 61200
4 кесте. Жылыжайды өсірілген алма-сорттары қысқы телімелерінің екі жылдағы
Страти-фика-ция Сорт Біріккені өнгені өскені сақталғаны *Тікпе көгет шығымы,
өткен Голден делшиес 95,0 93,5 90,0 76,66 55195
өтпеген Голден делшиес 90,0 86,33 83,33 60,0 43200
Ренет Абраменко 90,0 86,66 83,33 61,66 44395
Айдаред 90,0 86,66 83,33 53,33 38397
Вайнеспур 95,0 91,66 86,66 66,66 47998
Саливарское благородное 91,66 86,66 83,33 73,33 52797
* Ескерту: 1 гектар жылыжай ауданында 72 мың контейнер
Зерттелген алма сорттары: арасынан тіршілік көрсеткіштерінің (біріккен, өнген, өскен,
Тәжірибедегі қысқы телімелердің сақталған үлесін бір гектерда орналасқан санына
Сонымен жылыжай жағдайында тамыры жабық қысқы телімелерді өсіруге ең
Қысқы телімелерді стратификациядан өткізу тікпе көшет шығымын айтарлықтай (16,66
Тәжірибеге алынған бес алма сорты телімелерінің арасынан Голден делшиес
Өсімдіктердің өсіп-дамуына жылыжайдың микроклиматы көктемгі салқын кездері, қолайлы болды.
1 сурет. Алманың Голден делшиес сорты қысқы телімелері сабағының,
Шартты белгі.
Топырақ+қара шірік
Топырақ+қара шірік+азот
---------------- -- Топырақ+құм+қара шірік
- × ------------- - Топырақ+ағаш үгіндісі+құм+қара шірік
– Δ - -
Екі жылғы (2005-2006жж) орташа өркен ұзындығы мен жапырақ тақталары
Сонымен қысқы телімелердің өсіп-өркендеуіне құрамы «Топырақ, ағаш үгіндісі, құм
Қазақстанның оңтүстік жеміс аймақтарында, жаз айларында жарық пен жылу
5 кесте. Алманың Голден делшиес сорты тікпе көшеттерінің сапасына
Субстрат ІІ сорт Стандартқа сай емес Барлығы, дана/га
Құрамы үлесі % дана % дана
Топырақ+қара шірік (үлгі) 1:0,5 5,9 2407 94,1 38395 40802
Топырақ+қара шірік+азот 1:0,5+N 9,0 2376 91,0 24026 26402
Топырақ+құм+қара шірік 1:1:0,5 19,0 9576 81,0 40824 50400
Топырақ+ағаш үгіндісі+құм+қара шірік 1:1:1:0,5 11,1 7192 88,9 57608 64800
Топырақ+ағаш үгіндісі+қара шікір 1:1:0,5 13,8 9604 86,2 59998 69602
6 кесте. Жылыжайды өсірілген алма сорттарының тамыры жабық тікпе
Страти-фика-ция Сорт І - сорт ІІ - сорт Стандартқа
% дана % дана % дана
өткен Голден делшиес 0 0 40 23999
Голден делшиес 0 0 5,9 2407 94,1 38395
Ренет Абраменко 3,8 2280 26,9 16139 69,3 41578 59997
Айдаред 0 0 0 0 100 45597 45597
Вайнеспур 0 0 0 0 100 50400 50400
Саливарское благородное 0 0 3,6 2419 96,4 64778 67197
Құрамы «Топырақ, құм мен қара шіріктер» тұратын субстраттардағы телімелердің
Жылыжай өсірілген алманың бес сортынан (Голден делшиес, Ренет Абраменко,
Сонымен жылыжайда тамыры жабық қысқы телімелерді өсіру үшін пайдаланылған
7 кесте. Алманың Голден делишес сорты қысқы, телімелері
Субстрат Сабақ, см Жапырақ ауданы, см2 Тамыр ұзындығы, см
Құрамы үлесі Жер үсті Жер асты орташа жалпы қаңқалық
ұзындығы диаметрі
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Топырақ+қара шірік (үлгі) 1:0,5 39,8 2,0 13,6 15,5 183,0
Топырақ+қара шірік+азот 1:0,5+N 64,5 2,9 12,8 27,5 463,3 40,6
Топырақ+құм+қара шірік 1:1:0,5 58,1 2,7 13,3 23,6 423,6 56,3
Топырақ+ағаш үгіндісі+құм+қара шірік 1:1:1:0,5 50,3 2,4 11,0 21,5 325,6
Топырақ+ағаш үгіндісі+қара шікір 1:1:0,5 52,3 2,0 13,0 18,7 301,3
стратификация өткен Голден делшиес сортында 40 пайызды құраса,
Қысқы теліме мүшелерінің өсу көрсеткіштеріне субстрат құрамының бір шама
Топырақ пен қара шірік қоспасында (үлгі) орналасқан телімелер мүшелерінің
Тәжірибеге алынған бес сорттың арасынан сабағының ұзындығымен стратификация өткен
Вайнеспур сорты тікпе көшеттерінің сабақтары (39,3см) қысқа, жапырақ аудандары
Сонымен қысқы телімелер жер үсті мүшелерінің өсіп - дамуына
Голден делишес сорты телімелерін стратификациядан өткізу, оның барлық мүшелерінің
8 кесте. Алма сорттары қысқы телімелері мүшелерінің өсу көрсеткіштері
(жылыжай, телітуші М9, субстрат: топырақ+қара шірік, 2006ж).
Страти-фика-
ция Сорт Сабақ, см Жапырақ ауданы, см2 Тамыр ұзындығы,
Жер үсті Жер асты орташа жалпы қаңқалық шашақ барлығы
ұзындығы диаметрі ұзындығы
1 2 3 4 5 6 7 8 9
өткен Голден делшиес (үлгі) 83,1 3,4 14,3 35,6
өтпеген Голден делшиес 39,8 2,0 13,6 15,5
Вайнеспур 39,3 3,0 10,0 32,7 653,6 81,3 302,3 383,6
Айдаред 64,3 2,8 10,6 31,9 968,3 59,3 187,0
Ренет Абраменко 66,0 2,5 13,6 40,7 846,3 67,0 161,3
Саливарское благородное 55,0 3,3 13,3 31,8 637,3 57,3 126,6
9 кесте. Алманың Голден делишес сорты қысқы телімелері
Субстрат Жер үсті сабағы Жер асты сабағы жапырақ Тамыр
ылғал құрғақ ылғал құрғақ ылғал құрғақ қаңқалақ шашақ ылғал
ылғал құрғақ ылғал құрғақ
Топырақ+қара шірік (үлгі) 9,18 5,22 7,60 4,16 3,35 1,36
Топырақ+қара шірік+азот
t 20,41
1,97 10,58
2,01 16,49
1,65 8,71
1,67 9,77
1,42 3,43
1,23 1,66
5,92 0,60
4,90 1,72
2,65 0,74
2,62 50,05
13,61 24,06
12,43
Топырақ+құм+қара шірік
t 17,1
2,17 9,12
2,12 13,87
2,43 7,49
2,50 10,72
2,36 3,87
2,30 1,25
5,38 0,52
11,5 1,61
15,6 0,78
37,5 44,55
27,94 21,78
55,92
Топырақ+ағаш үгіндісі+құм+қара шірік
~
1,89 9,67
1,96 11
0,99 6,06
1,02 5,96
0,95 2,2
0,80 1,60
2,27 0,64
2,76 1,36
2,22 0,56
3,11 37,4
8,32 19,13
9,65
Топырақ+ағаш үгіндісі+қара шікір
t 13,18
0,79 7,36
0,78 10,59
0,82 6,06
0,94 5,37
0,82 2,03
0,75 0,97
2,74 0,47
3,15 0,71
6 0,35
8 30,82
11,17 16,27
13,62
Тікпе көшеттердің биомассасын күзде өсу процесі толық тоқтағаннан соң
Тікпе көшеттердің сабағында құрылған ылғал биомассасының мөлшері 9,18 грамнан
Екінші орынды құрамы «Топырақ, ағаш үгіндісі, құм мен қара
Зерттеуге алынған алманың бес сортының стратификация, өтпеген телімелері жер
Біртектес телітушінің (М9) ұластырылған жерден төменгі бөлігі топыраққа көміліп,
Сабақтардың (жер үсті, жер асты) салмақтары (ылғал, құрғақ) бойынша
Жапырақтардың ылғал және құрғақ салмақтарынан Айдаред пен Ренет Абраменко
Тамыр жүйесінің ылғал массасы 0,17 грамнан (Голден делшиес) –
10 кесте. Алма сорттары қысқа телімелерінің биомассасы, гр (жылыжай,
Страти-фика-
ция Сорт Жер үсті сабағы Жер асты сабағы жапырақ
ылғал құрғақ ылғал құрғақ ылғал ылғал құрғақ ылғал құрғақ
ылғал құрғақ ылғал ылғал
1 2 3 4 5 6 7 8 9
өткен Голден делшиес (үлгі) 24,05 12,91 13,89 7,84
өтпеген Голден делшиес
t 9,18 5,22 7,60 4,16 3,35 1,36 0,12 0,06
Айдаред
t 22,32 11,48 10,89 5,37 16,53 6,13 3,28 1,37
Ренет Абраменко
t 23,10 12,37 11,06 6,12 16,06 6,43 2,37 1,13
Саливарское благородное
t 27,67 14,29 15,56 8,31 15,98 5,91 1,68 0,64
Вайнеспур
t 17,09 9,32 8,71 4,60 10,62 4,01 1,35 0,53
Сонымен қысқы телімелердің барлық мүшелерінде (сабақ, жапырақ, тамыр) ең
Зерттелеген алма сорттарының арасынан барлық мүшелерінің биомассасы басымдылығымен дараланған
Телімелерді стратификациядан өткізу, олардың өсіп-өркендеуіне жағымды әсер ететіндігі байқалды.
Өсімдіктердің өсіп-өркендеуінде маңызды орындардың бірін алатын ылғалдық режим. Оның
Жапырақтағы жалпы ылғал бақылаудың басынан (24.05) шілденің екінші он
Жалпы ылғал көрсеткіші бойынша нұсқа араларында бір жақты басымдылық
Жоғалтқан ылғал шамасынан да айтарлықтай жинақтылық табылмады. Тек қалдық
2 – сурет. Алманың Голден делишес сорты қысқы телімелері
құрамына байланысты ылғал көрсеткіштері, % (жылыжай, телітуші М9, 2006ж).
Шартты белгілері:
1: Топырақ +қара шірік (үлгі)
2 – Топырақ+қара шірік+азот.
3 – Топырақ+құм+қара шірік.
4 – Топырақ+ағаш үгіндісі+құм+қара шірік.
5 – Топырақ+ағаш үгіндісі+қара шірік.
- қалдық ылғал.
Сонымен жылыжай пайдаланылған субстраттардан телімелерді ылғалмен қамтамасыз етуде құрамы
Жылыжайда өсірілген бес сорт телімелері жапырақтарының жалпы ылғалдылығы бақылау
Өсімдіктердің ылғалымен қамтамасыз етілуіне, олардың ылғалды жоғалтуының көп әсері
Жапырақта сақталған қалдық ылғал мөлшері бойынша да осындай заңдылық
3 сурет. Алма сорттары қысқы телімелері жапырақтарының ылғал көрсеткіштері,
Шартты белгілер, нұсқалар.
1 – Голден делишес
2 – Вайнеспур
3 – Айдаред
4 – Ренет Абраменко
5 – Саливарское благородное
3.3. Зерттеу нәтижелерін экономикалық негіздеу.
Жеміс өсімдіктерін жеделдетіп көбейтудің бірден-бір жолы қысқы телуді пайдалану.
Қысқы телімелерден бір вегетацияда стандартқа сай келетін тікпе көшет
Өнімнің сатып алу бағасы оның сапасына байланысты болады. Баға
Олардың сандық есебі бойынша өнімнің сапалы бөлігі, екінші тауарлық
Тікпе көшеттерінің бір гектарға шаққандағы шығымы бойынша құрамы «Топырақ,
Ең төменгі шығым (36000 дана) үлгілік нұсқада орын алды
Стандартқа сай келмейтін тікпе көшеттердің саны 34938 данадан (үлгі)
Тікпе көшеттерді сатып алу бағасы нарықтық баға бойынша алынды.
Бір гектарға есептелінген жалпы тікпе көшет бағасы 773100 теңгеден
11 кесте. Жылы жайда өсірілген алманың тамыры жабық тікпе
Көрсеткіштер Тауарлық сорттар Субстрат құрамы
Топырақ +
қара шірік
(үлгі) Топырақ+
ағаш үгіндісі+
қара шірік Топырақ+құм+қара шірік Топырақ+
ағаш үгідісі+
құм+қара шірік
1 2 3 4 5 6
Тауарлық сорттар бойынша өнім шығымы, % ІІ 2,95
стандартқа сай емес 97,05 80,6 85,0 80,95
Тікпе көшеттердің үлестік шығымы, мың/дана/га ІІ 1,062 12,338 7,200
стандартқа сай емес 34,938 51,263 40,799 49,541
барлығы 36,000 63,601 47,999 61,200
Мың тікпе көшеттің сатып алу бағасы, мың тг. ІІ
стандартқа сай емес 20 20 20 20
орташа 45 45 45 45
1 га-дан алынған жалпы тікпе көшет бағасы, мың тг.
стандартқа сай емес 698,76 1025,26 815,98 990,82
барлығы 773,10 1888,92 1319,98 1806,74
Тікпе көшеттердің орташа сату бағасы тг/дана 21,47 29,70 27,50
Әр тікпе көшеттің орташа сату бағасы да осындай қатынаста
Сонымен тікпе көшеттердің сапалы, шығымы мен бағасы бойынша құрамы
Бір гекторға жұмсалған жалпы шығын субстрат құрамына қарай екі
Жалпы шығының 1 гектердан түскен барлық кіріспен өтелуі 66,05%-дан
Таза кіріс үлгілік нұсқадан ғана алынбады. Ең жоғарғы
Тікпе көшеттердің ең төменгі өзіндік құны (18,58тг және
Жылыжайда тамыры жабық тікпе көшеттеді өсіру үшін пайдаланған субстрат
Құрамы «Топырақ пен қара шіріктен» тұратын қоспа тиімсіз
Сонымен жылыжайда тамыры жабық телімелерді өсіру үшін құрамы «Топырақ,
12 кесте. Жылыжайда түрлі субстратта өсірілген алма қысқы телімелерінің
Нұсқа (субстрат құрамы) 1 гектардан алынған тікпе көшет саны,
мөлшері өтелуі, %
% индексі
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Топырақ+қара шірік (үлгі) 36000 1170,500 66,05 773,10 -397,4 32,51
Топырақ+ағаш үгіндісі+қара шірік 63601 1181,943 159,81 1888,92 706,977 18,58
Топырақ+құм+қара шірік 47999 1181,943 111,68 1319,98 138,037 24,62 11,68
Топырақ+ағаш үгіндісі+құм+қара шірік 61200 1193,386 151,39 1806,74 613,354 19,50
1 қосымша. Алманың Голден делишес сорты қысқы телімелері жер
Нұсқа Бақылау күндері
Өркені см
24.04 10.05 23.05 9.06 23.06 7.07 21.07 жалпы 24.04
2005ж 2006ж
2005ж 2006ж
Топырақ+қара шірік (үлгі) 3,0 6,2 4,3 4,1 2,4 1,6
Топырақ+қара шірік+азот 3,2 7,0 4,4 4,6 10,8 2,5 0,2
Топырақ+құм+қара шірік 8,0 11,2 2,7 5,9 5,1 1,3 0,7
Топырақ+ағаш үгіндісі+құм+қара шірік 11,6 7,3 2,1 1,0 0,6 3,1
Топырақ+ағаш үгіндісі+қара шікір 12,1 8,6 2,1 0,4 0,4 2,2
2 қосымша Алманың Толден делшиес сорты қысқы тілемелері жапырақтарының
Субстрат 24.05 7.06 21.06 5.07 19.07
Құрамы Үлесі Жал-пы Жо-ғалт-
қан Қал-дық Жал-
пы Жо-
ғалт-
қан Қал-
дық Жал-
пы Жо-
ғалт-
қан Қал-
дық Жал-
пы Жо-
ғалт-
қан Қал-
дық Жал-
пы Жо-
ғалт-
қан Қал-дық
Топырақ+қара шірік (үлгі) 1:05 67,7 36,5 31,2 67,0 31,6
Топырақ+қара шірік+азот 1:0,5+N t 65,8
0,81 27,8
0,49 38,0
0,50 67,5
0,54 34,0
0,068 33,5
0,29 67,6
0,45 33,7
0,18 33,9
0,16 67,7
0,34 22,5
0,19 45,2
0,50 65,9
0,75 14,8
0,8 51,1
0,77
Топырақ+құм+қара шірік 1:1:0,5 t 71,0
0,72 31,1
0,49 39,9
0,60 70,0
0,24 25,2
0,21 44,8
0,27 66,7
0,14 30,0
0,60 36,7
0,28 63,5
0,10 22,4
0,035 41,1
0,54 64,8
0,32 17,2
0,51 47,6
0,56
Топырақ+ағаш үгіндісі+құм+қара шірік 1:1:1:0,5 t 68,9
0,43 29,7
0,31 39,2
0,48 65,9
0,71 28,0
0,053 37,8
0,39 64,2
0,47 40,1
0,090 24,1
0,12 66,2
0,059 31,4
0,51 34,8
0,53 68,5
0,61 29,6
0,40 44,9
0,48
Топырақ+ағаш үгіндісі+қара шірік 1:1:0,5
t 68,3
0,08 32,0
0,56 36,3
0,35 68,5
0,59 32,6
0,60 35,9
0,17 65,6
0,33 31,9
0,67 33,7
0,4 56,1
0,54 34,7
0,24 21,4
0,25 68,3
0,46 21,7
0,013 46,6
0,61
3 қосымша. Алма сорттары қысқы телімелері жапырақтарының ылғал көрсеткіштері
Сорт 24.05. 7.06 21.06 5.07 19.07
Жал-
пы Жо-
ғалт-
қан Қал-
дық Жал-
пы Жо-
ғалт-
қан Қал-
дық Жал-
пы Жо-
ғалт-
қан Қал-
дық Жал-
пы Жо-
ғалт-
қан Қал-
дық Жал-
пы Жо-
ғалт-
қан Қал-
дық
Толден
Делишес (үлгі) 67,7 36,5 31,2 67,0 31,6 35,4 69,0
Вайнеспур
t 66,1
0,75 30,8
0,51 35,2
0,38 64,9
0,18 33,0
0,05 31,9
0,10 66,5
0,14 40,0
0,25 26,5
0,21 67,6
0,33 30,6
0,37 37,0
0,28 66,7
0,66 14,7
0,10 52,0
0,58
Айдаред
t 69,0
0,5 30,9
0,34 38,1
0,42 69,6
0,59 35,2
0,25 34,4
0,026 67,9
0,17 32,5
0,19 35,4
0,41 65,8
0,092 26,9
0,22 38,9
0,24 66,0
0,4 14,5
0,51 51,5
0,17
Ренет Абраменко
t 70,5
0,57 26,9
0,22 43,6
0,21 81,6
0,26 25,5
0,42 56,1
0,39 68,8
0,024 28,9
0,24 39,9
0,40 68,3
0,47 21,1
0 47,2
0,28 67,2
0,67 14,7
0,72 52,5
0,82
Соливарское
Благородное
t 70,1
0,64 30,1
0,42 40,0
0,19 68,2
0,10 30,3
0,23 37,9
0,40 66,0
0,15 31,2
0,095 34,8
0,34 67,8
0,47 22,2
0,58 45,6
0,32 67,1
0,73 14,9
0,63 52,2
0,77
4 қосымша. Алманың Толден делишес сорты қысқы телімелері жапырақтарының
Субстрат Салыстырмалы тургорлық % Тапшы су %
Құрамы Үлесі 24.05 7.06 21.06 5.07 19.07 24.05 7.06
Топырақ+қараша шірік (үлгі)
t 1:05 61,6 70,6 72,9 71,0 77,6 38,4 29,4
Топырақ+қара шірік+азот
t 1:02+N 66,0
0,23 78,8
0,44 76,4
0,45 81,7
0,61 78,5
0,44 34,0
0,23 21,2
0,44 23,6
0,45 18,3
0,61 21,5
0,44
Топырақ+құм+
қара шірік
t 1:1:05 69,8
0,34 79,5
0,55 75,0
0,47 82,0
0,18 79,8
0,31 30,2
0,34 20,5
0,55 25,0
0,47 18,0
0,18 20,2
0,31
Топырақ+ағаш үгіндісі+құм+
қара шірік
t 1:1:1:0,5 64,8
0,22 80,7
0,24 72,9
0,45 80,9
0,11 75,9
0,23 35,2
0,22 19,3
0,24 27,1
0,45 19,1
0,51 24,1
0,23
Топырақ+ағаш
үгіндісі+қара
шірік
t 1:1:0,5 63,6
0,52 79,3
0,013 72,0
0,12 75,8
0,35 86,2
0,52 36,4
0,29 20,7
0,013 28,0
0,12 24,2
0,35 13,8
0,52
Өсімдіктердің ылғалмен қамтамасыз етілгендігінің бірден-бір айғағы, олардағы жапырақтардың тургор
«Топырақ пен қара шіріктен» тұратын қоспадағы (үлгі) телімелер жапырақтарының
Жалпы нұсқалардағы салыстырмалы тургорлық пен тапшы су деңгейі бақылау
Сонымен құрамы «Топырақ, құм, қара шіріктен» тұратын субстраттағы телімелердің
4-сурет. Алманың Голден делишес сорты қысқы
Шартты белгілері:
1)
2)
3)
4)
5)
Қорытынды.
1. Жылыжайда қысқы телімеден тамыры жабық тікпе көшеттерді өсіруге
Тәжірибе алынған бес сорттың қысқы телімелері арасынан тіршілік сапалық
Алманың Толден долишес сорты телімелерінің стратификация өткен нұсқа өтпегендерінен
Өндіріске ұсыныс.
Тамыры жабық тікпе көшеттерді жылыжайда өсіру үшін құрамы «Топырақ,
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Аяпов К.Ж. «Жеміс және жидек шаруашылығы» - А; Қайнар,
Аяпов К.Ж., Кампитова Д.А., Мажитова Р.С. «Жеміс шаруашылығы»
Бабук В.И., Черепахин В.И., Карпенчук Г.К. «Плотоводство» -
Билык А.Н. «Основы интенсивного плодоводство» - М; Колос, 1988
Будаговский В.И. «Клоновый подвои интенсивном садоводстве» - М;
Будаговский В.И. «Культура слаборосных плодовых деревьев» - М; Колос,
Данцигер И.Г. «Зимняя привывка плодовых культур», «Садоводство и виноградство»,
Драговцев А.П., Трусевич Г.В. «Южное плодоводство» - М;
Землянов В.Н. «Зимняя прививка плодовых культур» - М;
Избасаров Д., Карычев К.Г, Сабенко И.П., Янкова А.М. «Подвои
Колексников В.А. «Плодоводство» - М; Колос, 1966 –
Колексников В.А. «Плодоводство» - М; Колос, 1989 –
Куренной Н.М. «Основы интенсивного плодоводство» - М; Колос, 1980
Матаганов Б.Г., Аяпов К.Ж. «Плодовые и ягодные культуры» -
Марголин А.Ф. Опыт создания маточника слаборослых подоев для яблони
Метлицкий З.А. Малеев Е.Е. «Плодовый питомник» - М, ОГИЗ
Мстислав Г.В. «Ваш сад и огород» А; 1992-30ст.
Стпанев С.Н. «Плодовый питомник» - М; Колос, 1981-150ст.
Султанов Д.А. «Дикая яблоня терпит бедствие», «Я покупатель и
Раузин Е.Г. «Горное садоводство» - «Кайнар» 1977-156 ст.
Татаринов А.Н., Зуев В.Ф. «Питомник пловодных и ягодных культур»
Трусевич Г.В. «Подвон плодовых пород» - М; Колос, 1964-445ст.
Трусевич Г.В. «Плодоводство» - М; 1975-564ст.
Трусевич Г.В. «Интинсивное плодоводство» М; Рассельхозиздат, 1978-165ст.
Якушев В.И. «Плодоводство» - М; Колос, 1988-415ст.
Черепахин В.И. Бабук В.И. Карпенчук Г.К. «Плодоводство» - М;
Қосымшалар
Дәлдік критериясы үшке тең немесе одан артық
Өсімдік биомассасының қалыптасуы
Нұсқа Қайта-ланым, х Нұсқа орташа, м Арифме-тикалық қате,
1 2 3 4 5 6 7
Жер үсті сабақ ұзындығы (ылғал)
Голден
делишес
(үлгі) 10,38
32,41
29,38
24,05
7,34
-
53,87
-
Голден
делишес
(үлгі) 6,94
6,07
14,53 9,18 2,82 14,87 7,86 1,89
Айдаред
15,43
31,07
20,46 22,32 5,21 1,73 9 0,19
Ренет
Абраменко
19,9
36,46
12,95 23,10 7,83 0,95 10,73 0,08
Саливарское Благородное
15,95
21,87
45,21 27,67 9,75 3,62 12,2 0,29
Вайнеспур
16,5
23,35
11,43 17,09 3,97 6,96 8,34 0,83
Жер үсті сабақ ұзындығы (құрғақ)
Голден
делишес
(үлгі) 6,0
17,51
15,24 12,91 3,83 - 14,66 -
Голден
Делишес
4,03
3,46
8,19 5,22 1,57 7,69 4,13 1,86
Айдаред
7,95
15,32
11,19 11,48 2,48 1,43 4,56 0,31
Ренет
Абраменко
10,9
18,66
7,56 12,37 3,7 0,54 5,32 0,10
Саливарское Благородное
8,74
12,43
21,72 14,29 4,29 1,38 5,75 0,24
Вайнеспур
9,40
11,93
6,63 9,32 1,76 3,59 4,21 0,85
Жер асты сабақ ұзындығы (ылғал)
Голден
делишес
(үлгі) 6,93
18,15
16,6 13,89 3,74 - 13,98 -
Голден
Делишес
8
4,26
10,55 7,60 2,09 6,29 4,28 1,46
Айдаред
10,32
11,75
10,62 10,89 0,47 3 3,76 0,79
Ренет
Абраменко
7,26
14,05
11,89 11,06 1,54 2,83 4,04 0,70
Саливарское Благородное
10,16
19,7
16,83 15,56 3,18 1,67 4,90 0,34
Вайнеспур
9,49
12,77
3,88 8,71 2,96 5,18 4,76 1,08
Жер асты сабақ ұзындығы (құрғақ)
Голден
делишес
(үлгі) 3,88
10,35
9,29 7,84 2,15 - 4,62 -
Голден
Делишес
4,33
2,48
5,69 4,16 1,07 3,68 2,40 1,53
Айдаред
5,32
5,35
5,46 5,37 0,14 3,34 2,15 1,55
Ренет
Абраменко
4,15
7,46
6,75 6,12 1,10 2,59 2,41 1,07
Саливарское Благородное
5,22
10,91
8,82 8,31 1,89 0,47 2,86 0,16
Вайнеспур
5,01
6,72
2,07 4,6 1,55 3,24 2,65 1,22
Жапырақ (ылғал)
Голден
делишес
(үлгі) 7,15
18,88
18,08 14,70 3,91 - 15,28 -
Голден
Делишес
3,11
1,1
5,84 3,35 1,58 11,35 4,21 2,69
Айдаред
13,7
26,06
9,85 16,53 5,40 1,83 9,08 0,20
Ренет
Абраменко
15,74
25,8
6,65 16,06 6,38 1,36 7,48 0,18
Саливарское Благородное
7,45
6,04
34,46 15,98 9,47 1,28 10,2 0,12
Вайнеспур
9,14
16,9
5,82 10,62 3,69 4,08 5,37 0,75
Жапырақ құрғақ
Голден
делишес
(үлгі) 2,71
7,12
6,70 5,51 1,47 - 2,16 -
Голден
Делишес
1,35
0,51
2,24 5,51 0,57 4,15 1,57 2,64
Айдаред
4,82
9,80
3,78 6,13 2,0 0,62 2,48 0,25
Ренет
Абраменко
6,23
10,29
2,79 6,43 2,5 0,92 2,9 0,31
Саливарское Благородное
3,02
2,21
12,52 5,91 3,43 0,4 3,73 0,10
Вайнеспур
3,31
6,36
2,36 4,01 1,33 1,5 1,98 0,75
Тамыры (қаңқалық, ылғал)
Голден
делишес
(үлгі) 0,86
1,33
0,41 0,86 0,30 - 0,09 -
Голден
Делишес
0,1
0,03
0,23 0,12 0,2 0,74 0,36 2,05
Айдаред
3,01
4,91
1,92 3,28 0,99 2,42 1,03 2,34
Ренет
Абраменко
3,03
3,33
0,76 2,37 0,85 1,51 0,90 1,67
Саливарское Благородное
3,51
0,59
0,94 1,68 0,97 0,82 1,01 0,81
Вайнеспур
1,04
2
1,01 1,35 0,99 0,49 1,03 0,47
Қаңқалық (құрғақ)
Голден
делишес
(үлгі) 0,46
0,68
0,20 0,44 0,16 - 0,025 -
Голден
Делишес
0,05
0,01
0,12 0,06 0,03 0,38 0,16 2,37
Айдаред
1,19
2,10
0,83 1,37 0,42 0,93 0,44 2,11
Ренет
Абраменко
1,42
1,59
0,39 1,13 0,4 0,69 0,43 1,60
Саливарское Благородное
1,41
0,28
0,23 0,64 0,39 0,2 0,42 0,47
Вайнеспур
0,40
0,76
0,44 0,53 0,12 0,09 0,19 0,47
Шашақ (ылғал)
Голден
делишес
(үлгі) 0,57
0,59
0,63 0,59 0,02 - 0,0004 -
Голден
Делишес
0,04
0,02
0,1 0,05 0,02 0,54 0,02 27
Айдаред
0,77
2,41
1,25 1,47 0,54 0,88 0,54 1,62
Ренет
Абраменко
0,91
2,31
0,89 1,37 0,47 0,78 0,47 1,65
Саливарское Благородное
0,71
1,78
1,07 1,19 0,34 0,6 0,34 1,76
Вайнеспур
1,39
2,36
1,75 1,83 0,32 1,24 0,32 3,87
Шашақ тамыр (құрғақ)
Голден
делишес
(үлгі) 0,30
0,37
0,40 0,35 0,03 - 0,009 -
Голден
Делишес
0,02
0,01
0,06 0,03 0,01 0,32 0,03 10,6
Айдаред
0,28
1,09
0,52 0,63 0,27 0,28 0,27 1,03
Ренет
Абраменко
0,54
1,35
0,51 0,8 0,28
0,45
0,28 1,60
Саливарское Благородное
0,30
0,92
0,53 0,58 0,20 0,23 0,20 1,15
Вайнеспур
0,56
0,95
0,98 0,83 0,14 0,48 0,14 3,42
Мәліметтерді статистикалық өңдеу
Тәжірибеде әр нұсқаның орташа арифметикалық
Алғашында әр қайталанымның орташа көрсеткішін (х),
мұнда: - осы
- ең кіші орташа көлемі
- тәжірибедегі қайталаным саны.
Сонан соң салыстырылатын нұсқалардың арасындағы айырмашылығын табады
Осы айырмашылықтың қатесін (md) келесі формуламен
Нұсқа аралық айырмашылықтың дәлдігін t критериі
5
Бақылау күндер
Тапшы су, %
Салыстырмалы тургалық 90
Жеміс шаруашылығы
Күнбағыс дақылын өсіру технологиясы
Тұқымды себуге дайындау
Бактериялар және актиномициттер туғызатын ауыл шаруашылық дақылдарының ауруы
Өсімдік ауруларының биотикалық себептері
Ерте пісетін орамжапырақтың агротехникасы
Дәнді дақылдардың аурулары
Топырақ
Қамба кенелері, қойма зиянкестері, колорадо қоңызы, астық тескіш, топырақты қопсыту және майдалау
КҮНБАҒЫС ЖӘНЕ ПИЯЗҒА СИПАТАМА ЖӘНЕ АУРУЛАРЫ