Қазақ халқын бостандықтан құтқарып, елдікке
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 Д.А. ҚОНАЕВ- ҚОҒАМ ҚАЙРАТКЕРІ
1.1 Д.А. Қонаевтың еңбек жолының басталуы
1.2 Д.А. Қонаев- халқы тудырған дара тұлға
2 Д.А. ҚОНАЕВ- САЯСИ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЙРАТКЕР
2.1 Д.А. Қонаев- партия қызметкері
2.2 Д.А. Қонаев- республика басшысы
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Ел тарихын әйгілі тұлғалар арқылы зерделеу –
Сахара төсінде әр кез - кезеңде туындаған тарих
Тарихи тұлға дегеніміз – жағдайға байланысты және жеке басының
Тарихтың даму үрдісіне ғылым, техника, философия, әдебиет, өнер, діни
Асқар тау да шөгеді екен. Көл түгілі шалқар теңіздің
«Өлсе өлер табиғат, адам өлмес» деуші едік. Сөйтсек, халқы
Біздің бітіру жұмысымыздың тақырыбына арқау болған қазақ халқының арқалы
Қонаев Дінмұхаммед Ахметұлы (1912 – 1993) – аса көрнекті
Д.Қонаев өз заманының ұлы саясаткері бола білді. Ол билік
Алдағы жұмыс барысының мақсат – мүддесін айқындап алу үшін
Бітіру жұмыс тақырыбының келелі сипаты алынып отырған тұлға өмірі
Егемендікке қол жеткізген тәуелсіз мемлекетіміздегі қоғамдық – тарихи әлеуметтік
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Қонаев Дінмұхаммед Ахметұлы елімізді ширек ғасыр
Міне осындай бірнеше манографиядан басқа Д. Қонаев туралы үлкен
Бітіру жұмысын жазу барысында Д. Қонаевтің өмірімен және оның
Бітіру жұмысының мақсаты. Зерттеу мақсаты – Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаевтың
- Ұлы тұлғаның ұмытылмас өмір жолдарына шолу жасау;
- Қазақтың тұңғыш кен инженерлерінің бірі – Д.Қонаевтың ұлттық
- Мемлекет қайраткері, республика басшысы Д.А.Қонаевтың ұлттық қазына байлық
Бітіру жұмыстың ғылыми жаңалығы. Бітіру жұмысы Дінмұхаммед Қонаевтың өмірі
Бітіру жұмыста Д.Қонаевтың инженерлік, қайраткерлік, ғалымдық, басшылық қызметтерінің ерекшеліктері
Бітіру жұмыстың әдіснамалық және теориялық негізі. Ұлттық тарихымыздағы Дінмұхаммед
Қазақ тарихшылары, қоғам қайраткерлері, ғалымдары мен жазушылары, журналистерінің
Бітіру жұмыстың дерек көздері. Республика баспаларынан жарық көрген Д.Қонаевтың
Бітіру жұмыстың құрылымы. Бітіру жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан
1 Д.А.ҚОНАЕВ - ҚОҒАМ ҚАЙРАТКЕРІ
1.1 Д.А.Қонаевтың еңбек жолының басталуы
Адамзат тарихы – көркем сурет тәрізді, ешқашан да аяқталмаған,
Тарихи прогрестің ішкі күшінің ғажайып факторлары болып тұлға келбеті,
Алаштың ардақты азаматы Верный (қазіргі Алматы) қаласында, қызметкердің отбасында
Екінші дүние жүзілік соғыстың қиын күндерінде ол тылдағы жұмысты
Д.Қонаев 1955 – 1960 және 1962 – 1964 жылдары
Ол бірінші мәре КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды.
1986 жылы СОКП Орталық Комитетінің Бас Хатшысы болып М.Горбачевтің
Өз өмір сүрген күрделі уақыттың адал перзенті бола білген
Біз жоғарыда Д.Қонаевтың өмір жолына қысқаша дерекнамалық шолу жасап
Дінмұхаммед Ахметұлының кіндік қаны тамған жері бұрынғы Верный, осы
Ата – бабасы тігіне тартып, мал бағып, қауға ұстаған
Бабасы Азынабайдан төрт ұл туады. Азынабай бабасының ағайынмен не
Қазақта кірме мен күндестің күні бір деген сөз бар.
Жұмабай жастайынан алғыр кісі болса керек, діни мектепте шәкірттердің
Жұмабайдың 1886 жылы туған ұлы Меңліахмет – Дінмұхаммедтің әкесі.
Жас өмір бағасы жоқ гауһар тас бір,
Буына асыл тастың – мас болмас кім?
Өтерін бұл жалғанның білсе, шіркін,
Қайрат қып, іс тындырмақ әркімге арман.
Жас өмір өте шықты аққан судай,
Сұлудай есік ашып, қайта жапқан.
Өкінсем де келер ме, қайран өмір,
Асаудай кетті арқанын үзіп қашан.
Ку кәрілік енді келіп басып алды,
Қоңсы қылып, қондырып қасына алды.
Жатып ішер жалқаулық, ұйқы мырза,
Керегеңнен кер тартқан жолдас болды [2, 16 б.].
Дінмұхаммед Ахметұлының шешесі Зәуре Байырқызы Алматы облысы Шелек ауданының
Бала Дінмұхаммед Чернышевский атындағы №19 мектептің бірінші сатысында алған
Мектеп адам өміріндегі естен кетпес бір белес қой. Дінмұхаммед
Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаев 1936 жылы Москваның түсті металл және
Институтты аяқтаған соң Балқаш жанындағы құрлыс жұмыстарына жіберіліп, бұрғылау
Қазақ КСР Халық комиссарлары Кеңесі Төрағасының орынбасары (1942 –
Д.А.Қонаев 20 жылдан астам СОКП Орталық комитетінің мүшесң, 25
ХІХ – ХХҮІІ съездердің делегаты, КСРО Жоғарғы Кеңесінің
«Ақиқаттан аттап өтуге болмайды», «Өтті дәурен осылай» кітаптарының авторы.
Коммунистер көсемі Ленин қайтыс болғаннан кейін партияішілік тартыс пен
Мектеп қабырғасында жүргенде – ақ Дінмұхаммед Қонаев болашақ мамандығына
1.2 Д.А. Қонаев- халқы тудырған дара тұлға
Д.А.Қонаев тұлғалық қалыптасуы, дамып – жетілуі сталиндік дәуірде, қатал
Д.А.Қонаев студенттік жылдарында – ақ республиканың мүшкіл жағдайын, зорлықшыл
Қазақстан үшін ауыр жылдары көзімен көріп, жүрегімен қабылдай білген
Республиканың векторлық таңдауы мен стратегиялық дамуына оның басшысының кәсіби
Жас инженер Д.Қонаевтың кәсіби жолы 1936 жылы Москва түсті
1938 жылы тұңғыш Балқаш жезі алынады. КСРО Жоғарғы Кеңесінің
Қатал континенталды климат, әлеуметтік және өндірістік ауыр жағдайлар, саяси
1939 жылдың қыркүйек айының аяғында Д.А.Қонаев Балқаштан Қазақстан КП
КСРО шекарасының соғыс алдындағы шиеленіскен жағдайлары стратегиялық сала –
Қайрақсыз пышақ өткір болмайды. Ел іші болған соң жүрегіне
Д.Қонаев басқарған кеніштің басты мақсаты – құрамы жағынан аса
Әркім өзі шыққан тауын биік болсын деген үміт дүниесінің
Ат ауыздықпен су ішіп, ер етігімен су кешкен күндерде
Д.А.Қонаев осы аса жауапты қызметте жүріп, Орталық Комитеттің және
1946 жылы Орталық Комитет Д.Қонаевты Семей облысына астық дайындау
Осыдан кейін Д.Қонаев қаншама рет осы ақсақал ақылын ризашылықпен
Сөзсіз, Халық Комисарлары Кеңесі төрағасының орынбасары болып істеген он
Қай дәредеде қызмет істемесін, Д.Қонаев ешқашан өзі таңдаған мамандықтан
Докторлық диссертация жұмысында елуінші – алпысыншы жылдардағы тау –
Ел мойындаған ғұлама ғалымдардың лайықты бағасын есту Д.Қонаев үшін
1951 жылдың желтоқсанында Д.А.Қонаевты сол кездегі бірінші хатшы Ж.Шаяхметов
1952 жылдың 16 – 17 сәуірінде Республика ғылым академиясының
2 Д.А.ҚОНАЕВ - САЯСИ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЙРАТКЕР
2.1 Д.А. Қонаев - партия қызметкері
Жалпы соғыстан кейінгі жылдары тек күйреген қалаларды, селоларды қалпына
Сталин дүниеден қайтты. КОКП – ның ХХ съезі өтті.
1952 жылы қыркүйек айының соңғы күндері Қазақстан К (б)
1953 жылы қыркүйек айында Д,А.Қонаев зайыбы Зуһра Шәріпқызымен Сочиде
Қазақ КСР Ғылым Академиясының ұйымдасқанына сегіз жыл болғанына қарамастан,
1955 жылы наурыз айында Мәскеуде КСРО Жоғарғы Кеңесінің сессиясы
1955 жылы 31 наурызда Алматыда республика Жоғарғы Кеңесінің кезекті
Д.А.Қонаев жаңа қызметке сол жылдың сәуір айының бірінен бастап
- Күнделікті күйбең тірлік таусылмайды. Оған алаңдама. Мемлекеттік мәні
Жаңа ғана қызметке тағайындалған Д.А.Қонаев басшылығының алдында ұлан –
Республика Министрлер Кеңесінің төрағасы қызметінде тұрған уақыт аралығында Д.А.Қонаевтың
Қазақстан Компартиясы орталық Комитетінің бірінші хатшылығына Л.И.Брежнев, екінші хатшылығына
КОКП – нің ХХІІІ съезінде Д.А.Қонаев Орталық Комитеттің Саяси
Бұл съезде Д.А.Қонаев Орталық Комитеттің және бюро мүшесі, партияның
КОКП ХХ съезі жалпы партия мен халық тарихында айырықша
Бұл съезде есепті баяндама бойынша Қазақстан жағынан Брежнев бірінші
Съезде Д.А.Қонаев КОКП Орталық Комитетінің мүшесі болды. Ал Брежнев
Д.А.Қонаев съезден оралысымен республика Министрлер Кеңесінің кеңейтілген мәжілісін өткізіп,
Сол жолы пленумда Д.А.Қонаевтың «Республика партия ұйымдарының 1958 жылы
1956 жылы шілденің аяғында Алматыда республикалық партия активті өтті.
Совхоздар мен колхоздар сөзінде тұрды. Жоспар бойынша белгіленген 600
Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаев 1955 – 1960 және 1962 –
Мейірім шуағы мол, пейлі кең халықтың презенті болудан асқан
Арада біршама уақыт салып Алматыға Бирманың басшысы У Ну
Осыдан кейін төрт жылдан соң, яғни 1959 жылы шілде
Хо Ши Мин Қазақстан астанасына келген осы сапарында республика
Д.А.Қонаев Министрлер Кеңесінің төрағасы қызметінде жүргенде ағылшындардың дәм –
Делегация кездесуден кездесуге барып, жүріп – тұру жиілей түскен
Жалпы Д.А.Қонаев өз өмірінде кеңестер Одағының сыртқа жіберетін ресми
Сонымен қатар Д.А.Қонаев шет ел ордендері мен медальдерінің иегері.
2.2 Д.А. Қонаев- республика басшысы
1959 жылы 19 – қаңтарда Қазақстан КП Орталық Комитетінің
Қазақстан тарихында оның партия ұйымын көптеген ұлт өкілдері басқарғаны
КОКП Орталық Комитеті Беляевті Ставрополь өлкелік комитетінің хатшысына сайлануға
1960 жылы қаңтар айының соңына таман кеңес мемлекеттерінің бір
Делегацияға үш бірдей міндет жүктелді. Біріншіден, Хрущев айтқандай, халық
Сый көрсетудің ең үлкен – игі жақсылармен жүздестіру деп
Американ губернаторларының КСРО – ға, кеңес елінің мемлекет қайраткерлерінің
Ымыраға келмейтін екі бірдей идеология тек тіресіп, қоғамдық қайшылықтарға
АҚШ – тан қайтып оралысымен Д.Ахметұлы Мәскеуге аялдамастан
Араға үш ай салып Қазақстан коммунистерінің ХІ съезі болып
Мәскеуден оралысымен ХХІІ съездің шешімдерін жүзеге асыру басталды.
1961 жылы – Тың өлкесі үшін өте ауыр жыл
1962 жылы қаңтардың 12 – сінде Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаев
Сол күндері Д.Ахметұлы зайыбы Зуһрамен бірге Железноводскідегі «Горный воздух»
1962 жылы көктемде Хрущев Пицундада үлкен кеңес өткізді. Оған
1962 жылы Дінмұхаммед Ахметұлы Румынияға баратын партия – үкімет
1962 жылы Республика үшін де және Қазақстан Компартиясы Орталық
Хрущевтің бір әдеті - мәселені жоғары жақта пісіріп алып,
1962 жылы желтоқсан айының орта тұсында Қазақстан өнер шебердлері
Енді Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаевтың Хрущевке өлкелерді ұйымдастыруда, республиканың мақта
Хрущев «тақтан» тайғаннан кейін барып және тікелей Дінмұхаммед Ахметұлы
Желтоқсанның 25- іне Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің пленумы белгіленді.
Сөйтіп Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің пленумында КОКП Орталық
Дінмұхаммед Ахметұлы қай салада болмасын іске қосылған қуаттарды толық
Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаев осы жылы наурыз айының 3- і
Әр жылдың өз ауыртпалығы, өз жақсылығы бар. 1963 жылы
Минисрлер Кеңесінің жұмыс жоспарында Оңтүстік Қазақстан өлкелік атқару комитетінің
Шымкент кәсіпорындарымен жіте танысып, қорғасын, прес- автомат, химиялық дәрі-
1964 жылы Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаев қазан айының онынан Республика
Пленум Хрущевті КОКП Орталық Комитетінң бірінші хатшылығынан босатып
1964 жылдың қараша айының соңғы күндерінің бірінде Қазақстан Компартиясы
Жаңа бесжылдық басталды, оның алғашқысы- 1965 жыл өте ауыр
Наурыздың 10- 12- сі күндері Қазақстан коммунистерінің ХІІ- ші
Қазақстан коммунистерінің ең үлкен форумы еңбекшілердің материалдық тұрмыс жағдайы
Сонымен қатар онда партиялық саясат жүргізіп отырған Дінмұхаммед Ахметұлы
1964 жылғы съезден кейінгі пленумда Дінмұхаммед Ахметұлы бірінші хатшылыққа,
1966 жылы 29- ыншы наурызда КОКП ХХІІІ съезі жұмысын
Қараша айында Алжирге бағытталған артия үкімет делегациясын басқарып бару
1968 жылы қаңтарда КСРО Жоғарғы Кеңесі Президумы тапсырысымен Дінмұхаммед
Ал 1970 жылы қаңтарда Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаев КСРО Жоғарғы
1964 жылдан 1986 жыл аралығында Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаев зейнетті
Қазақ даласындай ұлан- ғайыр жер кемде кем. Бір өзіне
1972 жылы Дінмұхаммед Ахметұлы зайыбымен Есентүктегі Калинин атындағы санаторийде
1974 жылы қарашада Л. И. Брежнев, Громыко, Үсібалиев және
1974 жылы ақпан айында тың және тыңайған жерді игеруге
Дінмұхаммед Ахметұлы өз сөзінде республика еңбеккерлері қол жеткізген осындай
Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаевқа КОКП Орталық Комитетінің КСРО Жоғарғы Кеңесінің
1982 жылы қараша айында Саяси Бюроның мәжілісі өтіп, мәжілісті
Қарашаның 12- сі күні КОКП Орталық Комитетінің кезектен тыс
1985 жылы наурыздың 11 күні Орталық Комитетінің пленумында М.С.Горбачев
Дінмұхаммед Ахметұлы Лениногорға келіп съезд алдындағы еңбекшілердің көңіл- күйін,
Қазақстан Компартиясының XVI съезі Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаев үшін ең
Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаев партия жұмысында жоғары да жауапты қызметте
Партия мен халықтың оған зор жауапкершілік жүктеп отырғанын және
Жыл сайын Қазақстанның барлық облыстарын аралаған сапарында өнеркәсіп кәсіпорындарының,
1986 жылы желтоқсанның 11 - і күні саяси Бюроның
Әйтсе де, арада біраз уақыт өткен соң Колбин сөз
Ешқандай қатысы болмағанына қарамастан «Алматы оқиғасын» басты ұйымдастырушыларының бірі
Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаевтің Қазақстан Компартиясының да, КОКП- ның
Кеңес өкіметімен біте қайнасып, соның ыстығына күйіп, суығына тоңып,
Қазақ халқының біртуар, туған халқына бүкіл ғұмырында нұр –
Бірінші- бұл сталиндік заман. Бесжылдықтардың қарқын алып, елді индустрияландыру,
Екінші- бұл Сталиннің жеке басқа табыну зардаптарын айдай әлемге
Үшінші кезең- 1964 жылы қазан айында КОКП Орталық Комитетенің
Төртінші- бұл қайта құру деп аталған Горбачевтің «биік мансап-
Жоғарыда аталған кезеңдерді өте отырып Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаев өз
«Мен әулие емеспін. Сәуегейлік жасағым да келмейді. Бопсаға да
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақ халқын бостандықтан құтқарып, елдікке. Бірлікке жеткізу үшін атақты
Осы аттары аталған, сондай- ақ тағы басқа да туған
Бейнелеп айтқанда ел анасы- туған жер, ер анасы- туған
Өмірде өшпейтін, сусаған кезде де жапырағынан жел ұшырмас бәйтерек
1942 жылы орда бұзған отыз жасында өмірде қайталанбайтын шоқтығы
Ол сан дүркін КСРО және республика Жоғарғы Кеңесінің депутаты,
«Республикамыз қарыштап, даму асқарынан асып, тағы да бір биік
Қонаев өте сауатты басшы бола білді. Кез- келген мәселені
Жаңа қалалар бой көтеріп, көшелер асфальтталып, ауыл- село көріктендіріліп,
Сөз жоқ, бұл зор жетістіктің бәрі бір кісінің ғана
Республиканы басқару үшін ең алдымен оны өте жақсы
Дінмұхаммед Ахметұлы өзінің «Өтті дәурен осылай» атты кітабында жазғанындай,
Республикамызды басқаруға елу жылдай маңдай терін төгіп, халқының қамын
Бүкіл саналы өмірін халқының игілігі мен болашағы үшін арнаған
Қонаев республика үшін игілікті мол істер мен жоралғылы ізгі
Оның осынау жемісті еңбектерін отаны әділ де лайықты бағалап,
Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаев жарқын өмірдің салтанат құруы ісіне шын
Сергек жүретін, ширақ қимылдайтын, бірақ сабырмен, ақылмен, кішіпейілділікпен ел
Туған халқына қалтықсыз адал қызмет атқарып, есімі ел жүрегінде
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Ақиқаттан аттауға болмайды / Д.Қонаев. (Естелік – эссе), аударған
Ғұмыр – дария. / Аупбаев Ж. – Алматы: Санат,
Елу жыл ел ағасы / Құраст. және ред.басқарған С.Әбдірайымұлы.
Ел тұтқа / М.Жолдасбекұлы, Қ.Салғарұлы, А.Сейдімбек. – Астана: 2001.
50 встреч с Д.А. Кунаевым: воспоминания / Толмачев Г.
Қыдыр ғұмыр: Ниязбек Р. – Алматы: Жалын, 2002. –
Өтті дәурен осылай: Естелік-эссе / Қонаев Д.А. орыс тілінен
Тұғыры биік тұлға // Ерғалиев Х.// Егемен Қазақстан. –
Ойдан кетпес отыз минут: Арғынкельдин А. // Дидар. –
Ақиқаттан аттауға болмайды / Д.Қонаев. (Естелік – эссе), аударған
Ғұмыр – дария. / Аупбаев Ж. – Алматы: Санат,
1986 жылғы желтоқсан. – Алматы: 1991. – 142 бет.
Елу жыл ел ағасы / Құраст. және ред.басқарған С.Әбдірайымұлы.
Ел тұтқа / М.Жолдасбекұлы, Қ.Салғарұлы, А.Сейдімбек. – Астана: 2001.
Тарихи тұлғалар [Мәтін]: танымдық-көпшілік басылым – құраст. Б.Тоғысбаев, А.Сужикова.
50 встреч с Д.А. Кунаевым: воспоминания / Толмачев Г.
Незабываемые встречи [О работе на Риддере Динмухамеда Ахмедовича
Ойдан кетпес отыз минут: Арғынкельдин А. // Дидар. –
Тұғыры биік тұлға // Ерғалиев Х.// Егемен Қазақстан. –
Қонаев қалай «ұлтшыл» атанды?... //Жандыбаев Е. – Жас алаш.
Кенді алтайдағы екі жарым жыл / Қасымов А. [Қазақстан
Өтті дәурен осылай: Естелік-эссе / Қонаев Д.А. орыс тілінен
Бүкіл елге үлгі болған жан / Кішібеков Д. //
1986 жылғы 17-18 желтоқсандағы оқиғаға байланысты / М.Жұмаханов //
Тағылымы мол жүздесулер / Матаев Ғ.: [Халқымыздың кеменген ұлы
Шабыт қанатында / молдағалиев Т.: [Қонаевпен кездесу сәтінен естелік]
Қыдыр ғұмыр: Ниязбек Р. – Алматы: Жалын, 2002. –
Димаш – ғасыр/ Ниязбек Р.// Көк аспан – қара
Ождан мен ардың әлемдік өлшемі: [Қоғам, мемлекет қайраткері Д.Қонаев
Д.А.Қонаевтың экран өнеріне жасаған қамқорлығы. / Смайылов К. //
Алып таулар алыстан көрінеді / Төтіғұлов А.// Ақиқат. –
Үшеудің соңғы сапары. / Түменбай Қ. : [Қонаев Д.А.,
Уақыт және қаламгер: Әдеби сын: 8-ші кітап. – Алматы:
Дінмұхамет Ахметұлы Қонаевтың өмір дерегі // Сақшы. – 2002.
Оқшау ойлар / Беркімбаев Т.// Ақиқат. – 2001. -
Елінің жүрегінен орын алған / Бекбосын А. // Ақиқат.
Ел сенімі – ең қымбатың: Өмірбаяндық жазбалар / Әшімов
Ұрпақ үшін ұмытпайық / Әбдарйымұлы С. // Егемен Қазақстан.
Жаны таза Димекең еді / Аққұлұлы С. // Қазақстан-Заман.
53
Әбіш Кекілбайұлының прозасы
Әбіш Кекілбаев прозасы
Қазақстанның зайырлы мемлекет ретінде дамуы: мазмұны, белгілері, болашағы
Шәкәрім Құдайбердіұлының философиясындағы адамтану бағыттары
Алаш партиясының құрылуы, мақсаты және қызметі
СОКП Орталық Комитетінің мүшесі
Халық ауыз әдебиетінен- педагогикалық практикалық жұмыс
АБЫЛАЙ ХАННЫҢ ТҰСЫНДА ҚАЗАҚ ЕЛІНІҢ НЫҒАЮУЫ
Алаш партиясының бағдарламасы мен тактикасы
XVII ғасыр аяғымен XVIII ғасырдың басындағы Қазақстандағы қоғамдық саяси жағдай