Шығармашылық сабақтар
Мазмұны
І тарау. Оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастыруда
өзіндік жұмыстың теориялық негіздері.
1.1 .Оқушылардың танымдық белсенділігі ұғымының теориялық негізі
және мәні.........................................................................................9-24б
1.2.Оқушылардың өзіндік жұмысы оқыту формасының тиімді әдісі
ретінде...............................................................................................24-41б
1.3.Оқушылардың шығармашылық дербестігі....................................42-46б
Птарау. Жоғары сынып
белсенділігін қалыптастыру әдістемесі.
2.1.Оқушының танымдық қызметіндегі мұғалімнің шеберлігі........47-51б.
2.2.Оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастыру әдістемесінің
нәтижесі және әдістемелік ұсыныстар............................................52-64б
Қорытынды....................................................................................................65б
І тарау. Оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастыруда өзіндік жұмыстың теориялық
1.1. Оқушылардың танымдық белсенділігі ұғымының теориялық негізі және мәні.
Білім беру және оқыту теориясының әдіснамалық негізі- таным
Бұл талаптың орындалуы оқушылардың оқу материалын түсінуге , өткенді
Танымдық әрекеттің негізінде оқушыларда танымдық белсенділік қалыптасады.Танымдық белсенділік -
Мектептің ғасырлар бойғы даму тарихында алдыңғы қатарлы педагогикалық ой
Әлеуметтік -педагогикалық бағыт ежелгі дәуірден бастау алады.Оның көрнекті өкілдеріне
Бұл пікірлер көптеген ғасырлар бойы педагогтардың талдау нысанасы болып
Дидактикалық - әдістемелік бағыт Я.А.Коменский еңбектерінен бастау алады.Оның «¥лы
Психологиялық- дидактикалық бағыт К.Д.Ушинский,Ы.Алтынсарин еңбектерінен бастау алады.Оқушылардың өзіндік әрекеті
К.Д.Ушинский танымдық әрекет мәселесіне мән беріп, "өзіндік жұмыс -оқытуды
Ы.Алтынсарин оқыту арқылы өз бетінше білім көтеруге жол бастауда,
Жаңашыл педагогикалық бағыт. Қоғам дамуының тарихи жаңа кезеңі қоғамның
Танымдық іс- әрекет, танымдық белсенділік,танымдық ізденімпаздық мәселелері жөнінде оқу
Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыратын танымдық әрекетін дамытуда проблемалық оқытудың
Оқушының оқу - танымдық әрекетін, танымдық белсенділігін арттырудың тиімді
Танымдық әрекет – шәкірттің білімге деген өте белсенді ақыл
Белсенділік адамның әрекетке қатынасын өз бетінше әрекет етуге дайын
Оқушының танымдық белсенділігі өз кезегінде қабылдау, есте сақтау, ойлау,
Қабылдау түйсікке қарағанда күрделі процесс, ол түйсіктер арасындағы белгілі
Ес - адамның ақыл - оймен тығыз байланысты күрделі
Заттар мен құбылыстардың байланыс - қатынастарының миымызда жалпылай және
Ойлау формалары- ұғым, пікір және ой қорытындысы деп үшке
Шәкірттің қиял қабілетін дамыту, тәрбиелеу, оның келешекті армандай алу
Сондықтан оқу барысында оқушының таным белсенділігін арттыруда олардың өз
1-Дәреже – жаңғыртушы белсенділік – шәкірттің материалды жадылап, қайта
2-Дәреже - түсіндіруші белсенділік-оқушының оқығанын зерделеуге, оны өзінебелгілі ұғымдармен
3- Дәреже - белсенділіктің шығармашылық дәрежесі - оқушының тапсырманы
Сөйтіп, оқудағы белсенділік - оқушының іс - қимыл жағдайы
Дербестік әрекетке өздігінен икемделудің сапалық көрінісімен;мотивті және белсенді
оқу-танымдық әрекеттің қоғамдағы маңыздылық бағыты;
оқу-танымдық әрекеттің интеллектуалдық сипаты;
оқу танымдық әрекеттің реттеушілік сипаты;
Танымдық белсенділік компаненттерінің құрамын төртке бөліп қарастырдық: мотивтік-операциялық, еріктік
Сонымен, танымдық белсенділік пен жалпы танымдық іс - әрекет
Жеке тұлғаның танымдық белсенділігін қалыптастыру.
Балалардың танымдық әрекетін белсендіру, оны тиімді басқару және
Педагогикалық-пихологиялық әдебиеттердегі талдауда көрсетілгендей «танымдық белсенділік» терминінің негізінде белсенділік
биологиялық (П.К.Анохин, В.М.Бехтерев, И.М.Сеченов т.б.)
психологиялық (Б.Г.Ананьев, Л.С.Выготский, В.С.Мухина, Б.Ф.Ломов)
әлеуметтік (А.Н.Леоньтев, А.В.Петровский, Л.Рубенштейн)
педагогикалық (Я.А.Коменский, Д.Локк,
Биологиялық аспект - белсенділік мәселелері түсінігімен байланысты белсенді бастама
осы әсерді жоюға мүмкіндік беретін және мінез-құлық құруға
Психологиялык аспект - тұрғысынан белсенділік С.Л.Рубенштейн көзқарасындағы жалпы психика
Әлеуметтік тұлғалық аспект мәселелері іс - әрекет кезіндегі тұлғаның
Педагогикалық аспектідегі белсенділік мәселесін зерттеу берілген түрлі түсіндірулермен байланысты:
белсенділік баланың таным іс- әрекетіне деген қатынасын сипаттайды;
белсенділік субьектінің іс-әрекетке қатынасын ( қажеттілік ,
Педагогикалық аспект түрғысынан белсенділіктің үш түрін бөліп қарауға болады:
ақыл - ой белсенділігі;
интеллектуалды белсенділік
• танымдық белсенділік;
Ақыл - ой белсенділігі элементарлы іс-әрекеттен бастап шығармашылықтың күрделі
1 .Ынталандыру жаңалығынан туған зейін белсенділігі және бағдарлы –
2.Интеллектуальды ынталылық түріндегі көрінетін белсенділік ретінде; Ақыл-ой белсенділігінің орталық
Интеллектуальды белсенділік- өзіндік шарттарға сай ой әрекеті ретінде түсіндіріледі.Бүл
Танымдьқ белсенділік - жалпы белсенділік феноменінің маңызды саласы, оның
Адам зейіні белсенділігінің
Т.Рибо).
Таным субьектісінің ақыл-ой қабілеттерінің көрінуі (С.Л.Рубенштейн)
Әртүрлі сезімдерді белсендіргіш (Д.Фрейер)
Адамның іс-әрекеті мен санасының деңгейін жоғарылататын эмоционалды-еріктік және
Білімді қарқынды меңгеруге
Тұлғаның күшейтілген танымдық жұмысы мен сипатталатын еріктік жағдай
Оқушының өмірлік күшінің әсерлілігі (Г.И.Щукина)
Таным мақсатына жетудегі құлықтық еріктік әрекеттерді жиюға ұмтылумен және
Танымдық белсенділік көп түрлі тұлғалық қатынастардың қалыптасуымен тығыз байланысты.Танымдық
1.2.Оқушылардың өзіндік жұмысы оқыту формасының тиімді әдісі ретінде.
Қазіргі кезде мектеп тәжірибесінде сабақтың қалыптасқан дәстүрлі түрлерінен басқа
Оқыту жұмысын тек сабақ арқылы ұйымдастыру мүмкін емес.Сыныптық -сабақ
Семинар сабақтары көбінесе оқылған лекция тақырыбына байланысты негізгі өзекті
Экскурсия жұмысының мақсаты - оқушылардың сабақта алған теориялық оқу
Ол барлық оқу пәндерінде , әсіресе физика, химия, биология,
Екіншісі - ілеспелі экскурсия деп аталады.Ол белгілі бір тақырыпқа
Сынақ жүмыстарын жоғары сынып оқушыларына енгізудегі мақсат -бағдарламадағы теориялық
Үйдегі оқу жұмысы - оқушылардың үйде өз бетімен орындайтын
Оқушылардың өзіндік жұмыстары.
Оқушылардың оқу жұмысын сәтті ұйымдастыруда оның өзіндік жұмыстарының маңызы
Бүгінгі таңда оқушылардың үзіліссіз білім алу міндеттерін жетілдіруге сай
жұмыстың мақсатын айқын түсінуі;
жұмыстың жемісті аяқталуына оның алдағы нәтижесіне қызығуы;
жұмысты өз еркімен,қалауымен орындауы.
Оқушының-таным әрекетін арттырудың тиімді құралдарының бірі- оқушының өзіндік жұмысы
мұғалімнің нақты тапсырмалар ,нұсқаулар беруі;
жұмысты орындаудың және аяқтаудың уақытын белгілеуі;
мұғалімнің басқаруымен оқушының дербестігінің мөлшері;
олардың жүмысты өз еркімен және қалауымен істеу,оған әсер
мотивтер.
Өзіндік жұмысты мұғалімнің дұрыс басқара білуі және оқушының
1.Өзбетінше ойлану біліктері мен ізденімпаздығы.
2.0қуға деген қабілетінің артуы.
3.Берілген білімді игеру ғана емес, оны жаңалап және
5.Өз ойының дербестігі.
Оқушының өз бетінше кітаппен жұмыс істеу,бақылау,жаттығу,экперимент жүргізіуі іскерлігі мен
Сыртқы белсенділік дегеніміз-оқушы әрекетінің сыртқы көріністері(белсенді қимыл қозғалыстары, мұғалімге
-оқуды белсендіру құралы ретінде (Б.П.Есипов, П.И.Пидкасистый);
-оқушылардың танымдық белсенділігін
-дербестік- өзіндік ұстаным, рухани практикалық білім ретінде ;
-дербестік жеке тұлғаның қасиеті мен сапасы ретінде (К.А.Абульханова, К.КПлатонов);
Бастауыш сынып оқушыларының өзіндік іс-әрекетін қалыптастыру проблемасын ғалымдар А.Х.Аренова,
шығармашылық іс-әрекетінің құрамдас бөлігі болып табылады.Өзіндік іс-
әрекеттің қажеттілігі оқушыны ойға жетелеуінде, ойланта отырып өзіндік
ойының қалыптасуы оны шығармашылық жұмысқа жетелейді.Шығармашылық еңбек алдымен оқушыға
іс- әрекет - бұл жалпыға ортақ;
танымдық іс-әрекет-оқу іс-әрекеті- жалпы;
оқушылардың өзіндік оқу іс- әрекеті- жеке;
Іс-әрекеттің негізінде танымдық іс әрекет дамиды.Танымдық іс- әрекет өзіндік
оқыту үрдісінде енгізілген оқушылардың өзіндік жұмысы мұғалімнің
тікелей қатысуынсыз орындалатын жұмыс;
оқушылардың тапсырмаларды еш көмексіз, мұғалімнің бақылауынсыз
орындауы (Р.М.Микельсон);
өзіндік оқу іс- әрекеті
практикалық міндеттерді өз бетімен қою, оның шешімін табудың өзіндік
тәсілдерін болжау және анықтау, жеке тұлғаның өзін- өзі
Өзіндік жұмысқа бейімдеу - оқушыны өзін-өзі дамытатын белсенді тұлға
өзіндік жұмыстың мәні мен қызметтері нақтыланып ашылуы;
өзіндік жұмысқа бейімдеуге
жасалынуы;
тиімді қызмет ететін және дамытуға қабілетті арнайы жүйе
тэжірибелік сынақтан өтілуі
Өзіндік жұмыстың түпкі мақсаты оқушының оқу - танымдық тапсырмаларды
Өзіндік әрекет блогының мақсатына өзіндік жұмысқа бейімдеуді жүзеге асыратын
Айталық, өзіндік бақылау әрекеттері жүйесі десек , өзіндік әрекет
Өзіндік бағалау толыққанды процесс ретінде белгілі бір мақсатта оқушының
1 - Схема
1 - Кесте
Өзіндік әрекет қимылдары Мазмұны
1 .Оқушының өзінің оқу-танымдық әрекетінің күйін анықтап талдай білу
2.Өзінің оқу-танымдық әрекетінің процесін жоспарлай алуы және құрастыра
3.Өзінің оқу- танымдық әрекетін реттеп түзету және жетілдіру -жіберілген
3- сурет.
Осы айтылғандарды қорытындылай келіп аталған әрбір қимылдың өзіндік мазмұны-
Өзіндік жұмысқа бейімдеу негізінен оқушы тұлғасы арқылы жүзеге асырылғаны
Өзіндік жұмыс әдістері.
Өзіндік жұмыстар барша әдістер жүйесінің қай-қайсысына да тән оқу
Тірек болар білімдар мен ептіліктерді іске қосып,пайдалану үшін өзіндік
Ал өзіндік тексеріс жұмыстары ретінде оқушының сыныпта және үйде
Мұғалім әрдайым өзіндік жұмыстар тиімділігін қамтамасыз ететін барша жағдайлар
Өзіндік жұмыстың бір түрі - жаңа материалмен оқушыларды оқулық
олардың орындалуына бақылау қояды.
Сыныпта және үйде орындалатын өзіндік жұмыстарды жоспарлай отырып,
сабақ құрылымындағы өзіндік жұмыстар орнын күні ілгері байыптау;
өзіндік жұмыстардың оқу іс- әрекетінің басқа оқу әдістері және
формаларымен үйлестіру жолдарын қарастыру;
өзіндік жұмыстарды орындау барысында туындауы мүмкін
қиыншылықтарды алдын ала көре білу ;
тапсырма формаларын анықтау;
қажетті дидактикалық материалдарды іріктеу;
оқушы жүмыстарын тексеру мен өзіндік тексерудің тиімді тәсілдерін
ойластыру.
Жалпы қорыта айтқанда өзіндік жұмыстың мақсаты- оқушылардың танымдық міндеттерін
Выготский: « Әр баланың өзінің деңгейі болатындай әр балаға
Негізгі мақсатымыз баланың жеке қасиеттерін ашу арқылы тәрбиелей отырып,
Өзгеріске, жаңалыққа толы бүгінгі заман : мұғалімге сегіз қырлы
Шәкірттерге әсер ету жолдары түрліше. Тәжірибелі мұғалім ізденісті әр
Көрнекті педагог В.А.Сухомлинский: "Сабақ жасөспірімдердің интеллектуалды өмірінде құр ғана
Олай болса, қызықты сабақтар- мұғалімнің ашқан жаңалығы, өзіндік қолтаңбасы,
Оқыту үрдісі екі жақты процесс болғандықтан, оқушының өзіндік жұмысы,
Оқушылардың өзіндік жұмысының жоғары түріне олардың өз еркімен амал-тәсілдер
Өз бетінше ізденімпаздықпен жұмыс істей білу, яғни оқу материалын
Оқудағы дербестілік оқып үйренетін тақырыпқа, пайда болған мәселеге, міндетке
Белсендірудің қандай да тәсілі мен әдістерін пайдалануда оқушының қабілет
Сонымен қатар, оқушылардың шығармашылық дербестігі мен ізденімпаздығын қалыптастыруда мұғалімнің
Мұғалім оқушыларға шығармашылық іс-әрекетін ұйымдастыру мақсатында түрлі танымдық тапсырмалар
1-шығармашылық тапсырмалар дайындауда оқылатын пәннің жеке сипатын, мазмұнын ескеру;
2-шығармашылық тапсырмалыр түрлі деңгейде болуы;
3-кезекті тапсырма бұрын берілген тапсырмамен байланыста және бір жүйеде
4-білімі мен біліктерін жетілдіретіндей болуы;
5-тапсырмалардың қарапайымнан күрделіге өзгеруі;
6-оқушының жеке қабілеттерін ашатындай болуы және шығармашылық дербестігін дамытатындай
Сонымен, оқушылардың дербес, шығармашылықпен жұмыс істей алу әрекеті мейлінше
Шығармашылық – оқушының танымдық қабілеттеріне мотивациялық тұрғыда басшылық жасау
Оқушының шығармашылық дербестігінің пайда болуы оның іс-әрекетінен айқын аңғарылады.Ең
Мәселені шешуде талданған негізгі ұғымдардың көлемі мен мазмұнына үңіле
1-қоғамда болып жатқан өзгерістерді танып білуге, ғылым жаңалықтарына тұрақты
2-оқу-танымдық міндеттер мен мақсаттарын орындауға талпыну;
3-білім алуға, шығармашылық жұмыстарға тұрақты қызығушылық;
4-жеке тұлғаның сапалық көрсеткіші ретінде көрінетін қабілеті мен қасиеттерінің
5-жеке тұлғаның дербес интеллектуалдық ой-өрісінің кеңеюі;
6-тұрақты ізденімпаздық шығармашылық іс-әрекетінің нәтижелі дамуына әсер етеді.
Шығармашылық дербестік ұғымы төңірегіндегі тұжырымдар, анықтамалар бұл ұғымның өзіндік
Біздің пайымдауымызша, « шығармашылық дербестік – жеке тұлғаның танымдық
Шығармашылық дербестік оқушы іс-әрекетінің сапасы ретінде көріне отырып, үнемі
Жүйелі жүргізген зерттеулеріміз оқушының шығармашылық дербестігінің деңгейі, бағыты мұғалімнің
1.Шығармашылық қабілет деңгейін анықтау.
2.Қызығушылық және шығармашылық пен таным белсенділігін арттыру.
3.Оқушы мүмкіншілігіне сай шығармашылық тапсырмаларды әдістемелік тұрғыда жүйелі түрде
4.Шығармашылық қабілетті тәрбиелеу барысында кездесетін қиындықтар мен қарама-қайшылықтарды есепке
5.Оқушының шығармашылық қабілеттерін тәрбиелеуді кезең бойынша сатылап дамыту.
6.Шығармашылық қабілеттерді тәрбиелеу үрдісін тәжірибе негізінде жинақтау, зерттеліп отырған
7.Мұғалім өз ісіне ізденімпаздықпен қарап, сабақты шығармашылық пен өткізу.
Осы мәселелер өз шешімін тапса, жан-жақты дамыған, шығармашыл жеке
Қызығушылықтың арқасында білім де, оны игеру үрдісі де ,
1-Оқушының өз бетімен ізденуге , жаңа білім ашуға, проблемалық
2-Бірізділік, біртекті ақпарат жалықтырады.Жаңа материалдың жас ерекшелігіне сай және
3-Әрі қарай жұмыс істеуге қызықтыру үшін игеріліген білімнің жиі
4-Оқу материалын бергенде мұғалім анық та эмоционалды болуы оқушыға
Н.И.Болдырев, М.А.Данилов еңбектерінде танымдық тапсырмалар маңызын оқушыларда бар білімдерін
ІІ тарау.Жоғары сынып оқушыларының танымдық белсенділігін қалыптастыру әдістемесі.
2.1. Оқушылардың танымдық қызметіндегі мұғалімнің шеберлігі.
Мұғалімнің негізгі мақсаты – жас ұрпақты өмірге тәрбиелеу, оқыту
Мұғалімнің шеберлігі - өз пәнін жетік меңгерген, істің мәнін
Мұғалімнің шеберлігі үш қырынан көрінеді:
• Ұйымдастыра білу шеберлігі;
• Қарым – қатынас шеберлігі;
• Ықпал ету, баланың іс - әрекетіне керегінше қуат
Ұйымдастыра білу шеберлігі - әр ұстаздың өзінің атқаратын іс-шарасының
Қарым – қатынас жасай білу шеберлігі – балалардың іс-әрекеті,
Мұғалімнің қарым-қатынастық элементтері:
-қатынастың мақсаты мен мазмұны;
-шәкірттерге сүйкімді болып, олардың сеніміне кіру;
-ақ жарқын, ашық мінез танытып, ыстық суығына күйіну;
-шәкірттердің рухани байлығына атсалысу;
-шәкірттерді тыңдай білу, керек жерінде әдетті сақтай отырып, баланы
дұрыс жолға бағыттау;
-мұғалімде тіл байлығы болу керек, мәнерлеп айту, әңгімешіл, нақты
дәлелді сөйлеу;
-пікір сайыс кезінде әдетті сақтай отырып шындықтың бетін ашып,
баға беру;
-мәдениетті мінез танытып, соны шәкірттің бойына сіңіру т.б.
Қарым – қатынас жасай отырып, ықпал ету шеберлігі –
Мұғалімнің шәкіртке ықпал етуінің үш жолы бар:дәлелдеп сендіру, шәкірттің
Шебер мұғалім - әдіс – тәсілдердің көптеген түрлерін
Ұстаздық ықпал етудің әдіс – тәсілдері:
а) Ұстаздық өсиет;
б) Ұстаздық үйрету;
Сабақтағы оқушылардың танымдық қызметін басқарудағы шеберлік бірнеше факторларға тәуелді.Маңызды
-оқушылар үшін пәнді қызықты ету;
- сабақтың танымдық мазмұнын жетілдіру;
- оқушылардың танымдық қабілетіне сәйкес кері байланыс жасау.
Шеберлік негізі- жеке тұлға мәдениеті, білім мен өрісті дүниетаным
Шебер мұғалім оқушылардың сабаққа, білім алуға қызығушылығын қалыптастыру және
1.Оқушылардың танымдық қызметін дамыту ол үшін зерделенетін пәнге, ақыл-ой
2.Оқу еңбегі кез-келген еңбек сияқты түрліше өтілсе;
3.Шебер мұғалім зерделенетін пәннің қажеттігін маңызын және мақсаттылығын өзі
4.Жаңа оқу материалы бұрынғы оқылған, игерілген оқу материалдары мен
5.Оқу қиын болуы керек.Дегенмен шамасы келуі керек.
6.Оқушылардың әрбір жұмысы жиі тексерілсе және бағаланса жұмыс істеу
7. Оқу процесінде оқу материалының проблемалы мәселелері және оны
Осындай жұмыстарды танымдық қызметте басшылыққа алуы мұғалімнің оқу процесін
Нағыз мұғалім қалаған сұраққа қалыптан тыс жауап тауып, оқушы
Шеберлікке жету кезеңдері келесідей: озат мұғалімдер тәжірибесін бақылау; арнайы
Шеберліктің және бір маңызды көрсеткіші- оқушыларды белсенділікке ынталандыра білу,олардың
Мұғалімнің міндеті- оқуға қажетті ұнамды көңіл шарпуларының сол оқу
Шебер педагог – сабақ лекция, диспут сабағы, сабақ-экскурссия, қоғамдық
-диалог құрады
-сұрақ қояды
-қайталау
-ұқсастықтарды табу т.б.
Оқушылардың оқу процесінде ақыл-ойының белсенділігіне сәйкес білім алу заңдылықтарына
Оқушылардың сабақта білімдерін игеру процесін дұрыс ұйымдастыру үшін шебер
-бақылау қабілетінің мәнділігінде;
-оқушылармен пікір алысудың әрбір педагогикалық қадамдарын
ойластыруда;
-ойлау амалдарының шебер байланыстыруында;
Педагогикалық еңбектің шеберлері әрқашан сабақтың тиімділігін арттыру үшін
1. Ұйымдастырушылық кезеңге мейлінше аз уақыт жұмсау.
2. Жазбаша үй жұмысын сабақ үстінде тексеруге мейлінше аз
3.Сабақ үстінде жеке оқушыдан ауызша сұрауға барынша аз уақыт
4. Сабаққа оқушының жаңа материалын меңгеруіне ықпал ететіндей өзіндік
5.Оқушының өз бетінше меңгеруге қиналатын материалдары бойынша ауызша баяндауды
6.Міндетті түрде оқушыны сабақ үстінде өз бетінше білім алуға
7.Үй жұмысының сипатын өзгерту.Алған білімін үй тапсырмасын орындауға шығармашылықпен
8.Жаңа оқу материалын сабақ үстінде бекітуге көңіл бөлу.
9.Үйде осы есте бекіту жұмысы онан әрі жалғасын табатындай
10.Үйге практикалық мазмұндағы тапсырмаларды көбірек беру.
11.Үй тапсырмасын сол күні орындауға алғы шарттар жасау.
12.Тапсырманы түрлі бағытта беру.( ауызша немесе жазбаша)
13.Таңдауы мен бірге психологиялық талдау жасайтын тапсырмалар.
14.Топтық жұмыстар.
Шебер мұғалімдер өзінің пәнін терең білу менен бірге шәкірттерін
2.2. Оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастыру әдістемесінің мазмұны және әдістемелік
Көптеген ғалымдар оқыту әдістерін мазмұнына, қолданылуы мен іс-әрекет түрлеріне,
Ақпараттың берілуі мен қабылдау сипаты бойынша – дәстүрлі әдістер
Оқушы мен мұғалімнің өзара әрекеті бойынша – Лернер –
Мұғалім іс- әрекеті компоненті бойынша – Ю.К.Бабанскийдің әдістер жүйесі,
а) оқу – танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру және жүзеге асыру
өзіндік жұмыс ).
б) бақылау және өзіндік бақылау әдістері ( ауызша және
в) оқу танымдық әрекеттегі мотивация және реттеу
4. Оқушы мен мұғалімнің ішкі және сыртқы іс-әрекеттерінің сабақтастығы
Оқу үрдісіндегі әдістердің маңызын физиолог И.П.Павловтың сөзімен көрсетуге
Сондай-ақ зерттеулер нәтижелері танымдық белсенділіктің көрсеткіштері мен өлшемдерін, даму
Оқушының оқу үрдісіндегі танымдық белсенділігінің деңгейлері
1.Жоғары деңгей.
( шығармашылық) 1.Қалыптасқан белсенді танымдық ұмтылыстың болуы,
2.Обьектіні тани біледі, сипаттай алады, танымдық міндеттерді өз бетінше
3.Білімін шығармашылық тұрғыда қолданады, белсенді іс-әрекет дербестігі сақталынады, өз
4.Республикалық олимпиадаларға, әр түрлі білім сайыстарына қатысады; семинар сабақтарында
2.Орташа деңгей
( эвристикалық) 1.Танымдық әрекет деңгейін өз бетінше
2.Оқушылардың мотивін, мақсаттық қатынасы өзіндік жұмысқа шығармашылық компоненті ретінде
3.Ынталық пен бейімділіктің өзара байланысы толық емес, танымдық әрекет
3.Төменгі деңгей
( жаңғыртушы) 1.Танымдық тапсырмаларды өз бетінше орындай
2.Оқу үрдісінде мұғалімнің көмегін қажетсінеді, тапсырманы үлгі бойынша баяу
3.Танып білуде белсенділік танытпайды, қиыншылықты жеңу ниеті тқмен.
2-кесте. Оқушылардың танымдық белсенділігі дамуының деңгейлері.
Оқушыларды белсендіруде мұғалім оқушылардың қабілеттері мен қызығушылығын, сыныпта жақсы
4 – сурет Оқушылардың белсенділігін ұйымдастыру.
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, белсенділік – адамның өз бетінше
Жаңа технология, дәстүрлі емес әдіс тәсілдердің маңызы жоғары,бірақ қазіргі
Танымдық белсенділікті қалыптастыруға бағытталған оқытуды ұйымдастыру формалары.
Оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастыруға бағытталған сабақтар түрлерін төртке бөліп
• Танымдық
• Коммуникативтік
• Шығармашылық
• Әдіснамалық
Сабақ үстінде белсенділіктері қалыптасуы үшін оқушылардың міндеттерін көрсетейік:
-өзіндік пікірлерін дәлелдеу;
-пікірталастар мен талқылауларға қатысуы;
-өзінің жолдасына, мұғалімдерге сұрақ қоюы;
-жолдасының жауабына пікір айту;
-сыныптасының жауабы мен жазбаша жұмысын бағалау;
-үлгермеушілерге түсініксіз жерлерін түсіндіру;
-өз бетімен күрделі тапсырмаларды таңдау;
-танымдық тапсырманың шешімдерін табуда бірнеше нұсқасын көрсету;
-өзіндік бағалауға жағдай туғызу, өзінің танымдық және практикалық
әрекетін талдау;
-танымдық тапсырмаларды шешуде бұрыннан білетін әдіс-тәсілдерді
қолдану арқылы орындау.
Оқудағы белсенділік оқып үйренетін тақырыпқа, пайда болған мәселеге, міндетке
Жаңа материалдарды түсіндіруде ақпарат беруші қызметінде ғана қалмай, мұғалім
-білімді шығармашылықпен меңгеру дағдыларын қалыптастыру;
-білімді шығармашылқпен қолдануға дағдыландыру және оқу
проблемаларын шешуде шеберліктерін арттыру;
-оқу тапсырмасын орындау үрдісінде оқу операцияларын қолдануға
үйрету;
-оқытудың ғылымилығын арттыру;
-ғылыми дүниетанымды қалыптастыру т.б.
Өзіндік жұмыс пен шығармашылық сабақтарды өткізу оқушының танымдық белсенділігін
Ауыл мектебінің білім ошақтарының қашықтығы мен білім алу кеңістігінің
Қазір алыстан оқыту технологиясы және Интернет желісі көмегімен жүзеге
1.Оқушыны жеке оқу пәні бойынша емтиханға дайындау;
2.Оқушыны жоғары оқу орнына түсуге дайындау;
3.Мектеп бағдарламасының тарауындағы немесе мектептен тыс курстар тақырыптарын терең
4.Әр оқу пәнінен оқушының білім,білік , дағдыларының толымсыз тұстарын
Алыстан білім берудің 5 түрін бөліп көрсетуге болады:
1-түрі:˝Мектеп -Интернет˝
2-түрі:˝Мектеп-Интернет-Мектеп˝
3-түрі:˝ Оқушы-Интернет-Мұғалім ˝
4-түрі: ˝Оқушы-Интернет-Орталық ˝
5-түрі: ˝ Оқушы-Интернет ˝
Алыстан оқытудың ерекшеліктеріне талдау жасай отырып, орта мектептерінің жоғары
1-і түрі: Оқушы-Интернет-Мұғалім. Бұл сабақ электрондық пошта, чат, веб-ресурстар
2-і түрі: Оқушы-Интернет-Орталық.
Алыстан оқытудың бұл түрі білім беруде жеке тұлға ерекшеліктеріне
Оқушылар бір мектепте оқымаса да, дистанттық орталықтан білім ала
Осы жағдайда білім беру алыстан оқытуды, жекелеп оқытуды және
3-і түрі: Оқушы-Интернет.
Алыстан білім алудың бұл түрінде оқушы бір мезгілде бірнеше
Ауыл және қала мектептеріндегі жоғары сынып оқушылары арасында жүргізілген
Ауыл мектептерінің оқушылары компьютерді пайдалана білгенімен Интернетпен жұмыс жасап
Орта мектептерде дәстүрлі әдіс-тәсілдер арқылы оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру
Оқушылардың өзіндік жұмыстарында мынадай тәсілдерді кең қолдана отырып ,
-оқу материалындағы ортақ заңдылықтарды таба білу;
-тапсырмаларды жүйелі беру;
-өзін-өзі бақылай және өз жұмысын тексере білу;
-қосымша ақпараттар жинау;
-теориялық материалдарды практиакда қолдана алу т.б.
Орта мектептерде жоғары сынып оқушыларымен жүргізілген зерттеулеріміздің қорытындысы мынадай
Эксперимент барысында 11 сынып оқушыларының арасында сауалнама, пікір алысу
Жауап бергендердің 12,2% танымдық деңгейін дамытатын болса, 57,3% "жоқ",
Егер жеке тұлғаның өз тарапынан танымдық белсенділікті қалыптастыру әрекеттеріне
Ауыл мектептеріндегі оқушылардың өзіндік жұмыс істеу белсенділігі.
Сауалнама жауаптары.
Оқушылардың жауаптары Бақылау сыныптары Эксперимент сыныптары
10 (65) 11(70) 10 (65) 11 (70)
1. Өз бетінше білім аламын және белсенді әдістерін білемін
25%
28%
61%
67%
2.Өзіндік жұмыс кезінде оқу әдебиеттерін пайдаланамын
21%
27%
60%
67%
3.Ғылыми әдебиеттерді пайдаланамын 5%
7% 12% 15%
4. Мерзімді баспасөзбен жұмыс жасаймын 30%
32% 45% 55%
5. Интернетті пайдаланамын -
Көптеген оқушылар өзіндік жұмысқа мән бермейді.38%-і өзіндік жұмысты мүлдем
Эксперимент барысындағы зерттеулеріміздің нәтижесін талдай келе мынадай қорытынды жасадық
Жоғарыда келтірілген педагогикалық әдіс-тәсілдерді ұйымдастыру және педагогикалық іс-шаралар (
Жоғары сынып оқушыларының танымдық белсенділігін қалыптастыру мәселесі бойынша жүргізілген
Шараларды ұйымдастыру әрекеттеріне жүргізілген эксперименттің нәтижелерін сараптап бағалау, қорытындылау
Оқушылардың танымдық белсенділігінің қалыптасу деңгейлері.
Деңгейі Эксперименттік сыныптар
Төмен
Орташа
Жоғары
Зерттеудің соңғы кезеңдеріндегі алынған нәтижелерді талдау барысында эксперименттен кейінгі
Эксперимент жұмыстарын қорытындылай келе, танымдық белсенділікті қалыптастыру мәселесі кешенді
Бастапқы
көрсеткіш
7 – сурет Оқушылардың танымдық белсенділігінің қалыптасу деңгейлерінің өзгеруі
Сонымен зерттеу барысында дайындалған теориялық қағидалар мен жоғары сынып
Қоғамның саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени, ғылым, білім салаларындағы өзгерістерге
Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру арқылы оның жеке тұлғасын қалыптастыруға
Танымдық әрекеттегі белсенділік компаненттерін бір арнаға біріктірген тиімді болады:
Тәжірибелік – экперименттік жұмыстарда зерттеліп дәлелденген жоғары сынып
Оқу үрдісінде оқушылардың танымдық-белсенділігін қалыптастыру жеке тұлғаның өзіндік ақыл-ой
Оқушылардың танымдық-белсенділігін қалыптастыратын педагогикалық шарттар жиынтығы мен тиімді әдіс-тәсілдерді,
Дипломдық жұмысымызда оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастыруда өзіндік жұмыстың маңыздылығын
- Мектептегі жоғары сынып оқушыларына конференциялар, дебаттар, дөңгелек столдар,
- Өзіндік жұмысқа бейімдеудің дидактикалық жүйесін тиімді жүзеге асыратын
- Оқушылардың танымдық белсенділігі мен өзіндік жұмыстарын дамыту
- Аттестация, педұжымды моральдық – материалдық
- Оқушының қабілеті мен білімін көтеру мақсатында оқу
- Оқу үрдісінде ауқымды түрде
- Қосымша танымдық сабақтарды көбейту.
Қоғамның әлеуметтік дамуына сай , келешекте білім берудің жаңа
9
Оқуға жағымды жағдай туғызу
Жарыс арқылы
Өзін көрсету ықыласын құптау
Дербес білім алу дағдыларын үйрету
Жетістіктерін мадақтау
Стандартқа сай емес шешімдерді іздестіру
шешімдерд
Табыстарын марапаттау
Оқушыларды белсендіру жолдары
Танымдық белсенділікті қалыптастырудағы оқыту формасы
Жекелеп оқыту
Репетитор
Тьюторлық
Менторлық
Отбасылық оқыту
Ұжымдық оқыту
Шығармашылық сабақтар
Семинарлар
Лекция
Конференция
Жеке-ұжымдық жұмыстар
Шығармашылық ай
Пәндік апталықтар
Ғылыми апталық
Қабілеттері мен қызығушылығын ескеру
Өз бетімен білім алу
Олимпиада
Экскурсия
Практикум
Жобалар
Факультатив
Алыстан білім алу
Іскерлік ойындар
Пәндік үйірмелер, шеберханалар, зертханалар
Оқушылардың өзара оқыту сабақтары
Әдебиет сабақтарының инновациялық түрлері
Функционалдық сауаттылық туралы түсінік
Факультативті сабақтарды ұйымдастыру әдістемесі
САБАҚ ӨТКІЗУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ОҚЫТУ ПРОЦЕСІНІҢ ТИІМДІЛІГІ
Математикадан сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру формасы
Факультативтік сабақтарды ұйымдастыру
Дәстүрлі сабақ пен дәстүрлі емес сабақтар
Математикадан сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру тәжірибесі
Факультативті сабақтардың жалпы сипаттамасы