Валюта қатынастары


МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ 3
І бөлім. Валюталық нарық және валюта жүйесі 4
1.1. Валюталық нарықтың мәні 4 -5
1.2. Валюта жүйесі және оның түрлері 4 -8
ІІ бөлім. Халықаралық валюталық қатынастар 9 -16
2.1. Халықаралық валюталық қатынастарды реттеу. Валюталық саясат 9 -12
2.2. Дүниежүзілік валюта жүйесінің даму кезеңдері 12 -16
ІІІ бөлім. Қазақстан Республикасының валюта жүйесі 17-24
3.1. Қазақстан Республикасының валюта жүйесі..............17 -18
3.2. Теңге: тарихы мен келешегі 19 -24
Қорытынды 25 -26
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 4 27
Қосымшалар................................28
КІРІСПЕ
Валюталық қатынас дегеніміз ақшаның Халықаралық айналымда жұмыс істеуі.Олар ұлттық
Шаруашылық тұрмысты интернационалдандырудың өрісіне қарай ұлттық және Халықаралық валюта
Қазіргі ұлттық валюта жүйесі мынандай элементтерді қосады:
- Валютаның аты (теңге, рубль, марка т.т.)
- Шетелдердің валютасына айырбастау жағдайлары. Бұл мағынада мынандай бөлектену
а) еркін айырбасталымды валюта. Мұндай валюталар кез келген басқа
б) жартылай айырбасталымдар валюталар (ел ішінде ғана айырбасталымды валюта,
в) айырбастауға жатпайтын валюталар (жабық валюталар).
- Валютаның тепе-теңдігінің тәртіптемесі – екі валютаның ара қатынасы;
Ақша бірлігіндегі алтынның мөлшеріне негізделген алтын тепе-теңдігі Батыс Европада
Өткен ғасырдың 70 жылдарынан бастап, валюталық қоржын негізіндегі,
валюта қатынастары, валюта жүйесі туралы ұғымдарға арналып, халықаралық валюта-несие
І. ВАЛЮТАЛЫҚ НАРЫҚ ЖӘНЕ ВАЛЮТА ЖҮЙЕСІ
1.1 Валюталық нарықтың мәні
Валюталық нарық қаржы нарығының құрамдас бөлігі болып табылады.
Валюталық нарық - бұл шетел валюталары мен шетел валютасындағы
Валюталық операциялардың көлемі, сипатына және пайдаланатын санына қарай байланысты
• халықаралық;
• аумақтық;
• ұлттық (жергілікті).
Халықаралық валюталық нарықтар ірі дүниежүзілік қаржы орталықтарында орналасқан. Оның
Валюталық нарықтағы операцияларға банктер функциональдық көзқараспен қарасақ, валюталық нарық
Институтционалдық жағынан қарасақ, валюталық нарық -Үкіметтің, банктердің, инвестициялық, компаниялардың
Ұйымдастырылу-техникалық жағынан алсақ, валюталық нарық - банктерді халықаралық есеп
Валюталық нарық белгілеріне қарай келесідей түрде жіктеледі:
1.) Орналасу аумағына қарай:
• халықаралық;
• ішкі;
• аумақтық.
2.)Валюталық шектеуге қатысты:
• еркін нарық;
• еркін емес.
Валюталық шектеу қойылған валюталық нарықты - еркін емес нарық
3.) Валюталық бағамның қолданылу түріне қарай:
• бір ғана режимді;
• қос режимді.
Бір ғана режимді валюталық нарық - бұл еркін валюталық
Кросс-бағам (теңге) = ;
1.2 Валюта жүйесі және оның түрлері
Валюта (итальян сөзі, сөзбе-сөз - құн) - елдің ақша
Шаруашылық жағдайларын интернационалдандыру және әлемдік еңбек бөлінісін интенсивтендіру (күшейту)
Халықаралық экономикалық қатынастарда өндіріс пен капиталды интернационалдандыру ішкі сауда
Әлемдік шаруашылық байланыстағы өнеркәсібі дамыған мемлекеттердің өзара қарым-қатынастарының тереңдеуі
Елдердің әлемдік шаруашылыққа интеграциялануы (экономикалық одаққа кіруі) ақша капиталының
Валюта қатынастары - әлемдік шаруашылықта валюта айналымынан қалыптасатын қоғамдық
Сыртқы экономикалық байланыстардың дамуына қарай валюта жүйесі пайда болды.
Тарихи үш түрлі: ұлттық, дүниежүзілік жане мемлекетаралық немесе аймақтық
ұлттық валюта жүйесі деген қоғамдық ұдайы өндірісті қалыптастыруға және
• ұлттық валюта;
• ұлттық валютаның шетел валютасына айырбасталу жағдайлары, яғни айырбасталудың
• валюталық паритеттің бірдейлік ережесі - валюталардың алтын құрамына
• валюта бағамының тәртібі (белгіленген, белгілі бір аралықта өзгермелі),
• валюталық шектеудің болуы немесе болмауы. Мысалы, Ресейде ел
• төрт қосындыдан тұратын (елдің ресми алтын және валюта
• халықаралық несиелік айналым құралдары мен халықаралық есеп айырысу
• валюта нарығы мен алтын нарығы ережесі;
• валюта қатынастарын реттейтін ұлттық органдардың статусы (орталық банк,
Әлемдік шаруашылық қатынастарының дамуына байланысты әр елдің ұлттық валюта
Дүниежүзілік валюта жүйесі деген халықаралық валюта қатынастарының ұйымдастыру формасы,
Валюта жүйесі әлемдік шаруашылық байланыстарда дербес роль атқарады. Ол
Алғашқыда әлемдік ақшаның бірден-бір түрі болып алтын, кейін құйма
Ұзақ тарихи дамудың нәтижесінде дүниежүзілік валюта жүйесінің негізгі элементтері
• әлемдік ақшаның міндетті формасы (алтын, резервтік валюта, халықаралық
• валюталардың айырбасталу шарттарын белгілеу;
• валюталық паритет пен валюта бағамы тәртібін үйлестіру;
• валюталық шектеу көлемін тәртіптеу;
• халықаралық валюта өтімділігінің құрамдас бөліктерін белгілеу (мысалы, ХВҚ
• халықаралық несиелік айналым құралдарын қолдану тәртібін үйлестіру;
• әлемдік валюта нарығы мен алтын нарығының ережесі;
• мемлекетаралық реттеу институтының статусы - 1944 жылдан Халықаралық
Аймақтық валюта жүйесі (ЕВЖ) - дүниежүзілік валюта жүйесінің шеңберінде
Дүниежүзілік валюта жүйесінің ерекшеліктері мен тұрақтылығы оның құрылымдық принциптерінің
ІІ. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ВАЛЮТАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР
2.1 Халықаралық валюталық қатынастарды реттеу.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, нарықтық экономика жағдайында халықаралық валюталық қатынастарды
• нарықтық реттеу;
• мемлекет тарапынан реттеу;
Валюталық нарықта валюталарға деген сұраныс және ұсыныс, сондай-ақ олардың
Бірақта, мемлекет ертеден бері валюталық қатынастарға араласып келген, бастапқысында
Нарықтық және мемлекеттік валюталық реттеу бірін-бірі толықтырады. Біріншісі, бәсекеге
Нарық экономикасын реттеу жүйесінде валюталық саясат маңызды орын алады.
Валюталық саясат - бұл елдің ағымдық және стратегиялық мақсаттарына
Валюталық саясат экономикалық саясаттың ең басты мақсаттары: тұрақты экономикалық
Валюталық саясаттың басты бағыттары мен формалары елдердің валюталық-экономикалық жағдайына,
Заңды түрде валюталық саясат валюталық заңдылықтар, яғни, елдегі және
Валюталық саясатты іске асырудың басты бір құралы -валюталық реттеу
Тікелей валюталық реттеу — заңды актілер және атқарушы өкіметтің
Мемлекетаралық валюталық реттеу ұйымы - Халықаралық Валюталық қор (ХВҚ)
Валюталық саясат өзінің мақсаттарына және формаларына байланысты екіге бөлінеді:
1.) Құрылымдық валюталық саясат;
2.) Ағымдық валюталық саясат;
Құрылымдық валюталық саясат — дүниежүзілік валюталық жүйедегі құрылымдық өзгерістерді
Ағымдық валюталық саясат - валюталық бағамды, валюталық операцияларды, валюталық
Валюталық саясаттың келесідей формалары қолданылады:
1.) Дисконттық валюталық саясат.
2. ) Девиздік валюталық саясат.
Сонымен қатар, девиздік саясаттың келесідей жүзеге асырылу формалары болады:
а) валюталық интервенция;
ә) валюталық резервтерді диверсификациялау;
б) валюталық шектеу;
в) валюталардың алмастырылу дәрежесін реттеу;
г) валюталық бағам режимі;
д) девальвация;
з) ревальвация;
Дисконттық (есепке алу) саясаты - бір жағынан, валюталық бағам
Қазіргі жағдайда дисконттық саясаттың тиімділігі төмендеген. Себебі, егерде төлем
Девиздік саясат - мемлекеттік ұйымдардың немесе орталық банктің шетел
Ұлттық валюталық бағамын көтеру мақсатында орталық банк шетел валютасын
Девиздік саясат көбіне валюталық интервенция формасында жүзеге асырылады. Валюталық
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін, жана құбылыс ретінде мемлекет аралық
Валюталық резервтерді диверсификациялау — бул халықаралық есепайырысуларды қамтамасыз ету,
Бұл саясат қарапайым түрде тұрақсыз валюталарды сату және халықаралық
Валюталық паритет жөне валюталық бағам режимі Ұлттық және мемлекетаралық
Девальвация мен ревальвация — валюталық саясаттың дәстүрлі әдістеріне жатады.
Девальвация - Ұлттық валютаның бағамын, шетел валюталарына қатысы төмендетуді
Ревальвация - Ұлттық валютаның бағытын көтеруге бағытталған әрекет/6,-436б./.
Валюталық саясаттың келесі бір формасы ретінде валюталық шектеу үздіксіз
Валюталық шектеу - резиденттер мен резидент валюталар және басқадай
Валюталық шектеудің мақсаттары келесідей:
- төлем балансын теңестіру;
- валюталық бағамды қолдау;
- ағымдағы және стратегиялық міндеттерді шешу үшін мемлекеттің қолында
- Валюталық операцияларды орталық және өкілетті (девиздік) банктерде орталықтандырылуы;
- Валюталық операция жасау үшін рұқсат қағазының (лицензия) берілуі;
- Валюталық шоттарды толық немесе жартылай жабу;
- Валюталардың қайтарымдылығын шектеу/kk.wikipedia.org./.
2.2 Дүниежүзілік валюта жүйесінің даму кезеңдері
Бірінші дүниежүзілік валюта жүйесі алтын монеталы стандарт негізінде құрылып,
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде және одан кейін де кең
Үшінші дүниежүзілік валюта жүйесі. 1944 жылы 22 маусымда АҚШ
Бреттон-Вудс жүйесінің құрылымдық принциптері төмендегідей:
• доллар мен фунт стерлингтің резервтік валюта ретіндегі статусы
• ХВҚ-ға мүше елдердің барлығы өз валютасын баска валюталарға
• шетел орталық банктерінің долларлық резервтері (қорлары) алтынға американдық
• алтынның төмендетілген ресми бағасы бекітілді (35 АҚШ доллары
• мемлекетаралық валюта қатынастарын реттейтін орган - Халықаралық валюта
ХВҚ-ның негізгі қызметі - осы мемлекетаралық қорға мүше елдердің
Дегенмен бұл жүйе оган мүше елдердің барлығына бірдей тең
Төртінші (қазіргі) дүниежүзілік валюта жүйесі 1976 жылдың қаңтарында ХВҚ-ға
Ямайка валюта жүйесінің бұрынғы жүйеден айырмашылығы:
• алтын өзінің монетарлық қызмет атқаруын тоқтатты, яғни енді
• алтын девизді стандарттың орнына жаңа халықаралық есепайырысу құралы
ХВҚ-ның мүшелері валюталық паритетті қолданбай кез келген валюта бағамының
Бреттон-Вудс жүйесінен ауысқан ХВҚ-ның міндеті - мемлекетаралық валюталық реттеуді
Қорыта айтқанда, Ямайка валюта жүйесі бұрынғы жүйемен салыстырғанда өзінің
1979 ж. Еуропалық экономикалық одақтың (ЕО) шеңберінде Батыс Еуропа
ЕВЖ -нің құрылымдық ерекшеліктеріне төмендегілер жатады:
• СДР-дың орнына еуропалық валюта өлшемі - ЭКЮ стандарты
Ямайка жүйесінде алтынды ресми демонетизациялауға қарама-қарсы ЕВЖ-де
ЕВЖ-ге мүше-елдер ХВҚ-ға қарсы өзінің мемлекетаралық валюталық реттеу органы
Екі валюта жүйесін салыстырғанда ЕВЖ-ге валюта бағамы сиректеу ауытқиды.
Дегенмен ЕВЖ-ге мүше-елдердің өзара қарама-қайшылығынан біраз қиыншылықтарды басынан кешіруде.
ЕВЖ-нің дамуындағы маңызды кезең - саяси, экономикалық және валюталық
Екінші кезеңде Еуропа валюталық институты (ЕВЫҚ-ның орнына) құрылып, оның
Үшінші кезек ЕО-ның бірнеше мемлекеті несие-ақша жүйесінің бірыңғай үлгісі
ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ВАЛЮТА ЖҮЙЕСІ
3.1 Қазақстан Республикасының валюта жүйесі
Нарыққа өту кезінде Қазақстан Республикасы егеменді ел ретінде өзінің
Қазақстан 1992 жылдың шілдесінде ХВҚ-ға мүше болып кіргеннен бастап
Қазақстан Республикасының шетелдермен жүргізілетін валюталық қатынастарының негізгі элементтері республикада
Қазақстанның валюта жүйесінің маңызды элементтері болып валюталық реттеу мен
Қазақстан заңдары бойынша валюталық реттеудің объекті болып шетел валютасы,
• Қазақстан Республикасында тұратын жеке кәсіпкерлер, оның ішінде уақытша
• Қазақстан Республикасының заңдары бойынша құрылған заңды тұлғалар, сондай-ақ
• Қазақстан Республикасынан тыс жерлердегі дипломатиялық, сауда және басқа
Қазақстан Республикасындағы "резидент еместерге" жоғарыда республика "резиденттері" түсінігінде көрсетілмеген
Қазақстан заңдарына сәйкес шетел валютасын сатып алу-сату мәмілелері Ұлттық
Қазақстан Республикасында негізгі валюталық реттеу органы болып Ұлттық банк
• шетел валютасының және шетел валютасындағы бaғалы қағаздар
• резиденттер мен резидент еместердің республикада шетел валютасымен және
• peзиденттердің шетел банктерінде шот ашу шарттарын анықтайды;
• ұлттық валютаның - теңгенің шетел валютасына шаққандағы
• алтын валюта активтерін құрап, солармен операциялар жүргізеді;
• халықаралық есеп айырысуды ұйымдастырып, шетелдермен қаржы-валюталық және несие-есеп
• қабылданған мемлекеттік шарттарға сәйкес шетелдік және халықаралық ұйымдармен
Қазақстанда валюталық бақылауды валюталық бакылау органдары және олардың агенттері
Валюталық бақылау негізінен мына бағытта жүргізіледі:
• жүргізілетін валюталық операциялардың заңға сәйкестігін анықтау және оған
• төлемдердің негізде екендігін тексеру;
валюталық операциялар бойынша жүргізілетін есептер мен есеп берудің толықтығын
Сөйтіп, валюта қатынастары халықаралық экономикалық, саяси және мәдени қатынастарға
3.2 Теңге: тарихы мен келешегі
Ұлттық валютаны енгізгенге дейін Қазақстанның саяси ұстанымы ТМД елдерінің
Қазақстан теңгені тура он сегіз жыл бұрын енгізді. Тарихи
Теңгені енгізу түбегейлі экономикалық түрлендіру жағдайларында жүргізілді. 1992 жылдың
1992-93 жылдарғы ақша жиынының бақыланбай ұлғаюы және банкілердің кәсіпорындарды
Республика экономикасын инфляцияны күшейткен теріс үрдістерден қорғау мақсатында Президент
Ұлттық валютаны енгізу жөнінде алдын ала жүмыс босалқы нұсқа
Ұлттық валютаны енгізу жөніндегі іс-шараларды тым қысқа мерзімде жүргізу
Күрделі экономикалық ахуалда басты назар ескі ақшаларды айырбастау шараларымен
Валюталық түзімді ұйымдастыру саласында күрделі мәселерді шешу күн тәртібінде
Ұлттық валютаны енгізу тұсында Қазақстан Ұлттық Банкі күрделі, қарама-қайшылық
Ақша реформасының қарсаңында Қазақстан Республикасының Президенті теледидар арқылы 1993
Айналыстан 1961-1992 жж үлгіден рубль купюралары 950,6 миллиард сомасында
Дер кезінде жүргізілген дайындық іс-шаралары айырбасты белгіленген мерзімде аяқтауға
Ұлттық валютаны енгізу Ұлттық Банкке экономикалық, ақша-несиелік және валюталық
Осы оқиғалардан соң ілезде Қазақстандық Банкаралық Валюта Биржасы құрылды.
1994 жылы Қазақстанның жаңа тарихында алғаш рет егеменді мемлекеттің
АҚШ долларына қатысты теңге бағамы 1994 жылы 8,6 есе
1995 жылы республикадағы толыққанды валюта нарықнамасын түзілдіруде бетбұрыс кезең
Ұлттық валютаға деген өскелең сенім, сауда-саттық теңгерім сальдосының жақсартылуы,
Ұлттық Банктің теңгенің айырбас бағамын түзілдіруге қатысуы ҚБВБ-на шабуылдармен
Теңгенің АҚШ долларына қатысты бағамының бір мезгілдегі құлдырау кезінде
1996 жылдың 16-шілдесінде Қазақстан өзіне "Халықаралық валюталық қор келісімдері
Ұлттық Банктің 1997-1998 жж. ішкі валюта рыногындағы басқыншылығы жалғасты.
Қазақстанның сауда-саттық серіктес елдеріндегі, ең алдымен Ресейдегі ұлттық валютаның
Көтеріңкі бағамның еліміздің экономикасына теріс салдарларының алдын алу үшін
Валюталық бағам түзімінің ауысуы және соның ізінше болған теңгенің
Ұлттық банк өзінің ішкі валюталық рынок сауда-саттығына қатысуын едәуір
1999 жылдың сәуірінде жаңа түзімді енгізген кезде ұлттық валютаның
1999 жылғы ішкі валюталық рыноктың дамуы көбінесе экономикадағы оңды
2000 жылы теңгенің биржалық бағамының тербелістері ұтымды күтіс шектерінде
Теңгенің айырбас бағамының қазақстандық қор биржасында АҚШ долларына қатысындағы
Ұлттық Банк теңгенің шынайы мәнінде едәуір нығаюына жол бермеуге
2001 жылдың бас кезінен ішкі валюта рыногындағы жағдай айтулы
Мұнда қазіргі таңдағы экономика өркендеуінің көбінесе дүниежүзілік тауарлық нарықнамадағы
Ұлттық валютаның қалыптасуын қарастыра отырып, таңдалған бағыт дұрыс деген
Жақын жылдары Ұлттық Банк қазақстандық тауарлардың бағалық бәсеке қабілетін
ҚОРЫТЫНДЫ
Экономистердің көпшілігі валюталық саясатты экономикалық саясаттың ажырамас бөлігі ретінде
Валюталық нарықтың негізгі рөлі экспорттық-импорттық операцияларды, капиталдардың ағымын және
Шетел тәжірибесін, әсіресе Қазақстанның валюта нарығын либеризациялау және ұлттық
ҚР-ның экономикалық дамуындағы соңғы жылдардың қуанышты көрсеткіштері ел үкіметінің
Мұнда қазіргі таңдағы экономика өркендеуінің көбінесе дүниежүзілік тауарлық нарықнамадағы
Ұлттық валютаның қалыптасуын қарастыра отырып, таңдалған бағыт дұрыс деген
Жақын жылдары Ұлттық Банк қазақстандық тауарлардың бағалық бәсеке қабілетін
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Пашкус Ю.В.
2. Фишер С.,
3Көшенова Б.А. Ақша, несие, банктер. Валюта қатынастары. Оқу құралы.
6. Сейткасимов Г.С., Шаяхметова К.О., Абдраимова Г.Т. Бухгалтерский учет
7. Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие». Оқу құралы.
8. Омирбаев С.М. «Финансы» Астана 2002 г.
9. Саниев М.С. Ақша, несие, банктер. Оқулық. Алматы: 2001
10.Шелекбай, Ә.Д. Валюта нарығында операциялардың жүргізілу теориясы мен тәжірибесі:
11.Раматуллаева, Г.А. Ақша-несие саясаты: оқу құралы.Алматы: Бастау, 2009 ж
12.http://kk.wikipedia.org/wiki/
13.Ш.Құрманбайұлы «Терминдер сөздігі». Бекітілген терминдер.Алматы «Зият Пресс»2007 ж
14.Сейтқасымов Ғ, Бекболатұлы Ж, Кәрімжанов С. «Қазақша-орысша банк сөздігі»Алматы
15.Оразалин К.Ж, Жантасов М.М «Орысша-қазақша қазіргі уақыттағы экономикалық түсіндірме
16.http://e.gov.kz/
17.Баймұратов О «Қазақстан қаржы нарығы».2007 ж VII том
18.Сейтқасымов «Ақша, несие, банктер» 2006ж
19.Красавина Л.Н «Денежные обращение и кредит капиталистических стран»1977 г
20.Поляков В.Б «Основы денежных обращения и кредита» 1996 г
27






Ұқсас жұмыстар
Валюталық жүйе және валюталық қатынастар
Халыққаралық валюта қатынастары
Халыққаралық валюта табыстары
Халықаралық валюта қатынастары және валюта курсы
Қаржы нарығының экономикағы рөлі және мәні
Сыртқы экономикалық қатынастардың валюталы – қаржылық механизмі
ҚР-да валюта-қаржы механизмі
Халықаралық ықпалдастық процестерді реттеу
Валюталық қатынастар және валюта жүйесі
Валюта жүйесінің мәні және құрылымы