Лексика зат

М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе 2
І тарау. Қазақ тілінің лексикалық жүйесіндегі ауыс-түйістіктері 4
Интерлексика 9
ІІ тарау Интерлексиканың қазақ тілі лексикасына ену тарихынан мәліметтер
ІІІ тарау. Интерлексиканың қазақ тілінің түсіндірме сөздіктерінде сипатталуы 23
Қорытынды 31
Қосымша 32
Пайдаланған әдебиеттер 53
Кіріспе
Диплом жұмысы қазіргі қазақ тіліндегі интернационалдық лексика, кірме сөздер,
Мәселенің өзгектілігі: аталған проблема мектеп оқулығынан бастап жоғары оқу
Зерттеудің мақсаты: Тіл қасиетін айтып жеткізу қиын. Тіл -
Халықтың белгілі бір тарихи дәуірдегі экономикалық, әлеуметтік, саяси,
Халықтардың әр түрлі себептермен бір-бірімен үнемі араласып келгені адамзаттың
Диплом жұмысының мақсаты: қазақ тіліндегі интернационалдық лексикаға, кірме
Зерттеудің міндеттері: көрсетілген мақсатымызға жету үшін мынадай міндеттерді белгіледік:
Ғылыми жаңалығы: интернационалдық лексикаға, кірме сөздерге, термин сөздерге,
Теориялық және практикалық құндылығы: интернационалдық лексикаларға, кірме сөздерге, термин
Зерттеудің әдістері: сөздіктерді салыстыру-салғастыру әдісі арқылы қазіргі қазақ тіліндегі
Диплом жұмысының апробациясы университеттегі студенттердің ғылыми-практикалық конференциясында тыңдалды.
Диплом жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қортындыдан, қосымшадан,
І тарау. Қазақ тілінің лексикалық жүйесіндегі ауыс-түйістіктері
Белгілі бір тілдегі сөздердің барлық жиынтығы сол тілдің сөздік
Тіл - адам баласы қоғамында қатынас құралы, сөйлесіп, пікір
Сөздік құрамына басқа тілден сөз енбеген тіл жоқ деуге
Кезінде талай-талай тарихи кезеңдерді басына кешірген қазақ халқының тілідк
Енді қазақ халқының тілдік құрамының екінші қабаты шет тілдерден
Кірме сөздер, тілдік қарым-қатынасы, байланыс кезінде бір тілден екінші
Кірме сөздер көбінесе дәрлік шеттен ауысқан заттар мен ұғымдардың
Кейбір жағдайларда шетел сөздері бұрын белгілі бір тілде
Шығу төркіні жағынан алып қарағанда, сөздердің тілден тілге ауысуының
Тілдің тілдік лексикасында ауызша енген кірме сөздер де, жазбаша
Басқа тілден енген сөздердің фонетикалық жақтан игерілуі дегеніміз олардың
Сондықтан бір шет елдік сөз әртілде әр түрлі болып
Басқа тілдік сөздердің грамматикалық жақтан игерілуі дегеніміз -
Ол сөздерге қабылдаушы тілдің қосымшалары жалғанып, олардың төл
Ол сөздер: баға-бағалау, жан-жандану, гүл-гүлдеу, арзан-арзандау, майда-майдалау.
Жоғарыда айтып кеткендей, қазақ тіліне араб, парсы, орыс тілдерінен
Белгілі бір тілдің сөздік құрамы, ең алдымен, сөз тудырудың
Интерлексика
Интерлексика халықтар арасындағы байланысты нығайтуда үлкен роль атқарады. Біз
Жазбаша немесе кітаби кірме сөздер ғылыми-техникалық әдебиет
Интерлексика негізгі мақсаты – терминдік мағына, яғни интерлексика
Интерлексикалардың тілден тілге ауысу,, кең түрде таралу қасиеті басым
Интерлексикалардың, негізнен, шығу тегі латын және көне грек тілі.
Бұл ттілдерден басқа да тілдердің сөздері “интернационалдық” деп аталу
Неміс сөздері: орден, рота, ранг, фельдмаршал, флейта, балет, бутерброд,
Француз сөздері: галифеф, сатин, кашке, драп, трико, костюм, мармелад,
Ағылшын сөздері: рельс, биффштекс, пудинг, ром, гандбол,
Итальян сөздері: мандолина, ария, либретто, ложа, опера, банка, арка,
Поляк сөздері: краковввян, полька т.б.
Голланд сөздері: бухта, кабель, крейсер, матрос, руль, штурман, катер,
Парсы сөздері: кафтан, сарафан, чемодан т.б.
Интерлексикалар көне, қазіргі тілдерде де нейтралды мағынамен қолданыла
Қорта айтқанда, интерлексикалар дегеніміз ғылым мен техника, саясат,
Термин сөздер. Әдетте ғылым дүниесінде белгілі бір ұғым, құбылыс,
Термин латының сөзінен шыққан және “шек”, “шекара” деген
Термин дегенімізге “Қазақ ССР қысқаша энциклопедиясы” мынадай анықтама
«Словарь иностранных слов, М-1985, 492 б.
Кеңесбаев, Т. Жанұзақов “Тіл білімі терминдерінің орысша-қазақша сөздігі.
техника, өнердің арнайы саласындағы, сол сияқты кезде тұрмыстың белгілі
Жоғарыдағы арыдағы «шек , «шекара тұрғысынан зер салсақ,
Термин мәселесімен тікелей айналысқан тұңғыш профессор, белгілі
Қарап отырсақ, ғылым әдебиеттерде кездесетін пікірлердің
Мысалы,
саяси-әлеуметтік; сьезд, партия, парламент, президент, әкім;
мәдени-ағарту; концерт, кино, театр, музыка, симффония;
ғылыми-техникалық; акустикаа, фонема, синтаксис, механика;
спорттық; футбол, теннис, пенальти;
сауда-қаржы; банк, несие, валюта, акция;
өнеркәсіптік; завод, фабрика, станок;
ауылшаруашылық; агроном, бригадир, трактор. Негізінде кез-келген сөз термин
Интерлексикалардың, кірме сөздердің, термин сөздердің бір-бірінен айырмашылықтары, бір-бірімен қиылысатын
Интерлексика – кірме сөз: екеуі де бір тілден
Кірме сөз – термин сөз; кірме сөздер –
Интерлексика – термин сөз; қиылысатын жері, интерлексика – бүкіл
ІІ тарау Интерлексиканың қазақ тілі лексикасына ену тарихынан мәліметтер
Әлемдегі басқа да халықтардың тілдеріндегі секілді өзге тілдердің
Интерлексикаларды қолданылу жүйесіне қарай екі үлкен топқа бөлуге
Әлемдік интерлексикалар;
Аймақтық инттерлекискалар;
І. Әлемдік интерлексикалар негізінен латын, грек тілдерінен енген
Орыс тілі арқылы енген әлемдік интерлексика, негізінен,
Ғылым саласы; грамматика, диалект, диохрония, философия, лексиология, орфография,
Әлеуметтік, қоғамдық, саяси өмір саласы; агрессия, ассамблея, парламент, департамент,
Экономмика саласы; акция, бухгалтер, процент, импорт, экспорт, вексель, валюта;
Өнер салаасы; театр, комедия, ансамбль, балет, пьеса, режиссер, опера,
Әскери терминдер; артиллерия, десант, револьвер, гвардия, командир;
Спорт терминдері; рекорд, ринг, хоккей, футбол, спорт, баскетбол,
Әлемдік интерлексика қазақ жеріне жаңа әкімшілік жүйесінің орнауына, орыс
ІІ. Аймақтық интерлексика. Аймақтық интерлексика ретінде қазаақ тілінде,
Аймақтық интерлексика белгілі бір аймаққа тән.
Араб, парсы тілдерінің сөздерін интерлексикалардың қорына жатқызуымыздың да себептері
Аталған екі тілдің қаазақ тіліне әсерін, олардан сөз ауысып
Араб, парсы тілідеріндегі сөздердің қазақ тіліне
Араб және парсы тілдері түркі тілдерінен даму
Орта Азия мен Қазақстаннның көп жерлерін араб басқыншылары
Ал парсы тілінің лексикалық элементтері араб тілінен гөрі
Көріп отырғанымыздай, өзара әскери одақ құрып, ортақ
Парсы тілінің сөздерінің түркі тайпаларының тіліне араб тілінің
Түп-төркіні ираан тілдес болып келетін сөздердің тарихи халықтарының
Араб және парсы тілдеріндегі лексикалық элементтерінің қазақ тіліне ауысуына
Араб-парсы лексикалық элементтерінің қазақ тіліне екеуіне ықпал
Өзбек тілінің басқа тілдермен бір ерекшелігі - өзбек тілінің
Араб мәдениеті мен тілінің дамуына үлес қосқан Орта Азия
Әдеби, мәдени, әлеуметтттік-экономика қарым-қатынастар елеусіз қалған жоқ. Олар
Қазақ тіліне кірген араб-парсы сөздері өмірдің әр
Тәрбие және білім беру саласы: “тарбийа”-(тәрбие), “му,әллем”
Ғылым саласы. Арабша ғылыми терминдер Азия мен Еуропаның
Әлемдік интернационалдық сипаттағы терминология құрамында арғы тегі араб
Астрономия. Астрономиялық ұғымдарды білдіретін терминдердің парсыша күн
Душәмбе – дүйсенбі
Сешәмбе – сейсенбі
чеһар шәмбе - сәрсенбі
пәнджшәбе – бейсенбі
джом, э – жұма
шәмбе – сенбі
йәкшәмбе - жексенбі
Зодиак шоқжұлдыздарының арабша аттарын да қазақтар ай календарында қолданып
Әлеуметтік, қоғамдық, саяси өмір саласы. Қазіргі қазақ тілінде бірінші
Мұсылман дінінің ұғымдарына қатысты сөздер:
“ислами” (ислам), “ал-лаһ” (алла), “имам” (иммам), “әзан” (азан), “әйд”
Өмірдің басқа да салаларында араб-парсы тілдерінің элементтері кездеседі. Олар
Осы тарауымызды қорыта келіп айтарымыз, біріншіден, бір тілден екінші
Әлемдік интерлексика дүнижүзіндегі дамыған елдердің тіліне ортақ болса,
Аймақтық интерлексика (араб, парсы) барынша қазақшыланып, қазақ тілінің ерекшеліктеріне
ІІІ тарау. Интерлексиканың қазақ тілінің түсіндірме сөздіктерінде сипатталуы
Қазақ тілі мемлекеттік тіл мәртебесін алғаннан кейін оған деген
Тіліміздегі сөздердің баю қоры әр түрлі жолдамен болып отырады:
Қазіргі таңда интерлексикалардың қолданылуы жайында пікір-талас болып жаттқанына
Инттерлексикаларды тілімізге қалай қабылдау керетігін кезінде Х. Досмұхамедұлы, А.
Х. Досмұхамедұлы “Тілімізді байытайын деп тұрған
Қ. Жұбанов орыс тілі арқылы еніп жатқан интерлексикаларды сол
Жоғарыда үш ғалымның пікірлерін қысқа түрде келтірдік.
Қазіргі таңда қазақ тілінде туризм ағылып кең өріс алып
Дәл осы жағдайда қазір қазақ тілінде жүріп жатыр. Мысалы,
Қазіргі таңда әлеумет назарына қатты ілініп, сөз бола бастаған
Интернационалдық сөздерді мүлдем аударма демейміз, асықпай, ойланып
Тілімізге интернационалдық сөздерді қабылдаудаан қаашпауымыз керек. Президиум, министр, дивизия,
Б. Қалиұлы қазақша баламалаары жоқ интернационалдық
Интернационаалдық сөздердің қазаақ тілінің қазіргі жағдайда қолданылуы барысына
Еуропа тілдерінің сөздерін қолданған кезде шығу төркіне
сөздердің қолданысына да тоқталады.
-аутономия,
-Еуропа.
Интернационалдық сөздер тілімізге орыс тілі арқылы енгені
Қазақ тілін ғылым тілі еиеміз депп, кез келген
Интернауионалдық сөздерді қазақыландырамыз десек, институтты үнстүтүт, унивверситетті үніберсітет.
Ауропа сөзін орыс өзгертіп, орыстың өзгерткенін біз тағы
Терминология мен орфография мәселелерін жеке-жеке бөліп қарауға болмайды. Бүгінде
жазу-сызу (ұрпақ арасын жалғастырар алтын көпірі), екіншіден ономостикасы (жер
Қорытынды
Қазақ тіліне шеттен ауысқан түрлі лексикалық элементтердің ішінде көрнекті
Диплом жұмысымызда интернационалдық сөздерге,
Қаазіргі қазақ тілінде интернационалдық сөздердің жігін ашып беретіндей
Бұл еңбегімізде интернационалдық сөздерге ереже беруге олардың табиғатын ашуға
Пуризмге мен тереңірек бара алдым деп айта алмаймын. Бірақ
Сонымен, қазақ тілінің активті сөздік қорынан интернационалдық сөздердің алатын
Қосымша
Банк (франц.) -Ақша айналымын басқаратын ірі мекеме,
малдың ақшасы банк арқылы клохоз
қорына құйылып жатыр, құйылып
жаттыр. ( З. Ақышев, Біздің шамш).
Банкнот (ағылшын) -Баанк шығаратын проценттсіз кредит
билеті, айналымда ақша орнына да
жүретін қағаз.
Бассейн (франц.) -Жасанды су
Күн шарықтаған кезде терең бассейнге
күмпілдетіп шомылып алады да,
бастарын қылтитып, мені көрдің бе
дегендей маңғазданып жатады.
(«Лен.жас»).
Бриллиант (фр.) -Тегістеліп
жылтырауық асыл тас, алмаз,
гауһар.
Балет (фр.)
ой мен мазмұнды ашатын сахналық өнердің
бір түрі.
Вульгаризм (лат.) - Әдеби тілде қолданылған дөрекі
тіркесі.
Вальс (фр.)
Билейтін би және осындай ырғақта
жазылған музыка.
Вагон ( )
тасу үшін рельспен жүруге арналған,
доңғалақты, жол қатынас құралы,
мінерден бұрын поезды, оның вагонын
алуым крек. (С. Мұқанов Өмір
мектебі).
Вакансия (фр.)
қызмет орны.
Варваризм (грек)
Вариант (лат.)
Вице (лат)
тін күрделі сөздің алдына қосылып
айтылатын қосымша сөз.
Вулкан (лат.)
Заттар атқылап тұратын жанар тау.
Вокзал (
бойындағы үлкен станцияның үйі.
Воклизм (лат.)
Газет ( )
мәлімет-ақтар беріп отыратын,
мерзімді бааспасөз.
Газ (грек)
Бәрін тегіс бір қалыпты толтыратын
Физикалық дене, зат . Дүниедегі
Ең жеңіл газ-осы суттегі. Ол ауадан
15 еседей жеңіл (Н.Нұраахметтов,
Химия).
Газон (фр.)
өсірілген немесе гүл егілген алаң
Дәмеште де үн жоқ, ай сәулесімен
Шағылысқан газондағы, күміс гүлді
Тамашалап, үзіп, алып, иіскеп
қояды. (З. Шашкин. Теміртау).
Генерал (лат.)
зым атақ, шен. Генерал Панфилов
аузымды ашуға да мұрша бермес-
тен, сергек басып алдымен қарсы
шықты. (Б. Момышұлы. Жауынгер
тұлғасы).
Гимназия (
ғасырда қайта өркендеу дәуірінде
пайда болған, жалпы білім беретін
орта мектеп.
Грамматика (грек)
Уін, сөз топтаарын сөздердің тіркесуі
және сөйлем құру заңдылық-
тарын зерттейтін тіл білімінің бір
саласы, қаазіргі қазақ тілі лексика-
сы бай, грамматикасы жетік, стилис-
тикалық жүйесі икемді ұлттық тіл
болып қалыптасты. (“Қаз.әдеб.”).
демократия (грек)
да болатын басқару формасы. Демокра
тия мен бостандық жолында күресуші
ұрпақтар молайды. (М.Ақынжанов.
Қаз. ағартушы).
Демонстрация (лат.) -Саяси-қоғамдық
үшін жасалатын көпшілік салтанаты.
Әскери парад, мерекелік демонстрация
осында өтетін.. (“Қаз.әдеб”).
Депутат (лат.)
Тағы да екі-үш жыл өткеннен кейін
өзінің (Мақпалдың) әкесі Жоғары
Кеңеске депутат болып сайланды
(Ө. Қанахин , Мұрагер).
Департамент (лат.)
Азия ісі департамменті арқылы мына
қыздың туыстарының қайда екенін
білуге тырысамыз. (І. Есенберлин.
Қаһар).
Диплом (грек)
Берілетін куәлік. Айтпақшы, өзің докторлық
Дипломыңды алыпсың ғой, қайырлы
Болсын ( М. Дүйсенов. Гүлжан).
Директор (лат.) -Мекеменің, өндіріс
Басқарушысы. Мектеп директоры пісте
Мұрын, арық, көзілдірікті қара жісіт.
(С. Сағасқаев, Сынғаан тіс).
Декан (лат.)
Деканат (лат.) -Факультет
айтарымыз бәріміз де. (С. Шаймерденов.
Болаш. Жол.”).
Доктор (лат.)
Шаруашылығы ғылымының докторы
(С. Мұқанов, Алып адам).
Диссертация (лата.) -Ғылыми дәреже алуға тұрарлықтай, зерттеліп
Жазылған еңбек. Дәрібай диссертациия қор-
ғап ғылым кандидаты деген атақ алды.
Диссимиляция (лат.) –Сөз ішіндегі ұқсас дыбыстардың біреуінің
өзге дыбысқа айналып кетуі (февраль-
певраль).
Парламент
немесе жартылай сайлау негізінде құрылға
заң шығаратын жоғары өкілдік мекеме.
Палата зат.
аты.
Сенат - зат.
менттің заң шығаратын жоғаары палата-
сының аты.
Декларация - зат. –Көпшілікке
(латын)
Дкеорация - зат.
(франц.)
деліп сахнаада көрсетілуі.
Декрет - зат.
(франц.)
Демократия - зат.
(грек)
Депо - зат.
(франц.)
Депутат - зат.
(лаатын)
Детектив – зат.
(ағыл.)
Диабст – зат
(греч.)
Диагональ – зат.математика . Бұрыштың қарама-қарсы қабырға-
Ларын қосатын сызық.
Диалет – зат.
бір аймаақты қамитытын сөздерджің
жиынтығы.
Диалог – зат.
(греч.)
Дипазан – зат.
(греч.)
Диверсия – зат.
(латын)
Диплом – зат.
(франц.)
Иераархия – зат.
(греч.)
тәртібі.
Иеоглиф – зат.
(греч.)
жазуы.
Империя - зат.
(ағыл.)
Импровизация - зат. Кенеттен
(иттал.)
Инвентарь - зат.
(лат.)
Инверсия – зат.
(лат.)
ауыстырып қолдану әдісі.
Ингалятор зат.
(лат.)
атын аппарат.
Ингаляция зат.
(лат.)
жолдарына енгізіп емдеу жолы.
Индекс зат.
(лат.)
көрсеткіші.
Индикатор – зат.
(лат.)
Индустрия - зат.
(лаат.)
Инженер – зат.
(франц.)
Инкубатор - зат.
(лат.)
Инспектор – зат.
(лат.)
қызметкер.
Инстанция – зат.
(лат.)
төменнен жоғары қарай бағыну сатысы.
Инстинкт – зат
(лат.)
болатын, тұқым қуалайтын қасиет,
қаабілеттік.
Институт – зат.
(лат.)
Инструктор - зат
(латт.)
Инсттрукция зат.
( лат.)
Интеллигент – зат.
(лат.)
Интермедия – зат.
( лат.)
лық пьеса.
Инфекция - зат.
(лат.)
Инфляция – зат.
(лат.)
уы, құны түсуі, кемуі.
Информация - зат.
( лат.)
Ипподром – зат.
(герч.)
Кабинет зат. –Мекеме
(франц.)
Каварлер зат. –Белгілі бір орденмен
(франц.)
Каламбур. Зат - Әдеби –Дыбысталуы жағынан
(франц.)
құлпырту арқылы жасалған күлдіргі сөз.
Калибур зат. – Мылтықтың,
(франц.)
Каникул зат. –Оқушылар
(лат.)
біткеннен соң берілетін демалыс мезгілі.
Канцлер зат
(нем.)
берілетін және сол лаауазымға ие адам.
Капитал зат. –Жолдамалы
(франц.)
Капитализм зат -Жеке меншікке негізделген қоғамдық
(франц.)
Капитан зат
(франц.)
Капитуляция зат -Қарсы жақтың тізе бүгуі, еріксіз,
(лат.)
Калюшан зат
(франц.)
Каараантин зат -Жұқпалы аурумен
(франц.)
(жазылғанша) бөлек ұстаау ісі.
Карат - зат.
!нем.)
Карнавал зат. –Салтанатты
(франц.)
Картотека зат. –Түрлі хабарлар
(греч.)
лердің системалы жиынтығы.
Карьера зат
(франц.)
Католог зат
(греч.)
Категория зат
2. Лингвистиика. Сөз бен құбылыстың
жалпы белгісін білдіретін ғылыми атау.
Кафедра зат
(греч.)
оқытушылардың біріктіретін орын.
Каюта зат
(шведск.)
Квадраат зат -матемаатика
(лат.)
2. Географиия. Теңдігі тік төртбұрыш бөлін-
ген географфиялық ендік.
Квартал зат
(лат.)
Кино зат.
(греч.)
Классик – зат -Ғылымның, философфияның, әдебиеттің
(лат.)
ең көрнекті қайраткері.
Кодекс зат
(лат.)
Коллегия зат -Әкімшілік, мәжілістік ұйымды құрайтын
(лат.)
Комендант зат -Қаладаағы қорғандағы немесе бекітілген
(франц.)
әскерлердің бастығы.
Комиссия зат -Арнаулы бір тапсырманы
(лат.)
ның уақытша немесе үнемі болып тұратын.
Коммерция зат. –Сауда.
(лат.)
Коммунизм зат. –Капитализмнен кейінгі қоғамдық
(франц.)
Компания зат. –Буржуазиялық елдерде капиталистердің
(франц.)
Колепетенция зат. –Бір нәрсе құқы болу
(лат.)
мүмкіндік беретін адам.
Комплекс зат.
(лат.)
Конвенция зат. –Белгілі
(лат.)
Конгресс зат
(лат.)
Кондуктор зат.
(лат.)
жолаушыларғы қызмет етушісі.
Конституция зат
(лат.)
тұжырымдаарын бейнелейтін ммемлекет-
тік негізгі заң.
Консттруктор зат
(лат.)
Контекст зат.
(лат.)
Кооректор зат.
(лат.)
Корреспондент зат. –Газет немесе
(нем.)
Костюм зат.
(франц.)
Комбинация зат.
(лат.)
Команда зат.
(франц.)
көп адамнан құралған топ.
Китель зат.
(нем.)
Лабиринт зат
(греч.)
Лаборант зат
(лат.)
Лаборатория зат. –Арнаулы жабдықтары бар
(лат.)
жүргізетін орын.
Лазарет зат.
(франц.)
Лаконизм зат
(греч.)
лық, айқындылық.
Лацпан зат
(нем.)
Ланшаафт зат геогр. –Белгілі бір аймақтың жалпы
(нем.)
Лауреат зат
(лат.)
дәрежелі-ресми атақ жүлдегерлері.
Лейборист зат саяс. –Саясатта реформадық бағытқа қосылатын
(ағыл.)
Лейтенаат зат
(франц.)
дәрежелі офицерлік аттақ шен.
Лексема зат лингв.-Тұтас бір ұғымға не мағынаға
(греч.)
Лексика зат. лингв. –Белгілі бір тілдегі барлық сөздер жалпы
(грек)
Лектор зат.
(лат.)
Лекция зат.
(лат.)
Либерал зат саяс. –Либерааризмді жақтаушы, соның жолын
(лат.)
Либерализм зат саяс.-Буржуаазиялық босттандықты көксейтін
(лат.)
ағым.
Лига зат.
(ит.)
Лидер зат
(ағыл.)
2.Спорт.
Лизиит зат
(лат.)
Лингвист зат.
(лат.)
Лингвистика зат -Ғылымның ттіл
(франц.)
Линза зат
(нем.)
Линолеум зат химиия-Су өткізбеу үүшін еден үстіне жайылатын
(лат.)
Лирика зат
(грек)
Литр зат
(франц.)
Лифт зат
(ағыл.)
жылжымалы құрылғы.
Лифтер зат.
Лицей зат
(грек)
жоғары оқу орны..
Лицензия затт саяс. –Мемлекет орындарының сыртқы сауда
(лат.)
Логика зат
(грек)
2. Ойлау баарысы ой қорытындысы.
Логопед зат
(грек)
Лоджия зат
(ит.)
Ложа зат.
(франц.)
Локатор зат
(лат.)
тын қондырғы.
Локомотив звт тех. –Рельсті жолдармен темір
(франц.)
электровоз).
Лотерия зат
(фр.)
Лоцман зат
(гол.)
Мавзолей зат
(лат.)
Магистр зат
(лат.)
Магнит зат
(грек)
Маагнитофон зат. –Магниттік тәсілмен дыбыс жазуға,
(грек)
Мандат зат
(лат.)
Маникюр зат
(фр.)
Маршал зат
(фр.)
Мектеб (араб) -мұсылмандардың
Машина зат
(фр.)
транспортардың жалпы аты,аавтрмобиль.
2.Күрделі операциялар атқаратын техникалық
құрал механизм.
Медаль зат
(фр.)
Медицина зат -Түрлі
(лат.)
Медресе зат
(араб)
Мешоратор зат -Жерді суландыру
(лат.)
Мелодия зат
(грек)
Мелодрама зат -Шиеленіскен конфликтіге
(грек)
қайыршылығына моральдың тағылым-тәрби-
ге құралғаан пьеса.
Меморанадум зат -Мәселенің нақты немесе заңға қатысты
(лат.)
Мемуар зат
(фр.)
түрінде жазылған әдеби шығарма.
Метеорология зат -Ауа райы мен басқа
(грек)
Метод зат
(грек)
Методика зат
(гр.)
Метис зат
(фр.)
Метрополитен зат -Қалада жер астында салынған электртемір
(фр.)
Мехаанизм зат -1.Машинаның
(гр.)
2. Машина, техника.
Механикаа зат -Денелерді
(гр.)
Микрон зат
(гр.)
Микроскоп зат. –Жай көзге көрінбейтін
(гр.)
құрал.
Микрофон зат -Сөзді,
тербелісін электр тербелісіне ауыстыратын
аспап.
Милитааризм зат -Басқыншылық соғыстарға әзірлену, соғыс
(лат.)
кеттер жүргізіп отырғаан саясат.
Мимика зат
(гр.)
Мина зат
(фр.)
Минерал зат
(фр.)
Миниатюра зат -Шағын көлемді көркем -өнер
(фр.)
Минимум зат -1. Ең
(лат.)
курс, тапсырылатын емтихан.
Министр зат -Мемлекетті
(фр.)
Минут зат
(нем.)
Миссионер зат -Басқа діндегілер арасында өз дінін
(фр.)
Миссия зат
(лат.)
міндеттеме.
Мистьика зат -Табиғаттан тыс
(гр.)
Мистицизм зат -Мистикаға негізделген діни-идеаалистік
көзқарас.
Миф зат
(гр.)
Монолог затт -Әдеби шығармадағы
(гр.)
Монополист затт -Монополиялық капитталдық өкілі, ірі капита-
(гр.)
Монополия зат -Көп пайда табу
(гр.)
тер бірлестігі.
Монумент зат -Елеулі
(лат.)
Морфология зат лингв.-Граммматиакның формалары зерттейтін
(гр.)
Мотив зат
(фр.)
Мотоцикл зат
(лат.)
Миффтий зат
(араб)
Мүкәммал зат -Дүние-мүлік,
(араб)
Мүрит зат діни -Хазірет,хаалфе,ишан,молда т.б.
(араб)
дәріптеуші шәкірт..
Наза зат
(араб)
Назар зат
Нарық зат -Сатылатын
(араб)
Оранжерея зат. -Өсімдіктер өсіру үшін арнай жасалған, бір
(фр.)
Орбита зат -Аспан
(лат.)
Организм зат -Адам және жан-жануарлар денесі,
(лат.)
Падиша зат -Төре
(ир.)
Пайғамбар зат -Діни ұғым бойынша –
(ир.)
үлкені.
Пәтуа ар. зат -Белгілі бір
(араб)
Пейзан зат. –Табиғатттың
Пенде ир.. зат. –Тірі жан, адамзат.
(ир.)
Перизат ир. Зат -Періден туған, пері
(ир.)
Персонал зат -Белгілі бір
(лат.)
Пессимизм зат -Болашаққа сенімсіздікпен қаарап, сары
(лат.)
Пешене зат
(ир.)
Пида зат
(араб)
Плацкарт зат
(нем.)
Пленум зат
(лат.)
нің толық құрамды жиналысы.
Полигон зат әскер -Әскери жаттығулар сынаулаар өтетін орын.
(грек)
Рәсуа ар. зат
(араб)
Символ зат
(гр.)
екінші бір зат, құбылыс.
Синекдоха зат әдеби- Жекенің орнына көпше жалқының
(гр.)
ерекшілігін көрсететін стильдік тәсіл.
Синоним зат
(гр.)
жүре алатын лексикалық топ.
Синтаксис зат.лингв.-Сөз тіркесі мен сөйлем құрылысын зерттей-
(гр.)
Пайдаланған әдебиеттер
Авилова Н.С. Слова интернационального происхождения в русском литературном языке
Алдашева А.. Лексические новобразование в современным казахском литературном языке.
Айтбаев Ө. Қазақ терминологиясының дамуы мен қалыптасуы. А.
Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. А. “Ана тілі”, 1992.
Головин Б.Н. Введение в языкознание. М.
Досмұхамедұлы Х. Аламан. А. “Ана тілі”, 1991.
Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. А. 1967.
Искоз А, Ленкова А. Лексикология немецкого
Л. “Просвещщение”, 1970 (на енм.языке).
Кодухов В.И. Введение в языкознание. М, 1979.
Хайдаров Ә. Қазақ ттерминологиясына жаңаша көзқарас. А.
Қазақ ССР ҒА. Қ. Жұбанов және қазақ совет тіл
Молдабеков К.М. Освоение русских и интернациональных слов в современном
Рүстемов Л.З. Қазіргі қазақ тіліндегі араб-парсы кірме сөздері. А,
Сыздықова Р. Қазақ әдеби тілінің тарихы. АА. “Ғылым”, 1993.
Шамский. Лексикология современного русского языка. М.”Наука”, 1972.
Фомина М.И. Современный русский язык. Лексикология. М. “Наука” 1990.
ГАЗЕТТЕР
Алшын Бабақтың Болаты. Терминжасам. Термин. Термминология туралы тебіреніске толы
Есенов Қ. Жаңа сөз - жалпыға ортақ. Ана
Әнесұлы М. Сонымен, әскери терминіміз де дайын. Ана тілі.
Ойнаров Р., Біләлов Ш. Қалауын тапса қар жанар. Ана
Қабышұлы Ғ. Маржанымыз арзанға айналмаса. Ана тілі. 7.ІҮ.94.
Ана тілі №20, 1992.
Сыздықова Р. Тілдегі жаңалықтардыҚалиұлы Б. Үндестік заңы - ұлы
Қалиұлы Б. Шетт тілі терминдерін қалай қабылдап жүрміз.ң сыры
ЖУРНАЛДАР
Аязбаев Е. Қ. Балама сөз, оны анықтау және жүйелеу.
Әділқызы А. Кірме сөздердің емлесі. Қазақ тілі мен әдебиеті.
Әлішерова С. Басқа тілден енген сөздер. Қазақ тілі мен
Жұбанов Қ. Термин сөздердің спецификасы жөнінде. Меммлекеттік термин комиссиясының
ҚазССР ҒА жалпы жиналысының сессиясына қатысушылардың сөзі.
Кеңесбаев І, Жанұзақов Т. Тіл білімі терминдерінің орыс-қазақша сөздігі.
Лингвистический энциклопедический словарь. М. “Советская энциклопедия” – 1980.
Қазақ тілінің түсіндірмелі сөздігі.
Ожегов С.И. Словарь русского языка. М. “Советская энциклопедия” –
Оңдасынов Н.Д. Қазақ-араб түсіндірмелі сөздігі. Іт. А. “Мектеп” 1984.
Оңдасынов Н.Д. Қазақ -араб түсіндірммелі сөздігі. Ііт. А. “Мектеп”
Орысша-қазақша сөздігі. Іт.-1978, ІІт.А.-198.
Русско-англиский словарь, М. “Русский язык”, 1975.
Русский-немецкий словарь. М. “Советская энциклопедия”, 1993.
Русско-францзский словварь, М. “Русский языкә, 1975.
Словарь иностранных слов. М. “Русский язык” – 1985.
Х. Досмұхамедұлы, "Аламан" А-1991, 89 - б.
2. А. Байтұрсынов "Тіл тағылымы" А-1992, 39 б.
Қ. Жұбанов “Термин сөздердің спецификасы жөнінде”. “(Мемлекеттік терминология комиссиясының
Строй тюрских языков М-1962, 13-c.
1.А.А. Ковалев, Г.Ш.Шарабатов «Учебник арабского языка», М.-1960, 5-6 б-б
М.Қани «Қазақтың көне тарихи» А,-1993, 54
А.Ю.Якубовский “К вопросу об этногенезе узбекскогонарода” Ташкент -
Л.З. Рүстемов “Қазіргі қазақ тіліндегі араб-парсы кірме
А. Байттұрсынов “Тіл тағылымы, А-1992, 422-423 б.б.
Х. Досмұхамедұлы “Аламан” А-1991, 95-96 б.б.
Қ. Жұбанов “Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер”
Мемлекеттік терминология коммиссиясының бюллтені, 20.Ү.1935,№ 3.
Қазақ тілінің түсіндірмелі сөздігі. А. – 1980, Ү
Р. Сыздықова “Тілдегі жаңалықтардың сыры неде?
“Ана тілі” газеті.
Х. Досмұхамедұлы “Аламан”, А.-1991, 96 б.




Ұқсас жұмыстар

---

Есімше зат есім үлгісіндегі сөз тіркестеріндегі бағыныңқы етістіктердің лексика-семантикалық синтагмалық мағыналары

---

Сөз таптарындағы семантикалық тәсілдің қызметі

---

Конверсиялық тәсіл бойынша сөз тудырудың ерекшеліктері

---

ҚАЗАҚ ТІЛ БІЛІМІНДЕ СӨЗЖАСАМ МӘСЕЛЕСІНІҢ ЗЕРТТЕЛУІ

---

Қатыстық сын есімдер

---

Лексиканы оқытудың міндеттері

---

Қалып етістіктерінің грамматикалық қасиеті

---

«Қазақ тілі сөз жасамындағы лексика-семантикалық тәсілдің көрінісі»

---

Көп мағыналы сөздерді ғылыми тұрғыдан талдау

---

Кейіпкер мінезін беруші тілдік тәсілдер және олардың зерттелу жайы

---