Ұсыныс қисығы
ЖОСПАРЫ
Кіріспе 2
I Сұраныс пен ұсыныс негіздері 4
1.1. Сұраныс функциясы және сұраныс қисығының қалыптасуы 4
1.2 Ұсыныс функциясы және ұсыныс қисығы 6
1.3 Нарықтық тепе-теңдік 8
2. МЕМЛЕКЕТТІҢ НАРЫҚТЫҚ ТЕПЕ-ТЕҢДІККЕ ӘСЕРІ 15
2.1 Тұтынушылар мен өндірушілердің ұтысы 15
2.2 Мемлекеттік реттеудің нарықтық тепе-теңдікке ықпалы 18
3 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕПЕ-ТЕҢДIК ЕРЕКШЕЛIКТЕРI, ПРОБЛЕМАЛАРЫ 22
3.1 Қазақстанның экономикалық тепе-теңдiк жағдайы 22
3.2. Экономиканы мемлекеттiк реттеу жүйесі 24
Қорытынды 26
Қолданылған әдебиеттер тізімі 28
Кіріспе
Бүгінгі таңда нарықтық тепе-теңдік микроэкономика саласында елеулі орын
Бұл еңбек 2 негізгі бөлімнен тұрады:
I Сұраныс және ұсыныс негіздері
Бұл бөлімде нарықтық тепе-теңдікке әсер ететін, оны құрайтын
II Мемлекеттің нарықтық тепе-теңдікке әсері атты бөлімде мемлекеттің
Еңбекті жазу барысында микроэкономика саласының дамуына елеулі үлес
Нарық (market) жүйедегі тұтынушылар мен өндірушілер арасындағы еркін
Нарық – біріншіден, өндірушілер мен тұтынушылар кездесетін орын.
іздеумен байланысты, келіссөздер жүргізуге, сатып алынатын тауардың немесе
Қоғамдық индустриалды дамуда нарық жеке тұлғалар мен жеке
Сату және сатып алу объектісі тұтыну тауарлары мен
Кез келген қоғамда белгілі бір игіліктерді алу үшін
Экономика – шектеулі ресурстарды орынды пайдаланатын ғылым деп
I Сұраныс пен ұсыныс негіздері
1.1. Сұраныс функциясы және сұраныс қисығының қалыптасуы
Сұраныс кез келген игілікті тұтынуға ұмтылу, адам үшін
Сұраныстың бағалық емес факторлары:
тұтынушылардың табысы
рынок сыйымдылығы
басқа тауарлардың бағасы мен пайдалылығы
инфляциялық күтімдер
салыстырмалы бағалардың өзгеруі
Кез келген тауар мен қызметке сұраныс сұраныс функциясы
“Тауар бағасы мен сұраныс көлемі әр уақытта кері
Р
Q
Сызба 1.2
Сұраныс қисығы әдетте функциясы түрінде жазылады.
-сұраныс көлемі.
Сұраныс заңдылығын жай сөзбен айтсақ, былайша оқылады: “егер
Гиффен тауарлары дегеніміз төмен сапалы тауарлар. Егер мұндай
Веблен тауарлары дегеніміз бағасы өте жоғары тауарлар. Бұл
Сызба 1.3-те сұраныс қисығы көрсетілген. Ондағы түзу сызық
Р
---
Гиффен тауарлары
(күнделікті мұқтажды тауарлар)
Q
Cызба 1.3
1.4 суретте сұраныс көлемінің өсуі (
баға
0 Сұраныс көлемі
Сурет 1.4. Сұраныс көлемінің өсуі және сұраныс қисығының
Сұраныс қисығын берілген мысал бойынша тұрғызайық.
Мысал1. Есептің қойылымы: Бағасы 40 тг болғанда, стадионға
Шешімі: =40тг, =30000
=90тг, =30000-5000=25000
Р
90 (25,90)
D
40 (30,40)
Q
25000 30000
1.2 Ұсыныс функциясы және ұсыныс қисығы
Нарықта бірде-бір тауар бағасына жеке әсер ете алмайтын
Ұсыныс – сатушылардың сатқысы келетін және сата алатын
р-тауар бағасы, Q-ұсыныс мөлшері, -
Нарықтық ұсыныс көлемі дегеніміз белгілі бір уақыт бірлігінде
Ұсыныс бағасы – сатушылардың берілген тауардың белгілі көлемін
Ұсыныс функциясы мына ұсыныс заңына сәйкес тұрғызылады:
“Тауардың бағасы мен сатылатын тауардың көлемі өзара
S
Сурет 1.5. Ұсыныс қисығы
Ұсыныс заңына сәйкес, неғұрлым тауар бағасы жоғары болса,
Егер баға -ден
Ұсыныстың бағалық емес факторлары:
экономикалық ресурстардың бағалары
қолданылатын технологиялар
альтернативті немесе балама тауарлардың бағалары
сатушылар сан
акциз салығын енгізу
Акциз салығын енгізгеннен кейінгі ұсыныс қисығының өзгеруін қарастырайық.
p=f(Qd )
Онда ұсыныстың минималды бағасы :
=f(0)
Акциз салығын (Т) енгізгеннен кейін оның көлемі барлық
1.6. суретте акциз салығын енгізу нәтижесінде ұсыныстың төмендеуі
баға S1 S2
T
Ұсыныс көлемі
Cурет 1.6. Акциз салығын енгізу нәтижесінде ұсыныс қисығының
1.3 Нарықтық тепе-теңдік
Нарықтық экономикада, әдетте, сатушылардың, тұтынушылардың сандары шексіз көп
Тауар бағасының бір мәнінде сұраныс көлемінің ұсыныс көлеміне
Тепе-тең баға нарық шарттарындағы ұсыныс пен сұранысқа байланысты
(сурет 1.7.), ал ұсыныс көлемі сұраныс көлеміне сәйкес
P S
D
Q
Cурет 1.7. Ұсыныс бағасы сұраныс бағасынан жоғары1
P
D S
Q
Cурет 1.8. Ұсыныс көлемі сұраныс көлемінен жоғары
Кейбір тауарлардың (1.9. сурет) D сұраныс қисығы мен
Ол құны мен
артықшылық
D S
тапшылық
Q
1.9. сурет “Нарықтық тепе-теңдік”
Тауарларын бағасымен сата алмаған сатушылар
бағасында сұраныс мөлшері
Демек, D сұраныс және S ұсыныс қисығының е
Баға рөліне назар аударайық. Олар ақпарат береді, тауарлардың
тұтынушыларға білу міндетті емес, ал өндірушілер де тауарларды
Бірін-бірі ауыстырушы және бірін-бірі толықтырушы тауарлар. Бірін-бірі ауыстырушы
е
D
Q
2. Ауыстырушы тауар бағасының өсуі
Шай бағасы мен сату көлемінің тепе-теңдігі өседі. (2.
p S
e
e’
D
D’
Q
Сурет 2.1. Қосымша тауар бағасының көтерілуіне байланысты сұраныстың
D қисығы солға жылжиды. Тепе-теңдік баға мен сату
р S’
S
e’
e
D
Q
Сурет 2.2. Өндіріс шығындарының өсуіне әсері
Тауар бағасының тепе-теңдігі өседі, ал сату көлемі тепе-теңдігі
“Өрмек тәрізді” модель
Нарықтық тепе-теңдік өзгерісінің динамикалық анализі ретінде “өрмек тәрізді”
“Өрмек тәрізді” модель табиғи ауытқулар нәтижесінде болады. Оған
D A B
р
G H
2.3. а)
C
F
S
Q
P S
2.3.б)
Е
D
Q
P S
2.3. в)
E
D
Q
Сурет 2.3. “Өрмек тәрізді” модельдегі орнықты тепе-теңдік (а)
“Өрмек тәрізді” модельдегі тепе-теңдік сұраныс пен ұсыныс қисықтарының
Қозғалыс басқа да бағыт алуы мүмкін. Егер сұраныс
Басқа да нұсқасы болуы мүмкін (2.3. в). Яғни,
2. МЕМЛЕКЕТТІҢ НАРЫҚТЫҚ ТЕПЕ-ТЕҢДІККЕ ӘСЕРІ
2.1 Тұтынушылар мен өндірушілердің ұтысы
D нарықтық сұранысының қисығы барлық тұтынушылардың қалауы мен
Негізінде, тұтынушылар тауарға төлеуге келісіп тұрған максималды бағаға
[ ] интервалын өзара тең кесінділерге
Демек, олардың ұтысы , яғни 0
Осыған ұқсас, бағасымен
болады. Бұл – сол жақтағы екінші тік бұрыштың
0
Сурет 2.4. “Тұтынушылар ұтысы”
Бұл пайымдаманы қайталасақ барлық тұтынушылардың жалпы ұтысы мына
жуықтау, яғни жоғарыдан D қисық сұрасына және төменнен
Шекке ұмтылғанда жоғарыдан D сұраныс қисығымен төменнен
Енді өндірушілердің ұтысын анықтайық. Ұсыныс қисығы өндірушілердің сатуға
Тұтынушылар үшін орындалған сияқты, ұқсас пайымдама жасауға болады.
суретте А ауданы – тұтынушылар ұтысы, В ауданы
p S
А
В
D
Q
Сурет 2.5. Тұтынушылар мен өндірушілер ұтыстары
Мемлекет белгілі бір шектеулерді енгізе отырып нарық тетіктерінің
Біз көргендей, бағасында
Қоғамның ұтысы қысқарады:
P
S
D
тапшылық
Q
Сурет 2.6. Бағаның жоғары деңгейі
Мемлекет бағаның төменгі деңгейін де енгізе алады, мәселен
артықшылық
S
D
Cурет 2.7. Бағаның төменгі деңгейі
Жұмысқа тұрғандар ұтымды жағдайда болады. Жұмыссыздық артады. Қоғамдық
2.2 Мемлекеттік реттеудің нарықтық тепе-теңдікке ықпалы
Нақты экономика жағдайында таза нарықтықтепе-теңдік қалыптаса бермейді. Себебі,
экономика, яғни экономикалық қарым қатынастар тек қана нарықтық
Мемлекеттік реттеулер тепе-теңдік жағдайына 2 экономикалық құралдардың көмегімен
салық (акциз)
дотация (мемлекеттік көмек)
Оны төмендегі суреттен байқауға болады:
P
T
D
Q
Сурет 2.8. Мемлекеттің өнім бірлігіне салық енгізгеннен кейінгі
Мұндағы: Т-салық,
Р , Q
, мұндағы: - сатып алушының
- сатушы ұтымы
Мысал 2.
Берілгені:
Сұраныс қисығы -
Ұсыныс қисығы -
Сатушыға салық, яғни Т=9
Табу керек:
Салық енгізбей тұрған кездегі тепе-тең көлем мен бағаны
Шешімі:
Сұраныс пен ұсыныс фукцияларын баға арқылы өрнектейміз, сонда
және
Тепе-тең баға мен тепе –тең көлемді табу үшін
салық енгізбей тұрғандағы тепе-тең көлем мен баға
Баға арқылы берілген ұсыныс функциясына салықты қосамыз. Сонда:
Салық енгізгеннен кейінгі тепе-тең баға мен көлем
сатушыға түседі.
өндірушіге түседі.
40
22
Е2(18;22)
16
13
Е1(24;16)
4
-26
D
Сонымен, сұранысты бейнелейтін сатып алушының мүддесі мен ұсыныстың
Еркін бәсеке жағдайында әрбір тауар алмасу сатушы мен
3 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕПЕ-ТЕҢДIК ЕРЕКШЕЛIКТЕРI, ПРОБЛЕМАЛАРЫ
3.1 Қазақстанның экономикалық тепе-теңдiк жағдайы
Келе жатқан мыңжылдық дүниежүзiлiк экономикада өзңiң ерекше
Тиiмдi нарықтық қатынастарды дамыту қоғадық өнiм құрылымындағы шығындардың
Өтпелi кезеңнiң жағдайларына сәйкес келетiн мемлекеттiк кәсiпкерлiктi дамыту
Мемлекеттiк кәсiпкерлiк мемлекеттiк капитал, соның түрлi өнеркәсiптерiн құру,
Тепе-теңдiкке жетуде жекелей бағалар мен тарифтердi мемлекеттiк бақылау
Қоғамдықөнiмдi шығарудағы өспелi шығыстарды тежеу үшiн әкiмшiлiк, технологиялық,
Ал бұл өз кезегiнде сатылап банк жүйесiн және
Мемлекеттiк бақылау басқарудың болуы үшiн вертикалды ұйымдастырылған құрылымды
3.2. Экономиканы мемлекеттiк реттеу жүйесі
Экономиканы мемлекеттiк реттеу жүйесiн тез арада ұалыптастыру мүмкiн
Ондай факторларға төмендегi жағдайлар жатады:
шаруашылықтың дайын өнiм құрылымындағы жоғары шығындар;
жекешелендiрудiң өте төмен қарқыны;
қоғамның бiр бөлiгi ретiндегi нәтижелi меншiк иесiнiң болмауы;
инфляциялық процеске әкелетiн материалдық және қаржылық пропорциялардағы тепе-теңдiктiң
жұмыспен қамтудың нарықтықемес құрылымы;
заңдылық, нормалық қамтамасыз етудiң төмен деңгейi;
жұмысқа жарамды халықтың белсендiлiгiнiң төмендiгi, мемлекет тарапынан көмек
стратегиялық әрекеттегi әлсiз ынталандыру;
өндiрiстiк жинақтауға қызығушылықтың болмауы;
үлкен көлеңкелi сектор көп салаларда ол заңды экономиканы
Қазiргi кезде Қазақстанда шешiм қабылдау Конституцияға негiзделуде, жеке
Экономикалық тұтқаларды қолдануда (салық, банк пайызына шектеулер, бағалық
Қарыжылық, несиелiк, бағалық тұтқалардың рационалды болуы керек, ол
Тұрақтылыққа жетудегi ақша және фискалдық саясаттың маңызы зор.
Қорытынды
Қорытындылай келе, қазіргі нарықтық экономикаға сай тепе-теңдік жағдайының
Себебі, тұтынушылардың сұранысы мен өндірушілердің ұсынысы арасындағы байланыс
Теориялық негіздемелер мен практикалық есептерді шығару нәтижесінде келесі
тарау бойынша нарықтық тепе-теңдіктің негізгі бөлігінің
бірі – сұраныс екендігін және оның көлемі мен
арасындағы байланыстылықтың әр уақытта кері
болатындығымен таныстық.
тарау бойынша ұсыныс заңының сұраныс заңына кері, яғни
тарау бойынша нарықта, егер тауарлар тепе-тең жағдайынан
2.1. және 2.2. тарауларда мемлекеттің нарықтық тепе-теңдікке салық
Қорытынды ойымды, ҚР Президенті тәуелсіздігіміздің 10 жылдығынада айтқан
Елбасы осы күнгі жеңістеріміздің басталуы 1995 жылғы Конституцияда
Менің ойымша, ел тәуелсіздігі мен нарық тепе-теңдігін қалыпты
кезеңдерден-ақ өз жемісін берді.
Ұлттық қауіпсіздік
Ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның топтасу
Шетел инвестициялары мен ішкі жиналымдардың деңгейі жоғары ашық
Қазақстан азаматтарының денсаулығы мен білімін жақсарту
Энергетика ресурстарын тиімді пайдалану
Инфрақұрылым, әсіресе көлік және байланыс
Кәсіби мемлекет.
Осы айқындалған 7 мақсатты жүзеге асыру 2000ж бастапқы
Бұған дәлел ретінде Н.Ә.Назарбаевтың: “Біз жеңіп шықтық, ешкім
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Нуреев Р.М. “Курс микроэкономики”, Москва
Мұхамедиев Б.М. “Микроэкономика”, Алматы 2003
Симкина “Микроэкономика”, Москва 2003
Р. Пиндайк и Д.Рубинфельд “Микроэкономика”, 1992
Мамыров “Микроэкономика”
Хайман Д.Н. “Современная микроэкономика: анализ и применнение”, Москва
Вэриан Х. “Микроэкономика. Промежуточный уровень”, Москва 1998
Емцов Р. И др. “Микроэкономика”, Москва 1997
Гребенников “Микроэкономика”
Гальперин В.М. и др. “Микроэкономика”, 1998
Долан Э., Линдсей Д. “Рынок. Микроэкономическая модель”, С-П
12. Н.Назарбаев “Қазақстан – 2030” , Алматы 1997
2
-
Ұсыныс қисығы
Жиынтық сұраныс қисығының қозғалуы
Жалпы макроэкономикалық теңдестік
Жалпы макроэкономика
Сұраным мен ұсыным заңы
Сұраныс және ұсыныс теориясының негіздері
Жиынтық сұраныс қисығы
Қазақстандағы тұтыну рыногы және оны дамыту мәселелері
Нарықтық тепе-теңдік және оның түрлері
Жиынтық ұсыныстағы күрт өзгерістер