Сұраныс қисығы
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті
Экономика факультеті
«Экономикалық теория» кафедрасы
Пәні: Экономикалық теория
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Сұраныс пен ұсыныс теориялары
Орындаған:
Ғылыми жетекшісі:
Оқытушы:
Астана – 2008
Жоспар
Кіріспе......................................................................................................................3
1. Сұраныс пен ұсыныстың теориялық негіздері...........................................4
1.1.Сұраныс, сұраныстың өзгеруі, сұраныс қисығ..ы..........................................4
1.2.Ұсыныс, ұсыныстың өзгеруі, ұсыныс қисығы ............................................11
1.3.Сұраныс және ұсыныс икемділігі.................................................................13
2. Нарықтық тепе-теңдік модельдері және оны талдау...............................18
2.1. Нарықтық тепе-теңдік орнауының механизмі.............................................18
2.2. Нарықтық тепе-теңдіктің статикалық және динамикалық модельі...........21
2.3. Нарықтық тепе-теңдіктің қасиеттері............................................................23
Қорытынды..........................................................................................................27
Пайдаланылған әдебиеттер...................................................................................28
Қосымшалар
Кіріспе
«Біз ендігі жерде «қолымыз жеткен» экономикалық өсуді пайдаланумен
Бүгінгі менің курстық жұмысымның тақырыбы бір-бірімен бәсекелес көптеген
Сұраныс пен ұсыныстың теориялық негіздері
Сұраныс, сұраныстың өзгеруі, сұраныс қисығы
Сұраныс деп – тұтынушылардың белгілі бір өнімді таңдау
Мысалы тағамның бағасы өзгерген кезде оны сатып алу
Бұл сұраныс кестесі(қосымша А) осы 9 мүмкіндіктің
Сұраныс көлемі – сұранысқа әсер ететін басқа факторлар
Сұранысты координаттар осіне түсіріп,бейнелеуге де болады. Бұл қисықты
баға (теңгемен)
1 2 3
1.1-сурет. Сұраныс қисығы.
Сұраныс қисығы зерттеліп отырған тауардың сатып алынатын бағасы
Бұл заң нақты ақиқаттармен дәлелденген гипотеза болып табылады.Мысалы:
Күнделікті өмірде адамдар тауарды төмен бағамен және көп
Әр уақытта да тұтынушы өнімнің алғашқы бірлігінен көп
Сұраныс заңын табыс әсері және ауыстыру тиімділігі арқылы
Табыс қалай әсер етеді? Баға төмен болған жағдайда
Енді ауыстыру тиімділігі деген не? Тұтынушы кейбір қымбат
Тұтынушылар көбінесе қымбат тағамдарды олардан арзандау тағамдармен ауыстыруға
1.1-суреттегі сұраныс қисығы сәбіздің бағасы мен тұтынушылардың
Егер де берілген факторлардың кез келген біреуі өзгерсе
Сұраныс қисығының бойымен қозғалу сұраныс көлемінің өзгерісі деп
1.1-суреттен көретініміз, сәбіздің бағасы 700-ден 800-ге дейін өскенде,
Q d ( f (Р)
мұнда, Q d – cұраныс көлемі,
Р- зерттеліп отырған тауардың бағасы.
Нақты өмірде сұраныс көлеміне әсер ететін факторлар көп.
Q d (f (Р, Р а , Р
мұнда, Q d -белгілі бір уақыттағы берілген
Р 1, Р а, Р в ….,-берілген
тұтынушының табысы,
Т-тұтынушының талғамы, бағалауы.
Бұл мысалда қарастырылып отырған тауардың бағасы мен осы
Ал енді сұраныс көлеміне басқа факторлар да ықпал
Сұраныс көлемінің
өзгеруі а
P
Q
Қой етінің мөлшері,кг
1.2-сурет. Қой етінің бағасы өсуінің құс етіне деген
Ал 1.2ә-суретте осы жоғарыда айтылған жағдайдың салдарынан құс
(D 1 қисығының бойындағы А / нүктесі) ,
1.2 а-суреттегі сұраныс қисығының бойымен жылжуды экономистер
Сұраныс көлемінің өзгеруі қарастырып отырған тауардың бағасының
Осы мысалда тұтынушылар қой еті қымбаттаған уақытта
Егер бір тауардың бағасы қымбаттаған уақытта екінші тауарға
Тұтынушылар бірге қолданылатын тауарлардың бағасы өзгерген жағдайда басқаша
Бензиннің 1 литрінің бағасы 30 теңгеден 40 теңгеге
Ал бензиннің бағасының өзгеруінің салдарынан автокөліктің бағасы
Сонымен, егер бір тауардың бағасы жоғарылаған уақытта, екінші
Бірін-бірі толықтыратын тауарларға мынадай мысал келтіруге болады: автокөлік
Тауарға деген сұраныс көлеміне тұтынушылардың табысы үлкен әсер
Егер тұтынушылардың табысы жоғарылаған кезде, зерттеліп отырған тауарға
Мысалы, тұтынушылардың табысы өскен сайын қой етіне деген
Табыс өзгергенде қой етіне деген сұраныс өзгеріп, ал
Кейбір жағдайда тұтынушылардың табыс өскенде сұранысы азаятын
Сұранысқа әсер ететін басқа да маңызды, бірақ кей
Талғам өзгеруі - бұл сұранысты өзгертетін себептердің
Бағаның өзгеруін күту- бұл фактор да сұраныс қисығына
1.2.Ұсыныс, ұсыныстың өзгеруі, ұсыныс қисығы
Ұсыныс деп - тауардың бағасы мен сатушылардың белгілі
Тауардың бағасы мен сатушылар ұсынатын тауар көлемінің арасындағы
Мәліметтер ұсыныс заңы (қосымша ә) бейнелейді, шұжықты ұсыну
P
S
700
600
5 6
1.3-сурет. Ұсыныс қисығы.
Ұсыныс қисығы белгілі бір уақыттағы баға мен ұсыныс
Ұсыныс қисығы баға (P) мен тауардың ұсынылатын
Q s(f (p)
Q s- ұсыныс көлемі, m ,кг
Р-тауардың бағасы, теңге.
Ұсыныс концепциясы тауардың бағасы мен сатушылардың сатуға ұсынған
Мысалы, жанармайға бағаның өсуі таксидің шығынын жоғарылатады, нәтижесінде
Тауар өндірісінің технологиясы сатушылардың нарыққа шығуына әсер етеді.
Мысалы, ет өңдейтін технологияның жақсаруы шұжықтың әрбір кг-ын
Бірдей ресурстардың көмегімен өндіруге болатын тауардың бағасы өзгеруінің
Мысалы, жүгеріге деген бағаның жоғарылауы фермерлердің нарықта бидайды
Осы айтылғандарды ескере отырып, ұсыныс функциясының жалпы түрін
Q s(f ( P, P a, P b,
Мұнда, Q s- ұсыныс көлемі,
Р-зерттеліп отырған тауардың бағасы,
Р а, Р в-осы тауарды өндіруде қолданылатын материалдар
P n- бірдей ресурстар көмегімен өндіруге болатын
Т-салық мөлшері,
К-қолданылатын технология тәсілі,
F-нарықтағы осы тауарды сатушылар саны.
Ұсыныс қисығы тауарды нарыққа шығуға итермелейтін бағадан
Ұсыныстың өзгеруі-ұсыныс қисығының тауардың бағасынан басқа факторлар әсер
Мысалы, малға беретін жемнің бағасының төмендеуі шұжық ұсынысының
1.3. Сұраныс және ұсыныс икемділігі
Бұл жердегі бағалық икемділік коэффициенті ( Е р)
Бұл көрсеткіш сұраныс көлемінің осы тауардың бағасы өзгеруіне
Сұраныстың бағалық икемділігін анықтаған кезде тауарға деген сұраныс
Егер сұраныс көлемінің өсу проценті бағаның өсу процентінен
Сұраныстың бағалық икемділігін график арқылы көрейік.
Бұл графикте сұраныс көлемі бағаның өзгеруіне сезімталдықпен жауап
Сұраныс көлемінің проценттік өзгеруі бағаның проценттік өзгеруінен көп
Мұнда TR-түсім,m
Р-тауардың бағасы,
Q-сатылған тауардың көлемі, дана
P
50
30
30
1.4-cурет. Икемді сұраныс
Бұл жағдайда баға төмендегеннен түсім көбейіп отыр.
Сонымен осы суретте көрсетілген сұранысты икемді деп атаймыз.
Егер бағаның өсу проценті сұраныс көлемінің өсу процентінен
Егер бағаның 1 проценттік өзгеруі, сұраныс көлемін осы
Сұраныстың бағалық икемділігін қарастырған уақытта оларды нүктелік және
Сұраныстың бағалық икемділік коэффициентін ( Е р (D))
E р (D) (Q/(P*P/Q-нүктелік икемділік.
E p (D)( Q 2 -Q
Q 1 Q 2 -1 және 2
Р 1 , Р 2 –1,2 мерзімді уақыт
Сұраныстың бағалық икемділігінің абсолюттік мәні 1 мен (,
Егер Е р (D) мәні оң болса,
Сұраныстың бағалық икемділігін есептеуді заттың бағасы өзгеруіне байланысты
Сұраныстың бағалық икемділігіне мынадай факторлар әсер етеді:
қарастырып отырған тауарды ауыстырушы тауарлар көп болса, онда
тұтынушылардың баға өзгеруіне бейімделуі,
баға өзгеруін күтуі.
Сұраныстың табыстық икемділігі (Е і) тұтынушы табысының көлемі
Сұраныстың табыстық икемділігі мынадай формуламен анықталады:
Е j (D) (dQ/dJ*J/Q
E j (D)-1 және 2 сұраныстың табыстық икемділік
dQ/dJ- сұраныс функциясының табыс арқылы алынатын алғашқы туындысы
J-тұтынушы табысы
Q-сұраныс көлемі
Егер табыс пен сұраныс көлемі белгілі бір уақыт
E j(D)( Q 2-Q 1/J 2-J 1*J 1+J
Мұнда, Q 1, Q 2-1 және 2
J 1, J 2- 1 және 2 кезеңге
Микроэкономикада тауарлар бірін-бірі ауыстыратын және толықтыратын болғандықтан, бір
Е p y (D x) (dQ x/dP y*
Мұнда, Е р (Dx)- қиылысқан икемділік коэффициенті
DQx/dPy- сұраныс функциясы Ру арқылы алынған алғашқы туындысы
Ру-у тауарының бағасы
Qx-х тауарына деген сұраныс көлемі.
Егер У тауарының бағасы мен Х тауарына сұраныс
E p y (D x)(Q x 2-Q x
Qx 1,Qx 2- 1 және 2 кезеңдегі Х
P y 1, Py 2-1 және 2
Е р у(D x)(0, яғни оң сан болса,
Ұсыныс көлеміне әсер ететін ең басты фактор осы
E p (S)- баға 1 процентке өзгерген уақытта,
Ұсыныс икемділігін қарастырғанда уақытты 3 кезеңге бөлеміз:
1 дәл қазіргі кезең
2 қысқа кезең
3 ұзақ мерзімді кезең.
E p (S)(0, ұсыныс өте икемсіз болады.
(Р> (Q
1>Ep (S)>0, икемсіз ұсыныс.
(Q> (P
E p (S)>1, ұсыныс икемді.
Ұсыныс икемділігі мынадай формулалармен анықталады:
1 егер ұсыныс функциясы берілген болса,
E p (S)(dQs/dP*P/Qs
DQs/dP- ұсыныс функциясының Р арқылы алынған алғашқы туындысы
Р-қарастырып отырған тауардың бағасы
Q-осы тауарды ұсыну көлемі
2 нүктелік икемділік
E p (S)((Q/(P*P/Q
3 доғалық икемділік
E p (S)(Q 2-Q 1/P 2-P 1*P 1+P
Сұраныс пен ұсыныс икемділіктері микроэкономикалық талдауда жиі қолданылады.[4,124-127б.]
Нарықтық тепе-теңдік модельдері және оны талдау
Нарықтық тепе-теңдік орнауының механизмі
Нарықта болатын сатып алушылар мен сатушылар айырбас операцияларын
Нарықтық тепе-теңдік – тауардың ұсынысы сұранысымен сәйкес болғанда
Нарықтық тепе-теңдік шартының параметрлері тепе-теңдік баға мен тепе-теңдік
Нарықтық тепе-теңдіктің Вальрас бойынша орнығуы сұраныс пен ұсыныстың
Нарықтық тепе-теңдіктің Маршалл бойынша орнығуы сұраныс пен ұсыныстың
P
P2
P*
P1
D
Q1 Q2 Q*
2.1.-сурет. Вальрас бойынша
нарықтық тепе-теңдік орнауы
Шындығына келгенде біз нарықта сұраныс пен ұсыныс көлемі
Бұл мәселені зерттеу нарықтық тепе- теңдікке жетудің шешуші
2.2.Нарықтық тепе- теңдіктің статикалық және динамикалық моделі
Статикалық модель – бұл уақыт факторының әсерінсіз функционалдық
экономикалық параметрлердің нарықтық тепе-теңдікке әсерін анықтауға;
нарықтық тепе-теңдіктің зардаптарын түсіндіруге;
нарықтың болашақтағы жағдайын болжауға;
экономикалық реттеудің құрал- жабдықтарын пайдаланудың әсерін анықтауға мүмкіндік
Салыстырмалы статикалық модельді қолдану әдісі сұраныс пен ұсыныс
Нарықтық тепе-теңдіктің динамикалық модельі – бір күйден екінші
QDt =a-bPt; QSt=c+dPt-1
Бұл теңдіктен тепе-теңдік баға P*=(a-c)/(d+b) ұсыныс көлемі
P=(P0-P*)/(-d/b)t+P* (2)
(2) теңдеуден көрініп тұрғандай нарықтық тепе-теңдікте баға өзгерісі
2.3. Нарықтық тепе-теңдіктің қасиеттері
Нарықтық тепе-теңдіктің орнауы нарық жағдайының маңызды көрсеткіші болып
Екіншіден, тепе-теңдік бағасының бір жағынан сатушылар мен
Үшіншіден, тепе-теңдік жағдайдан кез келген ауытқу нарық қатысушыларының
Сонымен нарықтық тепе-теңдік нарық қатысушыларының әрекеттері нәтижесінде өздігінен
Нарықтық тепе-теңдіктің бірлігі нарықтың әрбір уақыт айналымындағы «баға
Біріншіден, сұраныс пен ұсыныс қисықтары бірдей оң иілуге(2.3.а
Р
D
S
D
Q
2.3-сурет. Сұраныс пен ұсыныстың бірдей иілуі кезінде нарықтың
Екіншіден, сұраныс пен ұсыныс қисықтары стандартты иілуге ие
Р
D
D
Q
2.4-сурет. Сұраныс пен ұсыныс қисықтарының ортақ нүктелері болмаған
Кей жағдайда сұраныс немесе ұсыныс бір жерде иілуін
а
P
P2
P1
S
Q2
2.5.-сурет. Нарықтық тепе-теңдікңтің бірліксіздік (а) және көп (б
Суреттен көріп отырғанымыздай кей жағдайда сұраныс пен ұсыныс
Нарықтық тепе-теңдіктің тұрақтылығы тепе-теңдік күйін өзінің ішкі күші
Қорытынды
Тақырыпты қорытындылай келе сұраныс пен ұсыныс бүкіл экономикалық
Баға
Басқа тауардың бағасы
Табыс
Сұраныс пен ұсыныстың өзара әсерінен жаңа экономикалық құбылыс
Сұраныс пен ұсыныс бір-бірімен өзара байланыста және қайшылықта
Пайдаланылған әдебиеттер:
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. Қазақстан
Н.Қ.Мамыров, Қ.С. Есенғалиева, М.Ә.Тілеужанова Микроэкономика
//Алматы, «Экономика», 2000
К.С.Құдайбергенова.Микр2оэкономика//Көкшетау, 2005
Я.Әубәкіров, К.Нәрібаев, М.Есқалиев, Е.Жатқанбаев, Е.Байжұмаев, С.Досқалиев, Ж.Жәйшібеков.Экономикалық теория
Ө.Қ. Шеденов, Е.Н. Сағындықов, Б.А. Жүнісов, Ү.С.
Ж.Х.Ғабит. Экономикалық теория//Астана, 2006
Ю.В.Тарануха. Микроэкономика// Москва, «Дело и сервис», 2006
20
28
Сұраныс қисығы
Жиынтық сұраныс қисығының қозғалуы
Жалпы макроэкономикалық теңдестік
Өндірістің тиімділік әдістемесінің негіздері. Ұсыныс пен сұраныс
Сұраныс заңы, сұраныс қисығы. Сұраныстың баға емес факторларының әсерінен өзгеруі
Ұсыныс қисығы
Жалпы макроэкономика
Жиынтық сұраныс қисығы
Микроэкономика пәні,әдістемесі
Тауарлар мен ақша нарығындағы макроэкономикалық тепе-теңдік. «IS-LM»үлгісі (Дәріс материалы)