Мазмұны
Мазмұны.
Кiрiспе
I ТАРАУ. Талан-таражға салу ұғымы және қылмыстық
II ТАРАУ.
2.1. Талан-таражға салудың объектiсi және заты
2.2. Талан-таражға салудың объективтiк белгiлерi
2.3. Талан-таражға салудың субъективтiк белгiлерi
2.4.Талан-таражға салудың субъектiсi.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi
КIРIСПЕ.
Меншiк қатынастарына қылмыстық қол сұғудың зияны орасан зор. Қылмыстың
Адам құқықтарының iшiнде меншiк құқығы ерекше орын алады. Меншiк
Қылмыспен, оның iшiнде талан таражға салумен күрес табысты болу
____________________
1
Конституция.1-бап 2-тарм.
2
Конституция.6,26 баптар.
3
Конституция. 1-бап 1-тарм.
5
Және заңдарды заңсыз жолмен шалқып өмiр сүретiндерге қарсы қолдануға”
Ол үшiн кез келген қылмыстарымен, оның iшiнде талан таражға
___________
1Ел Президентiнiң Қазақстан халқына жолдауы”Қазақстан-2030”.А.Бiлiм. 98,
6
I ТАРАУ. ТАЛАН-ТАРАЖҒА САЛУ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ
ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ МАҢЫЗЫ, БЕЛГIЛЕРI.
Меншiкке қарсы қылмыстар бұл меншiк қатынастарын бұзумен не меншiк
Меншiкке қарсы қылмыстарды пайдакүнемдiк мақсаттың бар-жоғына байланысты келесiдей түрлерге
болып бөлiнедi.
Талан-таражға салудың дәл түсiнiгiн анықтау меншiкке қарсы қылмыстардың мәнiн
Бұрыңғы заңдарда талан-таражға салудың түсiнiгi жоқ едi.Теория жүзiнде оның
Алғаш рет ресми түрдегi түсiнiгi Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты
1997жылғы 16 шiлдеде Қазақстан Ресиубликасының Қылмыстық Кодексi қабылданғанда талан-таражға
Заң шығарушылардың анықтауы бойынша:”Талан-таражға салу деп пайдакүнемдiк мақсатта бөтеннiң
Келтiрiлген анықтамадан талан-таражға салудың келесiдей көрiнiс табады:
А) алу
1
Рогов И.И., Рахметов С.М. Уголовное право РК Ос. Часть.I
2
ҚР 175-баптың ескертуi
7
ә) заңсыз, құқыққа қайшылығы
б) ақысыз алынуы
в) пайдакүнемдiк мақсат
Бiрiншi белгi-бөтеннiң мүлкiн алу. Бұл белгiлi қылмыс затына әсер
Алайда алу болмаса талан-таражға салу да болмайды. Осы белгi
Екiншi белгi- бұл заңсыз жолмен алу. Кiнәлi бөтеннiң мүлкiн
¦шiнiшi белгi- бұл қайтарымсыздық. Бұл белгi бойынша кiнәлi алған
Төртiншi белгi- бұл пайдакүнемдiк мақсат. Бұл дегенiмiз кiнәлi өзiнiң
_______________________________________________________
1
Коментарий к Уголовному кодексу. Под ред. Рогов И.И., Баймурзин
2
Здравомыслов С.В. Уголовное право РФ.Особ.часть. М.,1997, 143 стр.
3
Бабаев М.М., Кригер Г.А. На страже соц. Собственности. М.,1881.
8
Мiне, осы төрт белгi болған кезде ғана талан-таражға салу
Кәзiргi заңнамалар бойынша талан-таражға салу меншiкке қарсы болып табылатын
9
II ТАРАУ. ТАЛАН-ТАРАЖҒА САЛУ ТЕКТIК ҚЫЛМЫС ҚҰРАМЫН ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ
2.1. ТАЛАН-ТАРАЖҒА САЛУДЫҢ ОБЪЕКТIСI ЖӘНЕ ЗАТЫ.
Объектiсi.
Кез келген қылмыс қылмыстық заңмен қорғауға алынған қандайда болсын
Қылмыстық объектiсi дегенiмiз – бұл қылмыстық әрекет бағытталған қоғамдық
Талан-таражға салудың объектiсiн дұрыс анықтау кiнәлiнiң зиян келтiрген кез
Талан-таражға салудың объектiсi меншiк қатынастары болып табылады. Қазақстан Республикасының
Мiне, мүлiк иесiнiң өз мүлкiн өз қалауынша заңмен берiлген
Қылмыстық әрекет нақты қоғамдық қатынасқа қол сұғып қоймай, сонымен
_______________________________________________________
1
Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөл. Алматы, 1999. 62
2
Пинаев А.А. Угол. пр. борьба с хищениями. Х.,1975. 5стр.
10
топтастыруға, жүйелеуге және дұрыс саралауға көмектеседi.
Сонымен, талан-таражға салудың тектiк объектiсi болып меншiк қатынастары, яғни
Ал тiкелей объектiсiне келсек ұрлық, тонау, алаяқтық және сол
Көптеген қылмыстар бiр ғана объектiге қол сұғып қоймайды, олар
Тонау мен қарақшылық талан –таражға салудың негiзгi объектiсi болып
Тонау күш қолдану арқылы жүретiндiктен оның қосымша объектiсi адамның
_________________________________________________________
1
Рогов И.И., Рахметов С.М. Уг.пр.РК.Ос.ч. Iч. Алматы, 1998. 345
Владимиров В.А. Квалиф.похищения личн.имущ. М., 1974. 14 стр.
2
Здравомыслов. Уг.пр. РФ. М., 1997. 141 стр.
11
Кiнәлiнiң әрекетi жәбiрленушiнiң өмiрi мен денсаулығына зиян келтiрмегенiмен,
Қарақшылық барлық жағдайда да қос объектiлi. Меншiкпен қатар ол
Бiрақ Владимировтың пiкiрi басқаша. Оның айтуынша адам денсаулығы қарақшылықтың
Егер қарақшылық кезiнде адамды қасақана өлтiрсе, кiнәлiнiң әрекетiне екi
Ал абайсызда өлтiрсе тек қана бiр қылмыс құрамы- 179
Заты. Талан –таражға салудың құрамдас белгiлерiнiң бiрi бұл қылмыстың
_________________________________________________________
1
Владимиров В.А. Кв.похищ.личн. имущ. М., 1974 24 стр.
2
Коментарий к УГ под ред. Рогов И.И., Рахметов С.М.
12
Меншiкке қарсы қылмыс жасағанда меншiк қатынастарына зиян қылмыс затына
Мұлiк – бұл меншiк қатынастарының өзге, затының құрамы. Меншiк
Меншiк тек мүлiк бар болса ғана болады. Кiнәлi осы
Қылмыстық құқық теориясы бойынша қылмыса заты дегенiмiз осы заттарға
Бiрақ материалдық әлемнiң кез келген заты талан –таражға салудың
Экономикалық қасиетi дегенiмiз мүлiктiң белгiлi бiр экономикалық, нарықтық құндылығы
___________________________________________________________________
1
Пинаев А.А. Уг.пр.борьба с хищ. Х., 1975 34 стр.
2
Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы б. Алматы,1999. 70 бет.;
Здравомыслов Уг.пр. РФ. 86 стр.
3
Рогов И.И., Рахметов С.М. Уг.пр. РК. Ос.ч. I ч.
13
салу болып табылмайды. Экономикалық, нарықтық құндылығы , әдетте, оның
Талан –таражға салу ұсақ деп саналады егер талан –таражға
Алынған заттың мөлшерiне байланысты жiктелу маңыздылығы туындайтын жауаптылығында: ұйымның
Жоғарыда айтқан экономикалық , нарықтық құн бұл экономикалық заңдылықтар
Бұл дегенiмiз талан –таражға салудың заты болу үшiн материалдық
Заттың келесi қасиетi бұл құқық қасиетi. Талан –таражға салынатын
_________________________________________________________
1
Экономикалық теория негiздерi. 73- бет.
2
Жоғар.Сот Плен.96. 25. 07. №9 қаул. 2бөл.
14
құқығы бар-жоғы, ол мүлiкзаңды иелiкте ме әлде заңсыз иелiкте
Егер ортақ меншiктегi мүлiк “талан –таражға салынса” бұл талан
Бiздiң ойымыз бойынша ортақ меншiктегi мүлiкке келтiрiлген зиян талан
Сондай ақ баласы әкесiнiң не әкесi баласының мүлкiн “талан
Заттың соңғы қасиетi бұл материалдық белгiсi. Ол дегенiмiз мүлiк
Бiрақ талан-таражға салудың бiр нысаны болып табылатын алаяқтықта оның
_________________________________________________________
1
Жоғ.Сот. Плен. 96.07.25. № 9 қаул. 2тар.
2
Владимиров В.А. Кв. похищ. Личн. Имущ. М., 1974. 54
3
Рогов И.И., Рахметов С.М. Уг.пр. РК. Ос. Ч. I
Влалимиров В.А. Кв. похищ.личн. имущ. М., 1974. 22стр; Пинаев
15
оны басқа нысандарынан ерекшелендiретiн белгiнiң бiрi деген түсiндiрмелер көптеген
Талан –таражға салудың заты болуы үшiн материалдық, құқықтық,
Құқықтың материалдық қасиетi жоқ. Жалпы теория бойынша қылмыстың заты
Құқықты көзбен көруге, қолмен ұстауға болмайды, ол абстракты ұғым.
Құқықтың құқықтық қасиетi жоқ. Заңи қасиеттi түсiндiргенде мүлiк кiнәлiге
Құқықтың экономикалық қасиетi жоқ. Құқықтың экономикалық құндылығы болады
Құқықтың құнын анықтау мүмкiн емес, тек құқық тарайтын мүлiктiң
Құқықты алаяқтықтың заты деп есептегеннiң өзiнде сол құқық тарап
16
Құқықпен қатар теорияда мүлiктiк құқық беретiн құжаттар талан –таражға
Кейбiр авторлардың пiкiрi бойынша болады , ал ендi бiр
Владимировтың айтуынша мүлiктiк құқық беретiн құжаттың түрiне қарау керек.
Осы себептерге байланысыты келесiлердi анықтау керек:
1/ Құжаттарды көрсетiлген тауар не қызмет үшiн ақысының төленгенiн
2/ заңмен белгiленген реквизиттер мен белгiлердiң бар-жоғын.
Талан-таражға салудың иелену және ысырап ету нысандарының затының жоғарыда
1
Кригер Г.А. Кв. хищ. Соц. Имущ.М.,1974. 88 стр.
2
Здравомыслов. Уг.пр.РФ. 141стр.
3
Владимиров В.А. Кв.похищ.личн.имущ. М., 1974, 26стр.
4
Рогов И.И., Рахметов С.М. Уг.пр.РК. Ос.ч. I ч. Алматы,
17
Талан –таражға салу затының ерекшеленетiн, аса маңыздылыққа ие болатын
Қосымша көңiл аударатын мәселе: егерталан –таражға радиоактивтi материалдар,
2.2.ТАЛАН-ТАРАЖҒА САЛУДЫҢ ОБЪЕКТИВТIК ЖАҒЫ
Қылмыстың объективтiк жағы белгiлi бiр уақытта, белгiлi бiр жерде,
Қылмыстың объективтi жағы – бұл қылмыстық iс әрекеттiңсыртқы белгiлерiнiң
_________________________________________________________
1
Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөл. Алматы, 1999 ж.
18
Бөтеннiң мүлкiн талан –таражға салу әрекетiнiң және басқа да
Талан –таражға салудың қарақшылықтан басқа нысандарының барлығы материалды қылмыс
Қылмыстың объективтi жағы қалған қылмыс жасау белгiлер- орны. Уақыты,
Iс- әрекет. Бұл объектiнiң қалай бұзылғанын көрсететiн объективтiк жақтың
Қылмыстық заңмен қорғалатын объектiнi бұзу кез келген емес, белгiлi
1
Кригер Г.А. Кв.хищ. соц. Имущ. М., 1974 60 стр.
2
Пинаев А.А. Уг. пр. борьба с хищ. Х., 1975,
19
толмайтынын көрсеткен . Олар бұл терминдер талан –таражға салудың
Заңдардағы алу терминi қылмыстың заты болып табылатын мүлiкке әсер
Айналдыру бұл кiнәлi бөтеннiң мүлкiн өз меншiгiндей пайдалануына толақ
Қазiргi кезде жалпы қалыптасқан “ағым” бойынша алу ұрлық,
Бiрақ алу мен айналдыру талан –таражға салудың барлық нысандарында
Ұрлық, алаяқтық, тонау, қарақшылық та тек алу ғана емес,
Ал иелену мен ысырап ету тек айналдыру арқылы
Бұл екi терминнiң бiреуiн қолданса да
1
Пинаев А.А. Уг.пр. борьба с хищ. Х., 1975. 85-87
2
Комментарий к УК РК под ред. Рогов И.И., Баймурзин
20
бiрiн бiрi толықтыра отырып, талан –таражға салуды нақтырақ суреттейдi.
Бұл ойды тұжырымдай келе Қылмыстық Кодекстiң 175 бап ескертуiндегi
Осылайша талан –таражға салу кезiндегi әрекет бұл бөтеннiң мүлкiн
Нысандары. /алу мен айналдыру тәсiлдерi/. Қылмыстық заң нормаларында бөтеннiң
Қылмыс жасау тәсiлi дегенiмiз- бұл кiнәлiнiң қоғамға қауiптi әрекеттi
Мұлiктi алу жасырын не ашық, күш көрсету не күш
Ұрлық. Талан –таражға салудың кез келген нысаны секiлдi
‡зiнiң объективтi белгiлерi бойынша ұрлық басқа адамның иелiгiнен мүлiктi
‡мiрде ұрлық әртүрлi жолдармен жүзеге асады. Осылардың
1
Здравомыслов. Уг.пр. РФ. М., 1997. 156 стр.
21
Заң ғылымында және практикасында бұндай критерийлердiң 2 түрi бар,
Жасырын сипат мүлiктi алуды қандай да болмасын көзбен
Жасырын сипат сондай ақ келесiдей кезде де орын алады.
Мүлiктi алу жәбiрленушiнi не басқа адамдар бар болғанымен, оларға
“Жәбiрленушi ”- ол талан –таражға салынған мүлiктi өз иелiгiнде
“Басқа адамдар”- олар кiнәлiнiң ойы бойынша талан –таражға салуға
Бiрақ талан –таражға салу жасырын болады деп тек объективтiк
Субъективтiккритерий бойынша ұрлық – кiнәлiнiң өзiнiң ойлауы бойынша бөтеннiң
Талан –таражға салушының iшкi сенiмi бойынша алу жасырын болады
_________________________________________________________
1
Бабаев М.М., Кригер Г.А. На страже соц. Собств. М.,
2
Бабаев М.М., Кригер Г.А. На страже соц. Собств. М.,1981.
22
болса, бiрақ белгiлi болғанын кiнәлiнiң өзi бiлмей, әлi
Кейбiр авторлардың ойынша бас киiмдi адамның басынан жұлып алу
Бiрақ бұл тонау болып саралануы керек. ‡йткенi, жәбiрленушi сол
Осы жерде субъективтiк критерий түсiнiктi болуы үшiн “басқа адамдарға”
Қылмыстық құқық теориясында және практикасында ұрлықты анықтау кезiнде субъективтiк
___________________________________________________________________
1
Владимиров В.А. Квалиф. Похищ.личн.имущ. М., 1974. 45 стр.
23
келмейтiнiн көрсетiп тұр. Бұл ұрлықтың тонау не
Иелену не ысырап. Қылмыстық Кодекстiң 176 бабы талан
Кiнәлi сенген адамның мүлкiн сенiп тапсырылғанын пайдалана отырып, өзiнiң
Кiнәлiде бөтеннiң мүлкiне қатысты белгiлi бiр құқықтық жағдайдың болуы
24
Иелену бұл кiнәлiнiң өзiнiң не басқаның пайдасына айналдыру мақсатында
Ысырап – дегенiмiз сенiп тапсырылған мүлiктi болашақта үшiншi тараптарға
Айналдыру алаусыз болуы мүмкiн емес, яғни бөтеннiң мүлкiн өз
Олай болса, ысыраптың иеленуден айырмашылығы неде?
Көптеген әдебиеттерде ол айырмашылықты былай көрсетедi: иеленуде кiнәлi бөтеннiң
Бiрақ ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 96. 07. 25 №
Яғни кiнәлi бөтеннiң мүлкiн алғаннан кейiн де не iстеседе,
________________________________________________________
1
Бабаев М.М., Кригер Г.А. насатаже соц.соб. М., 1981
2
Алуов Е.О. Борьба с хищ. Собств. Путем подл. Докум.
3 Алуов Е.О. Борьба с хищ. Собств. Путем подл.
4
Алауов Е.О. Боьба с хищ.собств.путем подл. Докум. Алматы, 1995.
25
аяқталады. Талан –таражға салынған затты өздiгiнше билiк етуi қылмыс
Сондықтан ысырапты алып тастау керек. Ысырап иеленумен салыстырғанда иеленудiң
Иелену – бөтеннiң мүлкiн талан –таражға салудың “маска”киген нысаны.
Иелену кезiнде кiнәлiлер құжаттарды қолдан жасауға көп барады. Құжатты
Иеленудiң амалдары мен әдiстерi әртүрлi және көп жағдайда ұйым,
Соңында жинақтай келе иеленудi саралау үшiн кiнәлiнiң талан –таражға
Алаяқтық. Алаяқтықтың заңда : “алдау не сенiмге қиянат
Бұл да иелену сияқты “маска ” киген қылмыс. Сырттай
_________________________________________________________
1
Алауов Е.О. Борьба с хищ.собств. путем подл. Докум. Алматы,
26
Алаяқтықта бөтеннiң мүлкiн алу тәсiлi ерекше. Қылмыстық Кодекстiң 177
Алдау. Алаяқтық кезiнде алдау – бөтен мүлiктi иеленiп
Алдаудың өнерлiгi мен сендiру дәрежесi қылмыс құрамы үшiн маңызы
Алдау кезiнде кiнәлi жалған мәлiметтердi, фактiлердi, жағдайларды шынымен де
Белсендi алдау- бұл шындықты бұрмалау, басқаны қандай да бiр
Енжар алдау- бұл шындық туралы үндемеу, белгiлi бiр жағдайлар
Алдау бұрын болған не қазiр бар фактiлер, жағдайлары бұрмалау
Бұл жерде айта кететiн бiр жайт, алдау кезiнде жәбiрленушi
Осылайша, кез келген алдау қалай көрiнiс таппасын, алаяқтық деп
27
Сенiмге қиянат жасау. Бұл жәбiрленушiнiң алаяққа қалыптасқан сенiмiн
Сенiмге қиянат жасау жалпы тәртiп бойынша алаяқтықтың екiншi тәсiлi
Менiң ойымша алдау деген сөз де, сенiмге қиянат жасау
Сенiмге қиянат жасау алдаудың бiр түрi болғанның өзiнде де,
Сенiмге қиянат жасау ерекше /туыстық, достық/ жағдайда қалыптасқан сенiмдi
Тонау. Тонау кезiнде, ұрлық сияқты бөтеннiң мүлкi талан
_________________________________________________________
1
Ритх Син. 53 стр.
2
Владимиров В.А. Квалиф. Похищ.личн.имущ. М., 1974. 99стр., Бабаев М.М.,
28
жүзеге асырады. Қылмыстық Кодекстiң 178 бабына назар аударайық:
Тонаудың өзiне тән ерекше белгiсi, оның “визиткасы” бұл ашық
Осы теориялық анықтамалар заң жүзiнде былай көрiнс тапқан:
“Мұлiктi ашық талан –таражға салу дегенiмiз жәбiрленушi не басқа
Бөтеннiң мүлкiн ашық талан –таражға салу жасырыннан қаәптiрек болатыны
Талан –таражға салу тәсiлiнiң ашық екендiгi объективтiк және субъективтiккритерийлер
_________________________________________________________
1
КазССР Ж.С.П., 61.12.7.№5қау.3 тарм.
29
Жоғарыдағыларды ескере отырып, тонаудың ашық тәсiлi ең бiрiншi кезекте
“Ең жақсы прокурор және судья бұл адамның өзiнiң ар
Ендi объективтiк критерийге тоқталайық. Жәбiрленушi тонауды бiлуi керек. Кiнәлi
Объективтiк критерий бойынша әрекеттiң заңсыздығын жәбiрленушi
Қарақшылық. Бөтеннiң мүлкiн иелену мақсатында қарақшылық жасау салыстырмалы
Объективтiк жағынан қарақшылық адам өмiрi мен денсаулығына қауiптi күш
30
табады. Бұл оны басқа нысандардан айыратын негiзгi белгiсi, тәсiлi.
Заңшығарушы құқық қарақшылық құрамын анықтай отырып, оның келесiдей белгiлерiн
А) шабуыл
ә) бөтеннiң мүлкiн иелену мақсаты
б) адам өмiрi мен денсаулығына қауiптi күш қолдану, осындай
Шакбуыл. Қылмыстық құқықтық мағынада шабуыл бұл қандай
Осы шабуыл адам өлтiру, зорлау, бұзақылық сияқты қылмыстарда факультативтi
Шабуыл бұл “бөтеннiң мүлкiн алу” деген сөз емес.
_________________________________________________________
1
Владимиров В.А. Квалиф.похищ.личн.имущ. М., 1974. 62 стр.
Коментарий к УК РК под ред. Рогов И.И.., Баймурзин
2
Владимиров В.А. Кв. похищ.личн.имущ. М., 1974 63 стр.
31
қарақшылықты қорқытып алушылық сияқты талан –таражға салу қатарынан шығару
Владимиров қарақшылықтағы шабуыл дегенiмiз дейдi, бұл күш қолдану қаупi
Заңи түрде қарақшылық шабуыл басында, яғни қауiп туғанда аяқталғанымен,
Осылайша, шабуыл физикалық не психикалық күш қолданумен байланысты болатын
Бөтеннiң мүлкiн иелену мақсаты бұл талан –таражға салудың
Күш қолдану не қолдану қаупi. Бұл күш қолдану
Физикалық күш көрсету деп жәбiрленушушiнiң жеке басына келесiдей әсер
________________________________________________________
1
Владимиров В.А.Квалиф.похищения личн. Имущ. М., 1974.
32
1/ дененiң анатомиялық тұтастығын бұзу арқылы өмiрi мен денсаулығына,
2/ адамның жеке бостандығын жою не шектеу. Бiрiншi түрге
Екiншi түрге келсек, бұл да тiкелей әсер ету жүзеге
Осыған байланысты кiнәлiнiң әрекетiн қарақшылық деп тану үшiн жәбiрленушiге
Улауды физикалық күш қолдану деп есептейдi кейбiр авторлар ендi
Психикалық күш көрсетуге тоқталайық. Шабуыл психикалық күштеумен де ұштасуы
Бiрақ қорқытудың келесiдей жағдайлары болса ғана қарақшылық болып есептеледi:
1/ қорқыту өзiнiң мазмұны бойынша физикалық күш қолдану қаупiнтуғызуы
1
Бабаев М.М.,Кригер Г.А. На страже соц. Собств. М., 1981.
2
Владимиров В.А. Кв. похищ.личн.имущ. М., 1974. 69стр.
33
үятыңды төгетiн мәлiметтердi
ғарақшылықтың қорқытуы болып
2/ қорқыту нақты, яғни күш қолданудың
3/ бiрден күш қолданамын деп
Әдебиеттерде шабуыл мен күш көрсету
Ерекше құнды заттарды талан –таражға салу. Ерекше құнды
2.3. ТАЛАН –ТАРАЖҒА САЛУДЫҢ СУБЪЕКТИВТIК ЖАҒЫ.
Егер объективтiк жақ қылмыстың сыртқы белгiлерiн сипаттаса, субъективтiк жақ
1
Пинаев А.А. Уг.пр.борьба с хищ. Х., 1975., 127 стр.
34
бiле де алмайды. Оның не ойлағанын тек оның әрекетi
Демек, қылмыстың субъективтiк жағы қылмыс жасаумен тiкелей байланысты тұлғаның
Адамның кез келген ерiктi әрекетiне дейiн оның санасы келесi
1/ белгiлi бiр қажеттiлiктер туындайды;
2/ бұл қажеттiлiктi түсiнедi және адам санасында белгiлi бiр
3/ мотивтердiң күресi болады;
4/ шешiм қабылдау;
5/ қабылданған шешiмдi жүзеге асыру;
Сондықтан субъективтiк жақтың мазмұны кiнә, мотив, мақсат сияқты заңи
Психикалық белсендiлiктiң әртүрлi нысандарын көрсете отырып, бұл белгiлер органикалық
Кiнә. Қылмыстық құқықта ең басты қағидалардың бiрi болып
Субъектiнiң әрекетiнде кiнәнiң бар жоғын бiлу үшiн мынаны анықтау
Талан –таражға салудың объективтiк жағының құрылымы, әрекет сипаты бұл
1
Пинаев А.А. Уг. пр. борьба с хищ. Х., 1975.,
2
ҚК 19 бап.
35
бөтеннiң мүлкiн алып кету мүмкiн, бiрақ талан –таражға салу
Шынымен де, жанама қасақаналықпен әрекет ете отырып, қылмыс
Сондай ақ, абайсыздықта, яғни өз әрекетiнiң /алудың/қауiптiлiгiн /қылмыс /
Сондықтан, бөтеннiң мүлкiн талан –таражға салу қандай нысанда жүзеге
Яғни, талан –таражға салуда кiнәлi өз әрекетiнiң /алудың/ қоғамға
Талан –таражға салушы алынатын мүлiк бөтеннiң меншiгi екенiн, оған
Талан –таражға салудың ниетiнiң мазмұнын қарастырсақ, өз сипаты мен
Талан –таражға салу ниетi үш сатыдан тұрады: ұғыну, алдын
Ең бiрiншi, кiнәлi әрекеттiң қоғамға қауiптiлiгiн және құқыққа қайшылығын
1
Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөл. Алматы 1999.
Владимиров В.А. Квалиф. Похищ. Личн. Имущ. М.,1974. 116 стр.,
2
ҚК 9бап.
36
әрекетiнiң қоғамға қауiптiлiгiн және құқыққа қайшылығын /қылмыс екенiн/ ұқпаса,
Тұлғаның ұғынуына әрекеттiң қоғамға қауiптiлiгi мен құқыққа қайшылығы ғана
Ұғынуды анықтағанда мүлiктiң кiмге тиесiлi екенiн кiнәлiнiң ұққанында ашып
Талан –таражға салудың ұғынуының ерекшелiктерiн кiнәлiнiң қылмыс жасау
Ұрлық жасаған кезде бөтеннiң мүлкiн кiмге болмасын байқатпай, жасырын
Иелену не ысырапта бөтеннiң емес, өзiне сенiп тапсырылған мүлiктi
Алаяқтық кезiнде жәбiрленушiнi алдап, мүлкiн”ерiктi” алу ниетi;
Тонағанда бөтеннiң мүлкiн ашық, ешкiмнен жасырмай алу ниетi, күшi
Қарақшылықта бөтеннiң мүлкiн алу мақсатында шабуыл жасау ниетi, оның
Ерекше құнды заттарды талан –таражға салу кезiнде кiнәлiнiң ұғынуына
Егер кiнәлi ашық алып жатқанын ұқпаса, ло тонау болмайды,
37
құнды зат екенiн ұқпаса, ол Қылмыстық Кодекстiң 180 бабымен
Кiнәлiнiң ұғынуына оның қару арқылы не топ болып талан
Талан –таражға салу алу және айналдыру арқылы болататынын бiзге
Тiкелей қасақаналықтың бiрiншi сатысы – ұғынудан кейiн екiншi сатысы
Тiкелей қасақаналықтың үшiншi сатысы бұл – тiлеу. Ұғыну мен
Осылайша, талан-таражға салу кезiнде бөтеннiң мүлкiн алу және айналдыру
38
қатынастарынан басқа да қатынастарға қол сұғады дегенбiз. Осы басқа
Адам өмiрiмен денсаулығына қауiптi емес күш көрсету кiнәлi әрекетiнiң
Тiптi кей кезде қосарлы салдарға кiнәлiнiң қасақана ниетi болмауы
Адамның санасымен еркi ажырамас бүтiндi құрайды және осы құрамдардың
Жоғарыда , адамның әрекетiне дейiн психикалық процесi. 5 сатыдан
Бiрақ жасаған кез келген әрекетi үшiн қылмыстық жауаптылық әрекетке
Теорияда қателiктiң екi түрi бар: заңи және фактiлi.
Заңи қателiк – бұл жасалған әрекеттiң қылмыстылығына қатысты адамның
Фактiлi қателiк – бұл жасалған әрекеттiң нақты жағдайына қатысты
1
Комментарий к УК РК под. Ред. Рогов И,И,, Баймурзин
39
Субъективтiк айыптау қағидасы бойынша мүлiктiң тиесiлiгi жөнiнде кiнәлi қателескен
Егер кiнәлi жеке тұлғаның мүлкiн талан –таражға саламын деп
Бiрiншi мысалда жеке адамға зиян келмегенiн ескермеуге болмайды. Сондықтан
Кiнәлiнiң жеке адамның не ұйымның мүлкiн алғысы клгенiн көрсететiн
Кiнәлiнi қателестiрiп тұрған бұл тонау орны /көше/.
Егер кiнәлi жай зат деп ерекше құнды затты ұрласа,
Жалпы алғанда, фактiлi қателесудiң кез келген түрiне заңи баға
Мотив пен Мақсат. Кiнә субъективтiлiк жақтың мiндеттi әрi негiзгi
1
Владимеров В.А. Квалиф. похищения личн. имущ. М., 1974. .
40
Мотив адамды қылмыс жасауға не итермеледi, ненi басшылыққа алды
Мотив пен мақсат тығыз баиланысты: мотив негiзiнде, оны басшылыққа
Жалпы ережелер бойынша талан-таражға салу кезiнде кiнәлiнiң мотивi де,мақсаты
Талан-таражға салушы пиғылы материалдық мүддеге, пайдаға ұмтылу, сондықтан талан-таражға
Талан- таражға салу кезiнде кiнәлiде бiр емес,бiрнеше мотив, бiрнеше
1
Рогов И.И.,Рахметов С.М Уг. пр. РК Ос.ч 1 ч.Алматы,
Алауов Е.О Борьба с хищ.собств. путем подл. Докум. Алматы,
2
Вест. Верх.Суд. Каз 93 №1 15бет
3
Вест. Верх. Суд. Каз 93 №2 8 бет
4
Алауов Е.О.Борьба с хищ.собстов.путем подл.докум. Алматы, 1995. 149 стр
41
Бұдан пайдакүнемдiк мотивтiң мiндеттi белгi екенiн түсiнуге болады.
Ал мақсатқа тоқталатын болсақ, пайдакүнемдiк мотивтiң болуы белгiлi бiр
Заңда тiкелей қасақаналықтың анықтамасын айтқанда ұғынған, алдын ала бiлген,
Пайдакүнемдiк мақсат талан-таражға салуды басқа қылмыстардан айыратын белгiлердiң бiрi.
Ал пайдакүнемдiк мақсат болмаса, талан-таражға салуда жоқ, яғни
Бiрақ пайдакүнемдiк мотив пен мақсат мiндеттi белгi болуы қылмысты
Сондай-ақ қылмысты топ болып жасағанда пайдакүнемдiк мақсатты басқа да
2.4. ТАЛАН-ТАРАЖҒА САЛУДЫҢ СУБЪЕКТIСI
Қылмыстық құқықта қоғамға қауiптi әрекеттiң субъектiсi есi дұрыс, заңмен
1
ҚК 14 б
42
субъективтiк жақтың негiзгi белгiсi – кiнәның да қылмыс жасаған
Субъектiнi нақты бiр қылмыс шегiнде зерттеу бұл қылмыстық жауапкершiлiкке
Екiншiден, кез келген есi дұрыс , белгiлi бiр жасқа
Жеке тұлға. Қылмысты тек қана жеке тұлға ғана жасауы
Аумақтық қағида бойынша Қазақстанның аумағында қылмыс жасаған кез келген
1
ҚК 6 бап.
43
Қазақстан Республикасы аумағына кiретiн осы жерлерде қылмыс жасаған кез
Азаматтық қағида бойынша ҚР аумағынан тыс жерде қылмыс жасаған
Бұл жерде ҚР азаматы ҚР тыс жерде жүрiп, ҚР
Халақаралық шартпен өзгеше көзделмесе, ҚР тыс жерде қылмыс жасаған
Нақтылық қағида бойынша ҚР Қылмыстық Қкодексi ҚР ның мүддесiне
44
қылмыс жасаған адам осы әрекетi үшiн басқа мемлекетте сотталмау
Есi дұрыстық. Қылмыстық заңдармен көрсетiлген қоғамға қауiптi әрекеттi жасағаны
Есi дұрыс еместiк дегенiмiз – қоғамға қауiптi әрекеттi жасаған
Заңда есi дұрыс еместiктi анықтағанда екi критерийге сүйенедi: медициналық/биологиялық
Қылмыстық Кодекстiң 16 бабының 1 бөлiмiнде көрсетiлген аурулардың бiреуi
А/ созылмалы/тұрақты/ психикалық ауру
ә/ психикалық уақытша бұзылуы
б/ кемiстiк
в/ психикасының өзге де дертке ұшырауы.
Созылмалы психикалық ауру – бұл психикалық бұзылудың бiртiндеп өсуiне
Психиканың уақытша бұзылуы деп уақытша сипатқа ие болатын
1
Коментарий к УК РК под ред. Рогов И.И., Баймурзин
45
уақытша бұзылуына кенеттен пайда болып, созылмайтын /минут, сағат/ ,
Кемiстiк- бұл психикалық қызметтiң туа бiткен не ерте жасында
Кемiстiк ойлау қызметiнiң толыққанды болмауынан, дәлiрек айтсақ танмдық қызметпен
Ойлау қызметi бұзылу ауырлығы мен тереңдiгiне байланысты кемiстiктiң
Психикалық басқа да дертке ұшырауы – бұл жоғарыдағы үш
Есi дұрыс еместiктiң заңи крийтерийiнiң екi белгiсi бар: интеллектуалдық
Заңи критерийдiң интелектуалдықбелгiсi бұл адамның белгiсi бұл адамның өзiнiң
Ерiктiк белгi бұл адамның өз әрекетiне ие болу қабiлетiнiң
Адамның психикалық қызыметiнiң бұзылуы барлық жағынан басталуы мүмкiн не
46
Ерiктiк қызыметтiң бұндай бұзылуы импульсивтi құштарлық кезiнде көрiнiс табады.
Заңи критерийдiң бар болуы үшiн осы екi белгiнiң бiреуiнiң
Адамның есi дұрыс еместiк қылмыстық заңмен көрсетiлген нақты қоғамға
Қылмыстық Кодекстiң 16 бабының 2 бөлiмiне сәйкес есi дұрыс
Қылмыстық жас. Қылмыстық Кодекстiң 15 бабына сәйкес ұрлық, тонау,
Қоғамға қауiптi әрекет еткенде қылмыстық жауап беруi үшiн тұлға
Сондықтан қылмыстық заңның басты мақсатының бiрi – кәмелетке толмағандарға
47
Заңмен белгiленген жасқа жетпегендер ешқандай жағдайда да қылмыстық жауапқа
Ал адам 14 жасқа жеткенде ақ пен қараны, оң
Заң шығарушының ұрлық, тонау не қарақшылық үшiн 14 жас
Ал, иелену ысырап, алаяқтықта 16 жас деп анықталуының себебi
Алаяқтықтың да 16 жас болуы жоғарыда келтiрiлген себептерге қатысты
Сондықтан, ұрлық, тонау, қарақшылық үшiн 14 жас белгiлеп, иелену,
Әдебиеттерде жас шамасын белгiлеуде 2 критерийдi басшылыққа алу көп
психикалық- әрекеттiң қоғамға қауiптiлiгiн субъектiнiң түсiнуi
1
АК 16, 22, 23 бб.
48
2.биологиялық- қоғамға қауiптi әрекеттi жасауға субъектiнiң нақты/физикалық/ мүмкiндiгi.
Кейбiр ғалымдардың айтуы бойынша иелену, ысырап, алаяқтықжасау үшiн субъектiнiң
14 жас және 16 жас аралығындағы кәмелетке толмаған адам
Осындай себептерге байланысты қылмыс жасаған кездегi кәмелетке толмаған адамның
Ал егер тиiстi жасқа жеткенiмен психикалық дамуының артта қалушылығы
Иелену мен ысырапта арнайы субъектi дегенбiз. Бұл дегенiмiз аталған
ҚОРЫТЫНДЫ
2000жылдың 12 айының статистикалық мәлiметтерiн талдау елiмiздегi криминогендiк жағдайдың
Атап айтсақ, елiмiзде тiркелген/434/ қарақшылық шабуылдың әрбiр алтыншы Алматыда
Тонау елеулi түрде Жамбыл облысында 41,6% көбейген. Алматыда 2000,
Тiркелген қылмыстардың 1/3 /35,87%/ ұрлық-54085, оның iшiнде Астанада /1386-1422/,
‡кiнiшке орай, осылайша өсiп келе жатқан қылмыспен күрестiң нәтижелiгi
Осы себептерге байланысты бұл жұмыс талан таражға салуға арналып,
Талан-таражға салу дегеiмiз пайдакүнемдiк мақсатта бөтеннiң мүлкiн осы мүлiктiң
Талан-таражға салудың барлық нысандарының заты тек қана мүлiк. Ешқандай
Талан-таржағ салу алу және айналдыру әрекеттерi арқылы жүзеге асады.
Ысырап етудi талан-таражға салудың нысаны ретiнде қарастырудың қажеттiлiгi жоқ.
Алаяқтықтың тәсiлi тек қана алдау, ал сенiмге қиянат жасау
50.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.
Нормативтiк құқықтық актiлер
ҚР Конституциясы. 95. 30 тамыз
ҚР Қылмыстық кодексi . 97. 16 шiлде.
ҚР Азаматтық кодексi. 94. 27 желт.,99. 1 шiлде.
ҚР Әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар туралы кодекс.
ҚР Жоғарғы соты Пленумiнiң №9 қаулысы. 96. 25 шiлде.
Қазақ КСР Ж.С.Пл. 85. 25 маусым. №5 қаулысы.
Қазақ КСР Ж.С.Пл. 61. 7 желт.№5
II. ОҚУЛЫҚТАР.
2.1. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөлiм. А., 2000.
2.2. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құық. Ерекше бөлiм. А., 2000.
Большой юридический словарь.под. ред. Сухараева А.Я., М., 1997.
Здравомыслов. Уголовное правот РФ. Общ. Часть. М.97.
Здравомыслов.Уголовное право РФ. Особенная часть.М.97.
ҚР Қылмыстық кодексiне түсiнiк. Ред. Басшысы. Баймурзин А.
Коментарий УК РК. Общ. Часть. Под. Ред. Рогов И.И.
Коментарий УК РК особ.ч. под. Ред. Рогов И.И., Баймурзин
Г.И.А., 2000.
Рогов И.И. Рахметов С.Н. Уг.право РК особ. Ч. 1ч.
III. АРНАУЛЫ ӘДЕБИЕТТЕР.
3.1.Алауов Е. О. Борьба с хищ. Собственности путем подлога
3.2. Арькова В. Разбой с целью завладения с государственным
Бабаев М.М. Кригер Г.А. На стороже социалистической собственности. М.,
Борзенков Г.Н. Ответственность за мошейнечества М., 1971.
Булатов С.Я. , Филиминова А.А. Ответственность за преступления социалистической
Владимиров В.А. Квалификация похищенийл ичного имущ. М.. 1974.
Водянников Д.А., Прохоров В.Д, Санталов Г.А. Уголовно-правовая социалистической собственности
Гагарин Н.С. Квалификация некоторых преступлений протв социалистической и личной
Гайдашев А.В. Уголовная ответственность за хищения предметов имеющий особую
Ераскин В. В. Ответственность за грабеж., М., 1972.
Кригер Г.А. Квалификация хищений соц. Имущества. М., 1974.
Мустафаев Ч.Ф. Проблемы уголовно –правовой борьбы с хищениями имущества.
Пинаев А.А. Уголовно правовая борьба с хищениями . Х.,
Ритх С. Уголовно правовая борьба с мошейничеством. Автореф Дисс.
Филиминова А.А. Преступления против личн. собств. Граждан. А., 1980.
Шикунов В.С. Кража и ответственность . Мин. 1971.
Кочой И.М. Корыстные преступления против собственности. М., 2000.
IV Жалпы әдебиеттер.
Назарбаев Н.А. “Қазақстан 2030” Ел Президентiнiң Қазақстан халқына Жолдауы.
Мерзiмдi басылым.
Вестник верховного суда Қаз. 93. №1.
Вестник Верховного Суда Каз. 93. №2.
Криминологический журнал .2001.№1
Газ реттеуші пункттер
Бухгалтерлік есеп бойынша есептер жинағы
Оқу бағдарламалары
Delphi программасының базалық компоненттері
СТУДЕНТТІҢ ЖАТТЫҚТЫРУШЫЛЫҚ ІС-ТӘЖІРИБЕ КЕЗІНДЕГІ БАҚЫЛАУ-ТІРКЕУ КІТАПШАСЫ
Сауат ашу кезеңіндегі оқыту типтері
Білім беру мазмұны
Білім берудің мазмұны туралы ұғым. Білімнің мемлекеттік стандарты
Есептеу математикасына кіріспе пәні бойынша оқу-әдістемелік кешен
Білім мазмұны