Оңтүстік Қазақстан облысының табиғат ресурстары
ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ 3
1. Табиғат ресурстары және оларды тиімді пайдалану мәселелері
Табиғат ресурстары және олардың жіктелуі 4
2. Ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаның ластануы 7
3. Қазақстанның қазба байлықтары 10
4. Оңтүстік Қазақстан облысының табиғат ресурстары 17
ҚОРЫТЫНДЫ 24
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 25
КІРІСПЕ
Менің бұл курстық жұмысымды Қазақстандағы табиғат ресурстарына арнап
Табиат ресурстары мен табиғат жағдайларының арасындағы шекара нақты
Табиғат ресурстарымен қатар табиғат жағдайлары мын да қарастырамыз.
Табиғат ресурстарын қазір қолға алған жөн.
Мысалы: Ауаның ластануы, ормандардың құрып бара жатқаны, жануарлар
Ауаның, судың, топырақтың ластануы, қалпына келмейтін табиғи ресурстардың
1. Табиғат ресурстары және оларды тиімді пайдалану мәселелері
Табиғат ресурстары және олардың жіктелуі
Табиғат ресурстарына адам пайдаланатын және материалдық игіліктерді жасау
Ресурстардың жіктелуі. Табиғат ресурстарын бірнеше белгілері бойына жіктейді.
- Сарқылуына байланысты табиғат ресурстарының жіктелуі
Ресурстардың сарқылуы бойынша жіктелуінің маңызы — ол адамды
Сарқылатын ресурстарға жақын кезеңде немесе болашақта қорының сарқылу
Сарқылмайтын ресурстарға шексіз ұзақ уақыт пайдалануға болатын ресурстар
Ресурстардың ішінен судың орны ерекше. Су ластану нәтижесінде
Табиғат ресурстарының сарқылу мәселесі Жылдан-жылға өзекті мәселеге айналып
Бұл олардың мөлшерінің шектеулілігіне және оларды пайдаланудың артуына
Б. Скиннердің (1989) мәліметтері бойынша халық санының қазіргі
Көміртегінің қосылыстарынан тұратын ресурстарды аайдалану жылдамдығы ерекше назар
Қазіргі кезде табиғатта миллиондаған жылдар барысында жиналған жанғыш
Ең көп пайдаланылатын металдарға қатысты (темір мен алюминий)
Алюминийді қорыту өндірістің энергия сыйымдылығының жоғары болуымен сипатталады.
2. Ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаның ластануы
Қоршаған ортаиың ластануы дегенде біз оған тән емес
Ластануды жүйенің тепе-теңдігін бұзатын кез келген агент ретінде
Ластану әр түрлі белгілері бойынша жіктеледі:
• шығу тегі бойынша:
табиғи және жасанды (антропогенді);
• пайда болу көзіне байланысты:
а) өндірістік, ауыл шаруашылық, транспорттық және т.б.;
э) нүктелік (өнеркәсіп орнының құбыры), объектілі (өнеркәсін орны),
• әсер ететін ауқымына байланысты: ғаламдық, аймақтық, жергілікті;
• қоршаған ортаның элемёнттері бойынша: атмосфера, топырақ, гидросфера
• әсер ететін жеріне байланысты: қала ортасы, ауыл
• әсер ету сипатына байланысты: химиялық (химиялық заттар
• әсер етудің периодтылығына байланысты: бірінші ретті (өнеркәсіп
Неғұрлым ластаушы зат тұрақты болса, оның қоршаған ортада
Өндірілетін ресурстардың тек 2—3%-ы ғана пайдалы өнім ретінде
Адам қызметінің көңіл аударарлық нәтижесіне қоршаған ортаға оған
Жер бетіндегі адам мекендейтін кеңістіктің болуы (құрлықтың жалпы
Табиғат ресурстарын пайдалану жылулық ластанумен, яғни жер маңы
Биосфераның жылулың балансының бұзылуын атмосфераның шаңдануының артуы, өсімдік
3. Қазақстанның қазба байлықтары
Қазақстан минералдың ресурстарға өте бай. Қазақстан дүние жүзінің
Қазақстан жерінде хромиттің әлемдік қорының үштен бір, уран
Қазақстанда барланған тас көмір және қоңыр көмірдің қоры
Қазір Қазақстан көмірсулардың қоры бойынша дүние жүзіндегі ірі
Қазақстанның жер қыртысы мұнай мен табиғи газдарға бай.
Арал маңында да мұнай мен газдың үлкен қоры,
Темір кендерінің қоры 8 млрд. тоннадан астам. Оның
Алатау темір-марганец бассейнінде шамамен 500-дей кен орындары мен
Ұлытаудағы Қарсақатай темір кен орындарында 500 млн. тонна
Шагын теміркен орындары Кеңтөбеде (Қарағанды), Атансарда (Көкшетау), Қаратаста
Марганец кендері Атасу темірмарганец, бассейнінен басқа Сарыарқада, Ұлытауда,
Хромит кендері негізінен Ақтөбеде табылған. Көмиірсай массивінде шамамен
Хромит кендері Қостанайдағы Жетіқарада, Құндыбайда, Аққарғада, Ақтауда, Семейде
Ваннадий кендері Қаратау мен Жабағылтауда табылған. Кендегі ваннадийдің
Титан кендері Қостанайда, Көкшетауда, Ақмола мен Ақтөбе облыстарында
Қазақстан түсті, бағалы және сирек металдардық көптүрлілігімен, байлығымен
Алюмииий кендерінің ішінде бокситтер ерекше орын алады. Келешегі
Алюминий шикізатының бокситтен басқа түрлері де барланған.
Никель және кобальт кендері Ақтөбе, Қостанай, Жезқазған, Қарағанды,
Мыс кендері Қазақстанның көптеген территорияларында таралған. Алтай тауларынан
Мысты кендерден, сонымен қатар, қорғасын, цинк, молибден, күкірт
Қорғасын-мырыш (полиметалл) кендері Кенді Алтайда, Сарыарқада, Қаратау мен
Полиметалл кендерінің құрамында қорғасын мен мырыш немесе мыс
Сарыарқада Атасу тиіндегі полиметалл кендері Қарағанды және Жезқазған
Қаратауда Ащысайдан басқа Аралтау, Ақсоран, Байжансай кен орындары
Шу мен Іле тауында да полиметалл кен орындары
Алтын мен күміс ертеден Қазақстанның шығысымен солтүстігінде өндіріліп
Көкшетау жақын жылдары негізгі алтын өндіруші аймаққа айналады.
Сирек металдар Қазақстан жерінде кеңінен таралған.
Вольфрам мен молибденнің өнеркәсііітік кен орындары Сарыарқада (Байназар,
Тантал-ниобий кендері Қалба мен Мұғалжарда тарлаған. Комплексті ниобий
Цирконий Сарыарқаның батысы мен солтүстігінде, Торғай ойпатында, Арал
Висмут қорғасынды, мырышты және мыс кендерінде кездеседі. Сурьманың
Сынап Шар ауданында, Шу, Іле және Жоңғар Алатауында
Мышьяктың негізгі қоры алтын кен орындарында орналасқан.
Кадмий Кенді Алтайда, Сарыарқа мен Қаратауда таралған. Оның
Галий Амангелді және Торғай бокситінде, Алтайдың полиметалл кендерінде
Индий Мырғалымсай, Текелі, Майқайыңның полиметалл кендерінен алынады.
Рений Жезқазғанның мыс кендерінен табылған.
Талий Алтай кендерінен (Лениногорск, Зыряновск, Ертіс маңы), Сарыарқа
Селен мен теллур Кенді Алтай, Майңайыңның, Шыңғыс тауының
Сирек металдардың қасиеттері мен алыну технологияларын меңгерудө үлкен
Қазақстанның үлесіне уранның дүниежүзілік қорының 25,7 проценті тиеді
Қазақстан рудалы емес пайдалы қазбаларга да бай. Калий
Полиметаллдық кендермен әдетте серіктес болатын барит қоры Жалайыр,
Фосфориттеріе Қаратау баурайы (барланған кен орны бар) және
Күкірт темір және полиметалл кендерінде кездеседі.
Флюориттің айтарлықтай бай қоры Оңтүстік және Шығыс Тасқайнарда
Ac тұзы 20 көл мен 2 кен орнында
Синтетикалық каучук, кальций карбидін өндіру әктастың есебінен жүзеге
Жетіқара асбест кен орны Қазақстандағы ірі көп орындарына
Каолин кен орындары Ақмолада, Қаражігіт, Қордай, Алексеевка, Елтай
ЬІстыққа төзімді саз Амангелді, Арқалық, Май, кен орындарында
Доломит Алексеев, Қарабауыр, Сарықұм кен орындарынан шығарылады.
Кварциттер Ерейментау, Тектұрмас, Мұғалжар, жаңа Осакаровск кен орындарында
Цемент шикізатының 37 ірі кен орны бар. Олар-М11-
Шыны өндірісіне жарамды құм Мұғалжар, Қалқан және Каратөбе
Қазақстанда қоры 11 кен орнында шоғырланған.
Қазақстанда мрамор мен гранит кездесетін мыңнан астам кен
Өскемен зауытында минералдық мақта өндірісінде порфирит, туф, базальт
Құрылыста пайдаланылатын құмның қоры 88 кен орындарында шоғырланған.
Қазақстанда барлық өнеркәсіп салаларының жедел дамуына қажетті минералдық-шикізат
4. Оңтүстік Қазақстан облысының табиғат ресурстары
Пайдалы қазбалар. Оңтүстік Қазақстан облысы полиметаллдық кендердің, фосфаттардың
Қаратау тауындағы тау-кен өндірісі ертеден белгілі, Қаратау тауы
Қаратау тау жотасының кен орындары мен кен іздері
Ащысай кен орны Қаратаудың оңтүстік-батыс беткейінде Түркістан қаласынан
Мырғалымсай кен орнын 1930 жылы Қарасай геолог, тау-кен
Байжансайдың қорғасын және мырыш кендері жер бетіне жақын
Қаратаудың қорғасын-мырыш кен орындарының кендерінде индий элементі бар.
Ленгір мен Келте Машатта қоңыр көмір кен орны
Оңтүстік Қазақстан облысында құрылыс материалдарының қоры көп. Карбонаттық
Сайрам, Төлеби, Түркістан, Алғабас және Отырар аудандарында кірпіш
Қазығұрт, Түлкібас аудандарында минералдың бояулар (сурик, охра, мумия)
Созақ және Отырар аудандарында уран кендері өндіріледі. Кіші
Су ресурстары. Оңтүстік Қазақстан облысыныц территориясында су ресурстары
Ірі өзендерге Арыс, Бөген, Келес, Бадам, Боралдай, Ақсу
Оңтүстік Қазақстан облысындағы көлдер негізінен Сырдария, Шу, Талас
Ең ірі көлдерге Шошқакөл, Қызылкөл жатады.
Облыстың гидрографиялық жүйесінің өзіне тән элементіне тақырлар жатады.
Оңтүстік Қазақстан облысында жер асты суларының 25 кен
өзен аңғарларындағы жер асты сулары — Абай, Арыс,
2) артезиан бассейнінің жер асты сулары — Манкент,
3) Тау алдындағы шлейфтердің тауаралық ойындарға шығу конусындағы
4) Тектоникалық бұзылулармен жарылған қарстылы жыныстар белдеуіндегі жер
Топырақ ресурстары. Негізінен жазық дала әр түрлі тиісті
Тау етегінде табиғат жағдайлары суармалы, ал жоғары бөлігі
Тауға жақын белдеу салыстырмалы түрде жақсы ылғалданған. Бұл
Ылғалды белдеуден бір саты төменгі тау маңында белдеуінде
Ең оңтүстік бөлігін көкакарбонатты сұралып жатыр. Бұл жерлерде
А гроклиматтық жағынан алғанда облыс территориясын мына белдеулерге
1. Құрғақ ыстық шөл белдеуі. Облыс терроториясының басым
2. Өте қуаң ыстық тау етегіндегі белдеу. Түркістанның,
3. Таулы белдеу. Қаратау тay жотасы мен Батыс
Табиғи шаруашылық жағынан облысты төмендегі белдеулерге бөледі:
1. Шөлді, қаракөл қой шаруашылыгы дамып мал шаруашылық
• Қаратау белдеу тармағы;
• Қызылқұм белдеу тармағы;
2. Мақта өсіру шаруашылыгы дамыған суармалы өгістік белдеуі:
• Келес Сарыағаш белдеу тармағы;
• Арыс-Түркістан белдеу тармағы;
3. Суармалы егіншілік дамыған тәлімді егіншіліктің таулы-дала белдеуі:
• тұрақты тәлімді егіншілік белдеу тармағы;
• орташа тұрақты тәлімді егіншілік белдеу тармағы;
4. Шөлді дала — Шардара су қоймасы. Өсімдік
Жартылай бұлалардан жусан, сораң таралған. Сексеуілден басқа фисташкалар,
Тақырлы топырақтарда қара сексеуіл, тамариск, сораң өседі.
Құмды дөңдерде ақ сексеуіл, қылша (эфедра), ақшатай (астрагал),
Шалғынды және шалғынды-батпақты территорияларда бұталар мен қамысты өсімдіктер
Қаратау тау жотасының белдеуінде бидайық тәрізділер мен тау
Тау етегінің өсімдік жабыны жусандардың эфемерлер мен эфемероидтармен
Биік таулы белдеулерде Тянь-Шань шыршасы майқарағай таралған. Орталық
Қаратау тау жотасының өсімдік жабынында 100- астам реликт
Қалың өсімдік жабынындағы дәрілік өсімдіктерден: сан тасшөбі, үлкен
Фосфориттерді барлаудың карьерлік жұмыстарының өндіріс орындары мен басқа
Жануарлар дүниесі. Құcтap. Облыс территориясында жыл құстары мен
Жыл құстарына — қызғылт бірқазан жатады. Шошқакөл көлінде
Ақ дегелек негізінен Ордабасы ауданында кездеседі. Ұялары ірі,
Қаратау тауларында, оңтүстік беткейде 1982 жылдың маусым айында
Оңтүстік Қазақстан облысында Сырдария өзенінінен бассейнінде қиқулағыш аққу
Қаржантау тау жоталарында, Ақсу-Жабағылы қорығында бүркіттер таралған.
Өгем тау жоталарында, Қызылқұмның бөлігінде көгілдір құс мекендейді.
Қызыл кітапқа енгізілген құстардан дуадақты болады.
Сүтқоректілер. Ең көп тарағаны жәңе көптүрлілігімен көзге түсетін
Қаратаудың оңтүстік-батыс бөлігінде Қошқарата өзенінің сағаларында үнді жайрасы
Оңтүстік Қазақстан облысыңың территориясында кемірушілер отряды кең таралган.
Бетпақ-далада ең жылдам жүгіретін жануарлардың бірі — сайғаң
Қаратау бөлігінде мынадай жануарлар мекендейді: Қояндар, құлақты кіриі,
Сүтқоректілердің жеті түрі — қарақұйрық, арңар, Қоныр аю,
Территорияларды шаруашылықта пайдалану мен байланысты жануарлардың саны кейбіреулеріне
ҚОРЫТЫНДЫ
Табиғат ресурсы курстық жұмысымды аяқтай келе осы тұжырымға
Қазақстан республикасының табиғат ресурстары және қоршаған ортаны қорғау
Бұл жұмыстың бірінші кезеніңде орындалатын – табиғат ресурстарын
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Ашмова Т.А., Хаскмн ВВ. Экология — М-Юнити,
2. Әділов Ж. Қала және қоршаган орта. Жогары
3. Баешов А, Дәрібаев ЖЕ, Шакиров Б.С. және
4. Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б. Экология оқу құралы.
5. Бшалмев А.Б., Мухаметжанов Х.М. Генетика ц окружающая
6. Бродскмй А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу
7. Воронков Н.А. Экология общая, социальная, ирикладная. —
8. Вронсшй В.А. Экология. Словарь-шравочник. — Ростов-на Дону:
9. Гурнков Д.Е. Экология — наука для всех.
10. Дрейер О.К., Лось В.А. Экология и устойчивое
11. Закон РК об охране окружающей среды //Казахстанская
12. Закон об охране атмосферного воздуха //Казахс-танская иравда,
13. Закон об особо охраняемых территориях РК //Казахстанская
14. Киреев Н.Г., Ниреева Н.В. Экономика и природная
15. Коммонер Б. Замыкающийся круг. —Л., 1974.
16. Культеев С.Т. Практикум ао экологическому праву РК.
17. Лосев AJB., Провадкин Г.Г. Социальная экология. -
18. Мамедов Н.М., Суравегина И.Т. Экология. — М.:
19. Маркович Д.Ж. Социальная экология. — М.: Просвещение,
20. Моисеев Н.Н. Человек, Среда, Общество. — М.:
24
Оңтүстік Қазақстан облысының агроландшафттарына физикалық-географиялық сипаттама жайлы ақпарат
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ ТЕРРИТОРИЯСЫНА ФИЗИКАЛЫҚ - ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА
Атырау облысындағы аудандар
Ресурстарды тиімді пайдалану және қоршаған ортаның ластануы
Оңтүстік Қазақстан облысының рекреациялық ресурстарына табиғат компоненттерінің ықпалы
Табиғат ресурстары және оларды тиімді пайдалану мәселелері туралы
Ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаның ластануы
Оңтүстік Қазақыстаның физикалық географиясы пәні бойынша ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
Табиғат ресурстары және оларды тиімді пайдалану мәселелері
Баға және табиғат ресурстарын экономикалық-географиялық тұрғыдан бағалау теориялары