Суды тазалаудың әдістері
МАЗМҰНЫ
Кіріспе .....................................................................................................................5
1 Ластанған сарқынды суларды биологиялық әдіспен тазалаудың негіздері
Табиғи су қорының классификациясы және оларды ластаушы көздер.....7
Суды тазалаудың әдістері................................................................................17
1.3 Өндіріс орындарынан шыққан сарқынды суларды тазалаудың биологиялық әдістері............................................................................................24
Тазартылған сарқынды суды шаруашылықта пайдаланудың тиімді жолдары
Тазартылған сарқынды сулар және оларды қолдану жағдайлары............36
Тазартылған сарқынды сулардың қоршаған табиғи ортаға тигізетін әсерлері..............................................................................................................39
Тазартылған суларды суғаруға пайдалануды экологиялық тұрғыдан бағалау...............................................................................................................43
Қорытынды..........................................................................................................47
Қолданылған әдебиеттер тізімі.........................................................................49
КІРІСПЕ
«Қазақстан-2030» даму стратегиясының «Экологиялық қауіпсіздік бөлімінде» қоршаған ора мен
Осы орайда адамзат баласының күнделікті өмірлік талаптарын қанағаттандыру үрдісінде
Ол әртүрлі микробиологиялық синтезді, генетикалық және клеткалық инженерияны, ферменттер
Биотехнология грек сөздерінен алынған. Биос – өмір, тіршілік, техника
Биотехнологияның пайда болуы, дамуы XX ғасырдың екінші жартысынан басталды.
Биотехнология қолданбалы ғылым саласы. Өсімдіктер және жан – жануарлар
Клетка инженериясы. Клетка инженериясы сома (дене) клеткаларын будандастыруға, яғни
Өсімдіктер мен жануарлар ген инженериясы. Өсімдіктерге және жануарларға ген
Өсімдіктер мен жануарлар клеткаларына негізделген биотехнология. Жануарлар мен өсімдіктер
Гибридологиялық технология – ісік клеткаларымен В-лимфоциттерді қосу негізінде клеткалық
Микроағзалар биотехнологиясы. Ол адамзат баласының көне заманнан бері қарай
Биотехнология биологияның көрнекті салаларының бірі ретінде кейінгі кезде өте
Биотехнологияның жетістіктері бүгінгі медицинада, ауыл шаруашылығында (селекция, өсімдіктер өсіру)
Қазіргі заманғы биотехнология басқа да ғылымдармен тығыз байланысты. 1
«Қазақстан Республикасы өндірісінің ғылыми техникалық қамтамасыз ету» мемлекеттік
1 ЛАСТАНҒАН САРҚЫНДЫ СУЛАРДЫ БИОЛОГИЯЛЫҚ ӘДІСПЕН ТАЗАЛАУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Табиғи су қорларының классификациясы және оларды ластаушы көздер
Төменгі мөлшерлі сарқынды суларды тазарту үшін кең таралған әдіс
Сарқынды суларды биологиялық тазарту, әсіресе тұрмыстық сарқынды суды
Зерттеулермен бекітілгендей, белсенді тұнбаның күйі оның масса бірлігіне келетін
Эндогенді ауалану үшінші фазасында белсенді тұнба микроағзаларының көбеюі органикалық
Төменгі мөлшерлі ластанған сарқынды суларын тазарту үшін екінші
Төменгі мөлшерлі ластанған сарқынды суды тазарту технологиясын жеңілдету мақсатымен
Осылайша, көрсетілген фазада белсенді тұнба дамуы үшін жағдайлар жасап,
Белсенді тұнба дамуының үшінші фазасында қоректендіруді толық тоқтатқан кезде
Осы әдісті қолданып жұмыс істейтін қондырғыларда сарқынды суды тазарту
Соңғы кездері аэробты және анаэробты микроағзалар арқылы сарқынды суларды
Анаэробты деградация кезінде глюкозалар 8 % энергияны биомассаның өсуіне,
Аэробты микроқұрам белсенді тұнбада қалыптасып, әр түрлі микроағзалардан тұрады.
Соңғы жылдары жаңа микроскоп көмегімен бірнеше түрлі бактериялар түрлерін
Аэробты микроағзалар арқылы өтетін процесті нитрификация процесі және анаэробты
Сонымен биологиялық тазарту процесінің теориялық негізіне сүйенсек, төменгімөлшерлі ластанған
Табиғат байлықтарының қымбатты түрлерінің бірі – су. Дүние жүзінде
Су адамдар мен жануарлардың дене құрамына кіріп, онда болатын
Су – түсі, исі және дәмі жоқ сұйық зат,
Жер шарындағы сулар үнемі қозғалыста болып, барлық бос сулар,
Жер бетінің 77,5 пайызын (мұздарды, батпақтарды қосып есептегенде) су
Су қорларына өзен, көл, теңіз, жер асты, таулар мен
Өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, тұрмыстық қажетке көбінесе өзен, көл және
Көлемі және су қорларының мөлшері жөнінде гидросфераның ең ірі
Теңіз суында алтынның, магниттің, платинаның, алмаздың, тантал – ниобиттің,
Теңіз суында минералды заттар да аз емес. Ондағы ас
Біз үшін тұщы судың маңызы өте үлкен. Өзендер мен
Адамдар көп тұратын, өнеркәсібі мен ауылшаруашылығы өркендеген аудандарда тұщы
Қазақстан Республикасы да тұщы су қоры тапшы елдер қатарына
Республика территориясында ұзындығы 10 шақырымнан асатын 8 мыңнан астам
Қазақстанда көлемі 1 гектардан асатын 48262 көл бар. Олардың
Қазақстанда 4 мыңнан астам бөгеттер мен бөгендер бар. Олардың
Бөгендер негізінен өнеркәсіп орталықтарынан су және элекрт қуатымен қамтамасыз
Қазақстанда екі теңіз бар. Арал теңізі, ұзындығы 428 шақырым,
Каспий теңізінің Қазақстан жеріндегі ұзындығы 2460 шақырым, теңіздің ең
Өндірістік және тұрмыстық қажеттерге жыл сайын 600-700 текше шақырым
Қалдық суларды қанша тазалағанымен 10-20 пайыз шамасында ластаушы заттар
Алматы қаласының көшелерімен өтетін Үлкен, Алматы, кіші Алматы, Весновка,
80-ші жылдары Жамбыл облысының химия кәсіпорындарында бірнеше рет апат
Қарағанды облысында Нұра өзені сынап қалдықтарымен уланып адам өмірі
Жайық өзеніне Ресей мен Қазақстанның химия, металлургия және машина
Ертіс өзені мен салалары Шығыс Қазақстан, Павлодар облыстарының
Сырдария өзені Өзбекстан мен Қазақстанның мақта, күріш егістіктерінен, химия
Теңіздер мен көлдердің де экологиялық жағдайлары өте ауыр. Арал
Соңғы жылдары суды, өндірістік, тұрмыстық қажетіне және ауыл шаруашылығында
Мысалы, 1 тонна болат қорыту үшін 300 г су
1 тонна бидай өндіруге 1500 г, күріш өсіруге 4000,
Коммунальды тұрмыстық қажеттілікке қалада бір адамға тәулігіне 300 ден
Алдерин, диоксин, ДДТ, хлоридан сияқты пестицидтер, құрамында сынап пен
Су көздері жылудан да ластанады. Электр станцияларының жылы сулары
Атом бомбаларын сынауға, атом электр станциясындағы апаттар мен бұзылу
Үлес салмағы судан жеңіл мұнай қалдықтары жұқа жапқыш сияқты
ЮНЕСКО мәліметтеріне қарағанда жыл сайын теңіз суына 6,5 млн.
Теңіз бен мұхит суларының шектен тыс ластануы салдарынан жануарлардың
Қазақстан Республикасының алғашқы су кодексі 1993 жылы наурыз айында
Кодексте қойылған негізгі міндет – су қорларын ластаудан, таусылудан
Су қорларын мемлекет меншігіндегі бүкіл халықтың байлығы болып табылады.
Еліміздің су қорлары өзендерден, көлдерден, бөгендерден, жер асты суларынан,
Республиканың Министрлер Кабинеті су қорларына иелік етеді, оларды пайдалану,
Халықты ауыз сумен қамтамасыз етіп, тұрмыстық қажетті өтегеннен кейін,
Сондықтан аталған жұмыстарды жүргізбес бұрын жергілікті әкімдердің, санитарлық –
Құрылыс жұмыстарын, арна тереңдету мен кеңейту, жер бұрғылау, жарылыстар
Өндірістік коммуналдық – тұрмыстық қалдықтарында ластаушы заттар шектеулі рұқсат
Су қорларын пайдалануды реттеу үшін әрбір ірі су көздерін,
Кіші өзендерді қорғауға да көп көңіл бөлу қажет. Қоршаған
Су кодексінде суды мөлшерден тыс жұмсаған, шашып – төккен,
Зиянды заттардың шектеуші рұқсат етілген мөлшері 600 ден астам.
Судың эвтрофикациясы. Судың эфтрофикациясы деп – судың биогенді элементтермен,
Эвтрофикация мысалында экологияның маңызды құбылыстары, тізбекті табиғи реакциялар, шектеуші
Эвтрофикацияның нәтижесі – балдырлар мен басқа өсімдіктердің қарқынды өсуі,
Сулы ортада аталған әсер судың мағызды қасиеті – тазалығының
Эвтрофикацияны табиғи және антропогенді факторлар туындатады. Олардың түрлі әсерлері
Табиғи эвтрофикация. Табиғи эвтрофикация баяу жүреді және су қоймасының
Мұндай су қоймасының мысалы – Байкал көлі. Баяу эвтрофикация
Келіп түсетін су ағыстарынан қоректенетін шығын су қоймалары азот
Антропогенді эвтрофикация. Антропгенді эвтрофикацияға қазір барлық ішкі су қоймалары
Эвтрофикацияны тұрмыстық және өнеркәсіптік шайынды сулар, мал шаруашылық кешендері,
Қоректік заттарға кедей табиғи сулардағы өндіруші ағзалар тобы негізінен
Эвтрофтанған суларда өсімдіктердің биогенді элементтерді тікелей қоршаған судан сіңіруге
Эвтрофикация кезінде тек судың химизмі ғана өзгермейді, сондай –
Сурет 4 – Су қоймаларының эвтрофикациясының нәтижесі
Суды тазалау әдістері
Қазақстан су ресурстары тапшы аймақтарға жатады. Дегенмен, соңғы онжылдықта
Мемлекет экономикасының аймақтық – өнеркәсіптік кешендер, аймақтар мен
Сарқынды суларды оларды ластаушы заттардан тазалау күрделі процесс. Олар
Бұл әдістердің әрқайсысын таңдап алу сарқынды сулардың ластау сипаты
Механико – химиялық әдіс – сарқынды судағы ірі және
Механикалық қосындыларды магнитпен тартып жинауға болады. Бұл әдіспен тұрмысқа
Өнімділігі 4 және 6 м3/тәу болатын бір немесе бірнеше
Аэротенкте белсенді тұнбаның жартылай минерализациялайтын ұзартылған аэрация режимінде толық
Бұл қондырғының кемшілігі сарқынды суды озонмен екі рет өңдеу
Соңғы он жылда Батыс Еуропаның біршама елдері сарқынды суды
Физико – химиялық әдіс. Ластаушы заттардың физикалық күйін өзгертуге
Бұл әдісте:
Коагуляцияда сарқынды суларға коагулянттар (аммоний, темір, мыс, тұздар т.б.)
Сорбция – кейбір қосылыстар мен заттардың өздеріне басқа заттарды
Флотация – сарқынды суларға ауа жіберу арқылы суды ластаушы
Өнімділігі 25м3/тәу болатын «Рица» қондырғыда біршама қызықтырады. Қондырғы негізінен
Суды қорғау және жабдықтау, канализация ғылыми ізденіс институты сарқынды
Осы үш сатылы технологиялық схеманың негізінде «Нептун» қондырғылары шықты.
Сарқынды суды тазарту үшін аэрациялық камералардан цилиндр тәріздес торлы
Шағын қондырғылар тез өзгеретін гидравликалық және органикалық жүктемелер жағдайында,
Арнайы тұрғын үйлердің және өнімділігі 0,25 – тең 6
Химиялық әдіс – екі түрлі жолмен жүзеге асырылады: нейтралдау
Өңдеуді аэротенктегі биологиялық тазарту жүйесінің механикалық деңгейі ретінде қолданған
Таллинде сарқынды суға метал иондары тұрақты ток әсерімен электрохимиялық
Батыс Еуропаның сарқынды су тазалау облысында мамандандырылған көптеген фирмалары
Шығыны 100 м3/тәу дейін болатын шағын қондырғылар металдан жасалып,
Биологиялық әдіс. Сарқынды суды тазарту үшін ластағыштарды ыдырататын,
Микроағзалардың қатысуымен екі процесс – тотығу (аэробты) және тотықсыздану
Аэробты процестерге активті лайда немесе биопленкада өсетін микроорганизмдер суда
Анаэробты тазалау процесі оттектің кіруінсіз өтеді, бұл жерде суларда
Францияда сарқынды суды тазарту практикасында «Дегремон» фирмасы дайындаған «диапак»
Қондырғы бірінші сатылы тұндырусыз жұмыс істейді. Сарқынды су саңылаулары
Финляндияда ұзартылған аэрация әдісі бойынша жұмыс істейтін өнімділігі 5
Жаңа кәсіпорындарды мемлекеттік қабылдау комиссиясы іске қосуға рұқсат бермес
Қазақстан Республикасы мұхит пен теңіз суларын ластаудан сақтау жөніндегі
Су қорының сандық сарқылуының алдын алуға бағытталған іс –
суды аз пайдаланатын технологияларды қолдану;
өндірістік жағдайда суды бірнеше рет пайдалануға өту (тұйық немесе
өндірістік процестерге ауыз суға арналып бекітілген суды пайдаланбау. Бұл
ауыз су, тамақ дайындау және санитарлық – тұрмыстық мақсатта
судың ысырап болмауын және суды өлшеп беруді қамтамасыз
тұтынушыларға жеткізу кезінде және әкетуде судың ысырап болуына жол
суға экономикалық тұрғыдан дәлелденген бағаны тағайындау. Ол суды үнемдеуге
су қоймаларын жасау және оның бетінен булануды кеміту. Мұндай
қайтымсыз шығын болатын суды кеміту;
суармалы егіншілікте суды тиімді пайдалануда жетілдірілген технологиялар мен жаңа
Судың аймақтық тапшылығын оны басқа да жүйелерден канал, су
1.3 Өндіріс орындарынан шыққан сарқынды суларды тазалаудың биологиялық
Өнеркәсіптік өндірістер қазіргі уақытқа дейін су көздерін ластағыш объекті
Өнеркәсіп орындарының ішінде активті түрде суды тұтынушылар – қара
Қазіргі уақытта қосылыстардың зиянды екендігін және судың құрамындағы уытты
Су қоймаларының ластануын есепке алу.
Зерттемелік заттардың әр түрлі концентарция негізіндегі гидробионттардың өмір сүргіштігін
Ластағыш заттардың маңызды қызметіне әсерін зерттеу, соның ішінде оның
Сарқынды суды биологиялық әдіспен тазартудың негізгі технологиясы активті лай
Сарқынды суларды тазарту үшін тотықтырғыш биотоғандар қызмет етеді. Бұл
Тотықтырғыш биотоғандар арқылы сарқынды суды тазарту ерте заманнан бері
Биотоғандар АҚШ – та кеңінен таралған – 1950 жылдан
Бүкіл әлемнің дамыған елдерінің ішінде тотықтырғыш тоғандарды Канадада, АҚШ
Бұл жағдай биотоғандардың тек қана жылы климатты елдерде ғана
Соңғы онжылдықта биотоғандарды көптеген өнеркәсіп орындарының қалдық суларын тазартуға
Аэрацияланбайтын тоғандарда органикалық ластанулардың микроағзалармен тотығуы суда еріген оттегінің
Олардың аз тереңдігі судың жақсы жылынуына және күн сәулесімен
Аэрацияланатын тоғандар 5 – 10 есе жай тоғандарға қарағанда
Сүзу, суару алаңдары және тотықтырғыш тоғандар салыстырмалы азғантай өнімділігімен
Тазартудың аэробты және анаэробты әдістері бар. Аэробтыға активті лайдың
Активті лай күрделі биоценоз түрінде болып өсіріледі және аэротенктер
Аэротенктерге алдын – ала өңдеуден өткен сарқынды сұйықтық жіберіледі
Биосүзгіштер өзінің өнімділігі жағынан аэротенктен кейінгі қондырғы болып саналады.
Ауыр жүктелген биосүзгіш көп көлемді және жоғарғы концентрациялы сарқынды
Егер биосүзгіш ішкі температурасы сыртқы температурадан жоғары болса, ауа
Биосүзгіш сарқынды су биопленканы шайып кетпеу үшін суды жай
Биосүзгіш үнемі жұмыс үстінде болу қажет. Қондырғы тоқтап қалған
Кей уақытта биосүзгішті аэротенкпен қосып суды тазартуға болады. Бұл
Су экожүйесінің сапасының қалыптасуында және тоған суларының өнімділігін зерттеуде
Зерттеу нәтижесі бойынша Алматы қаласының тазарту жүйесінің микробалдырлар құрамы
Сурет 3 – Алматы қаласының ластанған қалдық
Тазарту жүйелерінің су тоғандарындағы микробалдырлар топтарының қатынасты
3 суретте көрсетілгендей Алматы қаласының тазарту жүйелерінің микробалдырлар құрамы
Зерттеу нәтижесі бойынша тазалау жүйесінің механикалық тазалаудан кейінгі сутұндырғышта
Балдырлардың түрлік жағынан жасыл балдырлар бірінші орынды алса, сандық
Ал, қалдық су каналында барлығы 62 микробалдырлардың түрлері анықталды.
Су каналдарында анықталған балдырлардың ішінде жиі кездесетін микробалдырлар: Ankistrodesmus
Зерттелген аудан, микробалдырлардың түрлік құрамының алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Қалдық
Алматы қаласының тазарту жүйесінің Сорбұлақ тоғанымен биотоғанға суканалынан бөлінетін
10 суретте көрсетілгендей басты орындардың бірін диатомды балдырлар алады.
Барлық анықталған балдырлардың 60% - ын сапробты ағзалар құрайды,
Алматы қаласының тазарту жүйесінің соңғы кезеңінің бірі биотоған экожүйесінде
Диатомды балдырлардан барлығы 18 түр анықталды (сурет 11). Олардың
Көкжасыл балдырлардан түр және түрішілік таксон бойынша 20 түрі
Сорбұлақ тоғанынан барлығы түр және түрішіндегі микробалдырлардың таксоны бойынша
Сандық жағынан екінші орынды алатын диатомды балдырлардың 28 түрі
Сорбұлақ тоғанының экожүйесінен анықталған балдырлардың 20% көкжасыл балдырлардан тұрады.
Эвглена бөлімінен барлығы 11 түр анықталды. Олардың ішінен түр
Сорбұлақ су экожүйесінде микробалдырлардың түрлік құрамы басқа зерттелген аудандармен
Су экожүйесінің биологиялық тепе – теңдігі көптеген ағзалардың арасындағы
Механикалық тазалаудан кейінгі сутұндырғыштарда кездесетін микробалдырлардың негізгі көп бөлігін
Сарқынды суларды тазартудың ең қарапайым және арзан тәсіліне анықтамалар
Сарқынды суларды биологиялық тазарту үшін құрылыс қарапайым, тиімді
Қарастырылған әдебиеттердегі материалдарды талдау жасау барысында, биотоғандағы суды сіңіруге
Биотоғандағы судың сіңуге қарсы көптеген техниқалық мүмкіншілік тәсілдері, практиқалық
Сүзгілеуге қарсы жабындарды жергілікті материалдардан жасаған экономикалық жағынан тиімді
Биотоғандағы сарқынды судың сіңіп кетпеуіне қарсы саздан жасалған жабынның
Саздар кенішке жақын болғанда, саздан жасалынатын сүзгілеуге қарсы жабындар
Саздан жасалған сүзгілеуге қарсы жабыны үшін неғұрлым ерекше болып
Жергілікті құм мен мұнай өндірудегі қалдықтары базасында асфальтбетон алыну
Асфальтбетонның физика-механикалық қасиеттерін зерттеу әдістемесі қарастырыла отырып үлгілерін жасау,
Асфальтбетонның жасалыну қатынасы: битум жыныстары - 33%, ұсақ
Биотоғандардың сүзілуге қарсы жабыны ретінде асфальтобетон пайдаланылып, зерттеу жұмыстары
Мұнайбитумды жыныстар негізінде гидротехниклық асфальтбетонды дайындауға арналған материалдар: 5-15
Бұндағы ұсақ майда тас (высевка) немесе тау жыныстарынан асынған
Асфальтбетонды төсеу және нығыздау жұмыстарын қажетті механикалық - құрылымды
Асфальтбетонның ұзақ уақыт бойы суда болған себебінен материалдың физика-механикалық
Қызылорда облысының ыстық климаттық жағдайында асфальтбетоннан дайындалған материал жеткілікті
Кесте-1
Зертханада дайындалған асфальтбетонның физика-механикалық қасиеттері
Физика-механикалық қасиеттер П-20-85 бойынша Майда түйіршікті асфальтбетон Құмды асфальтбетон
Көлем бойынша қалдық кеуектілік, % 1-3 1,7 0,7
Көлем бойынша ісіну, % 1-0 0,0 0,0
Ылғал тартуы, көлем бойынша, % 2,0 0,9 0,5
Қысу кезінде мықтылық шегі, Мпа
ылғалдандыру кезінде, %
t=200С болғанда, %
t=500С болғанда, %
2,35
2,5
1,2
3,7
3,5
1,7
2,75
2,75
1,4
Ылғалға төзімділік коэффициенті, Кт, % 0,85 1,0 0,98
Жылу төзімділік коэффициенті, Кт, % 3 2,09 1,77
Майысу коэффициенті, Кэ, % 2-3 2,7 2,2
Жоғарыда аталған асфальтбетонды сүзілуге қарсы жабынның құрамының зерттелуі сүзгілеу
Суда ұзақ уақыт тұрғанда материалдың физика-механикалық қасиеттері нормативті талаптарға
Кесте-2
Науадағы асфальтбетонның физика-механикалық қасиеттері
Үлгінің № Суда тұру ұзақтылығы, Т,ай Ісіну, Н %
R20 R50
1 1 0,01 1,1 3,0 2,95 0,98
2 4 0,15 1,51 2,90 2,70 0,93
3 6 0,45 1,63 2,75 2,40 0,87
4 9 0,625 1,8 2,60 2,20 0,84
5 12 0,64 2,2 2,55 2,20 0,83
Үлгілердің салмақ шығындарын үш үлгінің өлшеу нәтижелерінің орташа арифметикалық
Құмкөл қыстағындағы сарқынды суларды тазартуға арналған биотоғандар сипатталған.
Құмкөл вахталық поселкесінің сарқынды су сипаттамасының санды-сапасымен зерттеуде сарқынды
Кесте-3
Тазартылған және негізгі судың физико-химиялық құрамы
Ингредиенттер Өлшем бірлігі КНС лас су қоспасы
1,2,3 Биологиялық тазартудан кейінгі су құрамы
Мөлдірлік, см см 8.2 20
Өлшенген заттың, мг/л мг/дм3 79.4-92.6 10-12
Құрғақ қалдық мг/дм3 1160-1240 1200-1250
ХПК(сүзгіленген), мг/л мг/дм3 40-50 40-50
ХПК(сүзгіленбеген), мг/л мг/дм3 60-70 60-70
БПК-5, мг/л мг/дм3 68-84 5-7
NH4 мг/дм3 18-24 15
NO2 мг/дм3 0.2-0.3 0.05-0.1
NO3 мг/дм3 0.5-0.9 0.1-0.2
CI- мг/дм3 350-420 350-400
SO42- мг/дм3 280-320 300-350
PO4 мг/дм3 3.5-5.6 3.0-3.5
A мг/дм3 600-650 600-650
pH мг/дм3 7.1-7.2 7-7.2
Na+ мг/дм3 260-280 260-280
K+ мг/дм3 10-12 10-12
Ca2+ мг/дм3 80-96 60-70
Mg2+ мг/дм3 50-60 40-50
Fe жалпы мг/дм3 0.9-1.2 0.3
Cu2+ мг/дм3 0.06-0.07 0.01
Zn2+ мг/дм3 0.07-0.08 0.01
Br2+ мг/дм3 0.2-0.3 0.1
K2+ мг/дм3 500-560 500-550
СПАВ мг/дм3 1.2-2.1 0.5-1.0
Мұнай заттары мг/дм3 0.5-0.86 0.4-0.5
Құмкөл поселкесіндегі сарқынды суды тазалау үшін үш сатылы биологиялық
1-ші, анаэробты тоғанда, тереңдігі – 6 м;
2-ші, қосымша тоғанда, тереңдігі -2.5 м;
3-ші, жинақ тоғанында, тереңдігі -3.5 м.
Қысқы мерзімде биологиялық тазарту анаэробты тоғанда іске асырылады, ал
Биотоғандардың сүзілуге қарсы жабыны ретінде жергілікті саз пайдаланылды. Құмкөл
Кұмкөл жағдайы үшін орындалған есептерге сәйкес саздан жасалынған сүзгілеуге
Конструктивтік шешімдер: Ішкі еңістердің жоғарғы бөлігін қорғау үшін жобада
Қоршалынатын және бөлінетін бөгеттер жергілікті топырақтан жасалынады.
Жабындардың техника-экономикалық көрсеткіштері анықталады.
Судың жер астына сіңіп кетпеуіне қарсы саздан немесе асфальтобетонды
Құмкөлдегі жергілікті саздан жасалған биотоғандар құрылысының құрылыс монтаждау жұмысының
Саздан жасалған биотоғанның 1 м3 көлемінің құны 8551.03 тенг/
Дайындалған 1тонна асфальтбетонның өзіндік құны – 14180 тенге, 1тонна
Сүзгіленуге қарсы жабынды қолданғанда техника-экономикалық негізінде шығынның барлығын
2 ТАЗАРТЫЛҒАН САРҚЫНДЫ СУДЫ ШАРУАШЫЛЫҚТА ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ
2.1.Тазартылған сарқынды сулар және оларды қолдану жағдайлары
Сарқынды суларды түзілуіне байланысты: тұрмыстық, өнеркәсіптік, аралас және мал
Тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындарынан және тұрғын үйлерден шығатын ағынды
Өнеркәсіптік сарқынды сулардың түзілуі атынан-ақ белгілі. Бұл сулардың кұрамы
Қазіргі кезде аралас сарқынды сулардың негізгі бөлігін қалалар мен
А.Н. Костяков (1960) минералдануы 0,4 г/л судың сапасы жақсы,
Қазақстан Республикасы ғалымдарының зерттеулеріне зер салсақ, Қазақстандагы жалпы экологиялық
Дүние жүзінде өнеркәсіптің қарқынды дамуы, қала халқының көбеюі қоршаған
Топырақтың сіңіру қабілеті жеңіл топырақтан ауыр топыраққа қарай жоғарылайды.
Гидрогеологиялық жағдай суғару алқабын ұйымдастырудың негізгі белгісі болып табылады.
Топырақпен тазартудың ең жоғары дәрежесін қамтамасыз ететіндердің ішіндегі маңыздысы
Ауыл шаруашылық дақылдарын сарқынды сулармен суғару жағдайьнда суғару тәртібімен
Көптеген Қазақстандық зерттеушілер ұзындығы 200-250 м жүйектермен және 0,5
Сарқынды сулармен суғарғанда ыза суларының жағдайын қатаң қадағалау қажет.
Сарқынды суларынан келетін бактериялардың жиналуына бөгет жасау мақсатында, әр
Ыза сулары терең жатқан жерлерде, ақаба суларын мол
Мөлшері 1000 м /га сарқынды суымен суғарудың өзі ыза
Сарқынды сулармен мол суғарылған аудандарда әдетте сарқынды сулардың топырақпен
1962-1965 жылдары қалалық сарқынды суларымен суғарылған жайылымның патогенділігіне микробиологиялық
Сарқынды сулардың тыңайтқыштық тұрғыда жоғары бағалылығы және оларды ауыл
Микроорганизмдер мен микроэлементтер – сарқынды сулардың құрамындағы ең құнды
Қазір біздің республикамызда шамамен 43 мың гектар жер мал
ТМД елдерінде - Ресейде, Украинада, Қазақстанда, Сібірде, Молдовада, Өзбекстанда,
Қазақстанда сарқынды сулармен Алматы, Тараз, Шымкент, Актау, Астана, Қостанай
ТМД елдерінің 52 жылдан астам сарқынды суларымен суғару тәжірибелерінде
2.2 Тазартартылған сарқынды сулардың қоршаған табиғи ортаға тигізетін әсерлері
Сарқынды суларды қолданатын суғару жүйелерінде сарқынды суларды пайдалану -
Қазіргі санитарлық ережелер сарқынды суларды қолдану жүйелерінде біржылдык және
Сарқынды суларды қолданатын суғару жүйелерінің негізгі бағыты - мал
Сарқынды суларды қолданатын суғару жүйелеріне дақылдарды іріктеп алудың да
Біздің еліміздің әртүрлі топырақ-климаттық аймақтарында көп жылдық өсімдіктер ең
Көпжылдық өсімдіктерді сарқынды сулармен суғарудағы жоғары тиімділік, олардың сарқынды
Суғару алқаптарында ауыл шаруашылық дақылдарының көптеген түрлері өсіріледі. Оның
Ресейдің Волгоград облысы жағдайында көбіне үш толық орымды қамтамасыз
Көп жылдық бақылаулар, жайылымдық шабындықтарда шалғындық сұлының және шалғындық
Сарқынды суларды шет елдерде шалғындарды және жайылымдарды суғару үшін
Сарқынды сулармен суғаруға сүрлемдік дақылдар - жүгері, күнбағыс жақсы
Қант қызылшасын сарқынды суымен суғарғанда өнім гектарына 600 -
Сарқынды сулармен суғару кезінде өндірілетін өнім сапасы туралы мәселе
Тұрмыстық сарқынды сулардың өсірілетін дақылдың сапасына тигізер әсері жеткілікті
Күздік-қыстық және ылғалдандыру мақсатында суғарулардың әсерінен тұз топырақтың төменгі
Үздіксіз суғарудан тұздың жыртылатын қабатта және жыртылмайтын қыртысының ең
Топырақтың сіңіру кешенінде бір валенттіден екі валентті катиондардьщ түзілуі
Суғармалау мөлшері қаншалықты көп болса, топыраққа тұздың түсуі соншалықты
Көптеген зерттеу жұмыстарында сарқынды сулардың топырақтың потенциалды құнарлылығы мен
В.Т. Додолинаның мәліметінше, сарқынды сулармен жиі және көп мөлшермен
Ал, В.Д. Давыдов өз зерттеулері нөтижесінде қоректік бағалылығы төмен
Шаруашылық-тұрмыстық сарқынды сулармен суғарғанда топырақта біріншіден азот, одан соң
Сарқынды сулармен суғарғанда топырақтың тұз құрамы өзгереді. Осындай өзгерістер
Сарқынды сулармен топыраққа түсетін микротыңайтқыштар маңызды орынға ие. Азот,
Сарқынды суларды қолданатын суғару жүйелерінде тыңайтқыштарды қолдану қажеттілігі сарқынды
Ауыл шаруашылығында сарқынды суларды пайдалану жағдайларына жасалған әдеби шолу,
сарқынды суларды суғаруға дайындау ғыльши негізде жүргізілгенде;
суғармалау мөлшерін және
агротехникалық, мелиоративтік ерекшеліктерін ескере отырып тағайындағанда;
аймақта қолданылатын агротехникалық
орындалып отырғанда.
Сарқынды сулары суғару суына деген сұранысты ғана қанағаттандырып қоймайды,
Өнеркәсіптік сарқынды суларға қарағанда, шаруашылық-тұрмыстық сарқынды суларымен суғару өсімдік
Ф.С. Маренкиннің мәліметтерінде сарқынды сулармен суғарғанда сүрлемдік дақылдарда құрғақ
Украинада сарқынды сулармен суғарылған күздік бидайдың сапасы тәлімді жерде
2.3 Тазартылған суларды суғаруға пайдалануды экологиялық тұрғыдан бағалау
Жоғары агротехника және өсімдіктердің талаптарына сәйкес сарқынды суларымен суғару
Қазіргі уақытта ауыл шаруашылық дақылдарын сарқынды сулармен суғару тәртібі
В.Р. Вильяме бойынша [1941] органикалық заттардың минералдануының қолайлы жағдайы
Сарқынды сулармен суғарылғанда өсімдіктер тек ылғалмен ғана емес, сонымен
В.М. Новиков [1957], П.А. Радуғин [1962], Г.Е. Мерзлая [1964],
Жеке зерттеушілер суғару тәртібін өсімдіктерді негізгі қоректік элементтермен қанағаттандыру
Литваның сазды топырақ жағдайларында суғармалау мөлшері жүгеріге 500 ден
Ресейдің Еуропа бөлігінің құмды топырағында көп жылдық өсімдіктерді 7
Бірқатар зерттеушілер суғару тәртібін өсімдіктерді негізгі қоректік элементтермен қанағаттандыру
Егер де сарқынды суларында қоректік элементтер аз мөлшерде болса,
Бұл әдісті нақты жағдайларда сарқынды суларының құрамы тұрақты болғанда
Соның ішінде, Ресейдің Белгород облысында жүгеріні мал шаруашылығының сарқынды
В.М. Новиков, П.А. Радугин, И.С. Разуваев, А.Ж. Калиев егіншілік
И.П. Канардов және т.б. суғару тәртібін баланс негізінде анықтауды
а) сарқынды сулармен келетін құнарлы заттар;
б) ылғал;
в) суда еритін тұздар мен улы заттардың мөлшері.
Сонымен бірге ол, суғармалау мөлшері өсімдіктің азотқа деген жылдық
Көптеген зерттеушілер әртүрлі топырақтық-климаттық аймақтарда ауыл шаруашылық дақылдардың су
Суғармалау мен суғару мөлшерінің көбеюі топырақтың құрлығын нашарлатумен бірге
Ауыл шаруашылық дақылдарын суғару тәртібі тек суғару мен суғармалау
Әр топырақ үшін белгілі бір жинау қабілеті тән. Ол
М. Шульцтің мәліметтері бойынша 300 мм дейінгі суғару мөлшерінде
Суғармалау мөлшері тым жоғары болса, ол топырақтың ластануына
Құмды топыраққа су беру 60-тан 150 мм дейін жоғарыласа
Шымды-күлгін топырақтың 60 см қабаты 60 - 80 %-ға
Сазды топырақтар суғару кезеңінде орташа есеппен суда еритін тұздардың
Сарқынды сулармен суғарғанда оның топыраққа әсерін білу қажет.
Ф.С. Маренкин және В.М. Новиков сарқынды суларымен суғару топырақ
А.М. Можейко және басқалардың зерттеулері нәтижесінде құрамында фенолы бар
В.Т. Додолинаның жүргізген тәжірибесінде, ашық-қоңыр топырақты аралас сарқынды суларымен
М.Шульцтің тұрмыстық сарқынды суларымен шымды-күлгін топырақты суғарғандағы тәжірибесінде,
Я. Вежбицкий сарқынды сулары топырақ арқылы сүзілгенде 91% азот,
В.Т. Додолина және А.И. Мельниковалардың зерттеулерінде, қант зауытының сарқынды
Құрамында натрий тұзы бар күшті минералданған сулармен суғару топырақты
Сарқынды сулармен суғарғандағы ең қатерлісі - бактериялық ластану мүмкіндігі
Осындай сулармен суғарудың дұрыс ұйымдастырылмауы және бақылаусыз суғарулар топырақтың
Л.Б. Доливо-Добровольский мәліметтері бойынша микробтардың негізгі бөлігі топырақтың жоғары
Е.Н. Мишустин және М.И. Перцовская зерттеулері топырақтың құнарлылығы қанша
Сарқынды суларды залалсыздандырудың дұрыс жолға қойылғандығының сезімтал көрсеткіші -
Әдеби мәліметтерді қорыта келе, сарқынды сулармен суғарғанда ауыл шаруашылық
Келтірілген шолулар Қазақстанның мақта өсіру аймағы жағдайында, сүрлемдік жүгеріні
Осы аймаққа арналып бұрыннан қолданылып жүрген суғару тәртібін еш
Қорытынды
Биотехнология қолданбалы ғылым саласы. Биотехнологияның жетістіктері бүгінгі медицинада, экологияда,
Мемлекет экономикасының аймақтық – өнеркәсіптік кешендер, аймақтар мен
Биологиялық әдіс. Сарқынды суды тазарту үшін ластағыштарды ыдырататын,
Сарқынды суларды биологиялық тазарту үшін құрылыс қарапайым, тиімді
Қарастырылған әдебиеттердегі материалдарды талдау жасау барысында, биотоғандағы суды сіңіруге
Биотоғандағы судың сіңуге қарсы көптеген техниқалық мүмкіншілік тәсілдері, практиқалық
Сүзгілеуге қарсы жабындарды жергілікті материалдардан жасаған экономикалық жағынан тиімді
Қорытындылар мен ұсыныстар:
Сарқынды суларды биологиялық тазарту үшін биотоған ғимараты қарапайым, тиімді
Қазақстандағы (қыста - 30ºС, жазда +40ºС) климаттың тез құбылмалы
Жер асты суларының ластануын болдырмау үшін биотоғанда сіңіп кетпеуге
Сүзгілеуге қарсы жабындарды жергілікті материалдардан жасау экономикалық жағынан тиімді
Әрбір нақты жағдайда, сүзгілеуге қарсы жабындардың конструкциялары мен материалдарын
Енгізілген жұмыстың техника – экономикалық тиімділігінің бағасы. Биотоғандардан тазаланып
Жергілікті аймақтың экологиясын жақсартуға, табиғатты қорғау бағдарламасын жасауға, аймақтық
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Жатқанбаев Ж.Ж. Биотехнология. Учебник. А.: 2009. 3-13 б.
Джусупова Д.Б. Технологии очистки природных и производственных сточных вод.
Коробкин В.А., Лященко Л.В. и др. Токсикологические свойства сточных
Яковлев С.В., Карелин Я.А. и др. Очистка производственных сточных
Штамм Е.В., Батовская Л.О. Биотические и абиотические факторы формирования
Шилькрот Г.С. Причины антропогенного эвтрофирование водоемов. Общая экология. Биоценология.
Патин С.А. Влияние загрязнения на биологические ресурсы и продуктивность
Томас Ю.А. Фосфор и эвтрофикация // Фосфор в окружающей
Остроумов С.А., Хорошилов В.С. Биотестирование вод, загрязненных поверхностно –
Земляк М.М., Свердликов А.И., Свердликов А.А. Исследования факторов, влияющих
Долгов Г.И., Никитинский Я.Я. Гидробиологические методы исследование. В кн.:
Разумовский Э.С., Медриш Г.Л., Казарян В.А. Очистка и обеззараживание
Звячинцев Ю.Ю. Методы почвенной микробиологии и биохимии. М.:-МГУ, 1991.
Исмаилов Н.М. Нефтяное загрязнение и биологическая активность почвы. М.:
Клар Э. Полицинклические углеводороды. Пер. с англ. М., 1971.
Стобникова Е. И др. Выбор активного микроорагнизма – деструктора
Установка для очистки сточных вод. Предварительный патент РК №
Жумартов Е.Б., Хисарова Л.Ц., Булегенов Г.Р. Экспериментальные исследования аэротенка
Булегенов Г.Р. Результаты по сорбционной очистке смеси сточных вод
Жумартов Е.Б., Булегенов Г.Р., Хойшиев А.Н. Қазақстандағы қала және
Жумартов Е.Б., Булегенов Г.Р., Хойшиев А.Н. Кіші елді-мекендердің канализация
Жумартов Е.Б., Булегенов Г.Р. Екі сатылы тұндырғышта өтетін тұндыру
Жумартов Е.Б., Булегенов Г.Р. Кіші елді мекендердің сарқынды суын
Мырзахметов М.М., Шомантаев А.А., Абиева Г.С. «Противофильтрационные покрытия биопрудов
Абиева Г.С, Шомантаев А.А., Мырзахметов М.М., Шонбаева Г. «Противофильтрационные
Шомантаев А.А., Абиева Г.С., Жапахова Д.Ө. «Саздан жасалған биотоғанның
Мырзахметов М.М., Абиева Г.С., Джалдыбаева Н.В. «Технология и техника
Жумартов Е.Б., Оспанов К.Т. Состояние очистки сточных вод малонаселенных
Разумовский Э.С., Медриш Г.Л., и др. Очистка и обеззараживание
Мельдер Х.А., Пааль Л.Л. Малогабритные канализационные очистные установки. –М.:
Мырзахметов М.М., Тойбаев К.Д. Ластанған суды әкету және тазалау.
Рекомендации по расчету и практическому применению эжекторных аэраторов в
Технические записки по проблемам воды в 2-х т. /Фирма
Лабораторный практикум. Технологический контроль и анализ сточных вод. –
Мырзахметов М.М., Жомартов Е.Б., Оспанов К.Т. Шағын аэротенктегі лас
Мырзахметов М.М., Жомартов Е.Б., Оспанов К.Т. Исследование процессов осаждения
Мырзахметов М.М., Жомартов Е.Б., Оспанов К.Т. Компактная установка по
Трифонова Т.А. и др. Прикладная экология. – М.: Традиция.
Биогенді заттардың келіп түсуі (N, Р және т.б.)
Эвтрофтану
Судың сапасының нашарлауы
Ортаның анаэробиозы
Экожүйенің тұрақтылығының бұзылуы
Гидробионттар құрамының өзгеруі
Адам денсаулығы
Ағынды сулар
Суды тазалаудың жаңа технологиялары туралы
Суды тазалаудың жаңа технологиясы
Суды темірден тазарту
Ақаба және ағынды сулар
Суды тазалаудың жаңа технологиялары
Ағынды суларды тазалау әдістері
Көкшетау қаласындағы ағынды судың экологиялық жағдайы және оны тазалау жолдары
Молдова КСР жемісті-көкөністі консерві өнеркәсібінің ақаба суын тазалау технологиясы
Қалалық іркінді сулардың түзілу еркешеліктері