Экономикалық өсу факторлары
Мазмұны
Кіріспе
Ι-бөлім.Қоғамның әл-ауқатын қамсыздандырудағы экономикалық өсу теориялары
1.1 Экономикалық өсудің буржуазиялық және қазіргі заманғы теориялары
1.2 Экономикалық өсу, мәні және оның факторлары
ΙΙ-бөлім.ҚР-ғы экономикалық өсу және өндірістің тиімділігін арттырудың негіздері
2.1 ҚР-ның экономикалық өсуді қамтамасыз ететін индустриялы-инновациялық саясаты
2.2 Қазақстандағы өнеркәсіптік өндірістің тиімділігін арттыру
2.3 Жаңа технологиялық өндірістердің дамуы мен өндірілуінің тиімділігі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазақстан ХХІ ғасырдың баспалдағында нарықтық эконономикаға бейімделіп, көптеген жетістіктерге
Ұлттық экономикамыздың жеткен жетістіктерімен қоса әліде болса, шешілмеген осал
Менің дипломдық бітіру еңбегімнің тақырыбы: «экономикалық өсу қоғамның әл-ауқатымен
Бүгін экономикалық өсудің негізгі көзі елдің шикізат әлеуетін пайдалану
Алдымыздағы міндетіміз экономикалық дамуды жеделдетуіміз үшін экономиканы диверсификациялауға бағытталған
еліміздегі джәне өңірдегі бекем тұрақтылықты нығайту;
өңірлік және халықаралық ынтымақтастықты дамыту;
жаһандану талаптарына сәйкес экономиканы серпінді дамыту;
шикізаттық емес секторларды ілгерілетуге баса ден қою;
жаңа технологияларды дамыту қажет.
Диплом жұмысының бірінші тарауында экономикалық өсудің буржуазиялық және қазіргі
Екінші тарауда Стратегияның негізгі мақсаты – бәсекелестікке шыдайтын, импорт
Индустриялы-инновациялық даму бағдарламасына сәйкес біз экономиканың шикізаттық бағытынан арылып,
Енді осы тұрақты экономикалық өсудің бүгінгі таңдағы ең негізгі
Стратегияның басты мақсаты шикізат бағытынан қол үзуге ықпал ететін
Өңдеуші өнеркәсіпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге қабілетті
Өнеркәсіптік өндірістің тиімділігін арттырудың негізгі шарттарының бірі, оның қоғамдық
Қазақстанда өндіністің шоғырлануы аса жоғары болып табылады. Республиканың ірі
Қазіргі кезде әлемде және отандық экономикада терең әлеуметтік-экономикалық өзгерістер
Экономикалық ғылымдар және экономикалық тәжірибесі көрсеткендей инновациялық дамуда жаңа
Егер, өткен шаққа көз салатын болсақ, Кеңестік Одақ кезеңінде
«Экономикалық өсу теориялары»шеңберіндегі бірқатар теориялар, атап айтар болсақ;
Харрод-Домардың моделі;
Экономикалық өсудің неоклассикалық бағыты;
Экономикалық өсудің неокейнстік бағыты;
Өсудің қазіргі заманғы,жаңа теориялары және т.б негізі болып табылады.
Нақты бір өсу қарқынына жетуді көздеген кез-келген ел нақты
Қазіргі экономикалық теорияларда экономикалық өсу терияларының негізін ағымын экономисті
Ι-бөлім.Қоғамның әл-ауқатын қамсыздандырудағы экономикалық өсу теориялары
1.1 Экономикалық өсудің буржуазиялық және қазіргі
заманғы теориялары
Кез-келген қоғамның гүлденуінде немесе құлпырауында маңызды роль ойнайтын ұзақ
Экономикалық өсу тақырыбы аясындағы мәселердің өзектілігі - өсу теориясының
«Экономикалық өсу теориялары»шеңберіндегі бірқатар теориялар, атап айтар болсақ;
Харрод-Домардың моделі;
Экономикалық өсудің неоклассикалық бағыты;
Экономикалық өсудің неокейнстік бағыты;
Өсудің қазіргі заманғы,жаңа теориялары және т.б негізі болып табылады.
Нақты бір өсу қарқынына жетуді көздеген кез-келген ел нақты
Қазіргі экономикалық теорияларда экономикалық өсу терияларының негізін ағымын экономисті
Экономикалық өсудің неокейнстік бағыты. Экономикалық өсудің неокейнстік теориялары Кейнс
Экономикалық өсу теориялар әртүрлі коньюктуралық жағ дайға жарамды, жалпы
Экономикалық даму темпі проблемасы имперализмнің колониалды жүйесінің құлауымен байланысты
Өсу теориясының таралуның негізінде терең және ішкі себептер жатыр
Экономикалық өсудің неокейнстік теориясының мазмұны. Бұл концпекциялардың Дж.М. Кейнстің
Неокейнстіктердің негігі проблемасы- өткізу проблемасы болып табылад, яғни егер
Экономикалық өсудің Неокейнстік моделіне маңызды орынды тұтыну мен қорлану
факторы ретінде инветицияны, басқаша сөзбен, капиталдың қорлану нормасын санайды.Басқа
Кейнстітер инвестицияларды екіге бөледі:
туынды – тұтынудың өсуінен пайда болған
тәуелсіз – техникалық прогреске, мемлект саясатына, халық санының өсуіне
Бұл жалпы алғанда, жасанды болып келеді. Тәуелсіз (автаномды) инветитциялар
Мультиплекатор мен акселятордың үйлеуі негінде циклдік кейнстік моделі құрылған.
Жинақтау қорлануға теңестіріледі, өндірістік және өндірістік емес инвестициялар арасында
Модельдеудегі жаңа момент – экономикалық өсудегі көп секторлы модельдер
Горизонтальды сызық бойымен әрбір салада өндірілген өнімдер мен қызметтердің
Экономикалық өсудің көпсекторлы моделін жасау экономикада құрылымдық жылжуларды бейнелеуге,
Алайда, модельдің мәнділігі осы модельдің негізінде жатқан ғылыми емес
Мемлекеттің көмегімен дағдарыс пен жұмыссыздықты жоюға болатыны туралы көзқарас
Көптеген маңызды әлеуметтік-экономикалық факторлар модеьде ешқандай көрініс таппайды. Оларға
Неокейнстіктердің экономикалық өсуге болжау жасау. Болжаулар ретсіз және конъюктураның
ұзақ мерзімді (10-25 жыл)
орта мерзімді (3-5 жыл)
қысқа мерзімді (1 жыл)
Қазіргі буржуазиялық саяси экономияның маңызды, жаңа элементтерінің бірі ұзақ
Екінші әдіс макроэкономикалық талдауға негізделеді, яғни жалпы мақсаттарды көздейді.
Болжауларда экономистер саяси экономияның барлық методологиялық бастаулардың көрінісін тапты.
Неокейнстіктер капиталистік экономиканы реттеудің тікелей және жанама әдістерін жасады.
Капиталистік елдер үкіметтері Кейнспен ұсынылған ссудалық пайызды реттеуді кең
Американдық экономистер практикада қолданыс тапқан жеткіліксіз қаржыландыру принципін алға
Несиелік саясат аясында мемлекетпен жүргізілетін барлық іс-шаралардың жиынтығы, мемлекеттің
Реттеу әдістерінің бірі – жеделдетілген амортизация болып табылады. Э.
Жеделдетілген амортизация және корпорацияға салықтық жеңілдіктер капитал салымдарын ынталандырады.
1960-70 ж.ж. буржуазиялық экономистер арасында мемлекет тарапынан түзету шаралары
Буржуазиялық экономистердің ойынша, жоспарлау өндіріс құралдарына меншік сипатымен байланысты
Бағдарламалардың орындалуын қадағалау жанама сипатта. Сонда да экономикалық бағдарламалау
Осылайша, біреулер өсу темпінің артуына пайдаға қатысты ұлттық табысты
Н. Калдор моделі. Неокейнстік экономикалық ойдың өкілдері Дж. Робинсон,
1. Инвестициялардың өсуі олардың жинақтан да жоғары болуына әкелсін.
2. Керісінше, егер инвестициялар жинақтан төмен болса, еңбек келісімі
Экономикалық өсудің неоклассикалық теориясы. Экономикалық өсудің неоклассикалық теориясының пайда
Экономикалық өсудің неоклассикалық теориялары неокейнстік модельдерді сынау процесінде пайда
- Бұл модельдерде өндірістің өсімі жаңа капитал салымдарының функциясы
- Модельдер өндірістің капитал сыйымдылығының өзгеріссіздігінен дәлелдейді, өндірістің екі
Бұл теорияның көренкті өкілдері американ экономисті Р. Солоу және
Өсудің қазіргі теорияларының еркшелігі – олар өсуді тепе-теңдіктің бұзылуы
Еркін бәсекеден тыс балансталған өсу шарты – тұрақты ақша
Неоклассикалық теория негізінде «алтын ғасыр» моделі жасалынды. Бұл модельде
Неоклассикалық теорияда негізгі рольді өндіріс факторларының бар болуы және
Кобб-Дуглас функциясы экономикалық өсудің жекелеген факторларының ролін сандық бағалау
- өндіріс масштабына тәуелсіз факторларының тұрақты тиімділігі алғышарттарынан бас
- ұлттық табыстың өсуіне әсер ететін үшінші айнымалы ретінде,
Бұл зерттелер практикалық қызығушылық тудырады, алайда өндірістік функцияның теориялық
Өсудің неоклассикалық теориясы сондай-ақ «кемімелі табыстылық заңына», «шекті өнім»
Неоклассикалық теорияның өкілдері өсудің көзі ретінде пайданың өсуін айтады.
Өсудің неоклассикалық теориясының «көтерілуі» олардың техникалық прогресті қамтуымен тығыз
Өсудің неоклассикалық теориясының қазіргі варианты – монетарлық теория болып
Экономикалық өсудің неоклассикалық теориясының тамыры өнімді өткізу проблемасын ескермегендігінен
Неоклассикалық бағытты сынауда посткейнстіктер белсенді араласады. Мысалы, осы бағыттағы
Жалпы экономикалық өсу проблемалары ертеден бері экономистердің назарында болған.
Экономикалық өсу факторлары
Қазіргі және болашақтағы тұтынудың арақатынасы және олардың өсу темпіне
Экономикалық өсу мен табыстарды бөлудің өзара әсерлесуі
Экономикалық өсудің тарихи тенденциясы
Тепе-тең (тұрақты, балансталған) өсу шарттары
Кез-келген державаның гүлденуінде немесе құлдырауында маңызды роль ойнайтын ұзақ
Ағылшын классикалық мектебінің экономикалық өсудің жекелеген маманданған теориялары болмады.
Р. Солоудың неоклассикалық өсу моделі. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін
Экономикалық өсудің қазіргі жаңа көзқарастарының сипаты. Ұзақ мерзімді экономикалық
Дәстүрлі неоклассикалық модельге көңіл толмаушылық 1980-1990 ж.ж өсу темпінде
Эндогенді өсу теориясы. Жаңа теория эндогенді өсуді – қоғамдық
Неоклассикалық теорияға қарағанда бұл модель ЖҰӨ-нің өсуін ұзақ мерзімді
Эндогенді өсу модельдері сырт көрінісі бойынша неоклассикалық теорияға ұқсайды,
Дамуды жылдамдату үшін жинақтардың рөлін күшейте отырып, жаңа теория
Эндогенді өсу моделінің ең қызық аспектісі – кедей елдерден
Мұндай қосымша инвестициялар қоғамдық, сондай-ақ жеке пайда әкелетіндіктен, мемлекет
У. Ростоу: экономикалық өсу стадиялары. Оның пайда болуы көбінесе
1.Дәстүрлі қоғам
2. Жылдам даму үшін жасалған алғышарттардың жетілуі
3. Өзін өзі ұстап тұратын өсуге ұмтылу
4. Технологиялық кемелденуге ауысу
5. Бұқаралық тұтыну арасы
Бұл стадиялар сипаттамалық өасиетке ие болумен қатар және қазіргі
Жылдам дамуға өту үшін олар белгілі бір алғышарттарды орындауы
Льюис моделі. Қазіргі жаңа экономикалық өсу теорияларының бірі –
Льюис моделінде әлсіз дамыған экономика 2 секторадан тұрады:
Натуралды ауыл шаруашылығымен, жабық қайта қоныстандыруымен және еңбектің нөлдік
Әлсіз дамыған экономикада дәстүрлі сектормен қатар, жоғары өнімді қазіргі
Осы жұмыста қарастырылған негізгі теориялық бағыттардың, өкілдердің көзқарастары мен
- Харрод пен Домар экономикалық өсуді тек бір ғана
- Неокейнстіктер бойынша, экономикалық тұрақтылыққа жетуде тиімді сұраныс проблемасының
- Неоклассиктер өсудің көзі ретінде пайданың өсуін айтады. Кәсіпорынның
- Өсудің жаңа теориялары, соның ішінде эндогенді өсу теориясы
Льюис өзінің екі секторлы моделінде дәстүрлі сектордан индустриалды секторға
Жалпы экономикалық өсу проблемаларын былайша көрсетуге болады:
экономикалық өсу факторлары;
қазіргі және болашақтағы тұтынудың арақатынасы және олардың өсу темпіне
экономикалық өсу мен табыстарды бөлудің өзара әсерлесуі
экономикалық өсудің тарихи тенденциясы
тепе-тең (тұрақты, балансталған) өсу шарттары
Осымен, біздің міндетіміз жоғарыда аталған териялардың негізінде қазіргі кезде
1.2 Экономикалық өсу, мәні және оның факторлары
Қажеттіліктердің жоғарлауы, дәстүрлі ресурстарды пайдалану, халық санының өсуі екі
Өздігінен экономикалық өсу қарама-қайшылықтарға толы. Сөйтіп өндірістің және материалды
Экономикалық өсудің жолдары – бұл ұлғаймалы ұдайы өндірістің тарихи
Даму кілті басты төрт факторларға негізделген:
Халық
Табиғи ресурстар
Капитал жинақтау
Техника
Сондықтан экономикалық даму жағдайында осы факторлармен байланысты сұрақтарды қарастыру
Экономикалық өсудің категориясы кез-келген шаруашылық жүйелер кезінде қоғамдық өндірістің
Экономикалық өсу – уақыттың белгілі бір кезеңіндегі қоғамдық өнімді
Экономикалық өсу уақыттың әрбір берілген бөлігінде ресурстар шектеулігінің мәселелерін
Экономикалық өсу бір-бірімен тығыз байланысты екі әдіспен анықталып, өлшенеді:
Ең жалпылама түрдегі экономикалық өһсу өндіріс пен оның факторларының
Қазіргі кезде әртүрлі ұлттар, халықтар мен олардың үкіметтерімен жүргізілетін
Экономикалық өсудің эксиенсивті және интенсивті түрлерін ажыратуға болады. Бірінші
Ал экономикалық өсудің интенсивті түрі кезінде қолданылатын еңбек, капитал
Экономикалық өсудің интенсивті түрі неғұрлым тиімді және сапалы жасалынған
ХХ ғасырда етек алған ғылыми-техникалық революция жағдайында батыстың индустриалды
Экономикалық өсуді өндіріс пен олардың факторларының нәтижелерінің өзгерістерін көрсететін
Экономикалық өсуді сипаттау үшін бірқатар көрсеткіштер қолданылады. Олардың көмегімен
Экономикалық теорияда жиынтық ұсыныс жағындағы факторларды бөліп көрсетеді. Оларға:
А) табиғи ресурстардың көлемі мен сапасы
Б) еңбек ресуртарының көлемі мен сапасы
В) негізгі капиталдың көлемі
Г) ғылыми техникалық прогрестің деңгейі.
Жиынтық сұраныс факторларынан жоғарланған ұлттық өнімді сатуға байланысты және
Факторлардың маңыздыларының бірі еңбек шығындары табылады. Бұл фактор біріншіден
Әйтсе де еңбек шығындарын жұмысбастылар санымен өзгерту нақты жағдайды
Сандық факторларымен қатар еңбек күшінің сапасы мен сәйкесінше өндіріс
Экономикалық өсудің келесі маңызды факторы болып капитал табылады. Ол
Экономикалық өсудің тағы бір маңызды факторы – жер, нақтырақ
Әйтсе де, көлемді табиғи ресурстардың қолда болуы әр уақытта
Ғылыми – техникалық прогресс экономикалық өсудің басты құрылғысы. Ол
Мемлекет экономикалық өсуді реттеуде маңызды рөл атқарады және ол
Кейнсиандықтар экономикалық өсуді сұраныс факторларының көзқарасы жағынан ғана қарастырады.
Кейнсиандарға қарама-қайшы «ұсыныс экономикасының» жақтаушылары экономикалық жүйенің өндірістік потенциалын
Әртүрлі теориялық бағыттардың экономистері экономикалық өсуді ынталандырудың басқа да
Экономикалық өсуді ынталандырудың мүмкін болатын әдістерінің көптігі мен қиыншылықтарына
Жоғарыда айтылғандардың бәрінен келесідей келесідей қорытындыны айтуға болады:
Экономикалық өсуді жан басына шаққандағы нақты ЖҰӨ-нің өсуі немесе
Экономикалық өсу келесі факторлармен анықталады: табиғи және еңбек ресурстары,
Экстенсивті өсу кезінде жұмыссыздық жеңгейінің қысқаруына қол жеткізіледі және
Дамудың экстенсивті түрінде жұмысшылардың көбісі жоғары маманданбаған.
Экстенсивті өсу көбінесе тоқыраушылық сипатқа ие. Іс-жүзінде техникалық прогресс
Дұрыс салықтық және инвестициялық саясат кезінде мемлекет экономикалық өсуде
Жоғарыдғы мәселелерді қарастыра келе дамудың экстенсивті жолы өзін сарқып
ΙΙ-бөлім.ҚР-ғы экономикалық өсу және өндірістің тиімділігін арттырудың негіздері
2.1 ҚР-ның экономикалық өсуді қамтамасыз ететін
индустриялы-инновациялық саясаты
Дамыған елдер тәжірибесі бойынша тек қана нарықтық принциптер негізінде
Көптеген дамушы елдер табиғи ресурстарға бай бола тұра, тұрақты
Қазіргі таңда ел экономикасы дамудың шешуші факторлары – ғылым
Жапондықтар жаңа өнімді ойлап табу және оны жасап шығару
Ал Қытайда жаңа техника мен жоғары технологияны өндіріске енгізумен
Ал Корея Республикасының /Оңтүстік Корея/ ғылым мен техниканы соңғы
Финляндия 1991 жылға дейін экспортының жартысын КСРО-ға жіберетін. КСРО
1990 ж. бүкіл КСРО елдерінің экономикасында жағымсыз жағдай қалыптасты.
Нарыққа көшу процесі аяқталғаннан кейінгі жылдарда экономиканың жанданып дамуышикізат
Әрбір ел дүниежүзілік нарықта өз орнын тауып, үлесінен айырлмауға
Іс жүзінде ғылыми зерттеулер мен инновациялық процестерді мемлекеттік қолдаудың
Ғылыми зерттеулерге мемлекеттің тікелей қатысуымен мемлекеттік бюджеттен қаржыландыратын
Қайтарымсыз негізде субсидиялар бөлуде мемлектетті емес лабораторияларда іске асырылатын
Ғылыми-техникалық зерттеулер мен тәжірибеге инвестиция бөлінген жеке бизнеске салық
Мемлекетті қаржылық қолдау және инновациялық құрылымдарды құру үшін оған
Бұл мәселелердің шет елдерде қалай шешілетініне назар аударып көрелік.
Жапонияда инновацияларға ІІ дүниежүзілік соғыстан кейін көп көңіл бөліне
Инновациялар саласындағы мемлекеттің 2 қызметін атауға болады.
Мемлекет
Құқықтық-нормативтік жағынан Бюджеттен немесе басқа
қаматамасыз етеді көздерден қаржыландырады
Ал мемлекет инновациялық саясатты солар арқылы жүргізеді. Шағын кәсіпорындар
Мемлекттік деңгейде кәсіпорындарға мынадай қолдау көрсетеді:
Мамандандырылған мемлекеттік мекемелер (шағын инновациялық кәсіпорындарға кеңес беретін комиссиялар,
Қаржылық кепіл беру мен қаржылық көмек көрсету;
Оны 59 филиалы бар мемлекттік қаржылық корпорация, 102 филиалы
Шағын және орта бизнесті қолдаудың жапондық жүйесінің негізгі элементі
Жапонияда орталық банктер кредиттің 47%-ын, ал жергілікті коммерциялық банктер
Шет елдер тәжірибесінен инновацияны дамытудағы мемлекеттің рөлінің өте маңызды
Экономикалық ғылымдар және экономикалық даму тәжірибесі көрсеткендей инновациялық дамуда
Ал ЖІӨ-нің 0,5%-ға өсуімен экономикалық дағдарыс кері бұрылып экономикалық
Еліміздегі стратегия жүзеге аспағандағы және асқандағы ЖІӨ-нің құрылымының болжамы
Еліміздегі инновациялық саланы мемлекеттік қолдауды ҚР-ның «Инновациялық қызмет» туралы
Инновацияның басым бағыттарын анықтап, инновациялық бағдарламаларды жасау.
Мемлекттің инновациялық саясатын жүзеге асыратын қажетті инвестицияны жұмылдыруды ұйымдастыру
Инновациялық инфрақұрылымды құру.
Мемлекеттік бюджеттен инновациялық бағдарламалар мен жобаларды мақсатты қаржыландыру.
Бәсекеге жарамды өндірісті құруға мемлекеттің араласуы.
Мемлекттік тапсырыспен орындалатын инновацияларды міндетті түрде нарықпен қамтамасыз ету.
Отандық инновацияларды шетелге шығару.
Елімізде ғылыми-техникалық инновациялық бағдарламаларды дамыту үшін арнайы даму институттары
Алдыңғы уақыттарда экономикалық өсу факторы ретінде посткеңестік елдерде инновация
ҚР-ның бүгінгі таңдағы ұлттық инновациялық жүйесі негізінен үш құрылымдық
ҒЗТКЖ ұйымдары, яғни бұған ғылыми зерттеу институттары, инкубаторлар, инновациялық
Мемлекеттік реттеудің тікелей және жанама құралдары: заңдар, жарлықтар, стратегиялар,
Қаржылық институттар: банктер, инвестициялық, сақтандыру және зейнетақы компаниялары, инновациялық
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға өтпелі кезеңінде экономикада кәсіпкерлік қызмет
Әйтсе де бұл инновациялық жобаларға көптеген қаржы қажеттілігі туындап
Ал Ұлттық инновациялық қор геостационарлық спутникті құру және іске
Индустриялық саясат дегеніміз мемлекттік бәсекеге түсуге қабілетті және тиімді
Яғни еліміз осы мәселелерді шешіп жоғары бәсекеге қабілетті алдыңғы
Стратегияның негізгі мақсаты – бәсекелестікке шыдайтын, импорт алмастырушы және
Индустриялы-инновациялық даму бағдарламасына сәйкес біз экономиканың шикізаттық бағытынан арылып,
Енді осы тұрақты экономикалық өсудің бүгінгі таңдағы ең негізгі
Стратегияның басты мақсаты шикізат бағытынан қол үзуге ықпал ететін
Өңдеуші өнеркәсіпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге қабілетті
Дүниежүзілік экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстанның қазіргі таңдағы экономикасының дамуында
экономиканың бір жақты шикізатты бағыттылығы;
әлемдік экономикаға ықпалдасудың әлсіздігі;
ел ішіндегі салааралық және өңіраралық ықпалдасудың босаңдығы;
ішкі нарықта тауарлар мен қызметтерге тұтыну сұранысының мардымсыздығы (шағын
өндірістік және әлеуметттік инфрақұрылымның жеткілікті дәрежеде дамымауы;
кластерлік желілердің дамымауы, яғни кәсіпорындардың бір орталыққа шоғырланбауы;
мұнай-газ және кен-металлургиялық кешенге жатпайтын экономика салаларында қорлардың тез
кәсіпорындардың жалпы техникалық және технологиялық артта қалушылығы;
ғылыми зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық (ҒЗТКЖ) қаржының аз бөлінуі;
ғылым мен өндіріс арасында ұтымды байланыстың болмауы;
мамандарды және жұмысшы кадрларды даярлау мен қайта даярлаудың қазіргі
экономиканың өңдешуі секторына инвестициялар салуға отандық қаржы институттары үшін
ЖІӨ-нің 1 долларына электр энергиясының жұмсалу деңгейі бойынша, сондай-ақ
Қазақстан кәсіпорындарының негізгі қорлары құлдырау алдында, 2001 жылдың басында
Осы мәселелерді шешу қызметі барысында стратегияның келесі міндеттерін атап
өңдешуі өнеркәсіпте орташа жылдық өсу қарқынының 8 – 8
өңдеуші өнеркәсіптің негізгі қорларының өнімділігін арттыру;
кәсіпкерлік құрылымды қалыптастыру, бәсекелестік артықшылықты жетілдіретін қоғамдық институттарды қамту,
ғылымды көп қажет ететін жәнежоғары технологиялық экспортқа негізделген өндірістер
сапаның әлемдік стандартына көшу;
дүниежүзілік ғылым – техникалық және инновациялық процестерге қосыла отырып,
Осы стратегияны іске асыру мерзімі 2003-2015 жылдарды қамтиды және
І кезең. 2003-2015 жылдар аралығын қамтиды;
ІІ кезең. 2005-2010 жылдар аралығын қамтиды;
ІІІ кезең. 2010-2015 жылдар аралығын қамтиды.
Күтілетін нәтижелер: Индустриялық саясатты белсенді жүргізу экономиканың өсу қарқынын
Әлемдік тәжірибе көрсеткеніндей, нарықтық экономикалы мемлекет экономикада құрылымдық өзгерістерді
Проблемаларды шешу және Стратегия аясында алға қойылған мақсаттар мен
Экономиканы мемлекеттік реттеу әдістері мен саясатын жетілдіру жөніндегі жекелеген
Қорытындылай келе, индустриялы шараларды атқаруымыз керек:
елдегі инновациялық -инновациялық саясатты жүзеге асыруда келесідей күштерді қалыптастыру
мемлекеттік мекемелердің қызметін индустриялы-инновациялық дамудың мақсаттарына сәйкес қайта құру.
индустриялы – инновациялы дамуды халық арасында насихаттау;
отандық өнімдердің халықаралық нарықтарда бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін әлемдік
инновациялық қызметке мемлекеттік қолдау көрсету, шағын инновациялық бизнесті ынталандыру.
2.2 Қазақстандағы өнеркәсіптік өндірістің тиімділігін арттыру
Қазақстан өнеркәсібі Кеңес Одағы кезінде шикізат өндіру бағытында, шикізат
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі алғашқы жылдары ұлттық экономиканың шикізат бағыттылығын
Қазақстандағы жалпы трансформация, оның құрамындағы меншік қатынастарын қатйа құру
Өнеркәсіптік өндірістің тиімділігін арттырудың негізгі шарттарының бірі, оның қоғамдық
1. Қазақстанда өндіністің шоғырлануы аса жоғары болып табылады. Республиканың
- ұлттық және мемлекттік компаниялар (15-ке жуық);
- акционерлік қоғамдар, мемлекетпен құрылған және жеке жобалар бойынша
- жеке корпорациялар, нарықтың өзін-өзі құру әдісімен құрылған бірлестіктер
- ТҰК-лардың қазақстандық бөлімдері.
Компаниялардың салалық шоғырлануын талдау кезінде барлық инвестициялардың 80-90 %-ы
Сонымен жоғарыда атап сипаттағандай шоғырландыру барлық ірі саналатын кәсіпорындардың
Өндірісті шоғырландырудың мәні кәсіпорындардың көлемін нығайтуда – абсолютті шоғырландыруды
Өндірістік шоғырландыру үш негізгі формада іске асады:
әмбебап түрдегі кәсіпорындардағы әрқилы өндірісінің шоғырлануы;
айрықша кәсіпорындардағы біртекті өнімдерді өндірудегі шоғырландыру;
бір кәсіпорын ішіндегі өндірісінің өзара байланысын үйлестіру негізіндегі шоғырландыру.
Бірінші шоғырландыру формасы машина жасауда сипатталса, екінші барлық өндіруші
Айрықша бағыттағы ірі кәсіпорын және комбинат – бұл екі
Өнеркәсіпті нығайту процесіндегі негізгі бағыт шоғырландыру мен орталықтандыру формасы
Өндірісті нығайту, тиімділігін арттыру қай деңгейде және қалай іске
Өнеркәсіптегі өндірістің шоғырлану тиімділігі – кәсіпорын мен өндірістің көлемінің
Маманданудың экономикалық тиімділігі – бұл өндірістің техникалық
деңгейі мен ұйымдастырушылық жоспарлы шаралардың нәтижесі. Ұйымдастырушылық – жоспарлы
Мамандану – қоғамдық өндірістің тиімділігін жоғарылатуыш маңызды фактор болып
Яғни, мамандану ғылыми-техникалық процесті дамытады.
Маманданудың рационалды даму қоғамдық өндірісті жетілдірудің барлық жақтары мен
Өнім өндіруге ағымдағы шығындар мен оны тұтынушыларға жеткізудің тасымалдау
Капитал салымдарын үнемдеу және оның қайтарылу мерзімі;
Өнім өндірудің мамандануынан жылдық экономикалық әсер.
Маманданудың экономикалық тиімділігі бірқатар факторлармен
анықталады:
Мамандану өнім өндірісі үрдісін ұсақ операцияларға бөлу үшін жағдай
Мамандану өндірістік үрдісті бөлу арқылы өндірісті кешенді механизациялау мен
Мамандану қызмет ететін құралдарды толық пайдалануға мүмкіндік жасайды. Әрбір
Машина өнімділігі жоғары болған сайын, ол өндіруге маманданған өнім
Мамандандырылған кәсіпорындарда өндірістің техникалық деңгейі әмбебап өндіріске қарағанда анағұрлым
Мамандану кәсіпорынның өндірістік құрылымын, яғни негізгі, қосалқы және қызмет
Маманданудың әсерінен тұтынушылар және жабдықтаушылармен тұрақты байланыс пайда болады,
Өндірістің мамандануы шағын бизнестің дамуы мен тұрақтануына жағдай жасайды.
Маманданудың дамуы тек жағымды әсер ғана емес, кері әсерін
техника мен технологияларды қолдану, өндірістік циклдың азаюы, өзіндік құнның
Мамандану мен кооперациялаудың кемшіліктеріне келесілерді жатқызу
керек:
кооперациялау радиусының артуына байланысты өнім бірлігіне тасымалдау шығынының артуы;
жұмыстағы монотондық, сондықтан осы жағдайдың жұмысшыға кері әсерін азайту
Жоғарыда келтірілген жағымды және кері әсерлерді мамандануды жоспарлау және
Маманданудың дамуы - өнеркәсіптің қарқынды түрде өсуі мен жетілдірудің
Жоғарыда қарастырылған салаларда мамандану айқын көрініс тапқан. Қазақстанда маманданған
Республикадағы ең ірі машина жасау бағыты – тракторлық және
Мұнай-газ жабдықтарын жасау өнеркәсібінің мақсаты – жағымды жағдайларды жасау,
Қорытындылай келе, мамандану және оның салдары ретіндегі кооперациялау экономикаға
Өнеркәсіптік өндірістің тиімділігін арттырудың негізгі шарты, қоғамдық ұйымдастырудың жетілдіру
Өнеркәсіптегі орналастырудың басты қағидасы өнеркәсіптік өндірісті шикізат көздеріне жақындату,
Өндірістің тиімділігіне сайып келгенде орналастыру мәселесінде табиғи-экономикалық, ээкономикалық-саяси факторлары
2.3 Жаңа технологиялық өндірістердің дамуы мен өндірілуінің тиімділігі
Қазіргі кезде әлемде және отандық экономикада терең әлеуметтік-экономикалық өзгерістер
Экономикалық ғылымдар және экономикалық тәжірибесі көрсеткендей инновациялық дамуда жаңа
Егер, өткен шаққа көз салатын болсақ, Кеңестік Одақ кезеңінде
70-80-ші жылдары СББ бар станоктардың негізінде автоматтандырылған бағдарламалау жүйелері
Қазақстанның станок-құралдық өнеркәсібі негізгі қор құрайтын сала ретінде өнеркәсіптің
Станок жасау саласының қор құраушы рөлі өнім шығару көлемініңЖІӨ
Экономиканың әлемдік дамуы келешекте мәшіне құрылысының келесідей салалары приоритетті
Осыған сәйкес приоритетті салаларда өндірілетін техниканың жоғары деңгейін қамтамасыз
Дүние жүзіндегі мәшіне құрылысының дамуын зерттеу металл өңдеу технологияларында
Осыған сүйеніп техникалық дамудың келесідей бағыттары болжамданады:
ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдаланумен және автоматтандырылған жабдықтардың (өңдеу орталықтарының, икемді
ірі өндірістік сипаты бар салалар үшін шығындарды төмендетіп, өндірісті
өңдеуші мәшінелердің құрылымындағы тиімді өзгерістер орын ауыстыруда, осі бойынша
келешектің станоктары өндірістьің қоршаған ортаны қорғау, ресурстарды екінші реттік
келешектіңғ станоктарына ашық конфигурациялы сандық басқару жүйелері, опеациялық жүйелер
болашақтағы күрделі жабдықтарджа жұмыс істеу үшін жоғары мамандалған қызметкерлер
Әлемдік тәжірибе бойынша өзіндік станок құрылыс дамуы мемлекеттің маңызды
Компьютерлді интеграцияланған өндірістер бпарлық КИӨ-ге ортақ үш ерекшекліңктерімен сипатталады.
Ғылыми және техникалық тұрғыдан күрделі өнімдерді шығаратын жоғарғы деңгейлі
Мәшіне құрылысы саласы АЗ-да қажеттігін анықтайтын басты факторлар:
өнімнің әр түріне тұтынушылардың тілектерінің дербесмтігінің артуы. Оларды уақытында
сапаға талаптардың қатаң болуы (өнімді сертификаттау тәжірибесінің кеңеюі және
технологиялық процестің автоматтандырылуы тек жоғары деңгейде болғанда ғылыми өнімге
Автоматтандырылған зауыттың өндірістік жабдықтары әр түрлі технологиялық қызметтері бар
Өндірісті басқарудың автоматтандырылу және ақпараттандырудеңгейінің жоғары болуы АЗ қызмет
КИӨ-тің артықшылықтары оларды әр түрлі бұйымдарда жасау үшін: мәшіне
Кең технологиялық номенклатуралық станоктарды жасап шығаратын әлемдік алдыңғы ұатарлы
Оларды Қзазақстанда құрудың мақсаттары:
Осындай жүйелерді құрудың тәжірибесін алу, қазақстандық мәшіне құрылысы саласының
Мәшіне құрылысында да, өнеркәсіптің басқа салаларында да пайдалануға жарамды
Еңбектің қоғамдануы. Жаңа дәуірді СББ бар компьютерлер мен технологиялық
Автоматтандырылыған зауытты құру елеулі дәрежеде нақтылы шарттардан тәуелді. Ал
АЗ ұйымдасу құрылымының негізінде келесідей қағидалар жатыр:
өндірістің толық жете мамандануы және кең кооперация;
технологиялардың операциялардың интеграциясы мен өңдеу және жинаудың жиынтық технологиясын
басқарудың орталықтандырылмауы мен ақпаратпен қамтамасыз етілуі;
өндіріс объектілерін рационалдау.
Сонымен қатар, АЗ құрудың жаңа қағидаларына ұйымдастыру мен басқарудың
Әрине, КИӨ пайдаланудан белгілі бір тиімділік болады:
Экономикалық эффект. АЗ құру туралы шешім қабылдау, ең алдымен,
Бүкіл өндірістік процеске қатысты инновацияларды табыс өсуінің немесе шығындар
Жоғары технология объектісін – АЗ құру – елеулі ивестияларды
Әлеуметтік эффект. АЗ ендіруде негізгі өгерістер «адам-мәшіне» жүйесінде өтеді:
Ең алдымен бұл – маманның квалификациясының өзгеруі, оның жауапкершілігінің
АЗ түрлі өндірістерге өтудің маңызды әлеуметтік жетістік – қызметкерлердің
КИӨ өндірістік қызметте физикалық және ой еңбектерінің үйлесуін қамтамасыз
Бірақ, КИӨ кезеңінің басталуы адамдарға тек тиімділікті әкеп қана
АЗ өмір циклінің барлық элементтері бойы автоматизация деңгейінің артуы
АЗ дамуы зауыт мамандарын даярлауға және қайта даярлау үшін
Квалификация еңбекті бағалаудың жалғыз критерийі болмайды, өйткені еңбек коллективті
АЗ профессионалды-квалификациялық құрылымды қайта құру процесі күрделі құбылыс. Оның
Персоналды қайта оқытудың, оны өндірістік жағдайларға бейімдету проблемаларынан басқа,
КИӨ дамуы өзінен-өзі еңбек нарығындағы жағдайдың тұрақтандыруына алып келмейді.
АЗ құруда автоматтандырылған мәшіне жүйесінде адам еңбегінің қоғамдану мәселесі
Тәжірибенің көрсетуі бойынша, технологиялық, экологиялық ұйымдастырушылық және адамның өзара
Еңбектің қоғамдануы – АЗ құру жолында шешілуге тиісті негізгі
Жоғарыда айтылғандай, еңбектің қоғамдануы санитарлық-гигиеналық жағдайлары да, қауіпсіздіктің дамыған
Экологиялық эффект. АЗ маңызды проблемалардың бірі қоршаған орта мен
АЗ құруда ауа бассейнін қорғауға үлкен көңіл бөлінеді. АЗ
Өндірістік мекемелерде максималды экологиялық тиімділікті қамтмасыз ету үшін отандық
материалдардың қалдықтарын минималдауды қамтамасыз ететін технологияларды қолдану, қалған қалдықтарды
технологиялық жабдықтарды істейтін жұмысшыларды ММС кесуден, булар мен аэрозольдерден
технологиялық материалдардың (су және т.б.) шығындарын қысқарту;
өнімді бояуда ауа мен қызметкерлерді қорғау шаралары.
Қорытындылай келе, Қазақстанның АЗ пен ИӨЖ құру бойынша тәжірибесі
Қазір Қазақстан стратегиялық таңдау алдында тұр. Бұл таңдау оның
Қорытынды
Дамыған елдер тәжірибесі бойынша тек қана нарықтық принциптер негізінде
Көптеген дамушы елдер табиғи ресурстарға бай бола тұра, тұрақты
Қазіргі таңда ел экономикасы дамудың шешуші факторлары – ғылым
Дүниежүзілік экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстанның қазіргі таңдағы экономикасының дамуында
экономиканың бір жақты шикізатты бағыттылығы;
әлемдік экономикаға ықпалдасудың әлсіздігі;
ел ішіндегі салааралық және өңіраралық ықпалдасудың босаңдығы;
ішкі нарықта тауарлар мен қызметтерге тұтыну сұранысының мардымсыздығы (шағын
өндірістік және әлеуметттік инфрақұрылымның жеткілікті дәрежеде дамымауы;
кластерлік желілердің дамымауы, яғни кәсіпорындардың бір орталыққа шоғырланбауы;
Осы мәселелерді шешу қызметі барысында стратегияның келесі міндеттерін атап
өңдешуі өнеркәсіпте орташа жылдық өсу қарқынының 8 – 8
өңдеуші өнеркәсіптің негізгі қорларының өнімділігін арттыру;
кәсіпкерлік құрылымды қалыптастыру, бәсекелестік артықшылықты жетілдіретін қоғамдық институттарды қамту,
ғылымды көп қажет ететін жәнежоғары технологиялық экспортқа негізделген өндірістер
сапаның әлемдік стандартына көшу;
дүниежүзілік ғылым – техникалық және инновациялық процестерге қосыла отырып,
Осы стратегияны іске асыру мерзімі 2003-2015 жылдарды қамтиды және
І кезең. 2003-2015 жылдар аралығын қамтиды;
ІІ кезең. 2005-2010 жылдар аралығын қамтиды;
ІІІ кезең. 2010-2015 жылдар аралығын қамтиды.
Қорытындылай келе, Қазақстанның АЗ пен ИӨЖ құру бойынша тәжірибесі
Қазір Қазақстан стратегиялық таңдау алдында тұр. Бұл таңдау оның
Қолданылған әдебиеттер тізімі
М. Тодоро « Экономическое развитие» - М. 1995 г.,
Аубакиров Я. А «Экономикалық теория» - 1999ж. Алматы, 135
Костюк В.К «История экономических учений» М-1997 г. 57 бет
Х. Худокормов В. «История экономических учений» -М. 1994г., 237
А.Смит. Исследования о природе и причинах богатства народов.М: 1991,
Курс предпринимательства В. Я. Горфинкель, В.А. Швандер – М.1997
А.С. Храпунов. «Региональная экономика г.Алматы». –А. 2000г.
Тургинбаева С.А. Менеджмент в малом бизнесе. Алматы. 2000г.
Оразәлі Сәбден. XXΙ ғасырға қандай экономикамен кіреміз. – Алматы:
Баймұратов О. Национальная экономическая система. – Алматы: Атамұра, 2001.
Ахметгалиев Б. 10 лет: Казахстан и интеграция. – Алматы:
Аубәкіров Я.А. Экономикалық теория. (авторлармен бірлесе) Алматы, 1999. –
Алиев О.Ж. Общая теория и структура предмета теоретической экономики
Рикардо Д. Соч. Т.» М, Госполитиздат, 1955, с. 89
Человеческое развитие в Казахстане. – учебник / под общ.
К. Маркс, Ф.Энгельс. Соч. Т.46, ч2,с221
Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика. Пер. С
Друкер П. Нарық: как выйти в лидеры. Практика и
Шеденов У.К., Ильясов Д.К. Теория маркетинга и менеджмента в
Гэлбрейт Дж. Экономические теории и цели общества. – М.:
Иноземцев В. Структурирование общественного производства в системе постиндустриальных координат
Марцинкевич В.И. США:человеческий фактор и эффективность в экономике. М,
Шеденов У.К. Сфера обслуживания: экономика развитого социализма и удовлетворение
Есентугелов А. Путь Казахстана к рынку был долгим и
Л. Эрхард. Благосостояние для всех. – М.: Дело, 2001.
Сатубалдин С.С. Азиатский кризис и экономика Казахстана /
Кабдиев Д.К. Рост государственного регулирования в условиях к переходу
26.Оспанов С.С. Модели межотраслевого баланса – основной инструмент стратегического
Елемесов Р.Е. Переходная экономика: проблемы методологии и теории. –
Шеденов У.К. Региональные аспекты комплексного развития экономики РК в
Парамонов В.В. Экономика Казахстана (1990-1998гг.). – Алматы: Ғылым, 2000.
Мамыров Н.К. Ихданов Ж. Государственное экономики в условиях Казахстана.
Қазақстан Республикасының идустриалдық – инновациялық дамуының 2003 – 2015
Есайдар У.С. Кәсіпорынлардың инновациялық қызметін мемлекет тарапынан реттеу қажеттілігі.
5
Экономикалық өсу факторлары
Ұлттық шаруашылықтың циклдік өсу қарқыны
Экономикалық қарқынның факторлары
Экономикалық өсудің типтері мен факторлары
Бименгиева Экономикалық теория
Экономикалық өсу және оның түрлері.
Экономикалық өсудің типтері, тиімділігі мен сапасы
Экономикалық өсу және экономикалық цикл
Экономикалық жүйе: мәні, элементтері және даму сипаты
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУДІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЛАРЫ МЕН ОНЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК ШАРАЛАР