Жерге меншік құқығы
ЖОСПАР
КІРІСПЕ.............................................................................3
ТАРАУ І. Жер өндіріс факторы ретінде
1.1. Жер ресурсының экономикалық мәні..................................5
1.2. Жерден алынатын табыс – рента ....................................10
ТАРАУ ІІ. Жерді иемдену және иелену
2.1. Жерді жекешелендірудің қажеттігі мен маңызы....................17
2.2. Жерге меншік құқығы....................................................22
2.3. Жерді жекешедендіру әдістері.........................................24
ТАРАУ ІІІ.
Қазақстан Республикасындағы жерді жекешелендірудің мәселелері......................................................................27
ҚОРЫТЫНДЫ..................................................................32
ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР...........................................34
КІРІСПЕ
Бірнеше жылдан бері қоғамдық пікірдің қозғау салып, сан
Бұл өткен он төрт жылдың ішінде біз жасаған
Жерді жеке меншікке беру әр елде өз деңгейіне
Ал дамыған капиталистік елдерде жерге жеке меншіктен гөрі
Біздің елде де жалға беру бар. Осы жалға
Мұның өзі ауыл-селодағы өндірістік күштердің дамуына қолбайлау болып
Осы жоғарыдағы аталғандардың қаншалықты дұрыс екендігін түсіну үшін
– Жекешелендірудің қажеті мен маңызын айқындау;
– Жалпы жеке меншік енгізу деп отырмыз,
– Меншік иесінің жерден алатын табысын қарастыру;
– Еліміздегі жерді жекешелендірудің мәселелерін талдау;
Тарау І. Жер өндіріс факторы ретінде.
Жер ресурсының экономикалық мәні.
Ауыл шаруашылығының ресурстар жөнінде негізгі орынды жер ресурстары
Жер аграрлық экономиканы шектеуші фактор болып табылады. Адам
Өндіріс құралы ретінде жердің өзіндік ерекшелігі бар, олар
Біріншіден, жерден басқа өндірістің барлық құралдары – бұған
Дұрыс пайдаланылған жер тоөбайды, нашарламайды, керісінше, өз қасиетін
Ал өндірістің өзге құралдары еңбек үрдісінде қолданылып, тозады,күні
Екіншіден, жер таптырмайтын дүние, оны өндірістің басқа құралдарымен
Үшіншіден, жерді өндіріс құралы ретінде пайдалану орын тұрақтылығымен
Төртіншіден, жер учаскелері құнарлылығы, бедері, орналасқан орны бойынша
Жердің механикалық және химиялық қасиеттерімен анықталатын құнарлығы болуы
Жер қоры сипат бойынша жеті категорияға бөлінеді:
Ауыл шаруашылық өнімін өндіруге арналған, ауыл шаруашылық мақсаттарындағы
Тұрғын үй мекендер шекарасы шеңберінде тұрғын мекендерге қатысты
Өнеркәсіп, көлік байланысы, қорғаныс жерлері мен ауыл шаруашылығына
Табиғатты қорғау, сауықтыру, тыңайту жөніндегі тарихи – мәдени
Орман қорының жерлері.
Су қорының жерлері.
Мемлекеттік қор жерлері.
Қазір адамдар өздеріне керек қоректік заттардың 88%-ін егістік
Қазақстан жер көлемі бойынша тоғызыншы мемлекет. Оның жалпы
Қазақстанның жер көлемі көп болғанымен, шаруашылыққа қолайлы жерлері
Қазақ елінің бар байлығы жерінде дейміз. Халық жерсіз,
Бұл міндеттерді шешуге жер кадастрын әзірлеу мен қолдану
- Жер пайдаланушыларды мемлекеттік тіркеу;
- Жерді сандық және сапалық есепке алу;
- Топырақтың сапасын айыру;
- Жерді экономикалық бағалау.
Жер пайдаланушыларды мемлекеттік тіркеу мен жерді есепке алу
Топырақтың сапасын айыру жер қабатын жіктеу, арготехникалық және
Жерді экономикалық бағалау жерді өндіріс құралы ретіндегі экономикалық
Сөйтіп, жерді экономикалық бағалау ауыл шаруашылық емес,
Мемлекеттің жер қатынастарына субьект ретінде тиімді пайдалану мен
Жер табиғи обьект ретінде, өмір сүретін орта ретінде
Жердің ауыл шаруашылық өндірісінің мәңгілік құралы болуы да
1.2. Рента жерден алынатын табыс ретінде.
Рента алушылардан, кәсіпкерлік қызметті талап етпейтін капиталдан, мүліктен
Жер рентасы жер меншігінің шығуымен байланысты пайда болады.
Жерге жұмсалған капиталдан алынатын проценттің жер рентасының сондай
Сонымен қатар жер рентасы формасында ол әлі тікелей
Қоғамдық дамуының нәтижесінде жер рентасының өзіне тән өзгешелігі
Қоғамдық дамудың нәтижесінде жер рентасының мөлшері қоғамдық жиынтық
Сонымен бір жер рентасының өзіндік ерекшелігі егіншілік өнімдерінің
Ауыл шаруашылығы өнімдеріне сұраным нашар жерлерді өңдеуге қажеттілігін
Шынында келгенде рента дегеніміз жай әншейін монополиялық
Мұндай жағдайда рента құнның, дәлірек айтқанда, таурлардың қосымша
Өнеркәсіп сияқты ауыл шаруашылығындағы үстеме пайданың табиғаты да
Нарықтық экономикада, жерге шаруашылық обьектісі ретінде монополия пайда
Құнарлығы орта және жақсы жерлерде өндірілген ауыл шаруашылық
Тағы да айтып өтетін жайт, дифференциалдық жер табысы
Дифференциалдық рента екіге бөлінеді: бірінші (І) дифференциалдық рента
Жалпы дифференциалдық рентаның пайда болу себебі – жерге
Ал енді бірінші дифференциалдық рентаға келетін болсақ, бұл
Жалпы бұл рента шаруашылықты экстенсивті жүргізгенде, пайда болады.
Ал екінші дифференциалды рента - егіншілікті интенсивті жүргізу
Екінші дифференциалдық рента, бірінші дифференциалдық рентаның басқаша көрінісі
Түрлі жерлердің құнарлылығындағы айырмашылық бірінші дифференциалдық рента жағдайында
Жалпы айтқанда ауыл шаруашылықтарындағы жалдамалы жұмысшыларды жалға алушы
Сонымен қатар бірінші дифференциалдық рента екінші дифференциалдық рента
Тарау ІІ. Жерді пайдалану және иемдену.
2.1. Жерді жекешелендірудің қажеттілігі мен маңызы. Соңғы
Осының бәрі жер қатынастарының сипатына және оларды Қазақстанның
Жерге байланысты өзгерістерді және жер реформасын жүзеге асыру
Бүкілхалықтық референдум нәтижесінде 1996 жылы 30 тамызда қабылданған
Жаңа жер қатынастарының қалыптасып, дамуы жағдайында оларды реттеу
«Жер туралы» заңда мемлекеттік заңды тұлғалардың жер пайдаланушылық
Жер пайдаланушыларды ұлттық және шетелдік деп топтастыруға болады.
Жерді шаруашылық айналымға кеңірек тарту қажеттігі жерге мемлекеттік
Дүниежүзілік дамыған елдерде жерге жеке меншік құқығының мазмұнына
ТМД елдерінің ішінде бір ғана Әзірбайжан мемлекетін алсақ,
Ал ертеңі үшін, халықтың келешегі үшін мұндай тиімді
Әдет-ғұрып, салт-дәстүрді негізге алып, жер үлестерін халыққа талдай
Нақты өмірде жерге шексіз жеке меншік мазмұны жер
Қазақстан Республикасы «Жер туралы» заңында айқындалған тағы бір
Бұл құқықтық міндеттерін заң актісі негізінде төмендегіше саралауға
біріншіден, жерді оның нысаналы мақсатына сай ма? Ал
екіншіден, тиісті санитарлық және экологиялық талаптарға сай өндіріс
үшіншіден, топырақтың құнарлығын нашарлатпауға, сондай-ақ жердің басқа да
төртіншіден, жер салығын оның ішінде жерді жалдау ақысын
бесіншіден, орман және су ресурстарымен басқа да табиғи
алтыншыдан, жер учаскесінде шаруашылық және басқа да қасиеттері
жетіншіден, жердің жай-күйімен пайдалануы туралы жер заңдарында белгіленген
сегізіншіден, басқа меншік иелерінен жер пайдаланушылардың құқықтарын бұзбауға;
тоғызыншыдан, топырақтың құнарлы қабатын сыдырып алу, оның біржола
оныншыдан, «Жер туралы» заң нормасына қайшы келмейтін сервитуттардың
Міне осы міндеттердің орындалуын – жер құқығы субьектілерінің
2.2. Жерге меншік құқығы.
Жер туралы заңдардың қағидалары мен міндеттері, жерге жеке
Қазақстанда жерге мемлекеттік және жеке меншік құқығы қарастырылған
Жер Кодексінің 43 бабында қарастырылатын мына жағдайлар қанағаттандырылуы
Ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскелері жеке меншік құқығымен
Осы мақсаттарға арналған жер учаскесіне жеке меншік құқығын
- Жер учаскесін жеке меншік құқығының Кодекстің
- Жер учаскесінің кадастрлық құнына қарай айқындалатын
Сонымен, жер комитетінен өзіне бөлінген алаңқайға мемлекеттік
2.3. Жерді жекешелендіру әдістері .
Қазақстан Республикасының «Жер туралы» заңында Қазақстан Республикасының азаматтарына
жер учаскелерін жеке меншікке пайдалануға беру;
жерді мемлекеттік қажеттер үшін қайтарып алу;
аудандық өкілдікті органның бекітуіне енгізу үшін ауыл шаруашылық
заңда бекітілген жағдайларға сай іздестіру жұмыстары үшін жер
жерді пайдалану мен қорғауды бақылауды жүзеге асыру;
мемлекеттік жер пайдаланушылардың жер учаскелерін ұзақ мерзімді жалға
заң актілерімен өз құзырына жатқызылған өзге де мәселелер.
«Жер туралы» заңда жергілікті өкілдікті органдардың және жергілікті
ауылдық елді-мекендер аумағының жер – шаруашылық жайғастыру жоспарларын
жергілікті атқарушы органдар мен ұйымдардың жер ресурстарын пайдалануы
ауылдық елді-мекендер мен ауыл округтерінің шекарасын өзгерту туралы
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары жер қатынасын реттеу саласында
Қазақстан Республикасының азаматтарына жер учаскелері меншікті үй шаруашылығын
Азаматтардың жеке мемлекеттік емес заңды тұлғалардың жеке меншігінде
Жер учаскелерін мемлекеттік меншіктегі жеке меншікке ақысын бірден
Қазақстан Республикасының азаматтарына көп пәтерлі үйлердегі баспана иелеріне
Қазақстан Республикасының азаматтары «Жер туралы» заңда белгіленген мөлшерде
Ауылдық жерлерде меншікті үй шаруашылығын үй маңындағы және
Жеке тұрғын үй құрылыс үшін – 0,10 гектар;
Бағбандық сондай-ақ саяжай құрылысы үшін 0,12 гектар.
Аталған мақсаттар үшін жер учаскелері тек бір ақ
Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген басқа жағдайларда.
Мал қоралары салынған, Қазақстан Республикасының азаматтарына мүліктік үлес
Жеке меншікке беруге болмайтын жерлерді жай пайдалануға беріледі.
Тұрақты пайдалану құқығымен жер учаскелері тек мемлекеттік жер
Егер жер учаскесі лицензиясы (патенті) немесе жер қойнауын
«Жер туралы» заңда азаматтарға жер учаскелерін берудің шарттары
Тарау ІІІ. Қазақстан Республикасындағы жерді жекешелендірудің мәселелері.
Қазіргі таңда Қазақстан халқын толғандырып отырған мәселелердің бірі
Қазақстан халқына «жерді жеке меншікке бөлу керек пе,
Мұны диаграмма бойынша көрсетейік:
2005 жылдың тамыз айында алынған Жер Комитетінің берген
Жердің 25% жеке меншікке беру ұсынысын негізінен Атырау
Сарапшылардың бұл мәселеге деген көз қарастары жерге жеке
Қазақстанда ауыл шаруашылығы жерлеріне мемлекеттік меншікпен қатар жеке
Елімізде әлемдік оң тәжірибеге сүйене отырып, жерге жеке
Ал сарапшылардың 13.5% жеке меншікті енгізуге мүлдем қарсы.
Атырау облысы республика аймақтары арасында жерлерінің шөлге айналу
Дегенмен жерге жеке меншік енгізу, жер базарын қалыптастыру
«Жердің қожасы кім болу керек?» деген сұраққа халықтың
Ауыл шаруашылығына 34.9
Қазақстан Республикасының барлық азаматтарына 28.1
Уақытша жер пайдалану құқығы барларға 22.7
Мемлекеттің шешуші акциялар пакеті бар 3.3
Ауыл шаруашылығы компанияларына 5.2
Ауыл шаруашылығы қоғамдастығына 4.0
Қазақстан Республикасының және шетел азаматтары 1.8
Жер беру мәселесін аймақтар тарапынан қарастырсақ, Шығыс Қазақстан
Жалпы социологиялық зерттеулер нәтижесінде ауыл шаруашылық жерлеріне жеке
Ел Президентінің Республика халқына «Қазақстан – 2030» атты
Сондықтан біз жерімізді көз қарашығындай сақтап, келер ұрпаққа
«Осы мәселені қалай шешеміз?» деген сұраққа мемлекет мынадай
«Жерге жеке меншік болмағандықтан жерде полигондардың ашылуы, жердің
Бірақ та бұл шешуші жол болмау мүмкін. Себебі,
Бұдан басқа жақтарды қарастырсақ, отбасылық және фермерлік шаруашылықтан
Президент бастаған талай шаруаларға әуелде тосырқай қарап, кейіннен
Қорытынды.
Жер әрбір қоғамда экономиканы дамытудың негізі болып саналады.
Жерді шаруашылық айналымға кеңірек тарту қажетігі жерге мемлекеттік
Жердің жеке меншікке беруге болмайтын жерлерді пайдалануға берді.
Жерді пайдалану құқығы тұрақты және уақытша болады.
Тұрақты пайдалану құқығымен жер учаскелері тек мемлекеттік жер
Уақытша жер пайдалану құқығын беру мерзімдері нысаналы мақсат
Рента алушылардан, кәсіпкерлік қызметті талап етпейтін капиталдан, мүліктік
Дифференциалдық рента – жерге шаруашылық обьектісі ретіндегі монополия.
Бірінші дифференциалдық рента – құнарлылығы жоғары жерден алынады.
Жердің ұсынысы шектеулі, ал сұраныс көп дегеннен шығатын
Жерді табиғи ресурс, Қазақстан Республикасы халқының өмірі мен
Жерді ұтымды пайдалану;
Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
Жерге келтірілетін залалды болғызбау немесе оның зардаптарын жою.
Жалпы, жерге меншік иесі болам деушілерге заңда көрсетілген
Қорыта келгенде, еліміздің әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі қолда бар
Осы ретте ата-бабаларымыздың бізге аман-есен тапсырып кеткен басты
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Қазақстан Республикасының Жер Кодексі, 22 қыркүйек.
Әкімбеков С., Баймухаметова А., Жанайдаров У. «Экономикалық теория»,
Әубәкіров Я. «Экономикалық теория негіздері»,
Осипова Г. «Экономикалық теория негіздері»,
Шеденов Ө., Байжомартов Ү. «Жалпы экономикалық теория» Астана,
Б.Ахметов «Жерге меншік құқығы қалай жүзеге асырылады», Егемен
Б.Ғұрыпбекова «Жер қорының түсінігі», Ақиқат №3/2004
Б.Еспайұлы «Иелі жер – киелі»,
Егемен Қазақстан 2003,14 ақпан
Г.Қантарбекова «Жерді жекешелендіру механизмдері», Саясат №9-10/2004
Ғ.Өтетов «Жерді жекешелендіру не береді?»,
Саясат №11/2005
М.Гүлейменова «Жер – қазақтың байлығы»,
Егемен Қазақстан 2004,19 наурыз
Н.Назарбаев «Жер тағдыры – ел тағдыры»,
Ақиқат №1/2005
2
Жерге меншік құқығы
Ресей Федерациясындағы жерге меншік және жер пайдалану құқығы
ҚР жерге жеке меншік құқығы
Жерге меншік құқығының жалпы сипаттамасы
Жерге меншік құқығының субъектілері
Қазақстан Республикасының жер құқығының негіздер
Жерге жеке меншік құқығын жүзеге асыру
Жерге жеке меншік құқығы және оны пайдалану
Ресей Федерациясындағы жерге жеке меншік пен жер пайдалану құқығының жалпы сипаттамасы
Меншік құқығының түсінігі