Жеткіншектер арасындағы кикілжің мәселесі
Мазмұны:
Кіріспе-----------------------------------------------------------------------------------------3
1. Жеткіншектердің жеке тұлға ретінде қалыптасуының ғылыми-теориялық негізі
Жеткіншек тұлғасы және оның қалыптасуының ерекшеліктері-------------6
1.2 Жеткіншек кезеңнің мәселесіне қатысты шетел және кеңестік психологтардың
2. Жеткіншектердің жеке тұлғасының қалыптасуына әсер етуші факторлар
Қарым-қатынас - жеткіншектік кезеңдегі тұлға дамуының
негізгі көрсеткіші--------------------------------------------------------------------------23
2.2 Жеткіншектер арасындағы кикілжің мәселесі----------------------------------38
3. Жеткіншектердің жеке тұлға ретінде қалыптасуындағы қарым-қатынастың рөлін зерттеу-------------------------------------------------------------------------------47
Қорытынды---------------------------------------------------------------------------------53
Қолданылған әдебиеттер тізімі---------------------------------------------------------55
Қосымшалар--------------------------------------------------------------------------------58
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Білім беру саласында жеке тұлғаның коммуникативтік мәдениетін,
Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңында білім беру жүйесінің басты
Жеке тұлға дамуындағы қарым-қатынас – білім мен
Жеке тұлға қарым-қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптастыру қажеттілігі мұғалімнің өз
Бұл мәселені ғалымдарымыз да жан-жақты қарастырған. Мысалы, Әл-Фараби, Ж.Баласағұн,
Педагогикалық үдерістегі мұғалімдер мен оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыруда қарым-қатынастың маңызы
ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ ғұламалары мен ағартушылары
Зерттеу тақырыбы «Жеке тұлға дамуындағы қарым-қатынастың рөлі».
Зерттеудің объектісі: жеткіншектер.
Зерттеудің пәні: жеке тұлға дамуындағы қарым-қатынастың рөлі.
Зерттеудің мақсаты: Жеке тұлға дамуындағы қарым-қатынастың рөлінің теориялық негізін
Зерттеудің болжамы: Егер жеке тұлға дамуындағы қарым-қатынастың рөлі
Зерттеудің міндеттері:
Жеке тұлға дамуындағы қарым-қатынастың рөлін теориялық тұрғыдан негіздеу, оның
Жеке тұлға дамуындағы қарым-қатынастың рөліне тәрбиенің ықпалы мен мұғалімдердің
Жеке тұлға дамуындағы қарым-қатынастың рөлін айқындап, оны іске асыру
Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негіздеріне философиялық, психологиялық, әлеуметтік
Зерттеудің әдістері: зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психологиялық, әлеуметтік, педагогикалық
Диплом құрылымы кіріспе, екі бөлімнен, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Жеткіншектердің жеке тұлға ретінде қалыптасуының ғылыми-теориялық негізі.
Жеткіншек тұлғасы және оның қалыптасуының ерекшеліктері
Жеткіншектік кезеңнің шектері шамамен балалардың орта мектептің V-VIII кластарында
Жеткіншектік кезеңнің баланың дамуындағы ерекше орны оның «өтпелі», «бетбұрыс»,
Жеткіншектің жеке басы дамуының аса маңызды факторы - оның
Осының бәрі ересектіктің дамуын анықтайтын алуан түрлі жағдайлар жасайды,
Жеткіншектердің ересектігінің дамуындағы жалпы бағыт әр түрлі және әрбір
Жеткіншекті тәрбиелеу бұл оңай іс емес. Олардың уақытының көп
Көптеген ата-аналар өз балаларын шын көңілдерімен жақсы көретіндігі анық.
Жеткіншектік бұл бала мен ересек адам жасының артасында тұрған
Бұл ата-аналарға балаларының барлық қылықтары ұнайды деген сөз емес.
Психология ата-аналар мінез-құлығының 4 негізгі стилін бөліп көрсетеді.
Жеткіншіктерге көз салсақ, олар әртүрлі болып келуі. Бірі жылдам,
Нәзік және ашық мінезді жеткіншектермен жұмыс істегенге қарағанда жараланғыш,
Жеткіншектің кері қылықтарын түсіндіруге болатын обьективті себептер бар. Біріншіден
Бұл жастың жалпы ерекшеліктер қатарына көңіл-күйдің өзгермелігі бірнеше полярлы
Жеткіншектің кері қылықтарының негізгі себептері мыналар болуы мүмкін: депрессия,
Жеткіншектің үнемі қандай да бір жиынға баруын ол үшін
Оны түсіну үшін біз мінездің жеке тұлғаның қайталанбайтын психологиялық
қабілеттермен (нақты жағдайда оның әрекет ете алуы)
танымдық стратегия (қабылдау және адаммен жағдайды бағалау)
Үміттермен (қандай да бір жағдайда мүмкін болатын адамның әрекеттеріне
құндылықтармен (адам үшін не нәрсе құнды маңызды және нақты
әрекет жоспарларымен (әрекеттер әдетке айналған, тәсілдермен тексерілген)
Кейбір психологтар ( мысалы америка психологы Р. Кэмбелл жеткіншектердің
Атақты орыс ғалымы, педагог П.Ф. Лесгафт «мектептік» деп атап
Қарым-қатынаста психологиялық кедергі маңызды орын алады:
Күйзеліс кедергісі (қайғыру кезіңде жалғыз болғысы келеді)
Ашу кедергісі (қандай да бір танысуға жауап)
Кері қайыру кедергісі (кірден, жағымсыз иістен жиіркену)
Ұнатпау кедергісі (Қандай да бір себепке байланысты ұнайтпайын адамымен
Күнә және ұялу кедергісі (күнә және ұялу нәтижесінде адаммен
Жағымсыз көңіл-күй кедергісі (өзіне барлық кері эмоцияларды қосады)
Ересектермен қарым-қатынас жеткіншек тұлғасының дамуындағы маңызды факторлардың бірі. Осындай
Егер ересек адам жеткіншекке деген көзқарасын өзгертпесе, онда жеткіншектің
Талас-тартыс - ересек адамның жеткіншектік кезеңде жеке адамның дамуымен
Егер ересек пен жеткіншектің арасындағы карым-қатынас ересектер қарым-қатынасының белгілі
Ересек адам мен жеткіншектің жеке қатынастарындағы сәттіліктің олардың арасындағы
Жеткіншектің жолдастарымен, құрдастарымен, сыныптастарымен қарым-қатынасы төменгі сыныптардағы балалардың қарым-қатынастарынан
Жеткіншекте, бір жағынан, құрдастарымен қарым-қатынас, бірлесіп іс-әрекет жасауға ұмтылу,
Жеткіншектің жолдастарының назарын өзіне аударуға, олардың ынтасын туғызып, жақсы
Кішкентай жеткіншек - жеке басының қасиеттері жағынан қоғамшыл. Балаларға
1.2 Жеткіншек кезеңнің мәселесіне қатысты шетел және кеңестік психологтардың
Жаңа әлеуметтік құбылыс - жеткіншек кезеңнің дамуына ең бірінші
Неміс романтизмі жан философиясы мазмұнында жеткіншек кезеңнің дамуы С.Холл
Кейінірек келе жеткіншек кезеңнің теоретиктері социогенетикалық үлгіден бас тартты.
Жеткіншек кезеңіндегі дағдарысқа байланысты барлық Батыс теоретиктері өз үлгілерін
Биологиядағы эволюциялық даму картасына сүйене отырып, жеткіншек кезең психологиясы
Егер индивидтің дамуы бір жағынан генетикаға тәуелді бағдарламаға негізделген
Р.Бенедикт 30-шы жылдары бихиовиористік бағыттағы үзіліссіз және дискретті негізделген
Курт Левин өзінің «Орта факторы» түсінігіне жыныс теориясына сәйкес
Курт Левин «Әлеуметтік жағдайды» Бенедикт теориясындағы топтық тәуелділіктің өзгеруімен
Курт Левин жеткіншек кезең психологиясындағы бірнеше маңызды мәселелерді көтерді:
Жеткіншектерді зерттеудегі ерекше орынды Э.Шпрангер теориясы алады. Ол индивидтің
Э.Шпрангер теориялары Бюллер еңбектерімен толықтырылды. Ол бозбалалық кезеңнің екі
Жеткіншектің кезеңдегі сексуальдылықтың өзгеруін психоаналитиктер біріншіден, обьектінің өзгеруімен байланыстырады.
Сонымен, классикалық психоанализ жеткіншек кезеңіндегі дағдарысты жыныстық жетілумен байланыстырады.
Мұндай әрекеттерді Салливин жасады. Ол өзінің теориясында монистикалық принципті
Психологиялық даму қажеттіліктер мен тұлғааралық қатынастардың дамуын анықтайтын баланың
Жеткіншектік жасқа дейінгі кезеңде 10-12 олар құрдастарын таңдап араласа
Бұл жағдайда индивидтің әрекеттер динамикасы екі тенденция бойынша анықталады:1)Тұлғааралық
Сонымен Г.С.Салливин жеткіншектер психологиясының дамуында қарым-қатынас гензисі деген мәселені
Жеткіншектер дамуының интеллектуальды аспектілері Жан Пиаже зерттеулерінің пәні болып
Сонымен, жеткіншек кезеңнің дамуы жайлы теориялар бұл кезеңдегі баланың
Жеткіншектер психологиясындағы теориялық міндеттердің жаңа кезеңде дамуы ХХ ғасырдың
1950 жылы Балалар институтында Гезеллдің жүргізген зерттеулері кең ауқымды
Айзенберг жеткіншек кезең дағдарысын бұл кезеңдегі өте терең өзгерістердің
Жеткіншек кезең өмір циклінің бес кезеңіне сәйкестенеді. Оның міндеті
60-80-шы жылдары жасалған эмперикалық зерттеулер жеткіншек кезеңді күйзелістен арылған
Тұтастай алғанда жаңашыл теориялар жеткіншек кезеңдегі дағдарыстың болуын қалыпты
Жеткіншек кезеңді зерттеу тарихындағы биологиялық эволюциялық эпигенетикалық даму үлгілері
Л. С. Выготский жастарды зерттеуде жаңа проблемалар: санадағы негізгі
Сонымен, жеткіншектік кезеңдегі «дағдарысты» түсіндіруде теориялық ой-пікірдің дамуы жеткіншектік
А. С. Макаренконың тәрбиелеу жүйесі - жеткіншектік шақтың ең
Бұл талқылаулар кезінде ересектер мен балалар тең жағдайда болды,
А. С. Макаренко жеткіншектің әлеуметтік белсенділігінің мәнін және жеткіншектер
Макаренконың орасан зор жеке беделінің түпкі негізі жеке адам
Ұжымда және ұжым арқылы жеке адамның қасиеттерін тәрбиелеу жеткіншектің
2. Жеткіншектердің жеке тұлғасының қалыптасуына әсер етуші факторлар
2.1Қарым-қатынас - жеткіншектік кезеңдегі тұлға дамуының негізгі көрсеткіші
Тұлғаның қалыптасуындағы маңызды факторлардың бірі – қарым-қатынас мәселесі болып
Тұлғааралық қарым-қатынастың бірлігі мен қызметтік пайымы біркелкі түсінікті бермей,
Тұлғааралық қарым-қатынас адамдар болмысының қажетті шарты болып табылады. Қарым-қатынассыз
Адамдар арасындағы қатынастардың қаншалықты айқын байқалуына байланысты қарым-қатынастар бірнеше
Қоғамдық қатынастар анағұрлым айқын көрінетін әлеуметтік бағдарлы қарым-қатынастар (дәріс
Бірлескен іс-әрекеттерге байланысты қарым-қатынастар айқын байқалатын пәндік бағдарлы топтық
Тұлғааралық қарым-қатынастар, яғни бір адамның екінші адаммен қарым-қатынасы. Тұлғааралық
Қазiргi таңдағы қазақ педагогикасының мiндетi – адам бойындағы жақсы
Оқушы субъекті болу үшін өзін-өзі тану, өзін-өзі көрсету, өзіне-өзі
Оқыту үдерісінде адамгершілік тәрбиенің ықпалы нәтижесінде тұлғааралық қарым-қатынастар қалыптасып,
Бұл ерекшеліктер арқылы қарым-қатынастың екі түрін ажыратуға болады:
1. Әлеуметтік-бағдарлы қарым-қатынас барысында әлеуметтік маңызы бар міндеттер шешіліп,
2. Жеке-бағдарлы қарым-қатынас – белгілі бір бірлескен әрекеттерге бағытталған
Жеткіншектің жеке басы дамуының аса маңызды факторы – ол
Бұл нормалар мен талаптардың ересектердің жолдастық, достық, шынайы ынтымақ
Жеткіншектің құрдастарымның алдында танымал да сыйлы болсам деген мүдделілігі
Қарым-қатынастың жақсы болмауына өзін-өзі асыра бағалаудың себеп болатыны жиі
Оқшау жүретіндер деп аталатын жеткіншектерде әр түрлі жағымсыз ерекшеліктер
Жеткіншектер риза болып сыйлайтын басшы құрдастары іскерлік карым-қатынаста ұқсас
Жеткіншектердің достығы. Жеткіншектің жеке басының әлеуметтік-моральдық ересектігінің
Балалардың жақындасуы үшін мүдделер мен сүйікті кәсіптердің ұқсастығының, әңгімелесудің
Өзіне ұнаған құрдасының қасиеттері көбіне жеткіншекті өзіне ұнайтын және
Жақын жолдастардың қарым-қатынасында әңгімелесу үлкен орын алады. Әр түрлі
Маңызды әрі жеке адамға қатысты деп ұғынылатын мазмұнның ұлғайып,
«Жеткіншектер достығының мұраты - «қашан да бірге болып, бәрін
Жеткіншектерде кәсіптік ниеттермен, өзін-өзі тәрбиелеумен, өздігінен білім алумен байланысты
Нағыз достықтың бірден шығуы сирек болады. Әдетте оның алдында
Жақын жолдасымен, досымен қарым-қатынас туралы жеткіншек көп ойланып, толғанады.
Жеткіншектің мұндай қарым-қатынасы - тиегі басқа бір адам -
Басқа адамға ықпал жасауға ұмтылу - жеткіншектің өте маңызды
Ер балалар мен қыз балалар қарым-қатынастарының ерекшеліктері. Жеткіншектік жаста
Бастапқыда басқа жынысқа көңіл аудару көптеген ер балаларда кіші
V-VI сыныптарда көбі, әсіресе қыздар кім кімге ұнайды деген
Басқа жынысты кұрдастарына ден қоюдың жеткіншектің жеке басының дамуы
Сөйтіп, жеткіншектік шақта жолдастармен қарым-қатынас жеткіншектің жеке басының қалыптасуына
Жеткіншектік кезең қиын, әрі сыналатын кезең деп саналады. Бұлай
Өзімен-өзі болу жеткіншектің жаңа түйсінулер мен толғаныстарына ден қоюы
Қоғам дамуының ерекшелігіне қарай жастарға қоятын талап үнемі өзгеріп
Балалық кезең кеткенін онымен орнына жаңа қасиеттер болғанын үлкен
Жеткіншектің өз құрбыларымен қатынасы түрлі дәрежеде кездеседі. Сыныптағы баламен
Адамның жеке тұлға болып тумайтындығы баршамызға белгілі. Ол тұлға
Жеке адам аралық қарым-қатынас азаматтық қоғамның өмірлік қажеттіліктерімен бір
Психология ғылымында жеке адамаралық қарым-қатынастың үш жақтылығы мәлім (6(.
Қарым-қатынас икемділігі мен дағдысының жоқ болуы немесе олардың құрастыру,
Қарым-қатынастың перцептивті жағы жеткіншектің жолдастарын, құрдастарын қабылдау және олардың
Қарым-қатынастың коммуникативті, интерактивті және перцептивті жақтарының бірлігі – балалардың
Қарым-қатынастың интенсивтілігі, формасы, мағынасы жасқа байланысты өзгеріп отырады. Осыған
Ересек адам жеткіншек үшін мінез-құлық эталоны еліктеудің үлгісі болып
Егер төменгі сынып баланың жағдайы үлгерімінің негізіне баййланысты болса
Жеткіншек өзінің құрбы-жолдасына көмек көрсетуге, тірегі болуына дайындығын білдіреді
Жеке даралықты игеру, қажеттілікті және оларды сыртқы ортаның қабылдануына
Жеткіншектің жеке қасиеттері бір топқа құнды болып саналады, ал
Құрбы-жолдастар тобы мектеп жасындағы адамгершілік қасиеттердің қалыптасуына әсерін тигізеді.
Жеткіншектер арасында конфликттер ересек адамдармен қарым-қатынаста қанағаттанбау, өз құрбы-жолдастарының
Жеткіншектер бұл кезде әр жасқа және әр түрлі статусқа
Психология ғылымында жеткіншек балалардың құрбы-жолдастарымен қарым-қатынастағы психологиялық функцияларын үшке
Ол осы қарым-қатынаста өзіне жолдасының несі ұнап, несі ұнамайтынын
Қатынастардың дамуының барлық кезеңдерінде жеткіншектер бір-біріне қатысты өте белсенді
Жеткіншектің мұндай қарым-қатынастағы тиегі басқа бір адам жолдасы болып
Басқа адамға ықпал жасауға ұмтылу – жеткіншектің өте маңызды
Тұлғаның даму үшін жақын жолдастармен және досымен қарым-қатынастың зор
Ересек адам – бұл іс жүзінде жету қиын үлгі
Жолдастарымен, достарымен араласу жеткіншекті басқа адамды, өзін тану құралдарын
Жеткіншек жасындағыларды тиісті әдебиеттерде «қиын», «өзгерілу», «ауысу жастары» т.б.
Жеткіншек өзге жастарға қарағанда педагогтармен жиі көтеріледі. Себебі бұл
Жалпы алғанда, жеткіншек тым өзгеше сипатта келеді. Мысалы, жеткіншек
Жеткіншек үлкендерден өзінің есейгенімен, өзбеттілігімен санасуын талып етеді. Қыздар
Жалпы алғанда, жеткіншектердің үлкендерге қоятын талабын түгел қате деп
Менменсіну кейде жеткіншекті қолайсыз іске апарып соқса да, мұны
Жеткіншектің «Мен» деген қасиеті өзінің кім екенін біліп, күшіне
Жеткіншектердің кейбіреулері өзіне тиісті аспаптар жасау үшін құрал-саймандар сатып
2.2 Жеткіншектер арасындағы кикілжің мәселесі
Халықтық білім беру сферасындағы іс-әрекеттің төрт субъектілерін бөліп көрсетеді:
Оқу іс-әрекетінің көп тараған оқушылар ортасындағы кикілжің түрлері мен
Жеткіншектік ортадағы кикілжіңдер барлық заманға және халыққа тән, ол
Жеткіншектер арасындағы болатын кикілжіңдердің бірі лидерлікке ұмтылыс немесе лидерлік
Оқушылардың агрессивтік қылықтарының генезисі олардың жеке тұлғалық әлеуметтенуінің дефектерімен
Әлеуметтенудің алғашқы сатыларында агрессия қасиеті абайсыздан көрінуі мүмкін. Бірақ
В.Лозоцева пірінше, бұдан басқа жеткіншектердің өздерінің сыныптастарымен кикілжіңге түсуі,
Сынып ішіндегі жеке тұлғалар арасындағы кикілжіңдер түрлері өте көп.
Оқушылар тобы ішіндегі өзаралық кикілжіңдер топтағы жеке тұлғалық қарым-қатынастардың
Топ әртүрлі күрделі де көп деңгейлі және көп функциональды
Сол топ ішіндегі болатын кикілжіңдердің мінездемелеріне тоқтап өтсек:
Берілген топтағы микротоптардың өзара әрекеттесуі барысында кикілжіңдер туындауы мүмкін.
Түзілу деңгейінде және оқушылардың өзара бейімделу деңгейінен өткен мектеп
Сыныптағы балалардың жынысы мен жасына байланысты кіші топтарға бөлінуі
Бір сыныптағы кіші топтар арасында әртүрлі қарым-қатынастар түзіледі. Ереже
Кикілжіңдер жоғары статустық топтардың, сыртқы референтті топтың ортақ мақсатына
Басқару стилімен келіспеген формальді емес сыртқы топтың басқарушысымен әрекеттесу
Кикілжің кіші топтың өзінде туындауы мүмкін. Егер де кикілжіңге
Лидерлер арасындағы кикілжіңдер. Бір жағдайда кикілжің күштері тең екі
Сонымен қатар, формальді емес лидермен топтың басқарушысының арасындағы кикілжің
Оқушылардың кикілжіңді қылықтарының алдын алу мәселесі. Мектептегі жеткіншектердің
Кикілжіңдерді алдын алу жолында маңызды рөл алатын – тәртіп
Оқушылардың кикілжіңді қылықтарына мұғалімнің жеке тұлғасы үлкен әсерін тигізеді.
Біріншіден, мұғалімнің басқа оқушыларымен әрекеттесу стилі баланың өзімен жасты
Екіншіден, мұғалім оқушылар арасындағы болып жатқан кикілжіңдерге араласуға міндетті.
Оқушылар арасындағы делдалдық әрекет және оқушыларға арнайы оқылатын бағдарламалар.
Мектеп жасы оқу формаларының мүмкіндіктерін кеңейтеді. Балаларға арналған философия
Кикілжіңді түсіну дағдысының дамуымен қатар, оны шешу мүмкіндіктері мен
Леви мысал ретінде төмендегідей оқыту бағдарламасының жаттығуларының бірнеше нұсқаларын
А. Кикілжіңдер күнделігі. Мұғалімдер де, оқушылар да бір
Б.Кикілжің шешу жолдары. Оқушылар қысқа ситуациялық жағдайларды оқиды және
В. Коммуникация дағдылары. Тыңдауда, вербальды емес қылықта, хабарлауда, эмоцияларын
Келтірілген жаттығуларды мектеп жасында оқытатын бағдарламаларда кеңінен қолдануға болады
Мектептегі оқушылардың делдалдық әрекеті. Соңғы кездері батыс тәжірибелерінде оқушыларды
Мамандар оқушылардың делдалдық іс-әрекеттерге дағдылану туралы оқытылуының көрсеткіштері оңды
Д. Шапиро мектептік делдалдылықтың келесі позитивті функцияларын көрсетеді:
Кикілжіңдерді шешудің альтернативті жолдары туындайды. Оқушылар арасындағы кикілжіңді
Кикілжің оң процеске айналады. Делдалдылыққа бірлесіп әрекеттесуі, «жеңу-ұтылу» принципі
Бір-бірімен қарым-қатынасқа түсушілігі жақсарады. Кикілжіңге сай кернеу мен ызалану
Тәртіп жақсарады. Мектеп өміріне делдалдылықты енгізу тәртіпті жақсартады, оқушылардың
Оқушылар кикілжіңді тек шешу жолдарын ғана үйренбейді. Делдалдылыққа иелену
Сонымен қатар мектеп мұғалімдерінің мұндай жұмысты оқушыларымен жүргізгенде алынған
Джонсондардың пікірінше делдалдылыққа үйрету үшін үш жағдай қажет: кооперативті
1. Кооперативті оқыту, кикілжіңдер конструктивті түрде шешіле алатындай контекст
2. Оқу дискуссияларының жағымды жақтарын: кооперативтілік пен кикілжіңді де
-ақпарат ұйымдастыру және оны жеткізуге дайындық;
-өзінің позициясын көрсете де қорғай алу;
-қарама-қарсылық, қорғаныс және аргументтік позициялардың қақтығысынан
-екі жақты позициялардың бір уақытта сұрақтарын қарастыру және қосымша
-екі перспективаның да позицияларын синтездеу:
Оқушылардың кикілжіңдерді интеллектуалды-конструктивті шешу тәжірибесінің арқасында оқушылар позитивті тәжірибе
3. Медиациялар бағдарламасы авторлардың пікірінше, келісімге келуді оқушыларға
Өзіңіздің тілектеріңізді айтыңыз («Мен осы кітапты қазір алуым керек»)
Өзіңіздің сезімдеріңіз туралы атыңыз («Мен қобалжып тұрмын»)
Өзіңіздің тілектеріңізбен қайғыларыңыздың себебін түсіндіріңіз («Сен бұл кітапты екі
Өзіңіздің басқаның сезімін және себебін түсінгеніңізді көрсетіңіз («Мен түсінемін,
Кикілжіңді шешудің үш альтернативасын табыңыз.
Біреуін таңдап, қол алысыңыздар.
Медиаторлық әрекетті оқып білу үшін келесі қадамдарды қолдану қажет.
Қастасудың тоқтатылуы: қастасулық қақтығыстардың тоқтатып, қарсыластарды суытыңыз;
Медиаторлық процеске қарсыластарды енгізу: қарсыластарды медиация процесіне енгізіп және
а) «Медиаторлық процесс – бұл ерікті процесс: менің міндетім
б) «Мен бейтараппын. Мен ешкімге жақтас емеспін, сіздердің қайсыңыз
в) «Әр қайсыңыз кикілжің туралы өзіңіздің пікіріңізді айтуға құқыңыз
г) Сіздер қабылдайтын ережелері мынадай:
Проблеманы шешуге келісу;
Есімдерді атамау;
Сөзін бөлмеу;
Шындықты айту;
Егер сіз шешіммен келіссеңіз сіз оны ұстануыңыз қажет;
Медиатор медиаторлық процесте айтылғандардың барлығы конфиденциалды болып саналады (сізде,
3. Кикілжіңге қатысушыларға бір-бірімен табысты әңгімелесуін
а) сезімдерін және қажеттіліктерін түсіндіре отырып, екі жақта бірігіп
б) аргументтермен алмасу;
в) әр қарсылас бір-бірінің позицияларын түсіну үшін, көзқарас қалыптастыру;
г) екі жаққа да тиімді болатын үш алтернативалар табу;
д) келісімге жету және қол алысу.
4. Келісімді формальді түрде сақтау: келісім контрактпен нақтылануы
Медиаторлық дағдыға үйрету бағдарламасы мектептің күнделікті өміріне енгізілуде. Күнде
Д.Шапироның оқушылардың делдалдыққа оқыту жоспары туралы мұғалімдерге арналған бағдарламасы,
Шапироның мектептік делдалдық әрекетінің сатыларының жалпы көрінісі, толығымен қарапайым
Мектеп қушылары арасындағы туындайтын кикілжіңнің түрлерін, туындау себептерін, алдын
3. Жеткіншектердің жеке тұлға ретінде қалыптасуындағы қарым-қатынастың рөлін зерттеу
Тәжірибелік-зерттеудің мақсаты: Жеткіншектердің жеке тұлға ретінде қалыптасуындағы қарым-қатынастың
Жеткіншектің жеке тұлға ретінде қалыптасуына қарым-қатынастың рөлін эксперименттік
«Социометрия» әдістемесі. Мақсаты – социометриялық тест – бұл диагностикадағы
«Мен қарым-қатынаста қандаймын?» әдістемесі. Бұл әдістеме жеткіншектер өзін-өзі бағалауын
«Социометрия» әдістемесі бойынша қорытынды нәтижелері Кесте 1
Топтар 6 «А» 6 «Ә»
I 20% 17%
II 44% 54%
III 36% 29%
Социометрия әдістемесінің нәтижесіне сүйене отырып, экспериментке қатысушыларды таңдап алған
6 «ә» сыныбы бойынша бірінші топқа таңдауды көп
«Мен қарым-қатынаста қандаймын?» әдістемесінің нәтижесі. Әдістеменің нәтижесі үш
Жалпы әдістеме қорытындысы бойынша жеткіншектердің өзіндерін бағалау көрсеткішінің
Жеткіншектердің жеке басының қалыптасуына қарым-қатынастың рөлін эксперименттік
«Ата-аналарға арналған сауалнама» нәтижесі бойынша: жоғары көрсеткіш – 57
«Ата-аналарға арналған сауалнама» әдістемесінің диаграммасы
Ата-аналар мен оқушылардың қарым-қатынас қабілеттерін бағалауларында айырмашылық бар. Ата-ана
Зерттеу жұмысының қорытындысы: сонымен, жеткіншектердің жеке басының қалыптасуына
Зерттеуіміздің нәтижесін талдай келе, мынадай қорытынды жасадық: жеткіншектердің жеке
Жеткіншектердің өзін-өзі бағалауы шынайы деңгейде екенін анықтадық. Ата-аналары баласының
Балалардың оқудан тыс қарым-қатынас жасайтын адамдар қатарына ата-аналар және
Зерттеу барысында жеткіншектер мен мұғалімдер арасындағы қарым-қатынастың мақызды екені
Эксперимент барысында келесі жағдайлар анықталды: әрбір ұсынылған ситуациядағы мұғалім
Қорытынды
Егеменді Қазақстан елінің өркениетті дамуында жас ұрпаққа тәрбие мен
Қазіргі кезде кеңестік және шетелдік ғалымдар қарым-қатынас саласында зерттеу
Әлеуметтік ересектіктің дамуы дегеніміз баланың ересектер қоғамында оның толық
Жеткіншектердің тұлғалық дамуында ересектермен, басқа балалармен өзара
Жеткіншектің қарым-қатынасы - тиегі басқа бір адам – жолдасы
Жеткіншек жеке басының қалыптасуында сонымен қатар жанұя негізгі рөл
Зерттеулердің көрсетуі бойынша жанұядағы психологиялық атмосфера екі факторлардан қалыптасады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1.Алексеева А. П. Влияние самооценки на способ решение конфликтной
2.Алексеев В.В. Развитие самосознание на рубеже подросткого и юношеского
3.Ананьев Б.Г. Человек как предмет познания. Л. 1968.
4.Агеев В.С. Психология межгрупповых отношений М. 1984.
5.Абеуова И.А., Дусманбетов Г.А., Махаманова М.Н., Шерьязданова Х.Т. Психологическая
6.Абрамова Г.С. Практическая психология. - М.: 2001.
7.Анциферова Л.Н. Психология формирования и развития личности. - М.:
8.Асмолов А.Г. Личность как предмет психологического исследования. - М.:
9.Байярд Р.Т., Байярд Д. Ваш беспокойный подросток: практ. Руководство
10.Бодалев А.А. Личность и общение – М., 1995.
11.Божович Л.И. Проблемы формирования личности – Воронеж, 1995.
12.Божович Л.И. Этапы формирование личности в онтогенезе. Вопросы психологии.
13.Божович Е.Т. Психологические особенности личности подростка М. «Знания» 1979.
14.Бороздина Л.В. Молчанова О. Н. Самооценки в первой зрелости.
15.Выготоский Л.С. Собрание сочинений в 6 томах. - М.:,
16.Введение в психологию /Под ред. А.В. Петровского – М.,
17.Гудкина Н.И. Несколько случаев из практики школьного психолога. -
18Гуткина Н.И. Личностное рефлексия в подростковом возрасте. Автореф. М.
19.Горбач Т.Н. Оценочное взаимоотношение младших подростков как фактор формирование
20.Донченко Е.А., Титаренко Т.М. Личность: конфликт, гармония. - Киев:
21.Дружинин В.В. и др. Введение в теорию конфликта. -
22.Дубровина И.В. Настольная книга школьного психолога. - М.: 1996.
23.Жуков Ю.М. Межличностное восприятия в группе. М. 1981.
24.Коломинескии. Я.Л. Психология взаимоотношений в малых группах. Минск. 1976.
25.Крутецкий. А.В. Лукин. П.С. Психология подростка М. 1965.
26.Кон. И.С. Открытия "Я". М. 1978.
27.Кон. И.С. Психология ранней юности. М.1984.
28.Калиев С., Майғарапова Ш. Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық
29.Қоянбаев Ж. Семья және балалар мен жеткіншектер тәрбиесі.- Алматы,
30.Кле М. Психология подростка: Психосексуальное развитие. М., 1991.
31.Кристофер Э., Смит Л. Тренинг лидерства. - Питер: 2001.
32.Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность – М., 1975.
33.Миренский Б.А. Семья и подросток. – Ташкент: Уқитувчи, 1991.
34.Мясищев В.Н. Психология отношений. Москва. Воронеж. 1995.
35.Максимов С.В. Методы исследование межличностного восприятия. М. 1984.
36.Мұқанов М.М. Педагогикалық және жас ерекшелік психологиясы. А. 1979.
37.Немов Р.С. Психология. В 3 т. т.3. М., 1996.
38.Осипова А.А. Введение в практическую психокоррекцию. - М.: 2000.
39.Обозов Н.Н. Межличностные отношение Л. 1979.
40.Ольшанский В.Б. Психологические диагностирование межличностных отношений. М. 1981.
41.Петровский А.В., Ярошевский М.Г. Психологический словарь.- М .,
42.Психология. Адамзат ақыл-ойының қазынасы. 10т. Алматы, «Баспалар Үйі» АҚ,
43.Панитто В. Структура межличностных отношений. Киев. 1978.
44.Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. В 2 т. –
45.Снайдер Д. Практическая психология для подростков - М.: 1999.
46.Соколова Е.И. Чеснокова И.Г. Зависимость самооценки подростка от отношении
47.Учителям и родителям о психологии подростка. Под ред. Г.Г.Аракелова.
48.Фрейд З. Введение в психоанализ – М., 1991.
49.Цукерман Г.А., Мастеров Б.М. Психология саморазвития. - М.:
Қосымша А
«Социометрия» әдістемесі
Мақсаты: социометриялық тест бұл диагностикадағы эмоционалдық қатынастарды, яғни топ
Топтағы өзара қатынастарды анықтауда Дж.Морено бірінші оның әлеуметтік-психологиялық құрылымын,
Социометриялық техника топ ішінде қарым-қатынасты өзгерту, жақсарту үшін қолданылады.
Социометриялық процедура. Бұл процедура формада өтуі мүмкін: параметрлік
А) топ мүшелерінің санына қарай, жауаптар саны шектеулі болады,
Б) толық бостандық беріледі (әр адам қанша шешім жазғысы
В) берілген критерий бойынша зерттелуші топ шіндегі адамдар жайлы
Зерттеу тәртібі: сұрақ қоюды бастамас бұрын тест
Нұсқау: «Сіздердің топтарыңыз ескерілген жоқ, өйткені сіздер ол кезде
Социометриялық әдістеменің сұрақшалар бланкасы
Аты-жөні: ________________________________________________
Курсы:___________________________________________________
Тобы:____________________________________________________
Қойылған сұрақтарға үш таңдау жасап жауап беріңіз. Сіздің сыныбыңыз
Егер сіздің сыныбыңызды қайта құратын жағдайда болса, сіз кімдермен
1) 2) 3)
Сіздің туған күніңізге сыныптан кімді шақырар едіңіз?
1) 2) 3)
Ұзақ бір туристік демалысқа сыныбыңыздан кімдермен барар едіңіз?
1) 2) 3)
Нәтижесін қорытындылау және оның интерпретациясы
Социометриялық бланкілер толтырып, жиналып алынған соң, өңделу басталады. Ең
1. Социоматрица құру. Социоматрица құру – дегеніміз –ішіне сұрақтардың
Қосымша Ә
Әдістеме «Мен қандаймын?»
Бұл әдістеме жеткіншектердің өзін-өзі бағалауын анықтауға арналған. Таблицадан берілген
алады.
№
Жеке бастың бағаланатын сапалары
Вербальдық шкаламен бағалау
Иә Жоқ Кейде Білмеймін
1. Араласқыш
2. Тез тіл табысады
3. Жақсы тыңдаушы
4. Пікірлермен санасады
5. Өз ойын ашық айтады
6. Ықыласты
7. Әдепті
8. Қабілетті
9. Сөзге шебер
10. Адал
Нәтижені талдау
«Иә»-1 ұпай «Білмеймін»-0,5 ұпай
«Жоқ»-0 ұпай «Кейде»-0,5 ұпай
Оқушының өзін бағалауы
10 ұпай-өте жоғары.
8-9 ұпай-жоғары.
4-7 ұпай-орташа.
2-3 ұпай- төмен.
0-1 ұпай-өте төмен.
60
Жеткіншектердің жеке тұлға ретінде қалыптасуындағы қарым - қатынастың рөлін зерттеу
Педагогикалық ұжымдағы шиеленістер
Шиеленістің қатысушылары
Бала агрессиясы және одан шығу жолдары
Жеткіншектерге құқықтық тәрбие беруді диагностикалау
Кикілжің мәселесінің теориялық аспектілері
Отбасында тұлғааралық қарым - қатынастың қалыптасуын анықтау
Қазақстан Республикасы Білім Беру Ұйымдарындағы Психологиялық Қызмет Ережесі
Дәстүрлі мәдениеттегі кикілжің жағдайларды шешу тәсілдерінің психологиялық сипаттамасы
Психоллогия консультация жайлы анықтама беру