Барлық ұлттық банктер

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
ТАҚЫРЫБЫ: «ДЕПОЗИТТЕРДІ САҚТАНДЫРУ МЕН ОЛАРДЫҢ ПӘРМЕНДІЛІГІ»
Жұмыс факультет Кеңесінің шешімімен
Мемлекеттік Аттестациялық Комиссия
алдында қорғауға жіберілді
Хаттама №___
Факультет деканы_______________________________
АЛМАТЫ 2007 ж.
Жоспар
Кiрiспе............................................................................................................................3
Тарау 1 Депозиттердi сақтандыру және оның банктiк жүйенiң қаржылық
тұрақтылығын қамтамасыз етудегi рөлi
1.1 Халықтың ақшалай қаражаттарын жинақтау құралы ретiндегi депозиттердiң
мәнi, қызметтерi және түрлерi................................................................................6
1.2 Салымдарды сақтандыру жүйесiнiң негiзгi элементтерi және банктiк жүйе
сақтандыру институттары....................................................................................18
1.3 Депозиттердi сақтандыру жүйесi дамуының шетелдiк тәжiрибелерi......... .......26
Тарау 2 Қазақстан Республикасындағы депозиттердi сақтандыру жүйесiнiң
қалыптасуы және дамуы
2.1 Банктiк депозиттердi сақтандыру жүйесiн қалыптастырудың объективтi
алғышарттары, қажеттiлiгi, оның даму кезеңдерi мен ағымдағы жағдайы.......37
2.2 «Темірбанк» АҚ-ң жалпы сипаттамасы және оның депозиттік
саясаты...................................................................................................................52
2.3 Қазақстанның екінші деңгейдегі банктердің салымдарды мiндеттi ұжымдық
кепiлдендiру жүйесiне қатысуы...........................................................................57
Тарау 3 Қазақстан Республикасындағы депозиттердi сақтандыру жүйесiнiң
өзекті мәселелері мен даму перспективасы
3.1 Қазақстан Республикасында қазiргi кезде депозиттердi сақтандыру жүйесiн одан
әрi жетiлдiру қажеттiлiгi.....................................................................................75
3.2 Банктiк депозиттердi сақтандыруды жетiлдiру жолдары....................................80
Қорытынды....................................................................................................................90
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi....................................................................................93
КIРIСПЕ
Халықтың жинақ ақшалары кез келген мемлекеттiң iшкi инвестицияларының негiзгi
Диплом жұмысының өзектiлiгi. Қазақстан Республикасының банктiк саласы – жоғары
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң, банктiк жүйенi реттеудегi өкiлеттi орган
Депозиттердi сақтандыру жүйесi айтарлықтай “жас” деуге болады. Қазақстан Республикасында
Диплом жұмысының негiзгi мақсаты – екiншi деңгейдегi банктердегi жеке
Осы мақсатқа жету үшiн алдыма мынадай міндеттер қойылды:
депозит ұғымын талдап, оның маңызын ашып көрсету, депозиттердiң түрлерiмен
депозиттердi сақтандыру жүйесiнiң негiзгi элементтерiн анықтау және оның қажеттiлiгiн
Қазақстан Республикасында депозиттердi сақтандыру жүйесiнiң қалыптасуын және даму кезеңдерiн
Отандық депозиттердi сақтандыру жүйесiн дамыған мемлекеттердегi депозиттердi сақтандыру жүйелерiнiң
Диплом жұмысында зерттеу объектiсi ретiнде Қазақстан Республикасында депозиттердi сақтандырумен
Коммерциялық банктердiң мiндеттемелер портфелiндегi жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың
Диплом жұмысын жазуда теориялық – методологиялық негiз ретiнде шетел,
Диплом жұмысының құрылымы үш тараудан құралған. Кiрiспеде диплом жұмысының
Екiншi тарауда Қазақстан Республикасындағы депозиттердi сақтандыру жүйесiнiң қалыптасуы және
Қазақстан Республикасындағы депозиттердi сақтандыру жүйесiнiң кемшiлiктерi, оны жетiлдiру қажеттiлiгi
ТАРАУ 1 ДЕПОЗИТТЕРДI САҚТАНДЫРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАНКТIК ЖҮЙЕНIҢ ҚАРЖЫЛЫҚ
ЕТУДЕГI РӨЛI
Халықтың ақшалай қаражаттарын жинақтау құралы ретiндегi
депозиттердiң мәнi, қызметтерi және түрлерi
Коммерциялық банктер қаржы сегментiнiң ерекше дербес саласын құрайтын субъектiлер
сырттан тартылған қаражаттар есебiнен қалыптасқан банктiк ресурстар;
меншiктi қаражаттар есебiнен қалыптасқан банктiк ресурстар.
Банктердiң коммерциялық кәсiпорын ретiндегi ерекшелiгi – оның ресурстарының басым
Банктердiң сырттан қаражаттарды тарту мүмкiндiгi шексiз емес және кез
Банктер тартатын қаражаттар құрамы жағынан әркелкi болып келедi. Ең
Депозит терминi латын тiлiнен аударғанда “depositium” – сақтауға берiлген
Әрине, алтын стандарт тұсында депозиттiң мәнi және мазмұны бiржақты
Сонымен, депозит дегенiмiз коммерциялық банктердiң ресурстық базасын құрайтын және
Қазiргi кезде сырттан тартылған қаражаттардың депозитке жататын түрiн тек
Депозит тек қана салымшы емес банк үшiн де тиiмдi.
Депозиттер депозиттiк операциялардың объектiлерi болып табылады. Депозиттiк операциялар –
Шетелдiк банктiк тәжiрибеде депозиттердi әртүрлi белгiлерi бойынша топтау қалыптасқан:
субъектiлерiне немесе салымшыларының категорияларына байланысты:
жеке тұлғалардың депозиттерi;
заңды тұлғалардың (кәсiпорындардың, ұйымдардың, басқа банктердiң) депозиттерi;
қаражаттарды алуына байланысты немесе мерзiмдiлiгiне байланысты:
мерзiмсiз депозиттер (нақты мерзiмi жоқ мiндеттемелер);
мерзiмдi депозиттер (белгiлi бiр мерзiмi бар мiндеттемелер);
жинақ салымдары;
мерзiмiне байланысты:
қысқа мерзiмдi;
орта мерзiмдi;
ұзақ мерзiмдi;
ашылатын шоттардың түрлерiне байланысты:
қажет уақытында талап етiлетiн шоттар;
мерзiмдi шоттар;
жинақ шоттары;
пайдалану режимiне байланысты:
қажет уақытында талап етiлетiн салымдар;
мерзiмдi және трансакциялық салымдар;
бекiтiлген пайыздық мөлшерлемелердің түрлерiне байланысты:
тұрақты пайыздық мөлшерлеме;
өзгермелi пайыздық мөлшерлеме;
қаражаттарды тартудың шарттарына байланысты:
стандартты шарттары бар салымдар;
жеңiлдiкпен немесе ерекше шарттары бар салымдар;
төлем инструменттерiне байланысты:
жинақ кiтапшасы арқылы қызмет көрсетiлетiн салымдар;
депозиттiк пластикалық карточкамен берiлетiн салымдар.
Мерзiмсiз депозиттерге қажет уақытында талап етiлетiн депозиттер жатады. Мұндай
Қажет уақытында талап етiлетiн депозиттерге ағымдағы, есеп айырысу, бюджеттiк
Әдетте банк қажет уақытында талап етiлетiн депозиттер бойынша ең
Қажет уақытында талап етiлетiн депозиттер бiрiншi кезекте ағымдағы есеп
Банктiң өтiмдiлiгiн басқару тұрғысынан алғанда банктер үшiн ағымдағы және
Сондай-ақ, қажет уақытында талап етiлетiн депозиттерге контокорренттiк шоттар жатады.
Әлемдiк банктiк тәжiрибеде ОВЕРДРАФТ (ағыл. overdraft) ағымдағы шотының контокорренттiк
АҚШ-та коммерциялық банктерге талап еткенге дейiнгi шоттар бойынша пайыздарды
Супер–нау шоттары – бґл шоттар бойынша пайыздық мөлшерлеменің жоғарғы
Депозиттiк шоттардың келесi түрi – ATҚ шоттары (счета автоматического
Қажет уақытында талап етiлетiн депозиттерге қарағанда мерзiмдi депозиттер банкке
Мерзiмдi салым бойынша клиентке төленетiн сыйақының мөлшерi депозиттiң мерзiмiне,
Мерзiмдi салымдар меншiктi мерзiмдi салымдар және керi алу туралы
Ескертуi бар мерзiмдi депозиттерде салымшының ақшаларды керi алу туралы
Мерзiмдi салымдар клиент пен банк арасында шарт негiзiнде бекiтiледi.
Мерзiмдi депозиттер туралы қорытындылай келе, олардың келесiдей жалпы ерекшелiктерiн
мерзiмдi депозиттер шотындағы ақшалай қаражаттар кез келген уақытта және
мерзiмдi депозиттер үшiн банк, шартқа сәйкес, клиентке тұрақты немесе
мұндай мерзiмдi депозиттiк шоттағы ақшалар шартта көрсетiлген уақыт өткенше
мұндай депозиттер есебiнен банк клиентке чек жазып бере алмайды
мұндай депозиттер есебiнен коммерциялық банктер орталық банк жанынан мiндеттi
мерзiмдi депозиттер бойынша ақша айналымы өте баяу;
мерзiмдi депозиттердiң өтiмдiлiк дәрежесi төмен. Себебi, клиент мұндай депозиттiк
мерзiмдi депозиттердi тарту немесе жинақтау коммерциялық банктерге қымбатқа түседi.
Мерзiмдi депозиттердi тарту коммерциялық банктер үшiн алдын ала депозиттiк
Әлемдiк банктiк тәжiрибеде мерзiмдi депозиттер мен қажет уақытында талап
Шетелдiк тәжiрибеде жинақ операцияларын депозиттiк операциялардан өзгеше қарастырады; жинақ
Қазiргi кезде банктермен ұсынылатын жинақ депозиттерiнiң негiзгi түрлерi: жинақ
Жинақ кiтапшасы берiлетiн шоттар – пайыз әкелетiн чектiк емес
Ерекшелiктерi:
бұл салымдардың нақтыланған мерзiмi болмайды;
банктер салымшылардан депозиттерден ақшалай қаражаттарды алдын-ала алу туралы ескертудi
осы шоттар бойынша жоғары шегi шектеулi болуы мүмкiн;
шотқа ақшаны салу немесе алу үшiн салым иесi жинақ
жинақ кiтапшасындағы шоттарда мiндеттi минималды баланстық қалдықтың болуы қажет
Жинақ салымның жағдай туралы көшiрмесi бар шоттар. Жинақ кiтапшаларындағы
Ақшалай нарықтық депозиттiк шоттар – АҚШ-та 1982 жылы желтоқсанда
бґл шоттардың белгiлi бiр мерзiмi жоқ;
ақшалай қорларды тез арада алады;
басында бұл шоттар бойынша минималды баланстық қалдықтардың болуы қажет
иесi 1 айда осы шоттан 6 аударым жасай алады
осы шоттар бойынша салымшы чектердiң тек шектеулi санын жазып
бұл шоттар көбiнесе жинақтық мақсатта, мәмiлелердi жасау үшiн қолданылады;
банктердiң шығындарының орнын толтыру үшiн иесiнен белгiленген төлем алынады;
ақшалай нарықтық депозиттiк шоттардың иелерi жеке тұлғалар және корпорациялар
егер салымшылар корпорациялар болса, банктер осы шоттар бойынша белгiлi
Халықтың салымдарын тарту мақсатында жинақтардың түрлi формалары қолданылады: ұтысқа,
Мерзiмдi салымдардың басқа бiр түрi – мерзiмдi депозиттiк сертификаттар
Өз кезегiнде депозиттiк сертификаттар да бiрнеше түрге бөлiнедi:
айналысқа түсiру тәсiлiне байланысты:
бiр рет эмиссияланатын депозиттiк сертификаттар;
айналысқа сериямен шығарылатын депозиттiк сертификаттар;
айналыс мерзiмiне байланысты:
мерзiмдi депозиттiк сертификаттар;
мерзiмсiз депозиттiк сертификаттар;
төлеу шарттарына байланысты:
пайыздары жүйелi түрде төленетiн сертификаттар;
пайыздары сертификаттың өтелу күнiнде төленетiн депозиттiк
сертификаттар;
рәсiмдеу тәсiлiне байланысты:
атаулы депозиттiк сертификаттар;
атаусыз депозиттiк сертификаттар.
Салымшылады тарту мақсатында банктер пайыздарды есептеу мен төлеудiң әртүрлi
Салымшылар үшiн салым мерзiмiне байланысты прогрессивтi түрде өсетiн пайыздық
Кейбiр банктер инфляцияның зардаптарын өтеу мақсатымен пайыздарды алдын ала
Банктi таңдауда салымшы үшiн пайыздар мөлшерiн есептеу тәртiбi де
Салымдарды сақтандыру жүйесiнiң негiзгi элементтерi және
банктiк жүйе үшiн сақтандыру институттары
Кепiлдендiру жүйесiнiң негiзгi элементтерiн сипаттау үшiн салымдарды сақтандырудың мақсаттарын
қорланымдардың жинақталуын ынталандыру;
банктiк жүйенi қаржылық құлдыраудан қорғау, банктiк жүйе мен ақша
ұсақ салымшыларды тәуекелдерден әлеуметтiк қорғау.
Кепiлдендiру жүйесiнiң тиiмдi қызмет атқаруы үшiн ол қаржылық институттар
Сақтандыру жүйелерi қызмет ететiн барлық елдерде коммерциялық банктер мұндай
Әлемдiк тәжiрибеде банк салымдарын сақтандырудың мiндеттi және ерiктi нысандары
Салымшыларды қорғау жүйесiн тиiмдi iске қосуда қаржыландыру мәселесi үлкен
Халықаралық тәжiрибеде депозиттердi сақтандыру жүйесiн негiзгi 2 түрге жiктеу
Депозиттердi сақтандырудың айқын емес жүйесiнiң артықшылықтары мынадай: iрi және
Қарастырылып отырған жүйенiң басты кемшiлiктерi:
банк санациясы жайлы шешiм осы банктегi мемлекеттiң қатысу
банктiк жүйенiң өтiмдiлiгiн қалпына келтiру шығындарының негiзгi бөлiгi салық
банктiң банкроттығы жайлы шешiмдi Үкiметтiң өзi шығарады;
Жалпы бұл жүйеде көптеген күрделi мәселелер туындайды. Белгiсiздiк факторы
Депозиттердi сақтандырудың формальдi жүйесi заңды түрде бекiтiлген тәсiлдер мен
сақтандыруға жататын депозиттер мен институттардың түрлерiн;
сақтандыру шегiн (сақтандыру жарналары мен өтемдерiнiң шектерiн);
басқару мен қатысу құқығын;
қаржыландыру тәртiбiн;
төлем қабiлетсiздiгiнiң шарттарын;
банк банкроттығының тәртiбi мен процедурасын анықтайды.
Депозиттердi сақтандырудың айқын жүйесi анықырақ және сенiмдi болып келедi.
Көптеген индустриалды дамыған мемлекеттер (Ұлыбритания, Франция, Нидерланды, Италия т.б.)
Жалпы, депозиттердi кепiлдендiру жүйесiнiң түрiн анықтайтын басты фактор мемлекеттiң
Банктiк депозиттердi сақтандыру тәжiрибесiн талдау сақтандыру жүйесiнiң 4 негiзгi
Бiрiншiсi, мемлекеттiң 100% қатысуын бiлдiредi, мұнда басқару мен қаржыландыруды
Екiншi - қоғамдық корпорациялармен басқарылатын және iшiнара банктермен қаржыландырылатын
Үшiншi - банктермен, мемлекетпен басқарылатын және банктермен қаржыландырылатын қорлар.
Төртiншi - мемлекеттiң қатысуынсыз, жеке басқарудағы жүйе. Ол банктердiң
Сақтандыру жүйесiне қатысу және басқару тәртiбi әр елде әртүрлi
Кепiлдендiру қорын мемлекет тарапынан қолдауға бағытталған шаралар қордың қалыпты
Қордың банкротқа ұшырауы салымдарды кепiлдендiру жүйесiнiң құлдырауын бiлдiредi, ал
Салымдарды кепiлдендiру жүйелерi үнемi, яғни жүйелi түрде төленiп отыратын
Атап өтетiн жәйт, кепiлдендiру жүйелерiнiң көбiсi қаржыландыру схемасына негiзделген.
банктердiң алғашқы және жүйелi (календарлы) жарналарының мөлшерiн анықтау;
жарналардың мөлшерлемелері және оларды өзгертумен байланысты кепiлдендiру органының құзыры;
әрбiр қатысушының қаржылық жағдайын және өзге де факторларды ескере
қажет уақытында қосымша жарналардың мөлшерi мен шарттары және мұндай
қордың қаражаттарын орналастыру.
Салымдардың негiзi нақты банктiң ағымдағы мерзiмде есепте тұрған барлық
Жарналардың мөлшерлемелері әртүрлi елдерде кеңiнен ауытқиды: жылына 1,2% Чилиден
Қаржылық жағдайы әртүрлi банктердiң жарналарын дифференциациялау – қарама-қайшы процесс
Банктiң банкротқа ұшырауы кезiнде қор салымшылар алдында сақтық өтемдердi
Алайда банктiң экономикалық тұрақсыздығы жағдайында келесi мәселе туындайды: банктi
Негiзiнен, банктi аман алып қалу және барлық салымшылардың қажеттiлiктерiн
Банктiк депозиттердi сақтандырудың халықаралық тәжiрибесi көрсетiп отырғандай, бұл жүйе
Кепiлдендiру қорының резервiнде қаражаттардың белгiлi бiр көлемi жинақталған уақытта,
Қор активтерiнiң бiр бөлiгi коммерциялық банктерге несиелердi беруге және
Сақтандыру қорларына салымдардың классикалық нысаны мемлекеттiк бағалы қағаздар, әсiресе
Депозиттердi сақтандыру жүйесi дамуының шетелдiк
тәжiрибелерi
Қазiргi уақытта депозиттердi сақтандыру жүйелерi әлемнiң жүзден астам елдерiнде
Жалпы банктердiң тұрақтылығы мен олардың салымдарды қайтару мәселелерi банк
АҚШ. Жоғары билiктiң қатысуымен формальдi сақтандыру жүйелерiн құруға Америка
Депозиттердi Сақтандырудың Федералды Корпорациясы өз қызметiн 1934 жылы 1
ДСФК-ны басқаруды 5 адамнан тұратын директорлар кеңесiмен жүзеге асырады.
Депозиттердi сақтандыруға құқығы бар немесе депозиттердi сақтандыруға мiндеттi банктерге:
Барлық ұлттық банктер;
Федералды Резервтiк Жүйеге мүше штаттардағы банктер;
Федералды Резервтiк Жүйеге мүше емес банктер және ұлттық банктер
Депозиттердi Сақтандырудың Федералды Корпорациясының минималды талаптарына сай келмейтiн банктердiң
Бастапқы кезде Депозиттердi Сақтандырудың Федералды Корпорациясы 2500 долларға дейiнгi
Алғашқы жылдары Депозиттердi Сақтандырудың Федералды Корпорациясына жыл сайынғы жарна
Ұлы тоқырау жылдарында (1930-1933 жж.) Америка Құрама Штаттарында банктер
Алайда, 80 жж. бiрқатар банктердiң, оның iшiнде iрi банктердiң
Американдық коммерциялық банктердiң бiрiншi жүздiгiне кiретiн банктердi қорғап қалу
Депозиттердi Сақтандырудың Федералды Корпорациясының алғашқы қоры – 150 млн.
Банк банкротқа ұшыраған жағдайда Қор салымшылардың мүдделерiн қорғау мақсатында
Банктiң банкротқа ұшырауын жүргiзу жолымен салымдарды өтейдi.
Банктi басқа банкпен бiрiктiру арқылы қайта ұйымдастырады.
Егер берiлген аймақта басқа банк болмаса, таратылатын банктiң орнына
Ссуда беру, активтерiн сатып алу немесе осы банкте салымдарды
Жалпы, АҚШ-та салымдарды тiкелей төлеу өте сирек жүргiзiледi. Егер
Алайда, депозиттердi сақтандырудың американдық жүйесiнiң айтарлықтай оң тәжiрибесiмен қатар,
Германия. XIX ғ. соңында Германияның кооперативтiк банктерi алғашқы мемлекеттiк
Германияда депозиттердi сақтандыру жүйесiнiң дамуы банктiк сектордың ерекшелiктерiмен байланысты.
Яғни, Германияда әрбiр банктiк топтың өзiндiк депозиттердi сақтандыру жүйесi
жеке меншiк банктердiң депозиттерiн сақтандыру қоры;
жинақ кассаларының депозиттерiн сақтандыру қоры;
кооперативтiк банктердi сақтандыру қоры.
Жеке меншiк банктердiң мемлекеттiк банктермен салыстырғанда бәсекелестiк қабiлеттiлiгiн теңестiру
Сақтандыруға жатпайтындар:
банк басшылары мен құрылтайшыларының жеке тұлға ретiнде өз атына
банктiң бақылау кеңесiнiң мүшелерiнiң талаптары;
жоғарыда аталған тұлғалардың тiкелей туыстарының банкке қойған талаптары.
Жеке меншiк банктердiң депозиттердi сақтандыру қоры бiр салымшыға келетiн
Сақтандыру қорын басқару үшiн банктiк ассоциация 9 адамнан тұратын
банктерге көмек көрсету туралы шешiм қабылдау;
қор қаражаттарын пайдалануды реттейтiн нұсқауларды дайындау;
Қор жарғысының келесi ережелерiн бұзған жағдайда банк қорға мүшелiгiнен
қорға қажеттi ақпаратты ұсынбау;
бекiтiлген жарналарды дер кезiнде аудармау;
аудиторлық тексеруге кедергiлер жасау;
Бақылаушы кеңестiң ақпаратты банктiк ассоциациядан жасыруы;
үшiншi тұлғаларға сақтық өтемнiң мөлшерi жайлы жалған ақпарат беру;
қордың қызметiне қатысты нұсқаулар мен ережелердi орындамау.
Банктiң қордан шығуы оның банктiк ассоциациядан да кетуiне әкелiп
Жинақ кассаларының депозиттерiн сақтандыру қоры салымшылардың мүдделерiн қорғаудың қосымша
Кооперативтiк банктердiң сақтандыру қоры өз қызметiн Кооперативтiк Банктер Одағы
Германияда депозиттердi сақтандыру жүйесi мемлекеттiк емес, яғни жеке басқарудағы
Ұлыбритания. Ұлыбританияда депозиттердi сақтандыру 1979 жылғы “Банктiк қызмет туралы”
Депозиттердi сақтандыру жүйесiне қатысу Англия банктерi (шетел банктерiн қоса
1994 жылы Англияда депозиттердi сақтандыруды реттеу мақсатымен Европалық Одақтың
Англия территориясында орналасқан батыс-европалық банктердiң бөлiмшелерiнде ашылған барлық депозиттер
тек қана фунт стерлингпен емес, басқа валютамен номинацияланған депозиттер
бiр салымшыға келетiн өтемнiң максималды мөлшерi оның депозиттерiнiң алғашқы
Ресей. Ресейде депозиттердi сақтандыру мәселесi 90-шы жылдардың басында-ақ пайда
2003 жылы сәуiр айында Ресей Федерациясының Президентi В.В.Путин алдын-ала
Сөйтiп, депозиттердi сақтандыру туралы Заң жобасы 2007 ж. 1
Жалпы алғанда соғыстан кейiнгi жылдары барлық индустриалды дамыған мемлекеттерде
Дамыған елдердегi депозиттердi сақтандыру жүйелерiнiң қысқаша сипаттамасы 1-шi кестеде
ТАРАУ 2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ДЕПОЗИТТЕРДI САҚТАНДЫРУ ЖҮЙЕСIНIҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
2.1 Банктiк депозиттердi сақтандыру жүйесiн қалыптастырудың
объективтi алғышарттары, қажеттiлiгi, оның даму кезеңдерi мен
ағымдағы жағдайы
Мемлекет экономикасының негiзi – банктiк сектор. Банктер төлем жүйесiне
Мiне, сондықтан банк банкротқа ұшыраған жағдайда депозит иелерiнiң зиян
Қазақстан Республикасы банк жүйесiнiң екiншi деңгейдегi банктерiндегi жеке тұлғалардың
Мiне, осы жерде не себептi Депозиттердi сақтандыру жүйесi сол
Алайда, жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерiн) кепiлдендiру (сақтандыру) қорын құру
Депозиттердi сақтандыру жүйесi банктiк жүйенiң тұрақтылығы мен халықтың оған
Жалпы депозиттердi сақтандыру жүйесiнiң құрылып қызмет етуiнiң мынадай экономикалық
коммерциялық банктердiң қаржы секторындағы басқа да депозиттiк мекемелермен салыстырғанда
арнайы несиелiк институттар мен жалпы банк жүйесiнiң тұрақтылығын қамтамасыз
нарық агенттерiнiң уақытша бос жинақ ақшаларын банк секторы арқылы
жалпы салымшылардың өз қаражаттарының сақталуына және банк секторына деген
нарық агенттерiнiң, яғни кәсiпкерлердiң уақытша бос жинақ ақшалары есебiнен
Мiне, көрiп отырғанымыздай депозиттердi сақтандыру жүйесiнiң құрылып дамуының жалпы
1999 ж. мамыр айында өткен Қазақстан Қаржыгерлерiнiң Бiрiншi Конгресiнде
Алғашында бұл қорға қаржылық жағдай тұрақты, халықаралық стандарттар негiзiнде
Мiне, осы қор құрылған күннен бастап тұңғыш рет депозиттердi
Қорды құрудың мәнi әуелбастан айқын және түсiнiктi едi. Қаржы
Қор қызметiнiң негiзгi мақсаты – Қорға мүше банктiң ықтиярсыз
Қордың Жоғарғы органы және құрылтайшысы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi
Алғашқыда «Жеке тұлғалардың салымдарына (депозиттерiне) мiндеттi ұжымдық кепiлдiк
Қазiргi уақытта «Жеке тұлғалардың салымдарына (депозиттерiне) мiндеттi ұжымдық кепiлдiк
Қордың Директорлар Кеңесiнiң құрамы:
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң төрт өкiлi
Қазақстан Қаржыгерлерi Ассоциациясының төрағасы
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнiң өкiлi
Қордың Бас Директоры
Қордың қызметiне күнделiктi басшылықты Бас Директор жүзеге асырады.
Директорлар кеңесiнiң құзырына жарғылық қызметпен қатар келесiлер жатады:
банктi депозиттерге кепiлдiк беру жүйесiне қабылдау және одан шығару
қосымша және төтенше жарналардың мөлшерiн және енгiзу мерзiмiн, сондай-ақ
қор активтерiн Ұлттық Банкке сенiмгерлiк басқаруға беру туралы шешiм
өтемақы резервi жеткiлiксiз болған жағдайда қарыз алуды жүзеге асыру
конкурстық тәртiппен агент банктi таңдау.
«Қазақстанның жеке тұлғалардың салымдарына (депозиттерiне) кепiлдiк беру (сақтандыру) Қоры»
Депозиттерге кепiлдiк беру жүйесiне қатысушы банктермен өзара iс қимылды
Қордың банктiк есеп-шоттары тек қана Ұлттық Банкте ашылады. Қордың
Қор мынадай негiзгi қызметтердi орындайды:
өтемақы резервiн қалыптастырады;
қатысушы банк ықтиярсыз таратылған жағдайда, оның салымшыларына (депозиторларына( салымдар
активтердi басқарады;
қатысушылардың куәлiктерiнiң есебiн жүргiзедi;
Қор жарғысында, Ережеде және Ұлттық Банктiң басқа да нормативтiк
Қор өз мiндеттемелерi бойынша өзiне тиесiлi мүлкiмен жауап бередi.
Жалпы, 1999 жылдан бастап бергi кезеңде депозиттердi сақтандыру жүйесiнде
Алғашқы кезеңде жеке тұлғалардың салымдарына мiндеттi ұжымдық кепiлдiк беру
қажет уақытында талап етiлетiн депозиттер;
жеке тұлғалардың банктерге сенiмдi басқаруға берген ақшасы;
заңды тұлға құрмай-ақ кәсiпкерлiк қызметпен айналысқан жеке тұлғалар депозитке
жеке тұлғалар салымға салған ақша – осы банк не
банк акцияларының 5 пайыздан астамын иеленетiн, дауыс беру құқығы
ақшаға кепiлдiк беру көзделмейтiн шарт бойынша жеке адамдардың мерзiмдi
Мұнда қатысушы банктiң бiр салымшысына ең жоғарғы өтеу мөлшерi
200 мың теңгеге дейiнгi салымдар (депозиттер( бойынша – 100(;
200 мың теңгеден 400 мың теңгеге дейiнгi салымдар (депозиттер(
400 мың теңгеден 600 мың теңгеге дейiнгi салымдар (депозиттер(
600 мың теңгеден 800 мың теңгеге дейiнгi салымдар (депозиттер(
800 мың теңгеден 1 млн. теңгеге дейiнгi салымдар (депозиттер(
1 млн. теңгеден жоғары салымдар (депозиттер( бойынша – 600000
Бiр салымшының (депозитордың( салымдары (депозиттерi( бiр салым (депозит( ретiнде
Өтеу тек қана теңгемен төленетiн едi. Шетел валютасындағы салымның
Салымдарды өтеудiң бұл әдiсiнiң кейбiр жағдайлары жеке тұлғалар үшiн
Екiншi кезеңде Қор банк банкротқа ұшыраған жағдайда, жеке тұлғалардың
Ал, шетел валютасындағы депозиттер бойынша – депозит сомасының 90(
Сонымен қатар, қажет уақытында талап етiлетiн теңгемен номинацияланған депозиттер
Депозиттердi өтеудiң бұл әдiсi 2004 жылдың 1-шi қыркүйегiне дейiн
Ал, депозиттердi өтеу тәртiбiнiң үшiншi кезеңi 2004 жылдың 1
Егер қатысушы банктiң басшы қызметкерлерiнiң, олардың жақын туысқандары мен
Банк банкротқа ұшыраған жағдайда Қор жеке тұлғаның теңгемен номинацияланған
Мiне, жалпы алғанда Қазақстан Республикасында депозиттердi сақтандыру жүйесiнiң дамуын
Өз қаражаттарын депозитке орналастыруда салымшылар депозит бойынша белгiленген пайыздық
Депозиттердi сақтандыру жүйесi қызмет ететiн елдердiң басым бөлiгiнде мүше
“Қазақстанның жеке тұлғалардың салымдарына кепiлдiк беру қоры” ЖАҚ қатысушы
теңгемен:
6 айға дейiн қоса алғанда
12 айға дейiн қоса алғанда
36 айға дейiн қоса алғанда
36 айдан жоғары
шетел валютасымен:
6 айға дейiн қоса алғанда
12 айға дейiн қоса алғанда
36 айға дейiн қоса алғанда
36 айдан жоғары
Жалпы, 1999 жылдан, Қор құрылған кезден бастап жеке тұлғалардың
Қор мен қатысушы банктiң арасында қабылданған шартқа сәйкес, егер
Қор қызметiнiң маңызы соңғы жылдар iшiнде айтарлықтай артып, халықаралық
Кесте 2 Банк жүйесiндегi тартылған депозиттердiң өзгеру динамикасы*
Жылдар (қаңтар) Барлығы (млн. теңге) Жеке тұлғалардың үлесi Соның
Ұлттық валютада шетел валютасында
млн. теңге % млн. теңге % млн. Теңге %
2000 73 514 27 867 37,9 20 321 72,9
2001 73 464 28 953 39,4 18 913 65,3
2002 168 156 54 858 32,6 25 252 46
2003 284 533 91 706 32,2 32 701 35,7
2004 420 725 187 470 44,5 49 063 26,2
2005 581 933 254 123 43,6 68 723 27
2006 738 663 334 552 45,3 141 579 42,3
* ҰБ-ң мәліметтері негізінде әзірленген
Жоғарыда келтiрiлген кестеден көрiп отырғанымыздай, 1999 жылы банк жүйесiне
Осы кезең аралығындағы банк жүйесiндегi керi тенденция – ол
Жалпы 2005 жылы депозиттік нарық оң тенденциямен сипатталады. Ұлттық
Депозиттiк нарықтың дамуын талдай келе, келесiдей маңызды қорытынды жасауға
Қазақстан Республикасының банктiк жүйесi өзiнiң қалыптасып, даму жолында интенсивтi
Мiне, осы жерде депозиттер нарығының дамуының перспективтi бағыты ретiнде
Салымдарға кепiлдiк беретiн қордың бiрiншi басшысы Майко Оразымбетқызы Сағындықова
Cалымдарға кепiлдiк беретiн Қордың екiншi басшысы Ахметов Алпысбай Рахметоллаұлы
2.2 «Темірбанк» АҚ-ң жалпы сипаттамасы және
оның депозиттік саясаты
Қазақстандағы теміржол саласына қызмет көрсету үшін 1992 жылы 26
2004 жылы банктің ұйымдастырушылық құрылымына біраз өзгерістер енгізілген. Соның
Банк Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің берген банктік лицензиясы негізінде
Сонымен бірге, Еуропалық Даму және Қайта құру банкісінен, Халықаралық
2004 жылы Қазақстанда алғаш рет «Коммеск-Өмір» АҚ-мымен бірге қызмет
Банк Нидерландыда 2002 жылы 16 қазанында тіркелген «Темір Капитал
«Темірбанк» АҚ-ң тағы бір жетістігі ол 2004 жылы 11
Банктің меншікті капиталы 01.01.2005 жылы 4 398 452 мың
Меншікті капиталдың осылайша өсуінің басты себебі, бұл ағымдағы жылда
775 000 мың теңге сомасында ғаламдық депозитарлы қолхат ретінде
329 000 мың теңге сомасында акциялардың ішкі нарығында;
73 500 мың теңге сомасында Trast Komercbank «Темірбанк» АҚ-ң
Депозиттік рыноктың дамуының объективті факторларының бірі тиімді депозиттік саясатты
2004 жылғы мәліметтерге назар аударатын болсақ, салымдардың жалпы
Депозиттердің құрылымында 2004 жылдың 31 желтоқсанында мерзімдік депозиттердің үлес
Қазіргі кезде банктер әртүрлі депозиттерді ұсынуда. Мысалы, «Темірбанк» АҚ-ы
«Забота накопительный» депозиті – салым бойынша сыйақы мөлшерлемесі –
«Забота накопительный» депозитінің талаптары:
• шотқа қосымша ақша салуға және ішінара берулерге жол
мерзім аяғында немесе әр ай сайын сыйақы алу мүмкіндігі;
• банктік салым шартының мерзімі аяқталғаннан кейін осындай мерзімге
Валюта түрі Сыйақы мөлшерлемесі жылына %
3 ай 6 ай 12 ай
Теңгемен 6,0 6,0 9,0
Шет ел валютасында 4,0 4,0
* «Темірбанк» АҚ мәліметтерінен
Ең төменгі салым сомасы (теңгемен):
15 000 теңге – Алматы, Астана қалаларының бөлімшелері;
1 500 теңге – Алматы филиалдарының басқа бөлімшелері;
Ең төменгі салым сомасы (АҚШ долларымен және Еврода):
$,€ 100 – Алматы, Астана филиалдарында;
$,€ 10 – Алматы филиалдарының басқа бөлімшелері;
«Темір VIP»
«Темір VIP» депозитінің талаптары:
• салым сомасына сыйақы салымшының өзі анықтайды, яғни әр
• салымның барлық сақталу мерзімінде сыйақы мөлшерлемесі белгіленген болып
•Visa Gold карточкасы тегін сыйға беріледі;
• қосымша жарналар салуға және ішінара берулерге жол беріледі;
•есептелінген сыйақыны жоғалтпай KZT,USD,EUR-ға (-дан) қолма-қолсыз конвертация жасау мүмкіндігі;
• банктік салым шартының мерзімі аяқталғаннан кейін осындай мерзімге
Кесте 4 «Темір VIP » депозитінің
Валюта түрі Сыйақы мөлшерлемелері жылына %
3 ай 7 ай
Теңгемен 6,0 9,0
Шет ел валютасында 4,0
* «Темірбанк» АҚ мәліметтерінен
Ең төменгі салым сомасы (теңгемен):
1. 3 000 000 теңге – Алматы, Астана
2. 1 500 000 теңге – банктің басқа филиалдары
Ең төменгі салым сомасы (АҚШ долларымен және еврода):
1. $,€ 20 000 – Алматы, Астана филиалдары
2. $,€ 10 000 – банктің басқа филиалдары
2.3 Қазақстанның екінші деңгейдегі банктердің салымдарды
мiндеттi ұжымдық кепiлдендiру жүйесiне қатысуы
Салымдарды кепiлдендiру жүйесiне тек қана қаржылық жағдайы қалыпты, тұрақты
Екiншi деңгейлi банктердi салымдарды кепiлдендiру жүйесiне қабылдау, қатысу және
“Жеке тұлғалардың салымдарына (депозиттерiне) мiндеттi ұжымдық кепiлдiк беру (сақтандыру)
Жеке тұлғалардың салымдарына (депозиттерiне) мiндеттi ұжымдық кепiлдiк берудi (сақтандыруды)
Депозиттерге кепiлдiк беру жүйесiне төменде аталған талаптарға жауап беретiн
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi банк операцияларын жүргiзуге берген лицензияларда
Депозиттерге кепiлдiк беру жүйесiне кiру үшiн банк Қорға сәйкес
Ұлттық Банктiң оң қорытындысын беру үшiн:
соңғы алты ай iшiнде пруденциалдық нормативтердi орындауы;
соңғы алты ай iшiнде ең төменгi резервтiк талаптарды орындауы;
соңғы алты ай iшiнде қаражаттың бiр бөлiгiн iшкi активтерге
банк заңдарында көзделген банкке қатысты күшi жойылмаған шектелген ықпал
Банк жоғарыда аталған барлық құжаттарды ұсынбаған жағдайда Қор депозиттерге
Қор банктi Депозиттерге кепiлдiк беру жүйесiне қабылдау туралы шешiм
Шарт жасалғаннан кейiн –қосымшаға сәйкес нысан бойынша қатысушының куәлiгi
Қор Депозиттерге кепiлдiк беру жүйесiне қатысушы банктердiң тiзiлiмiне тиiстi
Депозиттерге кепiлдiк беру жүйесi қатысушы банктердiң мынадай талаптарды орындауын
Қормен келiсiм шарт жасасу;
мiндеттi күнтiзбелiк, қосымша және төтенше жарналарды уақтылы әрi толық
қатысушы куәлiгiнiң номерi мен берiлген күнiн көрсете отырып, өзiнiң
клиенттерге таныстыру үшiн банктерде, салымдарды қабылдауға жауапты өзiнiң барлық
мерзiмдi және шартты банктiк салым шарттарында салымдардың салымшы қосымша
кепiлдiк берiлген салымдарды қайтару жөнiндегi мiндеттемелердi толық және уақтылы
оны мәжбүрлеп таратқан жағдайда Қордың Директорлар Кеңесi бекiтетiн нысан
Қордың Директорлар Кеңесi бекiтетiн нысан бойынша мiндеттi күнтiзбелiк, қосымша
“Жеке тұлғалардың салымдарына мiндеттi ұжымдық кепiлдiк беру жүйесiнiң жұмыс
Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де талаптарды орындау.
Сондай-ақ, шартқа сай қатысушы-банк келесiдей мiндеттердi атқаруы тиiс:
тартылған кепiлдендiрiлетiн салымдар бойынша сыйақы мөлшерлемелерін қор бекiткен сыйақы
қордың жазбаша сұрауымен депозиттiк саясат бойынша толық және нақты
мiндеттi күнтiзбелiк, қосымша және төтенше жарналарды артық төлеген уақытта,
әр тоқсан сайын, есептi тоқсаннан кейiнгi айдың 5-iне дейiн
коммерциялық немесе заңмен қорғалатын басқа да құпия болып табылатын
Сонымен қатар, банк келесiдей құқықтарға ие:
Қордан мiндеттi күнтiзбелiк, қосымша және төтенше жарналардың мөлшерлемелері мен
Қордан қатысушы банкпен тартылатын кепiлдендiрiлетiн салымдар бойынша бекiтiлген максималды
Қордың Консультациялық Кеңесiнiң құрамына қатысуға өзiнiң кандидатурасын ұсыну.
Қатысушы банк оның атауына өзгерiс енгiзiлген немесе оны қайта
Қор қатысушы банктi келесiдей жағдайларда Депозиттерге кепiлдiк беру жүйесiнен
барлық банк операцияларын жүргiзуге арналған лицензияны қайтарып алуды қоспағанда,
Қор банктiң банктiк шотынан мерзiмiнде төленбеген мiндеттi күнтiзбелiк, қосымша
кепiлдiк берiлген салымдар бойынша қор белгiлеген сыйақы мөлшерлемесінің ең
Қор қатысушы банктi Депозиттерге кепiлдiк беру жүйесiнен шығару туралы
Алғашқы кезде жеке тұлғалардың салымдарына (депозиттерiне( мiндеттi ұжымдық кепiлдiк
Кепiлдендiру жүйесiне екiншi деңгейлi банктердiң төртеуi кiрмейдi: “МБ Алма-Ата”
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 18.12.2004 ж. № 1267 Қаулысына сай
“Казахстанский Интернациональный Банк” АҚ және “Национальный Банк Пакистана в
Осы депозиттердi сақтандыру жүйесiне қатысушы-банктердiң қызмет етуiндегi кемшiлiктерiне байланысты
Жеке тұлғалардың салымдары шетел банктерiнiң банктiк табысының басты бабы
Валюта нарығындағы тұрақсыздық халықты алаңдатары анық. Америка валютасының әлсiзденуi
2004 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi теңге,
Есеп бойынша, өз ақшаларын банкке салған салымшылар 2004-шi жыл
Ал, долларлық депозиттi қалағандар немесе оны үйде ұстағандар 2004
2004 жылы теңге бағамы (соңғы бiрнеше жыл iшiнде алғаш
Кепiлдендiру жүйесiнiң қызметiндегi маңызды мәселелердiң бiрi - қордың халықтың
Екiншi деңгейдегi банктердiң жеке тұлғалардың салымдарына (депозиттерiне) мiндеттi ұжымдық
Өтеу резервiнiң шектi мөлшерi қатысушы банктердегi барлық кепiлдiк берiлетiн
Салымдар бойынша өтемақы төлеу үшiн көрсетiлген ақша сомасы жеткiлiксiз
Қазiргi кезде Қор тоқсан сайын төленетiн мiндеттi күнтiзбелiк жарнаның
депозиттердi мiндеттi ұжымдық кепiлдендiру жүйесiне қатысуының алғашқы екi жылы
келесi жылдары – есептi тоқсаннан кейiнгi айдың бiрi күнгi
Қатысушы банктер мiндеттi күнтiзбелiк жарна төлеудi тоқсан сайын жүзеге
Қор салымшыға салым (депозит) бойынша осы салым орналастырылған қатысушы
Қор қатысушы банктiң мәжбүрлеп таратылатыны туралы соттың шешiмi күшiне
Депозит бойынша өтемақы төлеу салымшының жеке басын куәландыратын құжат
Ал, агент-банктi таңдау және салымдар бойынша олардың өтемақы төлеу
кассалық операциялар жүргізуге лицензиясы болуы;
конкурсқа қатысуға өтiнiш берген күнге дейiн алты айдың iшiнде
салымдар бойынша өтемақы төлеу үшiн қажеттi аймақтарда филиалдары және/немесе
Қор және мәжбүрлеп таратылатын қатысушы банктердiң салымшылары үшiн салымдар
Агент-банктi таңдау бойынша конкурсқа қатысуға тiлек бiлдiрген қатысушы банк
Банктiң тарату комиссиясының қормен оның керi талаптарын қанағаттандыру бойынша
қор қарызға алған және ол бойынша есептелген сыйақы сомасын
қордың жарғылық капиталын қалпына келтiруге;
өтеу резервiнен жұмсалған басқа шығындарды қалпына келтiруге.
Алдыңғы тарауларда аталып өткендей, депозиттердi сақтандыру жүйесi 3 кезеңнен
Бiрiншi кезеңде Қор өтем сомасын регресстiк шкала негiзiнде қайтаруға
Мысал.
“А” банкiсiнде салымшының 3 ай мерзiмге салған 300 мың
Екiншi кезеңде банк банкротқа ұшыраған жағдайда, Қор жеке тұлғалардың
Мысал.
“А” банкiсiнде салымшының 3 ай мерзiмге салған 300 мың
(0,06*50)/100 = 0,03
300 000 + 300 000*(0,03/12)*3 = 302250
Яғни, нәтижесiнде салымшы 302 250 теңге мөлшерiнде өтемiн ала
Ал, үшiншi кезеңде, яғни қазiргi уақытта банк банкротқа ұшыраған
Егер салымшы “А” банкiсiнде 300 мың теңгеге депозит
Депозиттердi сақтандыру жүйесiне қатысушы банк пен оның салымшыларының өзара
өзiнiң мiндеттi ұжымдық кепiлдiк беру жүйесiне қатысу туралы клиенттердiң
салымшыларға кепiлдiк беру және олар бойынша өтемақы төлемдерiнiң тәртiбiн
салымшы қосымша сома енгiзген не мерзiмдi және шартты банктiк
Ал, қатысушы банктiң салымшысы өз кезегiнде:
қатысушы банктен салымдарға кепiлдiк беру тәртiбi және өтемақы төлемдерi
қатысушы банктiң салымдарды қайтару бойынша мiндеттемелерiн орындамаған фактiсi туралы
“Қазақстан Республикасының екiншi деңгейдегi банктерiндегi жеке тұлғалардың салымдарына (депозиттерiне)
Депозиттер нарығындағы ерекше жыл, негiзiнен, 2002 жыл болып табылады.
ТАРАУ 3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ДЕПОЗИТТЕРДI САҚТАНДЫРУ ЖҮЙЕСIНIҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Қазақстан Республикасында қазiргi кезде депозиттердi сақтандыру жүйесiн одан
Елiмiздiң экономикасына инвестицияларды тарту мәселесi сонау 90-шы жылдары маңызды
Жүргiзiлген реформалардың басты нәтижесi депозиттiк нарықтың қалыптасуы болып табылады.
бiрiншiден, экономиканың дамуын қолдау үшiн қажеттi инвестициялық қаражатсыз қалған
екiншiден, халықтың қаржылық институттардың қызметтерiн пайдаланудың оң тәжiрибесiнiң болмауы
үшiншiден, табыс деңгейiнiң төмен болуы ақша қаражаттарын жинауға мүмкiндiк
Алайда, реформалардың жүйелi түрде жүруi, Үкiметтiң ақша-несие саясатын қатаң
Кесте 5 Қазақстанда депозиттiк нарықтың дамуының жетiстiктерi мен
Артықшылықтары
депозиттiк нарықтың белсендi түрде дамуы, заңды және жеке тұлғалардың
банктер арасында салымшылар үшiн бәсекелестiктiң артуымен байланысты банктiк қызметтер
халық өз қаражаттарын салудың тиiмдi және сенiмдi әдiстерiн белсендi
салымдарды индексациялаудың тиiмдi әрi нақты механизмiнiң болмауы банктердiң көптеген
депозиттердi сақтандыру жүйесiнiң болмауы халықтың банктiк жүйеге деген сенiмiне
* кесте автордың өзімен дайындалды
Кестеден көрiп отырғанымыздай, тәуелсiздiгiмiздiң алғашқы жылдарында республикамыз қуатты банктiк
Қазiргi уақытта Қазақстанда халықтың жинақ ақшаларын тарту мәселесiнде басты
1999 жылы Қазақстан Республикасы Президентiнiң және Ұлттық Банктiң бастамасымен
Күннен-күнге екiншi деңгейдегi банктердiң клиенттiк базасының құрылымында салымшылар саны
Алайда, бұл жүйенiң бiрқатар кемшiлiктерi мен дамымаған тұстары бар.
Ең алдымен, бiздiң республикамызда депозиттердi сақтандыру жүйесiнiң аралас нысанын
Келесi бiр мәселе мүше банктердiң қорға төлейтiн мiндеттi күнтiзбелiк
Осы кемшiлiктiң нәтижесiнде банктер табыстылығы жоғары, сәйкесiнше тәуекелдiлiгi де
Банктердiң тәуекелдiлiк дәрежесi келесiдей жағдайлардың нәтижесiнде артуы мүмкiн: қарыз
Яғни, тұрақты мөлшерлемелер бойынша жарна төлеу мемлекет үшiн де,
Банктердiң тәуекелдiлiк дәрежесiне сай әрбiр банкке қатысты жарна мөлшерiн
Сонымен қатар, жарна мөлшерi депозиттер бойынша орташа есептелген сыйақы
Салымшылардың мүдделерiн қорғау мақсатында қаржылық жағдайы қиын банкке кепiлдендiру
Келесi бiр ұсыныс ретiнде бiр депозиторға салым бойынша өтелетiн
Шетелдiк тәжiрибеде депозиттердi сақтандыру жүйесi заңды тұлғалардың да депозиттерiн
Әрине, барлық тараптардың мүдделерiн қанағаттандыратын сақтандыру жүйесiн қалыптастыру өте
3.2 Банктiк депозиттердi сақтандыруды жетiлдiру жолдары.
Қазақстандық салымшылардың коммерциялық банктерге сенiп тапсырған салымдарын қорғау мәселесі
Қазiргi кезде депозиттердi сақтандыру жүйесiн жетiлдiру бағытында көптеген ұсыныстар
Депозиттердi сақтандырудың жеке нысаны.
Бұл нысанды қолдайтын экономистердiң көзқарасы бойынша:
сақтандырумен айналысатын жеке сақтық компанияларының банктердiң тәуекелдiлiгiн басқару және
жеке сақтық компаниялары сақтандырылуға жататын мекемелердi таңдауға көп көңiл
жеке сақтандырушылар сақтық сыйақысын әр банк үшiн жеке белгiлейдi,
Депозиттердi сақтандыру мәселесiнiң мұндай нарықтық шешiмiн көптеген экономистер дұрыс
Әрине, депозиттердi сақтандырудың мұндай бағдарламасы айтарлықтай шығындарға жол бере
Мұндай жүйенiң қызмет етуiнде күмәндәнатындар “нарықтың құлдырау” ықтималдылығы жоғары
Мемлекеттiк және жеке сақтандыруды бiрiктiру.
Бұл әдiс жеке сақтандырудың мемлекеттiк сақтандырумен бiрiге қызмет етуiн
Мұндай жүйеде мемлекеттiк және жеке сақтық компанияларының нақты, тиiмдi
Мұндай тәжiрибе бiрқатар елдерде қолданылады. Испанияда депозиттердi кепiлдендiру қорын
Депозиттердi сақтандырудың мемлекеттiк жүйесiне өзгерiстер енгiзу туралы ұсыныстар.
Қазақстан Республикасындағы жеке тұлғалардың депозиттерiн сақтандыру қорының қызметiн теориялық
Салымшылардың мүдделерiн қорғау үшiн қор банкротқа ұшыраған банкке қатысты
Салымдарды тiкелей өтеу. Салымдарды тiкелей өтеу кезiнде депозиттердi сақтандыру
Сатып алу және мiндеттемелердi өзiне алу. Бұл әдiс қаржылық
Тiкелей қаржыландыру. Кейбiр жағдайларда қор тiкелей қаржыландыру әдiсiн қолдана
Кез келген коммерциялық банктiң, әсiресе iрi банктiң банкротқа ұшырауы
Мүше-банктердiң қорға төлейтiн мiндеттi жарналарының мөлшерiн анықтау.
Әлемдiк тәжiрибеде сақтандыру жарналары тұрақты және дифференциацияланған (әр деңгейдегi)
2004 жылы қараша айының 10-15 аралығында Канаданың Оттава қаласында
Канаданың тәжiрибесiн қарастыратын болсақ, 1967-1687 жылдар аралығында Депозиттердi кепiлдендiрудiң
Кепiлдендiру жүйесiне жаңа қатысушыларды қабылдау қатаң процедура болып табылады
Жаңа қатысушылардың құжаттарын қарастырғанда Корпорация келесiдей мәселелерге көңiл бөледi:
Қаржылық тарихы және есеп беру. Есеп беру аудитормен куәландырылуы
Капиталдың адекваттылығы.
Бизнес-жоспар және даму перспективасы
Менеджменттi, жұмыс тәжiрибесiн, бiлiмдi және т.б. бағалау.
Корпорация үшiн тәуекелдiлiгi. Сондай-ақ банктiң/мекеменiң құрылтайшыларының қаржылық жағдайы талданады.
Ережеге сай, тәуекелдi бағалаудың келесiдей элементтерiн атап көрсетуге болады:
қатысудың шарттары;
қатысушыларды бақылау;
қалыпты бизнес стандарттары;
қатысушылардың тәуекелдiлiгiн бағалау;
дифференциацияланған премияларды бағалау;
санкцияларды қолдану.
Тәуекелдердi бағалаудың негiзгi элементi – толық және нақты мәлiметтердi
Күнтiзбелiк жарналардың дифференциацияланған мөлшерлемелері келесi қағидат бойынша бекiтiледi: тәуекелдiлiк
Банктiң қаржылық тұрақтылығы мен тәуекелдiлiгiн бағалаудағы күрделi мәселе –
Тұрақты мөлшерлемелер жүйесiнде барлық банктер үшiн сақтандырылған депозиттiк базаға
Бiздiң елiмiзде депозиттердi сақтандыру жүйесiнде тұрақты мөлшерлемелер қолданылады. Яғни,
Сақтандырудың жабық жүйесiн қолдану.
Кезiнде Қазақстан Республикасы Банктер Ассоциациациясының атқарушы Комитетi басшысының орынбасары
Сақтандыру объектiсiн анықтау.
Шетелдiк тәжiрибеде депозиттердi сақтандыру жүйесi заңды тұлғалардың да депозиттерiн
Әрине, барлық тараптардың мүдделерiн қанағаттандыратын сақтандыру жүйесiн қалыптастыру өте
Клиенттермен түсiндiру жұмыстарын жүргiзу.
Қордың төрағасы және оның қызметкерлерi халықты Қордың бар екенiнен
Сонымен бiрге, қатысушы-банктердiң қызметкерлерi сақтандыру туралы халықтың сұрақтарына жауап
Екiншiден, ҚР Ұлттық Банкi өз қызметкерлерiн, соның iшiнде банктiк
Сонымен бiрге, Қор туралы ақпаратты-жарнамалық құжаттарды алып, ҚР Ұлттық
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi 2005-2007 жылдарға арналған ақша-несие саясатының
2005-2007 жылдарға арналған бағдарламаға сай, депозиттер мен несиелер бойынша
Ақша-несие саясатының негiзгi көрсеткiштерi келесiдей түрде болжанды: банктiк жүйедегi
Яғни, көрiп отырғанымыздай алдымыздағы жылдары елiмiзде банктердiң депозиттiк базасы
Болашақта Қазақстанның депозиттердi сақтандыру жүйесi халықаралық стандарттарға жақындау, кепiлдендiрiлетiн
Қорытынды
Қазақстан Республикасы экономикасының қарқынды өсiп дамуы қаржы мекемелерiнiң қызметтерiмен
Сақтандыру кез келген мемлекеттiң ұлттық экономикасының негiзгi құрамдас бөлiгi
Әлемдiк тәжiрибеден көрiп отырғанымыздай, қаржы–несие мекемелерiнiң банкротқа ұшырау және
Депозиттердi сақтандыру жүйесiн Қазақстан ТМД елдерiнiң iшiнде ең бiрiншi
Депозиттердi сақтандыру жүйесiн теориялық және тәжiрибелiк талдау Қазақстан Республикасындағы
салымшыларды қорғаудың сақтық принципi;
мемлекеттiң меншiгiндегi сақтандыру қорының болуы;
сақтандыру жүйесiне банк мекемелерiнiң толығымен қатысуы;
айтарлықтай дәрежеде мемлекеттiң қолдауы;
сақтандыру объектiлерiнiң кең гаммасы.
Алайда, шетелдiк тәжiрибенi зерттеу отандық депозиттердi сақтандыру жүйесiнде бiрқатар
“депозит” ұғымының қазiргi нарықтық заманға сай анықтамасы ұсынылып, экономиканы
банктiк депозиттердi сақтандырудың қажеттiлiгi және оның банк жүйесiнiң тұрақтылығын
жеке тұлғалардың депозиттерiн сақтандырумен қатар заңды тұлғалардың да депозиттерiн
ұлттық валютада номинацияланған депозиттер бойынша өтем сомасын арттыру ұсынылды.
мүше банктердiң қорға төлейтiн мiндеттi күнтiзбелiк сақтандыру жарналарының мөлшерiн
Осы ғылыми зерттелiп, ұсынылып отырған мәселелердiң барлығын барынша тез
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi
“Қазақстан Республикасының екiншi деңгейдегi банктерiндегi жеке тұлғалардың салымдарына (депозиттерiне)
Айтбай К. Страхование вкладов: о чем следует знать. //
Акпеисов Б. Вклады населения и их защита. // Банки
Ауезов О. Теория и жизнь; (О системе страхования банковских
Ахметов А. Казахстанский фонд гарантирования вкладов физических лиц –
Ахметова А. Роль системы гарантирования вкладов населения в процессе
Бекболатова А. Фонд гарантирует надежность вкладов: о “Казахстанском фонде
Бондарцова Система страхования: интересы и населения, и банкиров. //
Воронин Д.В. Страхование депозитов – экономический и социальный стабилизатор
Гусева А.Е. Зарубежный опыт страхования банковских депозитов. // Банковское
Казахстанский фонд гарантирования вкладов.// Банки Казахстана.-2005-№2.
Кудайбергенова Л.Ж. Особенности современной системы страхования депозитов в РК
Курмангалиева А.Ш. Страхование депозитов как форма обеспечения стабильности банковской
Маженова Б. Казахстанскому Фонду гарантирования вкладов – 4 года.
Маженова Б. Системе гарантирования депозитов 3 года. // Казахстанская
Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. Алматы. Қазақ Ұлттық
Новиков И. Создание корпорации по страхованию банковских депозитов –
О состоянии финансового рынка и финансовых организаций на 1
Правила функционирования системы обязательного коллективного гарантирования (стахования) вкладов (депозитов)
Райхан А. Новые правила страхования депозитов – дополнительные гарантии
Сагиндикова М. Коллективное страхование депозитов: ваши деньги будут целы
Сагиндикова М., Исаева А. Система страхования депозитов: мировой опыт.
Самаркин Д. Опыт США по созданию системы страхования банковских
Системе гарантирования депозитов Казахстана – 3 года // Время-2003-26
Сокольский А. Гарант идет на попятную: Фонд гарантирования вкладов
Титов В.В. Защита банковских вкладов и стабильность банковской системы.
Устав ЗАО “Казахстанский фонд гарантирования вкладов физических лиц”.
Хиль М. Системы гарантирования возврата вкладов в банковских институтах
Ходачник Г.Э. Страхование депозитов: зарубежный опыт и возможности его
Қосымша 1
«Қазақстанның жеке тұлғалардың
салымдарына
(депозиттерiне) кепiлдiк беру (сақтандыру)
қоры» ЖАҚ
______________________________________________
(банк-агенттің толық атауы)
«18» наурыз 2006 жылы
Ө Т І Н І Ш
Мен,
____________________________________________________________________
( толық фамилиясы, аты, әкесінің аты )
банктік салымшы (депозитор)
________________________________________________________
(банктің толық атын көрсету)
банктік қызмет көрсету келісім-шарты және/немесе қосымша құжат негізінде ашылған
банктік келісім шарт
_____________________________________________
(келісім-шарттың және/немесе қосымша құжаттың атауы)
№121 «25» қаңтар 2006 жылдан
____________________
(валюта түрін көрсету)
өтінішті жазушының қолы ___________________ .
Қосымша 2
Республиканың банктік жүйесіндегі халықтың салымдарының көлемі
млрд. теңге *
2004 ж. желтоқсан 2005 ж. желтоқсан 2006 ж. қаңтар
Резиденттердің депозиттерінің жалпы көлемі
Заңды тұлғалардың депозиттері 435,5 814,3 762,1
Жеке тұлғалардың салымдары 325,6 441,2 437,4
Ұлттық валютадағы депозиттер 400,1 715,7 662,2
Шет ел валютасындағы депозиттер 361,0 539,7 537,3
Тұрғындардың салымдары (резидент еместерді қосқанда) 333,4 448,0 446,3
*ҰБ-ң мәліметтері негізінде әзірленген
1 Новиков И. Создание корпорации по страхованию банковских депозитов
1Хиль М. Системы гарантирования возврата вкладов в банковских институтах
Компенсация вкладов акция беспрецендентная и реальная. //Казахстанская правда, 2004,
Маженова Б. Фонд гарантирует надежность вкладов //Банки Казахстана-№2-2005.
Маженова Б. Фонд гарантирует надежность вкладов // Банки Казахстана–2005-№2
Гусева А.Е. Зарубежный опыт страхования банковских депозитов // Банковское
Акпейсов Б. Вклады населения и их защита // Банки
95
2
94

Ұқсас жұмыстар

Сыртық экономикалық банкі

Қазақстан Республикасының банк жүйесiнің қалыптасуы мен дамуы

Ұлттық Банк – Қазақстанның банк жүйесінің жоғарғы үзбесі

Қазақстан Республикасында екі деңгейлі банк жүйесін құру

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БАНК ҚЫЗМЕТІНІҢ РӨЛІ МЕН ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ

Қазақстанның банк жүйесінің қалыптасуы мен дамуы

Екінші деңгейлі банк

Қазақстан Республикасының банк жүйесінің қалыптасу тарихы

Қазақстан Республикасында банк жүйесінің қазіргі жағдайын талдау