Чектермен есеп айырысу

h3>
Жоспар
Кіріспе 3
1 Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы 5
1.1 Есеп айырысу нысандары 5
1.2 Вексельдер арқылы есеп айырысу 6
1.3 Чектермен есеп айырысу 13
1.4 Төлем карточкарының есебі 15
1.5 Төлем талап - тапсырмалары арқылы есеп айырысу 19
1.6 Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу 20
2 Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі 23
2.1 Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі 29
2.2 Валюта шотындағы қолма-қол ақшаның есебі 33
3 Ақша қаржысы,құнды қағаздардың және қатаң есеп берудің бланкілерін
3.1 Ақшалай қаражат қозгалысын ішкі бақылау, ақшалай қаражатты
3.2 Құнды қағаздар 41
3.3 Қатаң есеп беру бланкілерінің есебі 60
Қорытынды 65
Қосымшалар 68
Қолданылған әдебиеттер 75
Кіріспе
Нарықтық экономикада кәсіпорындар арасында еңбек құралдары мен заттарын сатып
1. Банк жүйесі арқылы қолма қолсыз ақша аудару жолымен.
2. Қолма-қол ақшамен төлеу түрінде.
Ақшаларды сақтау және қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды жүргізу үшін
ҚР Әділет министрлігінде тіркеуден өткен заңды тұлғаларға есеп айырысу
шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен
қозғалысын есепке алу үшін заңды тұлғаларға валюталық
шоттарды;
бюджеттік мекемелерге, олардың бюджеттен тыс қаражаттары бойынша, қоғамдық ұйымдарға,
республикалық бюджетте түрған мекемелерге бюджеттік шоттарды;
Ұлттық банк мекемелеріндегі екінші деңгейдегі банктерге корреспонденттік шоттарды
Касса - есеп айырысу операцияларын банк арқылы өткізу мемлекеттік
Ақша қаражаттарының бір бөлігі қызметкерлермен еңбекақы бойынша қолма-қол есеп
Ақша қаражаттарының, есеп айырысулардың және несие операцияларының бухгалтерлік есебінің
Қолма қолсыз ақша аудару жолымен және қолма қол ақшамен
Ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысын және есеп айырысу
Бөлінген лимиттерге, қорларға және сметаларға сәйкес ақша қаражаттарын мақсаты
Белгіленген мерзімдерге ақша қаражаттары мен есеп айырысудың жағдайына түгендеуді
Кассадағы, есеп айырысу шотындағы және банктегі басқа шоттардағы ақшалардың
Есеп айырысу - төлем тәртібінің сақталуына, материалдық құндылықтар мен
Уақытша бос ақшаларды сақтау және қолма қолсыз ақшамен есеп
Есеп айырысу шоты мынадай құжаттардың негізінде ашылады:
1) Шот ашуға арналған - өтініш;
2) Қойылатын қол мен мөртанба белгісінің үлгісі бар карточка;
3) Субъектінің салықтық есепке қойылу фактісін растайтын салық органының
4) Мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің көшірмесі;
5) Жарғы мен құрылтай шартының (егер құрылтайшылар саны 1-ден
Есеп айырысу шотын ашқан шаруашылық субъектісі оның иесі болып
Ақшаларды қабылдауды , беруді және аударуды банк мынадай құжаттардың
Қолма-қол ақшаларды кассадан есеп айырысу шотына енгізген кезде қолма-қол
Әр түрлі мақсаттар үшін кассаға алынғанда – чек рәсімделеді.
Басқа субъектілермен есеп айырысқанда төлем тапсырмасы жазылады.
Субъект босатылған өнімдердің, орындалған жұмыстар мен қызметтердің құнын сатып
Шаруашылық істері жөніндегі алқаның (комиссияның) бұйрығы, сот органдарының атқарушы
1 Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы
1.1 Есеп айырысу нысандары
Барлық шаруашылық жүргізіші субъектілер өз ақша қаражаттары банкі мекемелерінің
Ақша қаражаттары сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп
Корресмпонденттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – бұл да
Шетелдіқ валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу үшін
Субъект шоттарындағы қаражат лардындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша
Субъектілердің шоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше көзделмесе, субъектінің
Қазакстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге асыруда
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек; вексель;
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім –
1.2 Вексельдер арқылы есеп айырысу
Вексель – біржақты сөзсіз орындалатын ақша міндеттемесін камтитын қатан
Вексель - өзінің иесіне төлеу мерзімі келуі бойынша онда
Вексель қаражаттары бойынша есептесудің есебі. Вексель (қарыздық қолхат, міндеттеме)
Вексель - бұл вексель айналымы жолымен берілетін коммерциялық несиенің
Вексель заңмен ұйғарылған үлгіде жазылуға тиісті, тек соңда ғана
Вексель жай және аударма болып келеді:
Жай вексель (соло-вексель) - талап етуі бойынша немесе белгіленген
Аударма вексель (тратта) – вексель берушінің (трассанттың) үшінші тұлғаға
Мұндай жағдайда алушылар мен тапсырысшылар кәсіпорынға тек қана өнімнің
Вексель бірнеше рет пайдаланылуы мүмкін, сөйтіп әмбебап несиелік -
1. Жөнелтілген өнімнің, орындалған жұмыс пен қызметтің өзіндік құны
2. Өнімдердің, жұмыстар мен қызметтердің ҚҚС-сыз келісім құнына Д-т
3. ҚҚС сомасына Д-т 1210 К-т 3130 - 25
4. Өнім, жұмыс пен қызмет үшін вексель алынды (6
5. Вексель бойынша % есептелді. Мыналарды ескеру қажет:
ә) инфляция проценті (3%) = 18%
б) банктік процент жылдық 32% -16% жиыны 34 %
150 000* 34% = 51 000
Д-т 2170 К-т 6110
6. Вексель бойынша төлем мерзімі басталғанда
а) вексель сомасына Д-т 1050,1040,1010 К-т 1210 - 150
7. Вексель бойынша төлем мерзімі бастапғанда.
Банкте вексельді досконттау (есепке алу).
Вексель үшін қарыз алынды Д-т 1040, 1050 К-т 3010
Дискоит сомасына (банк %) Д-т 7320 К-т 7310 -
Вексель бойынша төлем мерзімі басталған бойда банк авизосы (хабар-ламасы)
Бексель бойынша процент сомасына Д-т 1050, 1010 ,1040 К-
Егер вексель мерзімінде төленбесе, онда банктен алынған қарызды қай-тару
Банк дисконтының сомасына Д-т 3010 К-т 1040 - 20
Вексель берушінің есебінде берілген вексельмен қамтамасыз етілген, жеткізушілермен, мердігерлермен
Алынған өнімнің, жұмыс пен қызметтің келісім құнына, ҚҚС-сыз Д-т
ҚҚС сомасына Д-т 1420 К-т 4110/1 - 25 000
Вексель бойынша процент Д-т 7310 К-т 4160 - 51
Вексель бойынша төлем мерзімі басталғанда:
а) вексель сомасына Д-т 4110/1 К-т 1040, 1050, 1010
б) процент сомасына Д-т 4160 К-т 1050, 1040, 1010
Алынған және берілген вексельдердің талдамалы есебі төлем мерзімі кешіккен
5. Жолдағы аударымның және банктегі арнайы шоттардағы қаражаттардың есебі.
Кәсіпорындар қолма қол ақша қаражаттарын есеп айырысу шотына немесе
Вексель : құжат мәтініне (текстіне) енгізілген, құжат қай тілде
Жоғарыда қөрсетілген талаптар құжаттар тұтастай сақталмаса, тек төмендегі белгіленген
Ерекше нұскауы болмаған кезде төлем жасаушының тұратын орны болып
Аударма вексель вексель берушінің бұйрығы бойынша ақы төлеуге жататын
Вексельде пайыздық мөлшерлеме (проценттік ставкасы) көрсетілуі тиіс, мұндай нұскау
Кез келген аударма вексельдің бұйрығы көрсетілмей берілсе де, ол
Егер вексель беруші аударма вексельде «Бұйрыққа емес» немесе осыған
Индоссамент қарапайым, алдын ала ешбір келісім - шарт қойылмаған
Индоссамент ұсынушы бланкті күші бар индоссамент болып табылады. Индоссамент
Егер басқаша кері шарт болмаса, индоссант акцент пен төлемге
Қолында аударма векселі бар тұлғаның құқығы үздіксіз бірқатар индоссамент
Бұл ретте сызылып тасталған индоссаментер жазылмаған деп есептеленеді.
Аударма вексельді төлем мерзімі басталғанға дейін вексель ұстауышы немесе
Егер төлем жасаушы өзінің келісімі туралы вексель ұстаушыға немесе
Аваль аударма вексельде немесе қосымша парақта беріледі. Аваль берілген
Авальшы ол үшін аваль берген адаммен бірдей жауап береді.
Аударма вексель ақы төлеу үшін ұсынғанда; ұсынғаннан кейін бір
Мерзімі белгілі бір күнге немесе жасалғаннан кейін ұсынғаннан кейін
Вексель ұстауышылар индоссанттарға қарсы тұрған регрестерге өз құқығын төлем
акцептен толық немесе ішінара бас тартқан орын алса;
егер де төлем жасаушы вексельді акцептегені немесе акцептемегеніне қарамастан
вексель беруші акцептке жатпайтын, вексель бойынша банкрот деп танылған
Вексель бойынша жасалатын төлем мен акцепт үшін жауапты тұлғаға
Акцепт немесе төлемнен бас тарту ( акцептемеуге немесе төлем
Вексель беруші аударма вексельнінің мәтінінде көрсеткен ресми қарсылық білдіруден
Акцептеуге қарсылық акцептке ұсыну үшін белгіленген мерзімдерде жасалуы керек.
Егер төленуге жататын аударма вексельдін ісі ойдағыдай еместігі байкалса,
Төлем жасаушы оның вексельді акцептегеніне немесе акцептемегеніне қарамастан банкрот
Вексель ұстаушы өзінің индоссантын және вексель берушісін акцептемеу немесе
Акцептемеу немесе төлем жасамау туралы қарсылық білдірілген жағдайда нотариус
Вексель беруші индоссант немесе авальшы құжатқа енгізілген және қол
Вексель ұстаушы өзі талап (иск) қойған адамнан мыналарды: аударма
Бұған қоса талап қойған вексель ұстаушы талап қою сомасына
Аударма вексельге ақы төлеген тұлға оның алдында жауап беретін
өзі төлеген барлық сомасын;
аталған сомаға Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі белгілеген қайта қаржыландыру
өзі төлеген шығыстарды талап ете алады.
Вексель бойынша ақы төлеген тұлға талап ететін сомаға қоса
Егер де вексель жалғыз данада берілсе, онда вексель ұстаушы
Қазақстан Республикасының аумағындағы заңды және жеке тұлғалар жай және
Сатушы сатып алуға ұсынатын төлемнің мерзімін кейінге қалдыру «Қазақстан
1.3 Чектермен есеп айырысу
Есеп айырысу чегі - чек берушінң шотынан чекте көрсетілген
Чектер лимиттік және лимитсіз кітапшалардың чектері болып бөлінеді. Лимиттік
Лимитсіз кітапшалардың чектерін банкіден жолдағы есепті құжаттар есебінен несиені
Чектермен есеп айырысу. Есеп айырысудың бұл нысаны бойынша шоттың
Чектер алынған өнімдер, кәрсетілген қызметтер үшін есеп айырысқанда және
Чектермен есеп айырысу есебі активтік 1070 -"Чек кітапшаларындағы ақша
1. Лимиттелген чек кітапшасын онда көрсетілген лимит сомасында алған
2. Банктен алынған чек кітапшалары бойынша сомалар
субъект берген чектердің төленуіне қарай есептен шығары-
лады, яғни жеткізушілер, өзге де кредиторлар ұсынған чекті
банктің өтеу сомасы Д-т 3310, 3440 К-т 1070
Пошта-телеграф шығындары чекпөн төлеиді Д-т 7440 К-т
1070
Іссапарға жіберілген адамдар үшін жол жүру билеттері
сатып алынады Д-т 1250 К-т 1070
5. Чек кітапшасы лимитінің пәйдаланылмаған қалдығы
қаражаттар депоненттелген шотқа есептелді Д-т 1040, 1050, 3010
К-т 1070
1070-шоттың кредиті бойынша және 10-бөлімшөнің басқа шоттары бойынша операцияләр
Есеп айырысу чектер кітапшасын алу үшін дағдылы чек кітапшасын
Материалдық құндылықтарды сатып алу тапсырылған қәсіпорынның қызметкеріне есеп айырысу
Қазіргі уақытта жалған істелген чектердің көбеіп кетуіне байланысты елімізде
Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі болып табылады,
Чекті чек ұстаушыға төлеуге чек жазылған күні қабылдайды және
Банк чек берушіден қабылдамауына болады, егер де мынадай жағдайлары
егер же жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмегін болса;
чектің мерзімі өтіп кетсе;
төлем құжаттарында жасанды жазулардың белгілері бар болса;
чектің қорғалу денгейі оның талабына сай келмесе (қорғалу деңгейі
чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы қолымен сәйкес
чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек ұстаушыларға қолхат жазылып қайтарылады. Чектердің
Біріншісі - банкте қалса;
Екіншісі - көшірмесімен бірге ішкі істер орғандарына беріледі;
Үшіншісі – Клирингтік палатаға беріледі;
Төртіншісі – чекті беруші банкке беріледі.
Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты чекті беруші
1.4 Төлем карточкарының есебі
Инкссациялау шығындарын қысқарту; бухгалтерияның жұмысын женілдету, Қазақстаннаң әлемнің кез
Төлем қарточкалары- ақша қаражатына электрондық терминал немесе басқа да
Төлем карточкалары: дебеттік, кредиттік және коорпоративтік болып бөлінеді.
Дебеттік карточкалар қаржы-шотындағы ақша сомасың шегінде оның ұстаушысына (
Кредиттік карточкалар бойынша банк берген қарыз сомасының шегінде оның
Одан басқа кәсңпорын іс-сапарының шығыстарын төлеуге, офистік, үстеме шығыстары
Коорпоративтік карточкалар –бұл да төлем карточкалары, ол оны ұстауышыға
Бүгінде әлемнің көптеген елдерінде ол қазіргі шақтың қаржылық тегігі
Қазақстан Республикасының аймағында Ұлттық банкінің лицензиялауымен шығарылған төлем карточкалары
Төлем карточкалары келесі көрсеткіштерден тұрады:
төлем карточкаларын берудің жағдайы;
төлем карточкаларымен жасалатын төлем түрлері және оның жағдайы;
төлем карточкаларын алған тұлғалардың тізімі;
төлем карточкаларын қайтарып алудың және тоқтатудың (блокирования) жағдайы;
төлем карточкаларының әрекет ету мерзімі;
тараптардың құқықтары мен міндеттері;
тараптардың жауапкершілігі.
Қазақстан Республикасының аймағында төлем карточкалары теқ теңгемен төленеді.
Төлем карточкаларымен төлем жүйесін жүзеге асырмастан бұрын оларға авторизация
Төлем құжаттары эквайерге көрсетілген қызметке немесе сатып алынған тауарға
Төлем карточкаларымен операцияларды жүзеге асыру кезінде міндетті түрде не
Қазақстан Республикасында тауар мен қызметін төлеу үшін төлем карточкасының
Қонақ үйде тұрғаны үшін есептесу кезінде пайдаланатын төлем құжаты
«TVERSKAYA» HOTEL
********* RESEPTION*********
TVERSKAYA –YAMSKAYA STR 34
MOSKOW
T11088001 BO 940
U1001088001 R007726
**** VIZA****
4273 6200 8915 9591
05|02 (D)
SALE OFFLINE
AMOUNT: RUR 16788.15
_______________________________
HKTFSE DEBIT MY ACCOUNT
CUSTOMER SIGNATURE
AUTH CODE : (5) 030641
**23/06/2000 01:39**
Төлем құжаттары келесі реквизиттерден (көрсеткіштерден) тұрады:
төлем құжатының нөмірі және жазылған күні, айы, жылы;
операцияны жасаған ұйымның толық атауы (коды) және эквайер;
карточка төлемінің реквизиті;
төлем сомасы;
төлем валютасы.
Төлем құжаттары (слип) төлем карточкаларын ұстаушылардың қолынсыз-ақ жасалуы мүмкін,
Сауда чегі – төлем карточкасын жүзеге асыру кезінде жасалады,
құжат нөмірі және оның жазылған күні, айы және жылы;
операцияны жүзеге асырушы ұйымның атауы (коды, идентификаторы);
төлем сомасы;
төлем карточкаларының реквизиттері.
Төлем карточкадан қолма-қол ақшаны алған кезде есеп беретін адамған
Мысал. Қолма-қол ақшаны және оны есептеумен байланысты уақытың және
Сонымен, пластикалық карточканың,яғни төлем карточкаларының бірқатар артықшылықтары бар: сатып
Төлемнің бұл түрі – касса арқылы қолма-қол ақшасыз есеп
төмен сома көрсетіле ме немесе оның банкке немесе кәсіпорын
Сонымең, пластикалық карточкалары пайдаланылатын қолма-қол ақшасыз есеп айырысулар банкпен,
жүзеге асырылған транзакцияларға қалайша есеп жүргізіледі;
бухгалтерияның слипті төлеуге банкке қаншама уақыт ішінде тапсыруы қажет;
сатып алушы тауарды транзакция жүргізілгеннен кейін қайтарған жағдайда сауда
есеп айырысуларды жүзеге асыру үшін терминал мен импрентер қалайша
РОS – терминалдарға тараптардың қайсысы техникалық күтім жасайды және
Шығыс материалдарына не жатады және сол материалдарды кім сатып
Шартта өзара есеп айырысуларды салыстыру әдістері көрсетілген бе және
Банк қызметтері үшін сомалар қандай процентте және кімнен ұстап
Босатылған тауар үшін сомалар банктің есеп айырысу шотына түспеген
Әдетте, жабдықты сатып алу мен орнатуды және бағдарламалық қамтамасыз
Банктер сондай-ақ:
сауда кәсіпорының қызметкерлерін пайдалану ережелеріне үйрету мен дауысты және
карточкалар ұстауышыларға қызмет көрсету тәртібі;
кәсіпорын қызметкерлеріне жабдық орнатылатын жерлерде нұскамалар беру жөніндегі міндеттемелерді
Қолда бар қаражат қозғалысын есепке қоюдағы проблемалар көбінесе кассалық
Қазіргі кезде де есеп айырысу Салық кодексінің 546-бабының 1-тармағына
Көптеген ұйымдар өз қызметкерлеріне еңбекақы төлеуді жалақы жобасы бойынша
Сөйтіп, біз пластикалық карточкалардың пайдалануға ыңғайлы екеніне және біздің
Артықшылықтары бар екені күмәнсіз, және бұл барлық қызметкерлер карточкалық
1.5 Төлем талап - тапсырмалары арқылы есеп айырысу
Төлем талап-тапсырмаларымен есеп айырысу. Мүндай нысан болған кезде жеткізуші
Төлем талап-тапсырмасы тауарларды алғанда, жұмысты орындағанда, қызметі көрсеткенде бенефициарлардың
Бенефициар төлем талап-тапсырмарны банкке ұсынады және төлем талап тапсырмалар
Төлем талап-тапсырмасы реестрмен бірге бенефициар - банкісіне ұсыныады, ал
Егер де бенефициарға қызмет көрсететін де, ақшаны жіберуші де
Егер де төлем талап-тапсырманы орындау үшін қажетті ақша қаражаты
Осы туралы төлем талап-тапсырманың бет жағына белгі соғады.
Төлем талап-тапсырмаларына толық немесе ішінара ақы төлеуден бас тарту
1.6 Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу
Төлем тапсырмалар – ол банкіге тиісті қаржыларды жеткізушілер, салық
Онда төлеуші мен оның банкісінің, алушы мен оның банкісінің
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу тауар-көліктік немесе тауардың босатылуын немесе
Төлем тапсырмалары:
1. Мерзімді (төлем өнімді жөнелткенге дейін немес жөнелткеннен кейін,
2. Мерзімнен бұрын (алдын ала төлем).
3. Кейінгі қалдырылған болуы мүмкін.
Төлеуші болып кәсіпорынның есеп айырысу шоты ашылған банк саналады
Төменде біз ҚР – ы Ұлттық банкіде біздің банкіге
Аударылатын қаржы көлемі бас әріппен сөз түрінде басылады. Оның
Төменгі жақта төлемнің тағайындауы көрсетіледі, басшы мен бас бухгалтердің
Төлем тапсырмалары онда көрсетілген соманы бенефициардың пайдасына ақшаны жіберушіге
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілердегі төлем тапсырманы ұсынады.
Төлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері (көрсеткіштері) көрсетіледі:
төлем тапсырманың нөмірі;
төлем тапсырманың жазылған күні;
жеке теңестірілген немесе теңдестірілген коды (ЖТК немесе ИИК)
жіберуші мен бенефициардың банкі шотындағы нөмірі;
бенефициардың коды (БК немесе КБе) және жіберушілердің коды (ЖК
бенефициар – аудару жасалған ақша кезде қаражатын алушы;
банк–алушы – банк атауы, аударылған ақшада, оның мекен–жайы көрсетіледі;
бенефициар банкісі – бенефициардың пайдасыа келіп түскен ақша қаражатын
жіберушілердің теңестірілген немесе теңдестірілген (иденфикациялан-ған) банктік коды (ЖТБК немесе
төлем арналымының коды – ҚР ҰБ нормативтік – құқықтық
бюджеттік классификңациясының (жіктемесінің) коды – салықтарды кері қайтаруда қойылатын
валюттілген күні – ақша қаражатын бенефициардың (алушының) банктік шотына
Төлем құжатына кез келген жөндеудің түрін жасауға рұқсат етілмейді.
Жедел мерзімді төлем мынадай нұсқалар бойынша жүзеге асырылады: аванстық
Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі ақша қаражатты (зейнетақы, алимент, жалақы,
2 Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі
Қолма-қол ақшаларды қабылдау, сақтау және жұмсау үшін шаруашылық субъектісінде
Касса операцияларын орындау кассирге жүктеледі. Ол материалды-жауапты адам болып
Кассир ақша қаражаттарын банк мекемелерінен ақша чектері бойынша алады.
Кассалық ордерлер кассадағы ақшалай операциялар бойынша негізгі бастапқы құжаттар
Кіріс касса ордері (ККО) мен оның түбіршегі, ШКО мен
ККО мен ШКО кассаға берілгенге дейін бухгалтерияда кіріс және
Ақша қаражаттарының келіп тусуі мен жұмсалуы жөніндегі барлық операцияларды
Екінші даналары жыртпалы болады және кассирдің есеп беруіне қызмет
Жоғарда атап өткендей кассадағы операциялар есебі 1010 «
1010- « Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша» және
Тауар кеңселерінің, пристаньдардың және пайдаланудағы учаскелердің, аялдама, өзен өткелдерінің
1010-1020-шоттар бойынша шаруашылық операциялары
Кассаға сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден ақша қаражаттары түсті
Вексель бойынша түсті Д-т 1010, 1020 К-т 1130
Алынған қарыздар бойынша келтірілген залал үшін жұмсалмаған есеп беру
Еншілес кәсіпорындардан және езге серіктестіктерден берешектің түсуі Д-т 1010,
5. Банк шоттарынан қолма қол ақшаның түсуі (чек бойынша)
Қолма-қол ақшалардың құрылтайшылардан тусуі Д-т 1010, 1020 К-т 5310
Займдар қолма қол ақшамен алынды Д-т 1010, 1020 К-т
Жалдық ақы, байланыс қызметі түсімдері және осы кезеңде басқа
Өнімдерді. құжаттарды, қызметтерді, тауарларды қолма қол- ақшаға сату Д-т
НҚ, МЕА, БҚ қолма қол ақшаға сату Д-т 1010,
Акциялар бойынша дивидендтер келіп тусті Д-т 1010, 1020 К-т
Оң бағамдық айырма Д-т 1020 К-т 6250
Алынған айыппұлдар, өсімақылар, тұрақсыздық айыптары Д-т 1010, 1020 К-т
Есеп беретін сомалар кассадан берілді Д-т 1251 К-т 1010,
Сақтандыру полистері сатыл алынды Д-т 1620 К-т 1010,1020
Болашақ кезеңдер ушін төленген жалдық төлемдер Д-т 1620 К-т
Аванстар берілді Д-т 1610, К-Т 1010, 1020
18. Қолма-қол ақша банктегі шотқа өткізілді (қолма-қол салуды мәлімдеу
Займды қайтару Д-т 4020 К-т 1010, 1020
Дивидендтерді төлеу Д-т 3520, К-т 1010,1020
21. Жөткізушілердің, мердігерлердің шоттары қолма қол
ақшамен төленді Д-т 3310 К-т 1010,1020
Жәләқы берілді Д-Т 3350, К-Т 1010,1020
Теріс бағамдық айырма Д-т 1620 К-т 1020
24.Кассаға тугендеу жургізген кезде анықталған ақша қаражатта-рының жетіспеушілігі Д-т
а)егер кінәлі адам анықталмаса немесе сот оны өтеп беруден
б) егер кінәлі адам анықталса Д-т 1250 К-т 1260
«Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша» есебі Қазақстан Республикасының
Кассаға ақша қабылдау кассаның кірісі ордерлері бойынша жүзеге асырылады,
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлермен немесе басшы мен
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордеріне ақшаны
Кіріс және шығыс касса ордерлері мен оның орнына жүретін
Жалақы, уақытша еңбекке қабілетсіздігі жөніндегі жәрдемақылар мен сыйлықтар төлем
Банктен ақша алғаннан кейін үш төрт күн өткенннен соң,
Жазылған касса ордерлері немесе олардың орнына жүретін құжаттар кіріс
Касса ордерлері бойынша ақшаны қабылдау мен беру тек олардың
Касса оперрацияларының есебін кассир Касса кітабыда жүргізеді, ол нөмірленуге,
Касса кітабының әрбір парағы тең екі бөліктен тұрады. Олардың
Есеп бланкісі операциялар аяқтанғанға дейін бір күн бой жыртылмайды.
« Соның ішінде жалақыға» деген жолдың бойында ксса бойынша
Касса операциялары шағын болса, онда касса есебі 3-5 күнде
Кассирдің есебінде корреспонденциялнатын шоттарға белгі жасалады, содан соң оның
Касса бойынша операциялардың, яғни 1010 шоттың кредиты мен дебеті
Кассаға ақша кірістелігін кезде 1010- « Кассадағы ұлттық валюта
1040- « Есеп айрысу шотындағы қолма-қол ақша» шоты- кассаға
1250- « Қызметкерлердің және басқа да адамдардың қарыздары» қызметкерлердің
6010- « Дайын өнімдерді ( жұмыстарды,қызметтерді) сатудан түскен табыс»
6020- «Сатып алынған тауарларды сатудан түскен табыс», 6030 -
Кассадан ақшар берілген кезде 1010-шоты кредиттеледі және мына төмендегі
4230- « Персоналдармен еңбек ақысы бойынша есеп айырысу» шоты
1250 - « Қызметкерлер мен басқада адамдардың қарыздары» шоты-
1040- « Есеп айырысу шотындағы нақты ақша» шоты- кәсіпорнының
«Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақшаның» есебі. Шетел валютасымен
Кіріс және шығыс касса ордерлерінде, касса кітабында қаражатта сомалары
Валюта түскен кезде 1020- шоты дебеттеледі де және мына
1050 - « Ел ішіндегі валюталық шоттағы қорлма-қол ақша»
1210- « Алынуға тиісті қарыздар» шоты- кассаға алынған валюта
6250- « Бағам айырмашылығынан түскен табыс» шоты- тиісті шетел
1250- « Қызметкерлер мен басқа да адамрадың қарыздары» шоты-есеп
Валюта кассасынан валюта берген кезде- 1020- шот крелиттеледі және
1250- « Қызметкерлер мен басқа да адамдардың қарыздары» шоты-
1050- « Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма-қол ақша» шоты-
7430 - « Бағам айырмашылығы бойыншы шығыстар» шоты- тиісті
Ақша операциялық кассаға түскен кезде 1010- « Операциялық кассадағы
6010- «Дайын өнімдер ( жұмыстарджы, қызметтерді ) сатудан түскен
6010- «Көлік ұйымдарының жүктер мен жолаушылар тасымалы жөніндегі қызметтернінен
2110- «Алынуға тиісті қарыздар» шоты- сатып алушылар мен тапсырыс
Кәсіпорын кассасына түскен түсімді өткізгенде – 1010 шоты дебеттеледі
Кәсіпорынның нөмесе жеке кәсіпкердің қолма-қол ақша нысанында түсетін табыстарын
2.1 Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі
Банккі шоттары теңгемен де, шетелдік валютасымен де ашылуы да
Банк пен Қазақстан Республикасының резиденті – заңды тұлға мен
Банкте жинақ шоттарын ашқан кезде, банктер салымдарды салушылардан қабылдауға
Егер де банкте шот иесінің пайдасына жаңылыс аударылып кеткен
Банктегі шоттардың көшірмесін беру келісім-шартқа сәкес банктер арқылы жүзеге
Жаңалавн ашылатын заңды тұлғалар Қазақстан республикасының заңына сәйкес жарлық
Есеп айырысу және басқа да шоттарды рәсімдеу үшін келесі
Қолма-қол ақша жарнасына берілетін хабарлама. Шот иесінің банктегі шотына
Есеп айырысу шоты бойынша операциялардың есебі 1040 «Есеп айырысу
Есеп айырысудың мақсаты – нарықтық қатынастардың нығаюына, жиынтық қоғамдық
Көшірме атқарушының қойған қолымен және банктің «көшірме үшін» мөрінің
Көшірмедегі әрбір түзету атқарушы мен бас бухгалтердің немесе оның
Клиент өкілінің көшірмені алғаны жөнінде бет есепте немесе жеке
Банк көшірмелері оған қоса тіркелген құжаттармен тексеріледі. Банкінің қате
Банкі шоттары оның иесінің өтініші бойынша жабылады.
Занды тұлға — шот иесін тарату немесе қайта ұйымдастыру
Банкідегі есепшот жабылғаннан кейін субъектосы жөніңде он күндік мерзім
Есепшоты жабылған кезде сондай-ақ иесінің аты немесе есепшоттың нөмірі
Есеп айырысу шоты бойынша мынадай шаруашылық операциялары көрініс табады:
1040- "Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша" — шоты дебеттеліп,
1010 - "Кассадағы ұлттың валюта түріндегі қолма-қол ақша" шоты
2110- "Алынуға тиісті қарыздар" шоты — сатылған өнім, жұмыс
3510- "Тауарлы-материалдық босалқылармен жабдықтау үшін алынған аванстар", 3510 -
1010- "Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша" шоты кредиттеледі де,
3310 - "Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу" шоты —
1010 - "Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша" шоты
2210- "Еншілес серіктестіктерге салынған инвестициялар",2210 - "Тәуелді серіктестіктерге салынған
1120- "Акциялар", 1130 - "Облигациялар", 1050- "Басқа да қаржылық
1610 - "Тауарлы-материалдық құндылықтар мен жабдықтау үшін берілген аванстар",
3010 - "Банктер несиелері", 3020 - "Банктен тыс мекемелерден
4120 - "Еншілес серіктестіктерге қарыздар", 4140 - "Тәуелді серіктестіктерге
3130 - "Қосылған құн салығы", 3140- "Бюджетпен басқа да
4210 - "Жеке және мүліктерін сақтандыру бойынша есебі" -
3110 - "Төленетін ағымдағы табыс салық" - бюджетке корпоративтік
2.2 Валюта шотындағы қолма-қол ақшаның есебі
Шаруашылық субъектілері ақша қаражаттарын пайдаланады және әртүрлі мынадай валюталарда:
а) т ұлттық;
б) еркін айырбасталатын (шетелдік басқа валюталарға еркін және ек-теусіз
в) тұйық (айырбасталмайтын) валютада (жақын шетел мен дамушы
г) клиринг валютасында (қарсылама талаптар мен міндеттемелерді өза-ра есепке
Резиденттер арасындағы жасалатын төлем операцияларының барлығы, нормативтік актілерде қарастырылғаннан
Валюталық операцияларды жүргізу үшін 24 желтоқсан 1996 жылғы №54-1
ҚР Ұлттық банкі Басқармасының 1997 жылгы 2 мамырдағы №
Шотты ашу үшін заңды тұлғалардың тапсыратыны:
Валюталық шотты ашу туралы етініш;
Құрылтай құжаттарының нотариалды растәлған кешірмесі;
Әкілетті тұлғалардың қойған қолдары мен мөртабан белгісінің үлгілері;
Мемлекеттік тіркеу туралы куәлік;
5)Салық төлеуші ретінде есепке қойғаны туралы салық органының анықтамасы.
Қазақстан Республикасында валютаны реттеудің негізгі органы болып Ұлттық банкі
Заңды тұлғалар — резиденттері өкілетті банктердегі шетелдік валютада және
Занды тұлғалардың өкілетті банктердегі есеп шоттарына қолма-қол ақшасыз тәртіппен
Занды тұлға-резиденттердің экспортталған тауары (қызметі, жұмысы) үшін телем ретінде
Заңды түлғалар-резиденттер, резидент еместердің пайдасына төлемдер жүргізген кезде, өкілетті
Өкілетті банктер валюталық заңдарды сақтауға байланысты қосымша ақпараттар мен
Резиденттер мен резидент еместер арасыңдағы операциялар бойынша төлемдер екі
24 желтоқсан 1996 жылғы "Валютаны реттеу туралы" Зандарына және
Капитал қозғалысымен байланысты Қазақстан Республикасына келіп түсетін 100 мың
резидент еместерден 120 күннен астам мерзімге алынған несиелер, лизингіні
резидент еместердің экспорттык-импорттық мәмілелеріне сәйкес алған несиелері;
резидент еместердің төлем ретінде интеллектуалды меншік объектісін толық әрі
-резидент еместердің төлем ретіңде қозғалмайтын мүлікке қатысты мүліктік құқын
Бұл операцияларды тіркеу дегеніміз, ондағы тиесілі келісім-шарттарды тіркеу және
Капитал қозғалысына байланысты қаражаттардың резидент еместерден резиденттердің пайдасына кәшуін
Занды тұлғалар — резидент еместермен шетел валютасында есеп айырысулар
Занды тұлға резиденттерінің банк шоттарында шетелдік валютасында қолма-қол ақшасынан
Заңды тұлғалар - резиденттердің үшінші жақтар үшін контракт бойынша
Өкілетті банктер мен айырбас пунктері арқылы шетел валюталарын алып-сату
Резидент — занды тұлғалар ішкі валюталық нарығында шетелдік валютаны
Банк мөрімен (штампымен) және кассирдің, орындаушы мен бақылаушының қойған
Қолма-қол валютаны беру Тапсырмамен (валюталық шығыс ордерімен) рәсімделеді, оның
Шетелдердегі бенефициарға (алушыға) валюта қаражаттарын аудару " Аударуға берілетін
Валюта шоттары бойынша операциялардың есебі 1050 -"Ел ішіндегі валюталық
Аталған және басқа да құжаттардың негізіңде банк валюталық шотының
Валюталық шот оның иесінің өтініші бойынша жабылады, содан соң
Валюталық бақылау. Барлық резидент еместердің валюталық операцияларды жүзеге асырған
Валюталық бақылаудың негізгі бағыты операциялардың қолданылып жүрген заңға сай
Валюталық бақылау Қазақстан Республикасында валюталық бақылау органдары және агенттері
Қазақстан Республикасының заңына сай валютаны ретке келтіру міндеттерін жүзеге
Алған лицензияларына сәйкес операциялар жүргізген кезде валюталық заңның сақталуын
Валюталық бақылау органдары өз міндеттерін жүзеге асыру үшін валюталық
Валютамен операциялар жөнінде.гі бухгалтерлік есептегі жазулар бухгалтерлік есептің шоттарында
Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүзеге асырып жатқан резидент те,
Шетел валютасын сатып алу. Занды тұлға-резиденттер шетел валютасын ішкі
Заңды тұлға-резиденттер шетел валютасын сатып алуға тапсырысты әзірлеу кезінде
Заңды тұлға-резиденттердін ішкі валюталық саудада сатып алған шетел валютасы
Заңцы тұлға - резидент толықтай немесе жартылай сатып алған
Занды тұлға-резиденттерге валюталық операциялар бойынша көрсетілген банктік қызмет түрлеріне
Теңгемен алынған несиелерді (кредиттерді), сондай-ақ олар бойынша пайыздар (проценттер)
Тауарлар экспорті төлем, сондай-ақ несие (кредит) немесе инвестиция ретінде
Занды тұлға – резиденттер пайдасына тарту, қайырымдылық-жәрдем жасау, қайырымдылық
Өкілетті банкілерден шетел валютасың сатып алған кезде келесі шоттар
Ретгтік
№ Шаруашылық операцияларылық мазмұны Сомасы, мың теңге Шоттардың корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 3 3 4
1. Кәсіпорын өкілетті банкітс валюта сатып алу үшін қаражат
2. Өкілетті банк валюта биржасына 0,05% (теңгемен) комиссиялық шығындарды
және әкімшілік шығындар» 1260
3. Валюталық шотына конвертгелетін сомасын (доллар мөлшерінде 51804,83) аударды.
4. Айырмасы есептен шығарылды 5500 2180 6130
1050 шоты бойынша жазбалар есеп айырысу шотындағы жазбаларға сәйкес
1050 шотының дебеті келесі шоттардың кредитімен корреспоңден-цияланады:
1020 «Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақша» - валюталық
1210 «Алынуға тиісті борыштар» - тиелген өнім қолма-қол ақша
6250 «Бағам айырмашылығынан түскен табыс» - шетелдік валютаның ұлттық
1020 «Кассадағы шетелдік валюта түріндегі нақты ақша» - валюталық
4110 «Жабдықтаушылармен және мердәгерлермен есеп айырысу» - жеткізілген материалдық
7410 «Бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығыс» - шетелдік валютаның
1. Ақша қаржысы, құнды қағаздарын және қатаң есеп берудің
Кассаны түгелдеу кезінде қассада тұрған ақша белгілері мен басқа
Түгелдеу актісінде ақша қаржысының бар болуы түгелдеу күні жасалған
Кәсіпорын кассасында сақталатын құнды қағаздар мен ақша құжаттарыіі түгелдеу
Жол үстіндегі ақша қаража.тарын түгелдеу осы шотта тұрған сомаларды:
Банктерде есеп айырысу (ағымдағы), валюталықжәне арнайы шоттарда тұрған ақша
Ақша қаражаттарын, құнды қағаздарды және қатаң есеп беру бланкілерін
Ақша қаражаттарының және құнды қағаздардың артық шыққан сомалары кіріске
Кем шыққан ақша қаражаттары мен құнды қағаздар өтеуі үшін
1260 шоты дебеттеліп, 1030,1070,1010,1020 шоттары кредиттеледі.
Егер де кінәлі тұлғалар табылса, онда 1260 шоты кредиттеліп,1251
Егер де кінәлі тұлғалар табылмаса, онда кем шыққан сомасы
3 Ақша қаржысы,құнды қағаздардың және қатаң есеп берудің бланкілерін
3.1 Ақшалай қаражат қозгалысын ішкі бақылау, ақшалай қаражатты
Ақшалай қаражат козғалысын ішкі бақылау жүйесі – активтерді қорғау;
Ақшалай қаражатты онай жасыруға, тасуға болады, оларда тиістілік белгілері
ақшалай қаражатты жеке сақтау мен жеке есептеу;
қолма-қол есеп айырысу жасалған операциялардың барлығың есептеу;
касса тек қажетті қалдықты сақтау;
кассадағы қалдықты мезгіл-мезгіл тексеріп есептеу;
ақшалай қаражатты физикалық бақылау.
түсімді бақылау.
ақшалай шығындардарды бақылау.
кассалық қалдықты салыстыру.
есеп шоттардығы ақшалай қаражатты бақылау.
кассалық қалдықты салыстыру.
есептіқ (валюталық) шоттарды салыстыру.
Кассадағы ақшалай қаражатты кассада деп, саналатын ақшалай қаражаттың бар
Кассаны түгендеу кассалық операцияларды жүргізудің шаруашылық жүргізуші субъектінің басшысы
Акт ұйым кассасында тұрған ақшалай құжаттардың, ақшаның бар-жоғын түгендеу
Түгендеуді өткізгенде мыналарды тексеру қажет: кассирмен толық материалдық жауапкершіліқ
Мысалы: Кассаны түгендегенде 150 теңге мөлшерінде артық шығу
1020 «Кассадағы ұлттық валютағы қолма-қол ақша» шот дебеті
6280«Негізгі емес қызметтен түскен басқа да табыс» 150 теңге
Егер кассаны түгендеу кезінде 5000 теңге кем шығу табылса,
-анықталған кем шығу сомасына шығындық кассалық ордер жазылады
1430 «Кем шығу, құндылықты бүлдіру» шот дебеті
1020 «Кассадағы ұлттық валютадағы қолма-қол ақша» шот кредиті 5000
1251 «Материалдық зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысулар» шот
1430 «Кем шығу, құндылықты бүлдіру шығындары» шот кредиті 5000
1020 «Кассадағы ұлттық қолма-қол ақша» шот дебеті
1251 «Материалдық зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысулар» шот
3.2 Құнды қағаздар
Құнды қағаздарға жататындар: компаниялардың акциялары және адамдардың облигациялары, мемлекеттік
Түптеп келгенде, құнды қағаз саудасынан эмитентке де, сауда-саттыққа араласқан
Құнды қағаз саудасы биржа қоры арқылы жүргізіледі жоне оның
Құнды қағаз саудасын қолма-қол жеткізуге биржа көбіне брокерлер жалдайды
Үкімет облигацияларын шығаратын Қаржы министрлігі, болмаса ресми мекемелердің бірі,
Қазіргі кезде Қазақстанның көптеген кәсіпорындары акционерлік қоғамға айналып жатыр.
Бүгінде Қазақстан үкіметі көптеген кәсіпорындарын дотация арқылы және болымсыз
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі бойынша құнды қағаздар деп мүліктік
Құнды қағаздар рыногін жасақтау республикамыздың қаржы саласын тұрақтандыру бағытындағы
Болашақта бұл бағдарламаға өзгертулер енгізеді. Өйткені құнды қағаздарды шығару
Құнды қағаздар рыногындағы негізгі қаржылық құрал -акциялар мен мемлекеттік
Құнды қағаздардың экономикалық мәнін ашуда құжаттың бағалы қағаздар мәртебесіне
Біріншіден, құнды қағаздар өз кезегінде меншік титулы нысанында мүліктік
Екіншіден, құнды қағаз қорларды инвестициялау туралы куәландыратын кұжат ретінде
Үшіншіден, құнды қағаздар - бұл нақты активтерге (акцияларға, чектерге,
Төртіншіден, құнды қағаздардың экономикалық мәнін түсіну үшін маңызды сәті
Сонымен қатар құнды қағаздардың өтімділік, айналымдылық, нарықтық сипат, стандарттылық,
Бағалы қағаздардың айналымға түсу уақыты мен әдісіне байланысты олардың
Атаулы баға дивиденттерді, пайыздарды есептеу базасы ретінде нақты есептік
Сонымен, бағалы қағаздар шаруашылық қызметте қолданатын әр түрлі құжаттардың
Бағалы қағаздардың түрі түсінігінде бағалы қағаздарға тиісті жалпы және
Бағалы қағаздардың жіктелуі мен бағалы қағаздар түрлерінің жіктелуін бөліп
Бағалы қағаздардың жіктелуі - бұл бағалы қағаздардың өздеріне тиісті
Бағалы қағаздар түрлерінің жіктелуі - бұл бір түрдегі бағалы
Бағалы қағаздар жоғарыда айтылғандай белгілі бір сипаттың жиынына ие.
Уақыт сипаттамасы:
қызмет ету мерзімі: айналысқа қай уақытта шыгындарды, қай уақыт
пайда болуы: басы өзінің бірінші негізінен келе ме немесе
Кеңістік сипаттамасы:
қызмет ету нысаны: қағазды немесе заңды түрде айтқанда құжатты
ұлттық белгісі: отандық немесе басқа мемлекеттік, яғни шетелдік;
аймақтық белгісі: елдің қай аумағында шығарылған.
Нарықтық сипаттамасы:
бағалы қағаздар негізіңде жатқан актив түрі немесе оның шығу
иемдену тәртібі: ұсынушыға, атаулы, ордерлі. Атаулы бағалы қағаздар -
шығару нысаны: эмиссионды, яғни ішінде барлық бағалы қағаздар өздерінің
меншік нысаны және бағалы қағаздарды нарыққа шығарушы эмитент түрі:
айналыс сипаты: нарықта еркін немесе шектеулі айналады;
бағалы қағаздар ұсынатын құқық түрі негізінде экономикалық мәні;
тәуекел деңгейі: жоғары, төмен және тағы басқа;
табыс көзі: бағалы қағаздар бойынша табыстың қандай да болса
қаражат салымның нысаны: ақша қарызға немесе меншік құқығын иемденуге
Бағалы қағаздар сонымен қатар мерзімді және мерзімсіз болып бөлінеді.
Мерзімді - оларды шығару кезінде мерзімі белгіленетін бағалы қағаздар.
қысқа мерзімді, айналымда бір жылға дейін жүретін;
ұзақ мерзімді, айналымда бір жылдан жоғары мерзімде жүреді.
Мерзімсіз - айналым мерзімі шектелмеген бағалы қағаздар, яғни олар
Бағалы қағаздардың пайда болуының классикалық нысаны қағаз, яғни бағалы
Инвестициялық (капиталдық) - капитал салымы үшін объекті болып табылатын
Инвестициялык емес - тауар немесе басқа нарықта ақшалай есеп
Эмитенттің құқықтық мәртебесін, инвестициялық және несиелік тәуекел деңгейін, инвесторлардың
мемлекеттік;
муниципалдық;
мемлекеттік емес.
Мемлекеттік бағалы қағаздар - мемлекеттің ішкі қарыздарының нысаны; эмитенті
Муниципалдық бағалы қағаздарға жергілікті өкімет органдарының қарыздық міндеттемелері жатады.
Мемлекеттік емес бағалы қағаздар корпорациялық және жеке қаржы институттарымен
Нарықтағы айналым ерекшелігіне байланысты бағалы қағаздарды нарықтық (айналымды) және
Нарықтық бағалы қағаздар екінші нарықта биржалық және биржадан тыс
Нарықтық емес бағалы қағаздар бір қолдан екінші қолға еркін
Сонымен қатар, айналысы шектелген бағалы қағаздар туралы айтып кетуге
Бағалы қағаздардың борышқорлық және иемденуші үлесіне болінуі өз кезегінде
әр түрлі активті меншікке алуға;
уақытша пайдалануға.
Егер бағалы қағаздар салынған ақша сомасын қайтарып беру шартымен
Қазіргі әлемдік тәжірибеде қолданылатын бағалы қағаздар екі үлкен сыныпқа
1-сынып - негізгі;
2-сынып - туынды.
Негізгі бағалы кағаздар - қандай да болса бір актив
«Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығы туралы» Заңында туынды бағалы
«Қазақстан Республикасындағы акционерлік қоғам туралы» Заң негізінде акционерлік қоғам
Қазақстан Республикасында алғаш рет депозитарийлік қолхат 1996 жылдың басында
Банк өзінің қызмет етуін жүзеге асыру үдерісінде айналымға бағалы
акциялар;
депозиттік сертификаттар;
облигациялар;
бағалы қағаздардың басқа түрлері.
Акция - бұл акция иемденушісінің акционерлік қоғам капиталына қатысқандығы
Акциямен келесідей құқықтар байланысты:
белгілі жағдайда пайдаға қатысу (дивидентке кұқық);
акционердің жалпы жиналысына қатысу;
акционердің жалпы жиналысында дауыс беру құкығы;
капиталдың көбеюі кезінде жаңа акцияларды алуға артықшылық құқығы.
Акция ұсынатын құқық көлеміне қарай жай және артықшылығы бар
Акцияның түрін ажыратудың тағы бір критерийі өткізу тәсілі болып
Банктердің акцияларды айналысқа шығару тәртібі «Банктің меншікті қаражат есебі»
Банктік сертификаттар - ақша қаражаттарын салу туралы салымшыга онда
Депозиттік сертификат бойынша пайыз түріндегі алынған табыстар белгіленген тәртіпте
жаңа шығарылған сертификаттарды иемдену жолы;
салымның басқа түрлеріне қолма-қолсыз аударымдар;
қолма-кол ақша.
Банк пайыздарды төлеудің келесі жағдайларын қарастыра алады:
сертификатты өтеу мерзімі аяқталғанга дейін жиі;
сертификатты өтеу күнінде.
Банктік сертификаттық міндетті деректемелері келесілер болып табылады:
«депозиттік сертификат» атауы;
депозитті енгізу күні;
сертификатты өтеу күні;
депозит сомасы;
эмитент-банктің депозит сомасы және ол бойынша тиісті пайызды қайтару
депозит бойынша жылдық пайыздық мөлшерлеме;
тиесілі пайыз сомасы, эмитент-банктің атауы және орналасқан жері;
депозитордың аты-жөні, орналасқан жері;
эмитент-банктің сертификаты уақытында өтеу туралы міндетін орындамау кезінде сертификатты
банк мөрімен бекітілген, эмитент-банктің екі уәкілетті тұлғаларының қолдары.
Сертификат бланкісінің мәтінінде қандай да болса міндетті деректемелердің біреуінің
жылдық пайыздық мөлшерлеме деңгейі;
шығарудың стандартты шарттары (эмиссия және өтеу күні, қысқа номинал);
номиналды төлеу және пайыздарды есептеу кепілі.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес облигация
бұл облигацияның немесе басқа да мүліктік баламаның онда көрсетілген
бұл эмитент мүлкіне меншік титулы емес, бұл қарыз куәлігі;
акцияға қарағанда облигацияда ақырғы төлеу мерзімі болады (өтелетін бағалы
пайыздарды төлеу кезінде акция (дивиденд төлеумен салыстырғанда) және басқа
эмитентті басқаруға құқық бермейді.
Облигацияларды шығару тәртібі:
Эмитент қосымша қорларды тарту үшін жарғылық капитал көлемінен аспайтын
Құқықты бекіту әдісі бойынша облигациялар атаулы болу керек;
Эмитенттің активі облигацияны шығаруды қамтамасыз ететін құрал болып табылады,
Олигацияны шығару шарты эмитенттің өзінің акцияларын айырбастау жолымен өтелуі
Акцияның атаулы құнының көлемі шектелмейді;
Облигациялар бойынша пайыздар эмитенттің қаржылық жағдайына қарамастан, белгіленғен уақытта
Облигацияларға негізгі бөліктен басқа пайызды төлеуге купондық парақ беріледі.
Номиналды пайыз
Табыс = х 100
Эмиссиялық курс
Табыс арнайы айналатын тираждағы ұтыс немесе купонды толеу жолымен
Облигацияны айналысқа шығару багалы қағаздар нарығы туралы заңдылықта белгіленген
белгілі бір мүлік кепілімен қамтылган;
үшінші жақтың сөз беруімен қамтылган;
заңды тәртіпте қамтамасыз етпеу бекітілген.
Эмитентіне байланысты мынадай түрлері бар:
мемлекеттік;
муниципалды;
корпорациялық;
шетел.
Номиналды өтеу әдісі бойынша:
бір жолғы төлем;
уақыт бойынша белу;
жалпы облигация көлемінің тіркелген үлесін біртіндеп өтеу.
Төлеу түріне байланысты:
тек пайыздар;
нөлдік купон;
атаулы құн;
кезеңдік тіркелген табыс және атаулы құн;
атаулы құн және жиынтық табыс.
Купонды төлеу әдісі бойынша:
тұрақты купондық мөлшерлеме;
қалқымалы купондық мөлшерлеме;
біркелкі өсетін купондық мөлшерлеме (индекстелетін);
ең төмен немесе нөлдік купон;
таңдап төлеу;
аралас түрде.
Бағалы қағаздарды айналысқа шығару кезінде банк оларды атаулы құнына
Шығарылған бағалы қағаздар бағасы мен оның атаулы құны арасындағы
теріс - шығарылған бағалы қағаздар бойыиша жеңілдік ретінде;
оң - шығарылган бағалы қағаздар бойынша сыйақы ретінде.
Бағалы қағаздарды өтеу олардың атаулы кұны бойынша жасалады, сонымен
Бағалы қағаздарды айналысқа жеңілдік ретінде шығару:
• сатылу сомасына
Дт 1001 «Кассадағы қолма-қол ақша»
Кт 2301 «Айналысқа шығарылған облигациялар»
2303 «Айналысқа шығарылған басқа да бағалы қағаздар»;
• жеңілдік сомасына:
Дт 1803 «Атаулы құны мен сатып алу бағасы арасындағы
Кт 2301 «Айналысқа шығарылған облигациялар»
2303 «Айналысқа шығарылған басқа да бағалы қағаздар»;
• Бағалы қағаздарды айналысқа сатылу сомасына сыйақымен
шығару кезінде:
Дт 1001 «Кассадағы қолма-қол ақша»
Кт 2301 «Айналысқа шығарылған облигация»
2303 «Айналысқа шығарылған басқа да бағалы қағаздар»;
• сыйақы сомасына:
Дт 1001 «Кассадағы қолма-қол ақша»
Кт 2803 «Айналысқа шығарылған бағалы қағаздардың атаулы құны мен
Одан әрі айналысқа шығарылған бағалы қағаздар бойынша сыйақы және
• Шығындар сомасына:
Дт 5301 «Айналысқа шығарылған облигациялар бойынша сыйақы төлеуге байланысты
5303 «Айналысқа шығарылған басқа да бағалы қағаздар
бойынша сыйақы төлеуге байланысты шығыстар» Кт 2730 «Айналысқа шығарылған
сыйақы амортизация сомасына:
Дт 2803 «Айналысқа шығарылған бағалы қағаздардың атаулы кұны мен
Кт 2730 «Айналысқа шығарылған өзге бағалы қағаздар бойынша есептелген
Егер бағалы қағаздың номиналы валютада болса, онда сыйақы валютада
шығындар сомасына:
Дт 1858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қысқа позициясы»
2858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық ұзақ
позициясы»
Кт 2730 «Айналысқа шығарылған өзге бағалы қағаздар бойынша еептелген
• сыйақы бойынша амортизация сомасына:
Дт 2803 «Айналысқа шығарылған бағалы қағаздардың атаулы құны мен
Кт 2730 «Айналысқа шығарылған езге бағалы қағаздар бойынша есептелген
Дт 5301 «Айналысқа шығарылған облигациялар бойынша сыйақы төлеуге байланысты
Кт 1859 «Шетел валютасының теңгемен көрсетілген қарсы құны (валюталық
2859 «Шетел валютасының теңгемен көрсетілген қарсы
құны (валюталық қысқа позициясы)».
Есептелген сыйақыны төлеу бағалы қағаздарда көрсетілген мерзімде жүзеге асырылады.
Дт 2730 «Айналысқа шығарылған өзге бағалы қағаздар бойынша есептелген
Кт 1001 «Кассадағы қолма-қол ақша».
Егер келісімшартқа сәйкес сыйақыны төлеу ай сайын жүргізілсе, онда:
• алғашқы сыйлықақыдан сату (егер бағалы қағаз теңгеде
болса):
Дт 5301 «Айналысқа шығарылған облигациялар бойынша сыйақы төлеуге байланысты
2803 «Айналысқа шығарылған бағалы қағаздардың атаулы құны мен олардың
(сыйлықақының амортизация сомасына)
Кт 1001 «Кассадағы қолма-қол ақша»;
• немесе жеңілдікпен алғашқы сату кезінде:
Дт 5301 «Айналысқа шығарылған облигациялар бойынша сый-ақы төлеуге байланысты
1803 «Атаулы құны мен сатып алу бағасы арасындағы айырма
Кт 1001 «Кассадағы қолма-қол ақша».
Егер бағалы қағаздар валюта да болса:
сыйақыдан алғашқы сату:
Дт 1858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қысқа позициясы»
2858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық ұзақ позициясы»
2803 «Айналысқа шығарылган бағалы қағаздардың атаулы
құны мен олардың сату бағасы арасындағы айырма»
(сыйлыкақының амортизация сомасына)
Кт 1001 «Кассадағы қолма-қол ақша»;
немесе жеңілдікпен алғашқы сату кезінде:
Дт 1858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қысқа
позициясы»
2858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық ұзақ позициясы»
1803 «Атаулы құны мен сатып алу бағасы арасындағы айырма
Кт 1001 «Кассадағы қолма-қол ақша» жөне бір уақытта теңге
Дт 5301 «Айналысқа шығарылған облигациялар бойынша сыйақы төлеуге байланысты
Кт 1859 «Шетел валютасының теңгемен көрсетілген қарсы кұны (валюталық
2859 «Шетел валютасының теңгемен көрсетілген қарсы құны (валюталық қысқа
Бағалы қағаздарды өтеу олардың атаулы құны бойынша жасалады, сонымен
Дт 2301 «Айналысқа шығарылған облигациялар»
Кт 1001 «Кассадағы қолма-қол ақша»
2303 «Айналысқа шығарылған басқа да бағалы қағаздар».
Банк және бағалы қағаздарды ұстаушы келісімі бойынша бағалы қағаздар
«Қаржы құралдары: тану және бағалау» 39-ҚЕХС сәйкес Ұлттық банк
1) сатуға арналған бағалы қағаздар - бұл делдалдың маржасы
2) өтеуге дейін ұсталатын бағалы қағаздар - тұрақты немесе
3) сатуға жарамды бағалы қағаздар - бұл сатуға арналған
Сатуга арналған бағалы қағаздар және өтеуге дейін ұсталатын бағалы
Бағалы қағаздардың әділ құны бір немесе бірнеше жалпы жұрт
Бағалы қағаздардың әділ құны мәміле құнына немесе басқа нарық
Өтеуге дейін ұсталатын бағалы қағаздар ең алғаш тану кезінде
1) саудаға арналған бағалы қағаздар бойынша - табыстар мен
2) сатуға жарамды бағалы қағаздар бойынша - табыстар мен
2. Сатып алу бағасына бағалы қағаздарды сатып алу кезінде
келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
1) саудаға арналған бағалы қағаздар бойынша:
Дт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар» 1
Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары» 1 025 100,00
2) сатуға жарамды бағалы кағаздар бойынша:
Дт 1452 «Сатуға жарамды бағалы кағаздар» 1
Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары» 1 025 100,00
3. Банктің есеп саясатына сәйкес ай сайын/күн сайын сатып
алынған бағалы қағаздар бойынша сыйақыны есептеу жүргізіледі.
Сонымен қатар келесі бухгалтерлік өткізбе жасалады:
1) саудаға арналған бағалы қағаздар бойынша:
Дт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар» 5
Кт 4201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар
бойынша сыйақыны алуға байланысты кірістер» 5
2) сатуға жарамды бағалы қағаздар бойынша:
Дт 1452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар» 5
Кт 4452 «Сатуға арналған қолда бар бағалы қағаздар бойынша
4. Банктің есеп саясатына сәйкес ай сайын/күн саййын бағалы
қағаздардың құны нарықта (баға) белгілеуге немесе әділ құнын
есептеуге сәйкес қайта бағаланады. Сонымен қатар асып түсу сомасына
1) бағалы қағаздардың әділ құнының олардың баланстық құнынан асып
а) саудаға арналған бағалы қағаздар бойынша:
Дт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар» 1
Кт 4709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздардың
ә) сатуға жарамды бағалы қағаздар бойынша: егер есеп саясатына
Дт 1452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар» 1
Кт 4709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздардың
Егер есеп саясатына сәйкес қайта бағалау нәтижесі осы бағалы
Дт 1452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар» 1
Кт 3561 «Сатуға арналған жарамды бағалы қағаздардың құнын қайта
2) бағалы қағаздың баланстык құны олардың әділ кұнынан асып
а) саудаға арналған бағалы қағаздар бойынша:
Дт 5709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздар
Кт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар»
ә) сатуға жарамды бағалы қағаздар бойынша:
егер есеп саясатына сәйкес қайта бағалау нөтижесі табыстар мен
Дт 5709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздар
Кт 1452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар» 1
Егер есеп саясатына сәйкес қайта бағалау нәтижесі осы бағалы
Дт 3561 «Сатуға жарамды бағалы қағаздардың құнын қайта бағалау
Кт 1452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар» 1
Сонымен қатар қайта бағалау жүргізу үшін капитал шотында қаражат
Дт 5921 «Банктік кызметтен өзге шығыстар» ХХХХ
Кт 1452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар» ХХХХ
5. Бағалы қағаздар бойынша сыйақыны төлеу кезінде келесі бухгалтерлік
1) саудаға арналған бағалы қағаздар бойынша:
Дт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары» 5 00,00
Кт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар»
2) сатуға жарамды бағалы қағаздар бойынша:
Дт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары» 5 500,00
Кт 1452 «Сатуға жарамды бағалы кағаздар»
6. Банк ақпан айында осы бағалы қағаздарды сатуға шешім
Сонымен қатар келесі бухгалтерлік жазба жүзеге асырылады:
1) нарықтык құнға тең шешім бағасы бір бағалы қағазға
Атаулы қүн мен сатып алу бағасы арасындағы айырма сомасын:
Дт 1803 «Атаулы құны мен сатып алу бағасы
арасындагы айырма түріндегі айналысқа
шығарылған облигациялардың
болашақ кезеңдердегі шығыстары» 67 500,00
Кт 2301 «Айналысқа шығарылған облигациялар» 67 500,00
Банк қаржылық есептілік жасаған кезде бағалы қағаздардың атаулы құны
Багалы қағаздарды бір санаттан басқаға ауыстырумен байланысты операция есебі
Бағалы қағаздарды бір санаттан басқаға ауыстыру кезінде олар ауысатын
«Сатуға жарамды бағалы қағаздар» және «өтеуге дейін ұсталатын бағалы
1) сатуға жарамды бағалы қағаздар санатына:
а) баланстық құнға:
Дт 1452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар»
Кт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар»;
ә) оң қайта бағалау сомасына
Дт 4709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздардың
Кт 3561 «Сатуға жарамды бағалы қағаздардың құнын қайта бағалау
б) теріс қайта бағалау сомасына
Дт 3561 «Сатуга жарамды багалы қагаздардың құнын қайта бағалау
Кт 5709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздар
в) сыйақы алумен байланысты есептелген табыс сомасына
Дт 4201«Саудаға арналған бағалы қағаздар бойынша сыйақы алуға байланысты
Кт 4452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар бойынша сыйақы алуға
2) «өтеуге дейін ұсталатын бағалы қағаздар» санатына
а) қайта бағалаудың күшін жоятын сомасына:
Дт 4709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздардың
немесе
Дт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар»
Кт 5709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздар
ә) есептелген сыйақы сомасына:
Дт 1745 «Басқа да бағалы қағаздар бойынша есептелген кірістер»
Кт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар»;
және бір уақытта:
Дт 4201 «Саудаға арналған бағалы қағаздардың құнын қайта бағалау
Кт 4451 «Өтелгенге дейінгі ұсталатын бағалы қағаздар бойынша сыйақы
б) қайта бағалау және сыйақы сомасына азайтылған бағалы
қағаздардың баланстық құны:
Дт 1451 «Өтеуге дейін ұсталатын бағалы қағаздар»
Кт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар»;
в) атаулы құн мен сатып алу бағасы арасындағы айырма
жеңілдікпен алынған бағалы қағаздар бойынша:
Дт 1802 «Бағалы қағаздардың атаулы құны мен сатып алу
Кт 2804 «Өтелгенге дейін ұсталатын бағалы қағаздардың атау-лы құны
21.«Сатуға жарамды бағалы қағаздар» және «өтеуге дейін ұсталатын бағалы
1) «сатуға арналған бағалы қағаздар» санатына:
а) баланстық құнына:
Дт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар»
Кт 1452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар»;
ә) жинақталган қайта бағалау сомасына
Дт 3561 «Сатуға жарамды бағалы қағаздардың құнын қайта
бағалау резервтері»
Кт 4709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздардың
б) сыйақы алумен байланысты табыс сомасына
Дт 4452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар бойынша сыйақы алуға
Кт 4201 «Саудаға арналған багалы қағаздар бойынша сыйақы алуға
2) «өтеуге дейін ұсталатын бағалы қағаздар» санатына:
а) қайта бағалаудың күшін жоятын сомасына:
Дт 3561 «Сатуға жарамды бағалы қағаздардың құнын қайта бағалау
Кт 1452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар»;
немесе
Дт 1452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар»
Кт 5709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздар
ә) есептелген сыйақы сомасына:
Дт 1745 «Басқа да бағалы қағаздар бойынша есептелген кірістер»
Кт 1452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар»;
және бір уақытта
Дт 4452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар бойынша сыйақы алуға
Кт 4451 «Өтелгенге дейінгі ұсталатын бағалы қағаздар бойынша сыйақы
б) қайта бағалау және сыйақы сомасына азайтылған бағалы қағаздардың
Дт 1451 «Өтеуге дейін ұсталатын бағалы қағаздар»
Кт 1452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар»;
в) қайта атаулы құн мен сатып алу бағасы арасындағы
Дт 1804 «Банктің атаулы құны мен сатып алу бағасы
Кт 2802 «Атаулы құны мен сатып алу бағасы арасындағы
жеңілдікпен алынған бағалы қағаздар бойынша:
Дт 1802 «Бағалы қағаздардың атаулы құны мен сатып алу
Кт 2804 «Өтелгенге дейін ұсталатын бағалы қағаздардың атаулы құны
22. «Саудаға арналған бағалы қағаздар» және «сатуға жарамды бағалы
1) «Саудаға арналған бағалы қағаздар» санатына аудару кезінде де,
Дт 2802 «Атаулы құны мен сатыи алу бағасы арасындағы
Кт 1804 «Банктің атаулы құны мен сатып алу бағасы
немесе
Дт 2804 «Өтелгенге дейін ұсталатын бағалы қағаздардың атаулы құны
Кт 1802 «Бағалы қағаздардың атаулы кұны мен сатып алу
2) әділ құнына
а) «саудаға арналған бағалы қағаздар» санатына аудару кезінде:
Дт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар» - әділ кұны
Кт 1451 «Өтеуге дейін ұсталатын бағалы қағаздар» - баланстық
Кт 4709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздардың
немесе
Дт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар» - әділ құн
Дт 5709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздар
Кт 1451 «Өтеуге дейін ұсталатын бағалы қағаздар» - баланстық
ә) «сатуға жарамды бағалы қағаздар» санатына аудару кезінде:
Дт 1452 «Сатуға жарамды багалы қағаздар» - әділ құны
Кт 1451 «Өтеуге дейін ұсталатын бағалы қағаздар» - баланстық
Кт 4709 «Саудаға арналган және сатуға жарамды бағалы кағаздардың
немесе
Дт 1452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар» - әділ құны
Дт 5709 «Саудаға арналған сатуға жарамды бағалы қағаздар құнының
Кт 1451 «Өтеуге дейін ұсталатын бағалы қағаздар» - баланстық
3.3 Қатаң есеп беру бланкілерінің есебі
Қатаң есеп беру бланкілерінің есебі баланстан тыс 1070 –
1070 – «Қатаң есеп беру бланкілері» бойынша жасалатын шарушылық
Қатар № Шаруашылық операциялардың мазмұны Сомасы,теңге Шоттар корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Қатаң есеп беру бланкілерін кәсіпорын қабылдап, содан соң
2 Кондуктор немесе жүргізуші арқылы сатылған билеттің құны мен
5800000 - 1070
Моральдық тұрғыдан ескірген, пайдаланбаған, бұзылған қатаң есеп беру бланкісі
Банктегі арнайы шоттардағы ақша қаражатын есепке алу
Кәсіпорындар банкілердің арнаулы шоттарында жасалатын операцияларының есебі 1070 «Банктегі
1070 «Аккредитив ақша қаражаттары» шоты. Бұл шотта акредитивтегі ақша
Аккркдитивтермен есеп айрысу. Есеп айырысудың мұндай нысанында төлеуші аккредитив
Жабық (депонеттелген) немесе жабылмаған (кепілденген);
Шақырылып алынатын және шақырылып алынбайтын аккредитивтер ашылуы мүмкін.
Аккредитив алу үшін төлеуші өзінің банкіне шарттары көрсетілген өтініш
1.Аккредитив мерзімі аякталғаннан кейін;
2.Жеткізуші аккредитивті одан әрі пайдаланудан бас тартқан кезде,
3.Алушының өз банкі арқыдлы жасаған өкімі бойынша.
Аккридитивпен есеп айырысудың есебі активтік 1070-«Аккредитивдгі ақша» шотында жұргізіледі.
Аккредитивке қаражат есептеу:
А) меншікті қаражаттар есебінен Д-т 1050 К-т 1040,1010
Б) банк несиелері есебінен Д-т 1070 К-т 3010
2. Өнімдер мен қызметтер үшін жеткізушілердің, мердігерлердің төлем құжаттарын
3. Ағымдағы жал бойынша берешекті аккредитивпен жабу Д-т 3397
4. Пайдаланылмаған аккредитив қаражаттары сол үшін аударым жасалған шотты
Акредитив келесі түрлері ашылады:
Жабылатын (депонеттелген); қайтарып алынатын немесе қайтпайтын; дәлелденген және трансферабельдік
Жабылатын (депонентелген аккредиттивтелген) аккредитивті ашқан кезде банк эмитент орындаушы
Қайтарып алынатын аккредитивті банк – эмитент бенефициармен алдын –
Қайтпайтын (немесе қайтарып алынбайтын) аккредитивте банк-эмтитентін барлық жағдайын орындаған
Бенефициар аккредитивтің пайдалануын өз мерзімінен бұрын тоқтата алады, егер
Дәлелденген аккредитив — бұл банк-эмитент болып саналмайтын басқа орындаушы
Трансферабелъдік (аударма) аккредитив — бұл бенефициардың өзінен басқа (екінші
Аккредитив тек бір ғана бенефициармен есеп айырысуға арналуы мүмкін.
Аккредитивтің қандай түрге жататындығы анықболуы керек, яғни кайтарып алынатын
Аккредитив бойынша қаржы алу үшін бенефициар тауарларды тиеген соң,
Бенефициар банкісі аккредитив бойынша каржының дұрыс пайдаланылуын бақылайды, сол
Бенефициар банкісі (атқарушы банк) аккредитивті төлеу кезінде жабдықтаушының аккредитив
Егер аккредитивтің шарттарында уәкілтетті сатып алушының келісімі көзделген болса,
Сатып алушының уәкілі жабдықтаушыдан тауарды қабылдап алар кезде шот
Жабдықтаушы арқылы банкіге реестрдің (шот тізбесінің) үш данасы ұсынылады,
Аккредитивті қолма-қол ақша түрінде төлеуге рұқсат етілмейді.
Егер аккредитивтің шоттарымен уәкілетті сатып алушының акцепті көзделген болса,
Аккредитив есебінен төлеу үшін, акцептелінген шоттар тізбесінде (реестрінде) немесе
Аккредитивтің мерзімінің өтуіне байланысты жабдықтаушыға қызмет көрсететін банктегі аккредитив
Банктің кінәсінен жіберілген кемшіліктерден басқа барлық бенефициарға түскен шағым
Жабдықтаушылар шотын төлеу 1070 шоттың кредиті бойынша және ол
Банктерге комиссиондық төлемдері төленген кезде 7440 шоты дебеттеледі де,
1070 "Чек кітапшаларындагы ақша қаражаттары" шоты бойынша есеп айырысу
Чек кітапшасы бойынша депоненттел ген сомасы беріл ген кезде
Кітапшалардағы чектерге төлем жасалуы үшін чектер чек ұстаушылар арқылы
1070 "Банктердегі арнайы шоттардағы қолма-қол қаражат" шотында айрықша сақтауды
1/1060 "Басқа да банк шоттыңдағы ақша қаражаттары" шотында субъектінің
Қорытынды
«Ақша қаражаты, құнды қағаздар, ақшалы құжаттар мен қатаң түрдегі
Сонымен, Ақша қаражатын сақтау заңды және жеке тұлғалар арасында
Ақша қаражатын есепке алу міндеттері ақша қаражаттарының сақталуын және
Субъектінің рұксатынсыз және қолданылып жүрген заңдарда көзделген басқа жағдайларда
Субъектілердің шоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше көзделмесе, субъектінің
Қазакстан Республикасының аймағында ақшаны (төлеу мен аударуды жүзеге асыруда
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек; вексель;
1. Вексель – біржақты сөзсіз орындалатын ақша міндеттемесін камтитын
2. Есеп айырысу чегі - чек берушінң шотынан чекте
3. Төлем қарточкалары- ақша қаражатына электрондық терминал немесе басқа
4. Төлем талап-тапсырмаларымен есеп айырысу. Мүндай нысан болған кезде
5. Төлем тапсырмалар – ол банкіге тиісті қаржыларды жеткізушілер,
Ақша қаражаттарымен есеп айырысу нысандары төлеуші мен алушының арасындағы
Тағы да бір тоқталып кететін ақша қаражатының есепбі қолма-қол
Кассалық ордерлер кассадағы ақшалай операциялар бойынша негізгі бастапқы құжаттар
Есеп айырысу шоты бойынша операциялардың есебі 1040 «Есеп айырысу
Есеп айырысудың мақсаты – нарықтық қатынастардың нығаюына, жиынтық қоғамдық
Кассадағы ақшалай қаражатты кассада деп, саналатын ақшалай қаражаттың бар
Кассаны түгендеу кассалық операцияларды жүргізудің шаруашылық жүргізуші субъектінің басшысы
Құнды қағаздар. Құнды қағаздарға жататындар: компаниялардың акциялары және адамдардың
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі бойынша құнды қағаздар деп мүліктік
Құнды қағаздар рыногін жасақтау республикамыздың қаржы саласын тұрақтандыру бағытындағы
Болашақта бұл бағдарламаға өзгертулер енгізеді. Өйткені құнды қағаздарды шығару
Қосымшалар
Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің
2004ж.19 наурыздағы № 128 бұйрығымен бекітілген
«ААА» ЖШС
Ұйым №Инв-9 типтік форма
Кодтар
600234721843
ОКУД бойынша форма
ОКПО бойынша
СТТН
Құжат нөмірі Жасалған уақыты
8 15.07.06.
АҚША ТҮГЕНДЕУ АКТІСІ
Тұрған __________________________________________________________________
Қолхат
Түгендеу басында ақша кірісі мен шығысына, ақшалай құжаттарға қатысты
Материалды-жауапты адам кассир__ Омар____ Омарова К.В.____
Қызметі қолы қойылған қолды анықтау
Бұйрық (өкім) негізінде « 15 » 07 20 06
Түгендеу кезінде мыналар анықталады:
Рет бойынша нөмірлер
Атауы
Нақты қолда бары Есеп мәліметтері бойынша Айырма
Цифрмен жазумен Цифрмен жазумен Цифрмен жазумен
1 Қолма-қол ақша, теңгемен 36006 Отыз алты 36006
2 Қолма-қол ақша валютамен
Мың алты
3
теңге
4
5
6 Ақшалай құжаттар
7
8
9
10 басқалары
11
Комиссия төрағасы бас бухгалтер__ ________________ Суслятина Г.К.____
Қызметі қолы қойылған қолды анықтау
Члены комиссии шару. мең.____ ________________ Иванова В.И._____
Қызметі қолы қойылған қолды анықтау
жұмысшы____ ________________ Кадыров К.В._____
қызметі қолы қойылған қолды анықтау
Актіде көрсетілген ақша, ақшалай қаражат сенің жауапты сақтауымда тұрғанын
Материалды-жауапты адам: _________________________________________________________________
«15» 17 20 06 ж.
№ Инв – 9 формасының теріс жағы
Артық немесе кем шығу себептерін түсіндіру ________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Материалды – жуапты адам _______________________________________________
Ұйым басшысының шешімі _______________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_____________________
Қолы
«__» ___________ 20 __ ж.
Комиссия төрағасы ___________________ ___________ _______________________
Қызметі қолы қойылған қолды анықтау
Комиссия мүшелері ____________________ ___________ _______________________
Қызметі қолы қойылған қолды анықтау
____________________ ___________ _______________________
Қызметі қолы қойылған қолды анықтау
Акт ұйым кассасында тұрған ақшалай құжаттардың, ақшаның бар-жоғын түгендеу
Түгендеуді өткізгенде мыналарды тексеру қажет: кассирмен толық материалдық жуапкершілік
Мысалы. Кассаны түгендегенде 150 теңге мөлшерінде артық шығу табылды,
1010 «Кассадағы ұлттық валютадағы қолма-қол ақша» шот дебеті
6210 «негізгі емес қызметтен түскен басқа да табыс» шот
Егер кассаны түгендеу кезінде 5000 теңге кем шығу табылса,
● анықталған кем шығу сомасына шығындық кассалық ордер жазылады
«Кем шығу, құндылықты бүлдіру» шот дебеті
1010 «кассадағы ұлттық валютадағы қолма-қол ақша» шот кредиті 5000
● кем шығу кассир есебіне қойылды
«Материалдық зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысулар» шот дебеті.
«кем шығу, құндылықты бүлдіру шығындары» шот кредиті 5000 теңге
● кассирдің кем шығуды өтеуі (кірістік кассалық ордер жазылады)
1010 «кассадағы ұлттық қолма-қол ақша» шот дебеті
1251 «Материалдық зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысулар» шот
Қаржы министрінің
2004 ж. 19 наурыздағы
№ 128 бұйрығымен бекітілген
№ Түг-8 үлгілік нысаны
Кодтары
БҚЖЖ нысаны бойынша
ҰЖЖ бойынша
Ұйым ______________________________________ СТН
Құжат нөмірі Жасалған күні
қаржы инвестициялары мен қатаң есептілік бланкілерін түгендеу тізімдемесі
Қаржы инвестициялары мен қатаң есептілік бланкілерінің кірісі мен шығысына
қаржы инвестициялары мен қатаң есептілік бланкілері кіріске алынды, ал
Материалдық-жауапты тұлға ______________________________ __________________ _________________________________
лауазымы қолы қолды таратып жазу
«____» _________________ 20____ж. жай-күй бойынша «____» _________________ 20____ж. №_____
«____» _________________ 20____ж.
Түгендеу кезінде мыналар белгіленді:
Реттік нөмірі Қаржы инвестициялары мен қатаң есептілік бланкілерінің атауы
артық кемшін
Нөмірі (нөмірден бастап нөмірді қоса алғанда) сериясы саны
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Жиыны
х
№ Түг-8 нысанының кері жағы
Тізімдеме бойынша жиыны: а) ________________________________________________________________________________ реттік нөмірлерінің
жазумен
б) ________________________________________________________________________ жалпы саны, іс жүзінде
жазумен
в) _________________________________________________________________________ сомасында, теңге, іс жүзінде
жазумен
____________________________________________________________________________________________________________________
Комиссия төрағасы _____________________________ ___________________ _________________________________
лауазымы қолы қолды таратып жазу
Комиссия мүшелері _______________________________ _________________ _________________________________
лауазымы қолы қолды таратып жазу
________________________________ ________________ _________________________________
лауазымы қолы қолды таратып жазу
№ ______ бастап № ______ қоса алғанда осы түгендеу
Материалдық-жауапты тұлға
«____» _________________ 20____ж.
Осы тізімдемеде көрсетілген деректерді тексерген __________________________________ ______________ _________________________________
лауазымы қолы қолды таратып жазу
Артықшылық немесе жетіспеушілік себептерін түсіндіру _____________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Материалдық-жауапты тұлға
Ұйым басшысының шешімі
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________
қолы
«____» _________________ 20____ж.
Қаржы инвестициялары мен қатаң есептілік бланкілерінің іс жүзінде болуына
«Цемент» ААҚ..
кәсіпорын, ұйым
ЖУРНАЛ
1070 «Қатаң есеп беру бланкісі» шоты бойынша аналитикалық есебі,
Қатаң есеп беру бланкісінің атауы Жол билеті Өлшем бірлігі
Қатар № Көрсеткіші Кімнен алынды Бланкінің
Құжат (күні,нөмірі) Жауапты тұлғалары бойынша бөлінген саны Құжат
Материалда жауапты тұлғалардың аты-жөні
Материалда жауапты тұлғалардың аты-жөні
Петров И.П. Ан П.Г. Пак Д.К.
Петров И.П. Ан П.Г. Пак Д.К.
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Қалдығы 01.01.07ж. х х х 250 342 293
1 Кіріс "Кварта"ААҚ 071370-071469 №1 актісі 10.01.07ж. 100
2 Шығыс
3 Шығыс
Жиыны 100
Қалдығы 01.02.07ж. х х х 230 242 153 х
Қолданылған әдебиеттер
ҚР Заңы "Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы" №234
Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің "Бухгалтерлік есеп тіркелімдерінің нысандарын бекіту
Қазақстан Республикасы Қаржы министрірінің "№ 1 ұлттық қаржылық есептілік
Қазақстан Республикасы Қаржы министрірінің "Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарын
Қазақстан Республикасы Қаржы министрірінің "Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарын
«Қаржылық есептің халықаралық стандарттарына сәйкес шоттар байланысының жиынтығы» /
«Бухгалтер бюллетені» / 2005 жыл / №30 9-11 беттер.
«Бухгалтер бюллетені» / 2005 жыл / №15 5 бет.
«Бухгалтер бюллетені» / 2005жыл / №33 12-14 беттер.
«Бухгалтер бюллетені» / 2005 жыл / №32 11 бет.
«Бухгалтер бюллетені» / 2005;жыл / №35
«Әлем экономикасы» / Астана «Дәнекер» / 2бөлік / 2005
«Банк ісі» / Хамитов Н.И. / Алматы 2006
«Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» / Радостовец В.К, Т.Ғ.Ғабдули , В.В.
«Бухгалтерлік есеп» / С.Б.Баймұханова / Алматы 2005ж. /81-93 беттер.
«Кәсіпкерлік қызметте бухгалтерлік есепті ұйымдастыру» / Мырзалиев Б.С., Әбдішүкіров
«Бухгалтерлік іскерлік корреспонденциясы» / В.Л.Назарова /Алматы, 2002ж.
«Бухгалтерлік есеп» /В.Л. Назарова / Алматы 2005 / 213-216
«Банктегі бухгалтерлік есеп» / С.Т. Міржақыпова / Алматы 2004ж
«Шаруашылық жүргізуші субектілердегі бухгалтерлік есеп» / В.Л.Назарова / Алматы
«Бухгалтерлік есеп» Баймұханова С.Б., Балапанов 155-170б.
«Қаржылық есеп» / Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А.Құдайбергенов, А.Ә.
«Соответствие бухгалтерских счетов системы КСБУ счетам системы МСФО» Ноябрь
2

Ұқсас жұмыстар

ЧЕКТЕРМЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ ЕСЕБІ ЖАЙЛЫ

ЧЕКТЕРМЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ ЕСЕБІ

Корреспондентті шоттар - банктік операциялардың жекелеген түрлерін атқаратын банктер мен ұйымдардың банктік шоттары

Ақшасыз есеп айырысулардың есебі

Чек беруші банкке чектің қолданылмаған бланктерін чек берушінің қайтару тәртібі

Бенефициар - ақша алушы тұлға

Қолма -қолсыз есеп ашылуының нысандары және олардың сипаттамасы

Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысу

Бухгалтерлік есепті реттеу жүйесі