Отбасы құқықтары
ЖОСПАР
КІРІСПЕ----------------------------------------------------------------------------2-6
І-ТАРАУ. Қазақтардың неке және отбасы құқықтарының қайнар
көздері мен құрылысы.
Қазақтардың неке және отбасы құқықтарының
қалыптасу кезеңдері-----------------------------------------------7-15
Неке және отбасы құқықтарының дәстүрлі бастаулары
мен қайнар көздері-------------------------------------------------16-22
ІІ-ТАРАУ. Қазақтардың неке және отбасы құқықтарының
негізгі институттары.
Неке құру түрлері--------------------------------------------------23-25
Неке және отбасы құқықтарының негізгі институттары-26-32
ІІІ-ТАРАУ. Қазіргі кездегі отбасы және некелік қарым-қатынастар.
Тәуелсіздікке дейінгі неке және отбасы----------------------33-39
Қазіргі кездегі неке мен отбасын нығайтудағы дәстүрлік неке және
ҚОРЫТЫНДЫ------------------------------------------------------------------48-50
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ--------------------------------51-53
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Әлемдік жүйеде қазақ халқының да басқа халықтар
Бітіру жұмыстың зерттелуі. Бұл дәуірде жарық көрген қазақ қоғамындағы
--------------------------------------------------------
1.Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих или киргиз-кайсацских орд и степей
Рас, қазақ отбасы мен неке құқықтарына патшалық Ресей
Қазақ халқының әдет-ғұрып заң нормаларын, әсіресе неке және отбасы
-------------------------------------------------------------
С.М. Абрамзон. Страничка из истории Киргизской семьи Фрунзе, 1945.-320
Т.А. Жданко Очерки исторической этнографии каракалпаков М., 1950-160 б.
Н.А. Кисляков Очерки по истории семьи, брака у народов
Н. Сарсенбаев Обычай и традиции в развитии А., 1965
Х. А. Арғынбаев Қазақ халқындағы семья мен неке А.,
С.Л. Фукс Обычное право казахов в ХҮІІ-первой половине ХІХ
М.Г.Масевичтің (1), Т.М Култелеевтің (2) мақалалары мен еңбектері жазылды.
Өкінішке орай, еліміз тәуелсіздігіне ие болғалы біраз жылдар өткенмен,
Тіпті Еуропа заңдарына еліктеушілік сарыныда баршылық. Оған біз үйленетін
-------------------------------------------------------------
Материалы по казахскому обычному праву Сб. 1. А., 1948
Масаевич М.Г. К вопросу истории развития советского законодательства о
Культелеев Т.М. К истории развития советского уголовного законодат.в Казахстане
Жакипова А. Развитие семейно-брачных отношений в Казахстане А.,1971
Халқымыздың демографиялық өсіп-даму да онша мәз емес. Қайта құлдырай
Бітіру жұмыстың мақсатына келсек, отбасы мен неке жайлы қағида
Бітіру жұмыстың құрылымы. Кіріспе, үш тараудан, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер
Қазір Қазақстан үшін отбасы және неке мәселесі бірінші орында
І-тарау. «Қазақтардың неке және отбасы құқықтарының қайнар көздері мен
1.1. Қазақтардың неке және отбасы құқықтарының қалыптасу кезеңдері
Қазір қазақ халқы атанған жұрттың тарихы сағымданып, үш жарым
Бүкіл дүние жүзі халықтары секілді қазақ халқының да өзіне
Әзірге қалыптасқан пікірі бойынша алғашқы қауымдық құрылыс ыдыраған соң,
--------------------------------------------------
1. П. Погорельский, В.С. Батраков Экон-а кочев.аула Киргиз-а
қолдай қоймаймыз. Өйткені, шағын отбасына «енші беру» дәстүрі енуі
Үлкен патриархаттық отбасының ыдырауына көптеген себеп салдардың әсері болған.
Үлкен патриархаттық отбасында әке құқығы шексіз болды. «Әкелі ұл,
Ежелден-ақ бабаларымыз «үлкенге құрмет, кішіге ізет» көрсету қағидасын берік
Қазақтар үлкен патриархаттық отбасының сипаттарын мығым ұстанғанын жоғарыда ескертіп
Қазақтар «ұлын ұяға, қызын қияға» деген мағыналы ұғымға үлкен
Қазақтар құдалықты қызбен жігіттің қосылуы деп емес, екі отбасының,
Әрине, отбасылық құқық нормалары құда-жекжат, нағашы-жиен, туыс-бауыр принциптеріне орай
Осындай жақындастықты тудырушы «адам күні адаммен» деген ережені ата-бабаларымыз
Осындай алғырлық пен білгірліктен туындаған заңдар ортада адамды жалғыз
Отбасынан басталған моральдік-этникалық нормалар осылайша үш жұртқа ұласып, одан
Өмір кодекстері отбасынан басталатыны даусыз. Ол абстракты талғам емес,
Ата-бабаларымыз отбасын құруды әлеуметтік тұрғыдан қарап, тек екі жастың
Ата-бабаларымыз отбасы беріктілігі әйелзатына байланысты екенін де көре
Отбасы-адам баласының өсіп-өнер, қаз тұрар, қанат қағар ұясы, алтын
Отбасы дегеніміз-туысқандық байланыста болатын (күйеуі, әйелі, балалары,ата-анасы,әжесі т.б), бірлесіп,
Адам өміріндегі қызығы, дәурені, тұрмыстық ахуалы осы өздері құрған
Репродуктивтік
Шаруашылық-экономикалық
Бос уақытты ұйымдастыру.
Репродуктивтік қызметтің мәні-баланың дүниеге келуі, өмірдің, ұрпақтың жалғас табуында.
Бала өмірінің алғашқы күнінен бастап ата-ана өздерінің негізгі борыштарын
Қыз бен жігіт рәсім бойынша некеге тіркелгеннен кейін ғана
Оның үлкендері мен кішілері өздерінің өмір тәжірбиелерімен, еңбектегі алатын
Егер ері немесе әйелі тек өзімшіл, өрескел мінезді болып
Отбасы тәрбиесі-ата-аналар ықпалымен жүзеге асатын қоғамдық тәрбиемен ұштас. Ол
Үлкендер отбасындағы басқалар үшін қоғам алдында жауап беретін ұжымның
Отбасының аса маңызды міндеттерінің бірі-жас ұрпақты жарқын сезімдерге, нұрлы
Отбасы, оның барлық өмір тіршілігі, ата-ананың адамгершілік сенімі мен
Өз өмірін басқаға қосып, бірге жасау, мына фәнидің жақсы-жаманын
Түрік деген атымен белгілі болған ата-бабаларымыз жаңа дәуірді бастап
Қазіргі қазақ және оған өте жақын (ұйғыр, өзбек, қырғыз,
1.2. Неке және отбасы құқықтарының дәстүрлі бастаулары мен қайнар
Осы дәуірлерде бұл таптық топтар қалыптасып, сатылы әдет-ғұрып заңдары
Қара халықтың ықпалы күшті болды. Өйткені олар рулық-патриархалдық тұрмысын
Адамзат баласының бастаулары бір, қайнар көздері ұқсас. Исламдық көзқараста
Кең далада мал шаруашылығымен айналысушы тайпалар өте көп болып,
Осыдан келіп, әрбір тайпа не ру өз тәртіптеріне назар
Құдайға шүкір, әлем халықтары арасында қазақ халқы өзінің менталитеттік
Отбасы екі қарама-қарсы жыныстық өзара ұнатуы нәтижесінде жүзеге келетін:
Отбасын құрушыларға қасиетті міндеттер жүктеледі. Олар әрдайым бір-біріне шын
Өйткені, имандылық-сол халықтың күре тамыры, діні, өзегі. Ислам діні
Сол секілді құқықтық терминдер де көп деп енген. Мысалы,
Отбасылық құқықтарымызға кейін, қазақ хандығы жеке ту тігіп, тәуелсіз
Қазақ халқының отбасы және неке құқықтарының қайнар көздеріне негізіне
Түркі дәуірінде мемлекеттік дін-Тәңірлік дін болды. Мемлекеті бір тілде
Бұл заңдар төмендегіше тұрғыда болған:
а) Отбасы құқықтары;
б) Әскери заңдар;
в) Көш-қоныс және оны белгілеу;
г) Жеке меншіктілік құқықтары мен айыратын белгілер;
д) Өлім-жітім, ас-той жол-жоралары;
е) Басқа елдермен қарым-қатынас жоралары;
ж) Билік өнердің дамуы және бірлік процестері;
з) Қылмыстық нормалары;
и) Құда-жекжат, туыстастық нормалары мен кәделері;
Мұның өзі ең алдымен, бір тектес өмір салттың шыңдалуына
Оғыз қаған тұсында түрік нәсілдес халықтардың гүлденуі мен рухани
Бұл дәуірде этноним болып қалыптасқан қазақи тайпалар көп болғандықтан
Керей мен жәнібек ежелден келе жатқан мемлекеттік жүйені сақтап,
Ақыры, Керей мен Жәнібектің ата-баба заңдарын, жолын берік ұстанған
1. Тарақты Ақселеу. Көшпенділер тарихы А., 1998 58 б.
Қазақ халқы сүттің қаймағындай ұйып, ел болып жатқан дәуірлердегі
Хандар шығарған жарлықтар құқықтық күшке ие болып, оның жүзеге
Алайда, қазақ қоғамындағы құқықтық мәселелердің көбісін билер қарап, солар
Әдет-ғұрып деген араб сөзі, мәні ата-бабалардың жасап, кейінгі ұрпақтарына
Олар отбасылық құқықтарымызға айтарлықтай өзгерістер енгізіп, өз дәуіріне сай
ІІ-тарау. «Қазақтардың неке және отбасы құқықтарының негізгі институттары
2.1. Неке құру түрлері.
Біздің ата-бабаларымыз сонау ғұн, сақ, оғыз деп аталатын дәуірлерден-ақ
Дегенмен, біртұтас құйылып, бітім алған әдет-ғұрып заңдарын дағы неке
«Қалыңмал» институты мен құда түсу ежелден-ақ қалыптасып, онсыз некелесуге
Әлбетте, зиялы халық өз тәртібін отбасынан, бала шы етіп
Әрине, отбасы-әлеуметтік топ болып, ол арқылы шынайы, қандас туысқандары
Құда түсіп, сөз байланысқаннан кейін екі арада құқықтық міндеттер
Екі жақ «құйрық-бауыр жеп, баталасқаннан» соң күшіне енеді. Бірақ,
Қалыңмал мөлшері әр дәуірде, экономикалық жағдайларға орай әртүрлі болған.
Құда болудың яғни келісімнің түрі әралуан болуы мүмкін. Кейде
Құда болудың тағы бір түрі- «бесік құда» (2), яғни
Некелесудің тағы бір түрі «қарсы құдалық». Келісетін екі жақ
«Әмеңгерлік» институты да өте көнеден келе жатқан институт. Оның
---------------------------------------------------------
Козлов И.А. Обычное право киргизов Памятная книжка Западной Сибири
Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих или киргиз-кайсацских орд и степей
2.2. Неке және отбасы құқықтарының негізгі институттары.
Отбасы және неке мәселесі бұрын біздің ата-бабаларымыздың тұрмыс-тіршілігінде айрықша
Әрине, отбасындағы басты институттар: «құда болу», «құдаласу», «қалыңмал», «көп
Екі адамның жұптасып, өмір сүруі қалыңмалсыз, жасаусыз өпейді қалыңмал
------------------------------------------------------
1. Спаский Г.И. Киргиз-кайсаки Большой, Средней и Малой орды
Қалыңмал мөлшері әр заманның экономикалық әлеуметтік жағдайына орай әртүрлі
Қалыңмал мөлшерінде шек болмаған. Оны бір қызға берілетін жасаудың
Сондықтан да, А.И. Левшин қалыңмалдың тұрақты мөлшері жоқтығын ірі
ХІХ ғасырдағы қазақ тұрмысын зерттеген М. Красовский қалыңмалдың ең
Жасау және оның мөлшеріне келсек, бұл да төленетін қалыңмал
Жасау қыз айттырылған күннен жасала бастаған. Жасау мөлшері қалыңмал
--------------------------------------------------
Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих или киргиз-кайсакских орд и степей
Красовский М. Материалы для географии и статистики России ч.ІІІ
Андреев Г. Описание Средней Орды киргиз-кайсаков «Новые ежемесячные соченения»,
Айдатқанын Ф. Лазаревский көзімен көргенін жазады (1). Қазақ әдет
Қалың мал төлейтін, қыз жасауы дайын болған соң, қыз
Қыз ұзатылу тойы айтыс, көкпар шабу, балуан күреспен жалғасқан.
Неке қиюдағы басты талаптар мен ережелер мұсылмандық шариат
Сөйтіп, некелік қатынас арқылы қосылған жаңа әлеуметтік топ, отбасы
Отбасы болғаннан соң, араларында діни де, әдет ғұрып заң
Қазақтар туыстық жұртты үшке бөледі. Бірі өз туысы, екіншісі
--------------------------------------------------------
Лазаревский Ф. Свадебные обычаи у киргизов Оренбургского ведомства «Московские
Спасский Г.И. Киргиз-кайсаки Большой, Средней и Малой орды С-Петербург
Баллюзек Л.Ф. Народные обычаи К., 1871 98-107 бб.
Адамның өз жұры жеті ұрпаққа таратылады. Әрдайым «қара шаңырақ»
Бұл «қара шаңырақтан» тараған жеті ата ұрпақтар келіндер жағы
Екінші жұрт-нағашы, жұрт. Бұл екі жаққада (еріне де, жұбайына
Үшіншісі- қайын жұрт, яғни келіншегі мен күйеуінің елі.
Міне, отбасының тәртібі мен жақсы өмір сүруі осылармен арадағы
«Мұрагерлік» әрдайым бірінші некеден туылғандар құқықты. Тек бірінші некеден
Өзінен туған баласы болмай, туысқандарының баласын асыраған алшы өлсе,
Қазақтарда өсиет айтуымен мұрагер тағайындау сиректе болса, кездесіп отырған.
Бұл ежелден келе жатқан рулық құрылысының айқын көріністері. Ежелден
-----------------------------------------------------------
1. Малышев Н. Обычное Семейное право киргизов Ярославль 1902
Шариат заңы бойынша қайта ер адамға 4 әйел алуға
Жалпы, қазақ халқы көп әйел алуды құптамаған. Сондықтан екі
Қазақ әдет-ғұрпы төмендегі жағдайларда әйелдерге күйеуінен ажырасуға мүмкіндік
Әрине, қазақ әйелдерінің құқықтық жағдайлары басқа халықтарға қарағанда анағұрлым
Шариат заңы бойынша апалы-сіңіліліге бірден үйленуге тыйым салынады. Қазақтар
Болмаса, «Қыз алып қашу» институтын алайық. Ертеректе, қазақ халқы
--------------------------------------------------------
Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих или киргиз-кайсакских орд и степей
Баллюзек Л. Народные обычаи К., 1871 146-147 бб.
Біз бұл арада «Қыз алып қашу» тек қыздың келісімімен
«Қыз алып қашу» қазіргі қазіргі заңымызда да қолдау таппайды.
«Бала асырап алу» мәселесі бұрын қазақ қоғамында күрделі емес
Отбасы және некеде кездесетін дулардың реттелуіне арнайы көңіл бөлініп,
«Ақ баталы жесір», «ақ некелі жесір», «некелі қосақ», басы
Әр дәуірде адам құны әртүрлі болған. Мысалы «Есім ханның
ІІІ-тарау. «Қазіргі кездегі отбасы және некелік қарым-қатынастар»
Тәуелсіздігімізге дейінгі неке және отбасы.
Ежелден-ақ отбасына ата-бабаларымыз ерекше мән беріп, отының өшпеуіне
Қазақстан халқының отбасын сөз еткен патшалық Ресейдің зерттеушілері көбіне
Отбасы мықты болмай береке болмайды. Сол үшін қазақтар әуелі
Ауыл меншігін білдіретін «таңба» ен «белгілері» болады (2). Ауыл
-----------------------------------------------------
Н. Өсеров Қазақ әдет ғұрып заң нормаларының қалыптасу кезеңдері
Бернштам А. Социально-экономический строй орхоно енис. Турок ҮІ-ҮІІІ вв.
Ефименко А. Исследования народной жизни М., 1884 54-б.
Гавердовский Я. Обозрение киргиз-кайсацской степи ч-ІІ.
Отбасының ішкі мүліктік құқықтық қатынасын әрдайым әке реттеп отырған
«Енші беру» институты енші алушыға берілетін мал мүлік мөлшерін
Мәселенің екінші тағы бір жағы бар. Отағасының бірнеше әйелдері
-------------------------------------------------
1. Арғынбаев Х.А. Қазақ халқындағы семья мен неке А.,
2.Гейнс А.К. Собрание литературных трудов т-1. С-Петербург 1897 102
Отбасының негізгі тірегі әйелзаты екенін жоғарыда айтқанбыз. Әйел құқығына
Қазақ әдет – ғұрып заңдары барлық жағынан әйелдерді қорғай
Қазақтар патриархалдық рулық жүйемен тұрмыс тіршілік жасап, мал шаруашылығымен
Қазақта неке бір- ақ түрлі. Ол тұрақты неке. Алайда,
Ақ баталы қалыңдықты басқа біреу алып қашып кету-тек қыздың
Тәуке ханның «жеті жарғысында» әйелін де, ойнасын да үстінен
------------------------------------------------------------
Путинцева М. О киргизских законах в 1809 г. 19-б.
Абрамзон С.М. Страничка из истории Киргизской семьи Ф., 1945
Мұрағаттарда сақталған «Ордынец, не обсужживая строго поступки, относящиеся до
Қазақта көп дау-дамайлар жесір дауынан туындағандықтан, қазақ әдет-ғұрпы әйелге
Некелесуге кедергі келтіретін жайттар:
-жақын туыстық
-емшектестік
-әйелдің сүйек жақындығы
-дінсіздік
Некелесудегі ережелер:
-кәмелетке келу
өзара келісімі
-қалың мал мен жасау
-екі куә (ер адам)
-неке қиылу рәсімін орындау
-бет ашар.
Кеңес өкіметіне дейін қазақ қоғамында отбасы және неке қатынастары
-----------------------------------------------------------
1. Н.Өсеров Қазақтардың дәстүрлі неке және отбасы құқықтары А.,
1822 жылғы Сібір қырғыздары жайлы бойынша қазақ қоғамдағы кісі
Алайда, бұл дәстүрлерді патшалық өкімет біржолата тоқтата алмады.
Қазақ әдет-ғұрыпы бойынша айттырылып, «құйрық-бауыр» жескен соң, оның айыбы
-------------------------------------------------------
Шукиралиев К., Сибирский вестник 1820, 29-б
Георги И.Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов
Баллюзек Л.И. Народные обычаи К.,1871 110-б.
Георги И.Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов
Сонда
Зинақор жасаған әйелдің бетіне күйе жағып, мойнына құрым іліп,
Ресей бодандығынан бастап, кеңес өкіметі тұсындағы отбасы және некелік
Кеңес өкіметі де құқықтық қатынастарды социалистік тәртіпке ауыстыру қажеттілігін
---------------------------------------------------
Сарсембаев М. Международно-правовые отношения государств центральной Азии А., 1995-17
Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы А., 1997 38-б.
1917 жылғы 18 желтоқсанда «Азаматтық неке, балалар және оларды
Қазақстандағы мемлекеттік билік, басқару және сот органдаы орталықтан келегн
Отбасы мен неке заңдарын қасақана күштеп, қалыптасқан қағида-ережелерге
Қазіргі кездегі неке және отбасын нығайтудағы дәстүрлік неке және
Қазіргі қазақ отбасы мен неке құқықтарына келсек, біртұтас сипаттауға
Кеңес өкіметі патриархаттық ескілік сарқыншақтары деп ежелден қалыптасқан әдет
Өйткені, кеңес өкіметі ата-бабамыздың сан ғасырлар бойы тірнектеп жинап,
Егеменді Қазақстан Республикасы орнағалы, елімізде жағдай түбегейлі өзгерді. Нағыз
Қазақстан Республикасының Ата Заңында (1995) Қазақстанның елбасшысына алдымен қазақ
Қазақстан Республикасының «Неке және Отбасы» заңы 17 желтоқсанда 1998
----------------------------------------------------------
Кенжалиев З.Ж., Даулетова С.О. «Казахское обычное право в условиях
Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995. 41-бап, 2-тармақ.
Неке және отбасы туралы Заң.-А., 1999.
Бұл заңдармен танысқанда ежелден қалыптасқан, өзіндік сипатқа ие ата-баба
-жеті атаға дейінгі туыстарға;
-кәмелетке жетпегендерге;
-емшектестерге;
-ақыл-есі бүтін еместерге;
-діндес болмаса;
-ауыруларға;
-өзара келісімі болмағандарға;
-куәлер қатыспаса;
-белгілі мөлшерде «қалыңмал» төленбесе рұқсат етпеген.
Осындағы айтылған талаптардың несі ерсі? Мақұл жеті атаға дейінгі
----------------------------------------------------------
1. Неке және отбасы туралы Заң –А., 1999. -11
Қазақтар ажырасу үшін үйленбеген. Ажырасуға қойылатын талаптар күрделендіріп, мүмкін
Некесіз қосылу, неукесіз бала, некесіз ішіп жеген тағам арам.Арамдық
Неке және отбасы туралы заңды әліде болса саралай түсу
«Үйлену оңай, үй болу қиын» деп ата-бабларымыз текке айтпаған.
Қазақстан Республикасының неке және отбасы туралы заңы жеті бөлімнен,
Енді, осы неке және отбасы заңдарының негізгі ұғымдарына тоқтала
1-бап. Осы заңда пайдаланатын негізгі ұғымдар
1) неке-ерлі-зайыптылар арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды
2) жалған неке-отбасын құру ниетінсіз заңда белгіленген тәртіппен жасалған
3) отбасы-некеден, туыстықтан, бала асырап алудан немесе балаларды тәрбиеге
4) неке жасы-адамның некеге тұру құқығына жеткендегі жасы;
5) балалық шақ-кәмелетке толмаған адамдардың құқықтық жай-күйі;
6) мүліктің шарттық режимі-ерлі-зайыптылардың және олардың осы некеден туған
7) суррогат ана шарты-балалы болуды қалайтын адамадр мен бойға
8) патронат-уәкілетті мемлекеттік орган мен баланы тәрбиелеуге алуға тілек
9) алименттер-алуға құқығы бар екінші адамға бір адам беруге
10) отбасылық жағдай-некеде тұрғандағы немесе айырылысқандағы жағдай, балалардың немесе
11) материалдық жағдай-жалақының, зейнетақының, басқа да табыстардың болуы немесе
12) азаматтық хал актілері-адамның құқықтары мен міндеттерінің пайда болуына
13) жақын туыстары –ата-аналар, балалар, асырап алушылар асырап алынғандар,
14) қорғаншы-қорғаншылық пен қамқоршылық жөніндегі міндеттерді жүзеге асыру үшін
15) қорғаншылық-кәмелетке толмағандардың және сот әрекетке қабілетсіз деп таныған
16) репродукциялық денсаулық-адамның толымды-ұрпақ туғызуға қабілетін көрсететін денсаулығы;
17) суррогат ана-суррогат ана мен ықтимал ата-ана арасындағы шарт
Біздің Ата Заңымызда Қазақстандық патриотизмді қалыптастыруға ерекше мән берген.
Қазақ халқының ұлттық жақсы қасиеттері өте мол. Осының бәрін
Қазақ халқы «ұят болмасын», «күлкіге қалмайық», «жаманаты келмесін» деп,
Қорытынды
Отбасын құру-өте қасиетті де, әрі ерлер мен әйелдер үшін
Бұрынғы замандардағы халықтық тәлім-тәрбие имандылық, мейірімділік, әділеттілік негіздеріне сүйене
Жайсыз мінез-құлықтар мен теріс іс-әрекеттер тасқыны ежелден қалыптасқан халқымыздың
«Үйлену оңай, үй болу қиын» деп ата-бабаларымыз тегін айтқан
Отбасы және неке мәселесі қашан да, қай жерде де
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
Абрамзон М.С. Страничка из истории Киргизской семьи Ф., 1945
Абрамзон С.М. К вопросу о патриархальной семьи у кочевников
Арғынбаев Х.А. Қазақ халқындағы семья мен неке А, 1973
Ақселеу Т. Көшпенділер тарихы А., 1995 92-б.
Алтынсарин Ы. Очерк обычаев при сватовстве и в свадьбе
Акпаев Ж. Наброски по обычному в частности брачному праву
Алаш орда құжаттар жинағы А., 1992 88-б.
Андреев Г. Описание Средней Оды киргиз-кайсаков «Новые ежемесячные сочинения»
9. Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы А., 1997 -38 б.
10. Броневский Г. Записки о киргиз-кайсаках Средней Орды
11. Баллюзек Л.Ф. Народные обычаи, имевшие, а отчасти и
12. Байтурсынов А. Ақ жол А., 1991
13. Батраков В.С. Особенности феодала у кочевых народов Т.,
14. Батраков В. Экономика кочевого аула Киргизстана М., 1930
15. Бернштам А.Н. Очерк истории гуннов Л., 1951 25-26
16. Валиханов Ч.Ч. Записки о судебной реформе А., 1999
17. Валиханов Ч.Ч. Собрание сочинений в пяти томах т.4.
94-б.
18. Гродеков Н.И. Киргизы и кара-киргизы Сыр-Дарьинской области,
Т-1889. -13 б.
19. Гавердовский Я. Обозрение киргиз-кайсацкой степи ч.ІІ, 66-б.
20. Гейнс А.К. Собрание литературных трудов Т-1. С-Петербург 1897
21.Георги И.Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов,
22.Дестунис Г.С. Сказания Прииска Панийского Уч. Зап., ІІ, Отд.,
23. Ефименко А. Исследования народной жизни. М.,1884
24. Культелеев Т.М. К истории развития советского уголовного законодательства
25. Кушнер П.И. Горная Киргизия. М., 1929
26. Козлов И.А. Обычное право киргизов О., 1882 330-б.
27. Красовский М. Материалы для географии и статистики России
28. Кенжалиев З.Ж. , Даулетова С.О. Казахское обычное право
29. Кисляков Н.А. Очерки по истории семьи, брака у
30. Құнанбаев А. 2 т. А., 1977 -128
31. Қорқыт ата кітабы А., 1986 8-9 бб.
32. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 41 бап, 2-тармақ.
33. Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих или киргиз-кайсацских орд и
34. Лазаревский Ф. Свадебные обычаи у киргизов Оренбургского ведомства
35. Масевич М.Г. К вопросу истории развития советского законодательства
36. Морган Л. Древнее общество Л., 1934 -275 б.
37. Мурат Ажи Қыпшақтар А., 2001 173-б.
38. Материалы по истории государство и права Казахстана А.,
39. Малышев Н. Обычное семейное право киргизов Я., 1902
40. Назарбаев Н.Ә. Тарих толқынында А., 1999 6-б.
41. Нысанбаев Ә., Есімов Ғ. Халықтық дүниетаным Егеменді Қазақстан
42. Неке және отбасы туралы Заң А., 1999.
43. Негимов С. Шешендік өнер А., 1997 86-99 бб.
44. Орынбеков М. Предфилософия протоказахов А., 1994
45. Өсеров Н. Шариат А., 1996 80 б.
44. Өсеров Н. Дәстүрлі неке және отбасы құқықтары А.,
45. Путинцева М. О киргизских законах в 1809
46. Спасский Г. Киргиз-кайсаки большой, средней и малой орды
47.Сартаев С., Созакбаев С., Материалы по истории государства и
3
Ата-аналар мен балалардың құқықтық қарым-қатынастар.
Отбасы құқығы мен мораль нормаларының мүліктік емес қатынастарды реттеудегі алатын орны
Отбасы құқығы, ұғымы негіздері мен принциптері жайлы ақпарат
АТА-АНАЛАРДЫҢ БАЛАЛАРҒА ҚАРСЫ МІНДЕТТЕРІ
Қазақстан Республикасында сот және сот әділдігі
Отбасы құқығы туралы
Отбасы құқығы түсінігі
Неке және отбасы
Қазақстан Республикасының заңдары бойынша жұбайлардың мүліктік құқықтары
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢДАРЫ БОЙЫНША ЖҰБАЙЛАРДЫҢ МҮЛІКТІК ҚҰҚЫҚТАРЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ