Қытай Халық Республикасының сақтандыру нарығы
ЖОСПАР
Кіріспе - 3 -
1-тарау. Сақтандыру нарығының теориялық негіздері. - 4 -
1.1 Сақтандыру нарығы түсінігі, мәні - 4 -
1.2 Сақтандыру нарығының құрамы мен құрылымы. - 8
2-тарау. Қазақстан Республикасы сақтандыру нарығының жағдайы - 15
2.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандыру нарығының жағдайын талдау -
2.2 Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығының проблемалары мен даму
3-тарау. Шетелдік тәжірибе - 23 -
3.1 Қытай Халық Республикасының сақтандыру нарығы. - 23
3.2 АҚШ сақтандыру нарығы - 25 -
Қорытынды - 29 -
Қолданылған әдебиеттер - 31 -
Кіріспе
Қазақстан экономикасының дамуының қазіргі кезеңі өндірістің төмендеуін тежеу
Осындай нарықтық қоғамда пайда болатын тұрлаусыздық пен тұрақсыздық,
Макроэкономикалық тұрақтылық үшін қажетті қаржы резервтерін құра отырып,
Қорыта айтқанда, сақтандыру мәселесі және де елдегі сақтандыру
1-тарау. Сақтандыру нарығының теориялық негіздері.
1.1 Сақтандыру нарығы түсінігі, мәні
“Сақтандыру нарығы” түсінігі отандық экономикалық әдебиеттерде жақында ғана
Сақтандыру қызметтері нарығының мәні сақтандыру табиғатынан көрініс табады.
Сақтандыру терминдері сөздігі келесідей талқылама береді: “Сақтандыру нарығы
В.В.Шахов мынадай анықтама берген: “... Сақтандыру нарығы –
Кең мағынада сақтандыру нарығы сақтандыру өнімін сату-сатып алумен
В.М.Родионова өзінің “Финансы” оқулығында мынадай анықтама ұсынған: “Сақтандыру
Ю.Бугаев өзінің мақалаларының бірінде былай деп жазған: “Мемлекеттің
сақтандырушы мен сақтандырылушы арасындағы экономикалық қатынастарды ортақтастандырады”.
Осы түсініктердің (анықтамалардың) талдауы негізінде авторлардың барлығы келесідей
Осылайша, сақтандыру нарығы қарамағында бір жағынан, уақытша бос
Сәйкесінше “сақтандыру нарығы” түсінігі оның мәні есебінен ашылады.
Сақтандыру нарығының мәні “сақтандыру қызметі” және “сақтандыру тәуекелі”
Сақтандыру нарығында келтірілген нұқсандар территориялық ғана емес, сондай-ақ
Кездейсоқ жағдайлардан туындаған нұқсанды уақыт бойынша үлестіру бір
қолдану үшін резервтеу қажеттілігін тудырады.
Сақтандыру нарығының ерекше белгісі болып сақтандыру корына жиналған
Сақтандыру қоры қаражаттарының шоғырлануы – сақтандыру нарығын ұйымдастырудың
Сақтандыру нарығының болуының міндетті шарты болып сақтандыру қызметтеріне
Сондай-ақ, сақтандыру нарығының қалыптасуы үшін кәсіпорындар мен ұйымдардың,
Сақтандыру нарығының қызмет етуінің негізгі заңдары болып құн
Сақтандыру нарығы тауарлы шаруашылықтың даму процесінде қалыптасады және
қызметін сату-сатып алу бойынша тең құқылы серіктестігін, көлденең
Мемлекет экономикасындағы сақтандырудың нарықтық қатынастар инфрақұрылымының қызмет етуінің
мемлекеттегі сақтандыру нарығының өз инфрақұрылымын құру сияқты екі
Жүргізілген зерттеулерге сәйкес, сақтандыру нарығының мәні – адамдардың,
Сақтандыру нарығының экономикалық мәні материалдық немесе басқа да
Бір жағынан, сақтандыру қызметтерінің нарығы – бұл сақтандыру
Сәйкесінше, нарық сақтандыру бизнесінің белсенді дамуы, көптеген сақтандыру
1.2 Сақтандыру нарығының құрамы мен құрылымы.
Сақтандыру нарығының мазмұнын оның түрлері, инфрақұрылымы кеңірек ашады.
Салалық нышаны бойынша өмірді сақтандыру нарығын (сонымен бірге
Масштабы бойынша ұлттық, аймақтық және халықаралық сақтандыру нарықтарын
Ұлттық сақтандыру нарығы – жеке мемлекеттегі сақтандыру ұйымдарының
Аймақтық сақтандыру нарығы өзара интеграциялық байланыстармен байланысушы жеке
Халықаралық сақтандыру нарығы – бұл ұлттық және аймақтық
Қайта сақтандыру арналары бойынша және брокерлер арқылы ірі
Сақтандыруды жүзеге асырудың негізгі ұйымдық-құқықтық нысандары болып мемлекеттік
Мемлекеттік сақтандыру – бұл сақтандырушы ретінде мемлекеттік ұйым
Қазіргі кезде Қазақстанда мемлекеттің сақтандырушы қызметінің тек жалпы
Акционерлік сақтандыру – сақтандырушы ретінде өзінің жарғылық капиталын
Өзара сақтандыру - өзара көмек көрсету мақсатында сақтандырушылардың
Өзара сақтандыру қоғамдары өз мүшелерінің мүліктерін және басқа
Сақтандыру пулы – белгілі бір
сақтандыру компанияларының бірлестігі. Негізінен сақтандыруға қауіпті, ірі және
Сақтандыру ұйымдарының ынтымақтастығының нысаны болып сақтандырушылардың одақтары мен
Енді сақтандыру нарығының қатысушылары жайлы қысқаша айта кететін
сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы;
сақтандыру брокері;
сақтандыру агенті;
сақтанушы, сақтандырылушы, пайда алушы;
актуарий;
уәкілетті аудиторлық ұйым (уәкілетті аудитор);
өзара сақтандыру қоғамы;
сақтандырумен байланысты кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын өзге де
Қайта сақтандыру ұйымы – уәкілетті мемлекеттік органның тиісті
Сақтандыру ұйымы (сақтандырушы) – сақтандыру шарттарын жасасу және
Жоғарыда аталған Заңға сәйкес сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы
1. уәкілетті мемлекеттік органның нормативтік-құқықтық актілерінде көзделген тәртіппен
2. тиісті жинақтаушы сақтандыру шартында көзделген сатып алу
3. сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының қызметін автоматтандыру үшін
4. ақпарат бөлімдерінің кез келген түрлерінде сақтандыру ісі
5. бұрын өз мұқтаждары үшін сатып алынған (сақтандыру
6. сақтандыру қызметіне байланысты мәселелер бойынша кеңес берушілік
7. сақтандыру (қайта сақтандыру) саласында мамандардың біліктілігін арттыру
8. сақтандыру агенті ретінде сақтандыру делдалы болуды;
Сақтандыру нарығының кәсіби қатысушылары - өз қызметін уәкілетті
Сақтандыру брокері – сақтандыру және қайта сақтандыру мәселелері
Сақтандыру брокерінің қызметі ерекше қызмет түрі болып табылады
Сақтандыру агенті – берілген өкілеттігіне сәйкес сақтандыру ұйымының
Сақтандыру агентінің сақтандыру нарығында делдалдық қызметті жүзеге асыруға
Актуарий – сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының қажетті төлем
Актуарийлік есептеулер мынадай негіздер бойынша:
1) сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының бастамасы бойынша –
2) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда – міндетті
Уәкілетті аудиторлық ұйым (уәкілетті аудитор) – уәкілетті мемлекеттік
Сақтандыру қызметінің аудитін жүзеге асыруға қойылатын талаптар уәкілетті
Уәкілетті аудитор, жүргізілген аудит туралы қорытындының көшірмесін, уәкілетті
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының өз құрылымында ішкі аудит
2-тарау. Қазақстан Республикасы сақтандыру нарығының жағдайы
2.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандыру нарығының жағдайын талдау
Экономиканың нарық жағдайындағы дамуы кезеңіндегі ақша-несие жүйесінің түбірлі
Сақтандырудың әлемдік нарығының жаһандануы көрінісінде Қазақстанның көрсеткіштері біршама
1-кесте. Сақтандыру секторының негізгі көрсеткіштерінің динамикасы
Көрсеткіштер 2000 2001 2002 2003 2004
ЖІӨ, млн теңге 2599900,0 3250600,0 3 747200,0 4449800,0
Халық саны, млн адам 14,8 14,4 14,8 14,9
Сақтандыру сыйақыларының ЖІӨге қатынасы, %
0,32
0,43
0,61
0,65
0,8
Жеке капиталының ЖІӨге қатынасы, %
0,18
0,16
0,16
0,20
0,5
Активтердің ЖІӨге қатынасы, %
0,32
0,49
0,34
0,47
0,9
1 жанға шаққан-
дағы сақтандыру
сыйақыларының қатынасы, теңге
530,35
963,43
1535,09
1937,60
2629,6
Қазақстанда сақтандыру ұйымдарының жалпы саны 1997 жылдан 2004
2004 жылы Қазақстан Республикасының “Қаржы нарығын және қаржы
“Экспортық несиелер мен инвестицияларды сақтандыру бойынша мемлекеттік сақтандыру
“Номад Иншуранс СК” АҚ;
“Астық сақтандыру компаниясы” АҚ.
Соңғы 3 жылы сақтандыру брокерлерінің саны 3 компанияға,
2-кесте. Сақтандыру секторының институционалдық құрылымы.
Көрсеткіштер 2000 2001 2002 2003 2004
Сақтандыру ұйымдарының жалпы саны (жыл аяғына), соның ішінде:
42
38
34
32
36
резидент емес тұлғалардың қатысуымен м/ж м/ж 3 6
өмірді сақтандыру бойынша 1 1 1 1 2
Сақтандыру брокерлерінің жалпы саны м/ж м/ж 5 6
Актуарийлер саны м/ж м/ж 26 28 27
Сақтандыру ұйымына аудит өткізуге лицензиясы бар аудит ұйымдарының
м/ж
м/ж
28
34
34
Кейінгі 7 жылда сақтандыру ұйымдарының меншік капиталдарының жиынтық
3-кесте. Сақтандыру компанияларының қаржылық көрсеткіштері, млн теңге.
2000 2001 2002 2003 2004
Меншік капиталының жалпы көлемі 4 617,0 5 320,2
Өтелген жарғылық капитал көлемі 9 779,0 4 097,0
Сақтандыру резервтері 2 280,8 8 619,1 2 700,0
Активтер 8 347,2 15 768,3 12 500,0 20
Соңғы сегіз жыл бойы елдің сақтандыру резервтерінің өсу
1-суреттен 2001 жылы елдің ЖІӨдегі сақтандыру резервтерінің үлесінің
1-сурет. Жылдар бойынша компаниялардың сақтандыру резервтерінің үлесі,%.
Сақтандыру компанияларының қызметінің тиімділігін бағалаудың маңызды көрсеткіші болып
2-сурет. 2004 жылғы сақтандыру резервтерінің сомасы құрылымындағы сақтандыру
2-суреттен көріп отырғанымыздай, сақтандыру резервтері бойынша ең жоғарғы
2.2 Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығының проблемалары мен даму
Бүгінгі таңда сақтандыру нарығының даму проблемаларының негізгілері болып
Сақтандыру секторының проблемаларының ішінде келесілерді атап өткен жөн:
ұзақ мерзімді және өмірді жинақтаушы сақтандыруды қосқанда, ерікті
сақтандыру өнімдерінің (сақтандырудың міндетті түрлерінен басқа, бұнда ақы
нарықтағы бірқатар сақтандыру ұйымдарының жеткіліксіз белсенділігі;
сақтанушылардың сақтандыруға, атап айтқанда өмірді сақтандыруға қызығушылығының төмендігі;
сақтандыру ұйымдарының өздерінің тәуекелдерін дұрыс басқара алмауы (анықтау,
сақтандыру ұйымдарының жинақтаушы өмірді сақтандыру келісім-шарттары бойынша сақтанушыларға
халықтың сақтандыру нарығына деген сенімділігінің төмендігі, сақтандыру ұйымдарындағы
сақтандыру бизнесі облысындағы алдап-сулаушылық.
Сақтандыру нарығының құқықтық базасындағы едәуір өзгерістердің, сондай-ақ жоғарыда
жеке басты сақтандыруды, соның ішінде оның жинақтаушы және
өзара сақтандыру жүйесін дамыту;
халықтың сақтық мәдениетін жоғарылату;
сақтандыру ісінің ақпараттық және автоматизация деңгейін жоғарылату;
міндетті сақтандыру облысында мемлекеттік саясатты дайындау және сақтандыру
сақтандыру аясындағы мамандардың мамандану дәрежесін дайындау және жоғарылату;
сақтандыру қызметін реттеу мен қадағалау стандарттарын жоғарылату;
қайта сақтандыру және бірлесіп сақтандыру тетіктерін жетілдіру.
Осы бағдарламадан күтілетін нәтижелер:
ұлттық сақтандыру индустриясының тұрақтылығы мен сенімділігін бекіту;
жеке сақтандыруға деген сұранысты қалыптастыру;
сақтандыру нарығының қазіргі заманға сәйкес инфрақұрылымын қалыптастыру;
халықтың сақтық мәдениет деңгейін жоғарылату;
міндетті сақтандырудың тиімді жүйесін құру;
сақтандыру аясындағы кадрлық әлеуетті жақсарту;
жаңа сақтандыру өнімдері мен технологияларын енгізу;
сақтандыру қызметтеріның сапасын жақсарту;
сақтандыру нарығының қатысушыларын қадағалау мен реттеудің тиімділігін жоғарылату.
Сақтандыру ұйымдарының қызметінің стандарттарын белгілеу, ұжымдық басқаруды жақсартуды
жинақтаушы сақтандыру бойынша сақтандыру сыйақыларын төлеуге бағытталған
жұмыс берушінің өз жұмысшысының пайдасына жинақтаушы сақтандыру бойынша
жеке тұлғаның өз пайдасына жинақтаушы сақтандыру келісімдері бойынша
Нарықтың негізгі көрсеткіштерін, соның ішінде нарық сыйымдылығын арттыру
Жаһандану және интеграция жағдайларында эффективті сақтандыру секторы жалпы
Қазіргі кезде әлемдік тәжірибені пайдалану, жаһанды масштаб бағдарламаларына
3-тарау. Шетелдік тәжірибе
Шетелдік тәжірибе ретінде мен еліміздің экономикалық, саяси және
3.1 Қытай Халық Республикасының сақтандыру нарығы.
Сақтандыру нарығы Қытайдың ақша-несие нарығының маңызды құрамдас бөлігі
Реформалардың тереңдеуі және Қытай Халық Республикасының сақтандыру нарығының
4-кесте. Қытайдағы сақтандыру саласының 1990-2003 жылдардағы табыстары. (млрд
Жыл 1995 1996 1997 1998 2001 2003
Табыс 59,5 77,7 108,0 124,7 210,9 388,0
2002 жылдың басындағы жағдай бойынша Қытай Халық Республикасында
Елдің сақтандыру нарығында акционерлік және шетел компанияларының болғандығына
2000 жылдың басында Қытай Халық Республикасында ресми түрде
Қытай басшылығының елді сыртық экономикалық қатынастарға ашық екендігін
2004 жылдың басындағы жағдай бойынша, Қытай Халық Республикасында
3.2 АҚШ сақтандыру нарығы
Қазіргі кездегі Америка Құрама Штаттарындағы сақтандыру нарығы мен
Америка Құрама Штаттарының монополиялары дамыған елдердегі бүкіл сақтандыру
Әрине, әр штат өзінің жарғылық капиталын, көрсетілетін сақтандыру
Америка Құрама Штаттарында сақтандыру ұйымдарының екі типі бар:
Ел ішінде сақтандырудың үш типі қалыптасқан:
бенефиттер (өмір мен денсаулықты сақтандыру, зейнетақыны сақтандыру, жинақтаушы,
жеке мүліктік (бұл жерге құрылыстарды сақтандыру, автокөлікті және
коммерциялық (сақтандырудың барлық басқа түрлері).
Қазіргі кезде АҚШтың барлық сақтандыру компанияларының активтері 2
Брокерлік компаниялардың өздерінің айрықшалықты бөлімшелері болады. Бұл бөлімшелер
Сақтандырушының қызметінің тиімділігінің критериі болып жоғалтулар деңгейі, табыстар
Америка Құрама Штаттарында өмірді сақтандыру бойынша ірі сақтандыру
Америка Құрама Штаттарының сақтандырушылары өндірістік корпорациялармен тығыз байланыста.
Сақтандыру ұйымдарының ұйымдық негізін акционерлік қоғамдар мен өзара
Кейінгі уақытта Америка Құрама Штаттарының көптеген штаттарында мөлшерлемелер
Америка Құрама Штаттарының сақтандыру компаниялары қаржылық конгломераттар деп
Жетекші сақтандыру компанияларына “Стейт фарм мьючуэл отомобил иншуранс
Басқа ірі компаниялар болып 1868 жылы Нью-Йоркте құрылып,
“Америкэн Интернешл групп (АИГ)” – жетекші халықаралық диверсификацияланған
Сондай-ақ, ірі сақтандыру компаниялары болып:
1853 жылы құрылған “Континентал корпорейшн” компаниясы;
1876 жылы құрылған “Пруденшл Иншуранс оф Америка” компаниясы;
1913 жылы құрылған “Олстейт Иншуранс компани” компаниясы саналады.
Көріп отырғанымыздай, әрине бұл елдердің сақтандыру нарығының даму
Қорытынды
Сақтандыруды барлық елдер үшін маңызды институт деп және
Сақтандыру қызметі нарығы реформаланушы экономиканың төмендегілерге әсер ететін
мүліктік нұқсан мен табыстағы жоғалтуларды толық және уақтылы
сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметі арқылы сақтандыру қорларының уақытша
елдің мемлекеттік бюджетінің табыстық бөлігін сақтандыру операцияларынан түсетін
Жоғарыдағы талдау негізінде төмендегідей қорытындыға келдім:
Нарықтық экономика сақтандыру нарығының дамыған инфрақұрылымын көздейді. Оның
сақтандыру операцияларын реттеудің құқықтық тетігі;
сақтанушыларға қызмет ететін субъектілер, заңды тұлғалар;
банктік ұйымдар,
кеңес беруші фирмалар, кадрлар дайындау бойынша мекемелер, ақпарат,
Сақтандыру нарығын мемлекеттік реттеу екі фактімен анықталады: тұтынушы
Инвестициялық қызметті жетілдіру үшін, оның ақырғы нәтижелерін жақсарту
инвестициялаудың нарықтық жағдайларын зерттейді, көптеген инвестициялық жобалардың ішінен
Банктік тәжірибені зерттеу көрсеткендей, қаржы нарығының дамуымен банктік
Сақтандыру компанияларының тиімді жұмыс істеуінде олардың сақтандыру нарығындағы
Қаржылық-экономикалық дағдарыс және экономикалық тұрақсыздық жағдайында сақтандыру нарығы
Қолданылған әдебиеттер
Қазақстан Республикасының “Сақтандыру қызметі туралы” 2002 жылғы 18
Статистикалық жылдық басылым - 2003
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. “Қаржы”, Алматы 2005
Маянлаева Г.И. “Организация страхового дела в Республике
Жуйриков К.К. “Страхование: теория, практика, зарубежный опыт”,
Л.Н.Гостенко “Страхование”, Алматы 2003
“Қаржы-Қаражат” журналы, 2003 ж. №6
“Қаржы-Қаражат” журналы, 2003 ж. №4
“Банки Казахстана” журналы, 2004 ж. №5
“Банки Казахстана” журналы, 2004 ж. №12
“Страховое дело” журналы, 2005 ж. №2
“РЦБК” аналитикалық журналы, 2004 №6
“РЦБК” аналитикалық журналы, 2005 №1
Маянлаева Г.И. “Организация страхового дела в Республике Казахстан”,
В.В.Шахов “Страхование” 6-бет.
В.М.Родионова “Финансы” 151-бет.
Л. Гостенко “Страхование”
Л.Н.Гостенко “Страхование”, 44-бет
Қазақстан сақтандыру нарығының қатысушылары туралы келесі беттерде
Л.Н.Гостенко “Страхование”, 46-бет
Қазақстан Республикасының “Сақтандыру қызметі туралы” Заңы, 3-тарау,10-бап
Қазақстан республикасының “Сақтандыру қызметі туралы” Заңы, 3-тарау,11-бап
Қазақстан Республикасының “Сақтандыру қызметі туралы” Заңы, 5-тарау,19-бап
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің статистикалық бюллетені, 1/2004, 157-бет
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің статистикалық бюллетені, 1/2004, 157-бет
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің статистикалық бюллетені, 1/2004, 157-бет
“Қаржы нарығы және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау
“Страховое дело” журналы, 2/2005, 57-бет.
Қытай Халық Республикасының сақтандыру нарығы
Қазақстан Республикасындағы сақтандыру нарығының қазіргі жағдайы
Қазақстан Республикасы сақтандыру нарығының жағдайы
Қытай Халық Республикасының қаржы нарығы
Сақтандыру қызметін ұйымдастыру мен оның бәсекеге қабілеттілігіне талдау жасау негізінде оны арттыру жолдары
Сақтандыру ісінің қалыптасу кезеңдері, экономикалық мәні және функциялары
Шет елдердегі сақтандыру жағдайы
Сақтандыру нарығының теориялық негіздері
Сақтандыру нарығының сипаттамасы
Қытай Халық Республикасының сақтандыру дамуының жағдайы