СӨЗДІҢ СЕМАНТИКАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫСЫ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ:
«СӨЗДІҢ СЕМАНТИКАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫСЫ»
Орындаған:
Ғылыми жетекші:
Бағасы:
МАЗМҰНЫ:
Жоспар – 3 бет
Кіріспе – 4 бет
Негізгі бөлім - 5-31 беттер
Қорытынды – 32-34 беттер
Әдебиеттер тізімі – 35 бет
ЖОСПАР:
Кіріспе
Негізгі бөлім. Сөздің семантикалық құрылысы.
А) Семантика тарихынан ғылым ретінде қалыптасуы
Ә) Қазіргі лингвистикалық семантиканың негізгі бағыттары
Б) Логикалық семантика және оның лингвистикалық семантикаға қатынасы.
В) Сөздің семантикалық құрылысы
Г) Сөздің мағыналық құрылысындағы мағыналық иерархиясы
Ғ) Сөз мағынасының өзгеру себептері мен ауыспалы мағынада
Д) Тілдік мағынаның типтері мен табиғаты және құрылысы.
Қорытынды.
Әдебиеттер тізімі.
КІРІСПЕ.
Менің курстық жұмысымның тақырыбы, Сөздің семантикалық құрылысы, бұл
Қарап отырсақ әлемдегі қай тілде болмасын мағына жүйесі
Әлемнің басқа да тілдері сияқты ағылшын тілі де
Бір елдің тілін үйрену үшін өз тіліңді өте
Жоғарыда айтып өткеніміздей аударма кезінде мағынаның орны ерекше,
Егер мен аударма кезінде мағынаны білмей бір сөздің
СЕМАНТИКА ТАРИХЫНАН
ҒЫЛЫМ РЕТІНДЕ ҚАЛЫПТАСУЫ
Семантика термині гректің semanticos – мағыналы мағына беруші
Қазіргі ғылым мағынаны тілдің ең маңызды құрамдас бөлігі
Қазіргі тіл білімнің әртүрлі бағыттардағы және мектептердегі семантикаға
Қазіргі ғылыми теория негізіндегі лингвистикалық ізденістер семантика бірлігімен
Мағына дегеніміз семантиканың ең негізгі категориясы, оның жалпыға
Бұның өзі берілген бірлікпен анықтама арасында нақытылы сәйкестікжасап
Олардың ұлттық тілдер жүйесіндегі және халықтық өркениеттегі
Тілдік мағыналарды анықтайтын көптеген факторлар мен және олардың
Мағынаның классикалық геометриялық моделі үш бұрыш деген атпен
Белгілі француз ғалымы П.Гиро семантиканы лингвистикалық, психологиялық және
Лингвистикалық семантика ғылым ретінде ХХ ғасырда пайда болды.
Тілдің мағыналық жағынана терең сараптама жасау үшін біз
Семантика өзінің өмір сүру кезеңінің басында тарихи пән
Синхронды лингвстика бастапқы кезде фонология мен грамматиканы оқуды
Ең алғаш рет неміс ғалымы И.ТРиро құрылымды (жүйелі)
Құрылымды (жүйелі) семантика әсіресе, 60-шы жылдары қарқындап дамыды,
Семантикаға деген ғалымдардың тілді нағыз формалы түрдежазуға әрекеттенген
Огден Ричардтың көп қолданылып келген «Мағынаның грамматикалық модель
Басқада морфологиялық категориялар сияқты грамматикалық мағына түрлері мына
Заттың жалпылама мағынасын беруі әбден мүмкін. Мысалы: «Бұл
Ал мұндай формаларда жекешелік мағына жоқ қайта бұларда
Жалпы бір мағаынаның бір жағынан қарағанда соңынан жеке
Көріп отырғанымыздай, түрлердің (жекеше, көпше) грамматикалық мағынасындағы әркектілік
Ә) ҚАЗІРГІ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ СЕМАНТИКАНЫҢ
НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ
Дәстүрлі лексикалық семантикамен қатар – мағынаны жеке сөздерді
құрылымды семантика;
түсіндірмелі семантика;
туынды семантика;
концепцуалды семантика;
байланыс семантикасы;
психолингвстикалық семантика және т.б.
Құрылымды семантика: құрылымды семантикана ғылымға М.М.Покровский, В.Менеро, Ф-де
Түсіндірмелі семантика: түсіндірмелі семантика туынды грамматиканың жетіспйтін қосымша
Одан әрі түсіндірмелі семантика өзіндік қатысты жеке дара
Бұл теорияның негізгі кемшілігі (оның барлық варианттарында) сөйлеушінің
Семантикалық бөліктердің синтаксистікпен тәуелділігі туралы жалпы айтқанда дегенмен
Туынды семантика: туынды семантиканың теориясыды генеративті лингвистиканың негізінде
Бұл форманың ерекшелігі мынада: туынды семантика (түсіндірмелі
Бұл туралы Д.Маккогидтың да айтқаы бар: «Туынды семантика
Концепцуалды семантика: концепцуалды семантиканың міндеттері мен қағидалары У.Чейфаның
Байланыс семантикасы барлық бағыттардың дамуының нәтижесі болып табылады.
Синактистік және контекстік семантика: кейінгі жылдары бұ л
Б) ЛОГИКАЛЫҚ СЕМАНТИКА ЖӘНЕ ОНЫҢ
ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ СЕМАНТИКАҒА ҚАТЫНАСЫ.
Логикалық семантика қолдан жасалған, формаланған тілдердің сөйлемнің мағынасын
Тілдегі мазмұдық мағынаның абстракты белгілерінің тілден тілге аудару
Табиғи тілді оқу кезінде логикалық семантиканың қолдану күшін
Логикалық семантиканың қабілеттілігі логика төңірегінде пайда болды. Неміс
Ал Фргетің ойының (негізі) теориясы тілдің мазмұндық интерпретациясы
Берілген белгінің көмегімен біз ой тудырып оған мағына
Метязык: бұл бір логикалық семантикада маңызды тұжырымдамалардың бір
Тіл объект, мен метязыктың айырмашылығы мен негіздерін варшавалық
Объектінің нөлдік деңгейін білдіретін белгі тіл объектіге негізделеді
Метязыктың мына үрдісті анықтамасы лингвист ғалымдар арқылы қабылданған:
В) Сөздің семантикалық құрылысы.
Қазіргі лингвист ғылымдар мағынаның анықтамасын Бере алмай жүр,
Жалпы әлемде- мағынаға берілген әртүрлі көптеген мінездемелердің өзт
Thought or Reference
Symbol Referent
Бұл жерде “Symbol” сөзді білдіріп тұр, ал «оймен
Екінші жағынанақарағанда онда түсініктер өз іс әрекеттерін сөз
Мағына механизмі сөзбен үйлеседі және естілген немесе жазылған
Егер біз дүниедегі сиқырдың бар екендігіне сенетін болсақ
Лингвистика ғылымнда арнайы, мағынамен айталатын саланы семантика деп
Марио Пей оны ағылшын тіл біліміне енгізіп,зерттеген. Семантика
Ал семантика тілдің ең танымдық мақсатыболып табылады. Қарым
Сөздің семантикалық құрылысы бүтіндей бір бірлікті құрамайды,
Ағылшын тіліндегі polysemy негізгі ереже ма, әлде жетілмеген
polysemy пайдалы ма, әлде пайдасызба қаншалықты қарым –
Осы екі сұрақ төңірегіне тереңірек көз жіберіп қарайтын
Жалпылама алғанда полисемимді тілде ең маңызды жетілген түрі.
Полисемантикалық сөздердің мағынасының жүйесі күннен күнге дамып келе
Fire – (n)
Жоғарыдағы схема бірінші мағынасының басқа мағыналардан басым екенін
Bar, n
II
I
Бұл жерде ІІ – ші және ІІІ –
dull
Қызықсыз деген мағынада (uninferesting, monoutonous) – a dull
Ақымақ деген мағынада – a dull man
Күңгірт, қолайсыз деген мағынада - a dull
Ақырын, әлсіз деген мағынада – a dull sound
Өткір емес деген мағынада – a dull knife
Сылбыр, ақырын деген мағынада – Trade is dull
Жаман көру деген мағынада – dulleyes (arch)
Жаман есту деген мағынада – dull ears (arch)
Негізінде берілген схемадағы әрбір мағынаның анықтама осы ортақ
Dull сын есімнің семантикалық құрлысының мына схемасы, сөздің
DENOTATIVE COMPENENT
Lovely – adj alone, without company
Notorious – adj widly known
Celebrated – adj widly known
To glare - V to look
To glance – V to look
To shiver – V to flenmble
To studder – V to flemble
Қарап отырсақ бұл жерде оң жақтағы анықтама сөздер
Ал қазір жоғарыдағы аталған сөздердің семантикалық құрылысын, қосалқы
Denotative comrenents Conntotative comrenents
Lovely – adj alone, without company Melancholy, sad
Notorious – adj widly known For criminal acts
Celebrated – adj widly known For special achievement
To glare - V to look 1.Steadly lastingly
2.In anger, rage, etc 1.Conontation of positive
To glance– V to look Briefly
Passingly Connotation of duration
To shiver – V to fremble 1.Lastingly
2.(usu) with the cold 1.Conontation of positive
To studder – V to fremble 1.Briefly
2.With horror disgust etc. Conontation of positive
3. Emotive connontation
Сөздің мағыналық құрылысы ретінде мағынаның семантикалық дәлдігі.
Лексика семантикалық вариант ішкі байланысты формалы бір лексиканың
Ол барлық лексико- семантикалытқ варианттың өзгерметйтін элементтері, үздіксіз
Г) СӨЗДІҢ МАҒЫНАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫСЫНДАҒЫ МАҒЫНАНЫҢ ИЕРАРХИЯСЫ
Мағыналық анықталған иерархиясының сөздің мағыналық құрылысында орналасуы лингвистикада
Сондықтан да көптеген тіл білімінің мамандары сөздің семантикалық
Белгілі поляктік Тл білімінің маманы Е. Курилович жалпы
Ғ). СӨЗ МАҒЫНАСЫНЫҢ ӨЗГЕРУ СЕБЕПТЕРІ МЕН АУЫСПАЛЫ МАҒЫНА
Сөздердің әртүрлі мағынаға ие болуы сөз мағынасының өзгеруі
Енді сөз мағынасының өзгеруінің себептері мен мағынаның ауысу
Сөз мағынасының өзгеруінің оның жаңа мағынаға ие болуыныңекі
Сөз мағынасының өзгеруінің тілден тыс немесе тілден сырт
Тілдік немесе лингвистикалық себептер
Сөз ұғымды білдірудің материалдық формасы бола аотырып, сананың
Белгілі бір тарихи дәуірде байлық атаулы малмен өлшеніп,
Функционалды семантика заңы заттардың (құралдардың) қызмет бірлігіне негізделеді.
Ескестің атауы қызмет ұқсастығына қарай арнаулы механизмге ауысқан.
Сөз мағынасының өзгеруінің сыртқы себептеріне қарағанда, ішкі және
Жаңа сөз және жаңа мағына тілдің лексико –
Мұндай қарым – қатынастың өзі екі жақты болуы
Сөз тұрақты сөз тіркестерінің құрамында қолданылу ыңғайына қарай
Бұл соңғы мағына оның жел сөз деген тұрақты
Сөз мағынасының өзгеруінің ішкі (лингвистикалық) себептері негізінен алғанда,
Сөздің ауыспалы келтірінді қолданылуы бірде метафора мен метанимия
1. Метафора (Ауысу) тәсілі арқылы атаудың ауысуы белгіленетін
Метафора - әр түрлі тілдердің бәрінде де бар
Түрік тілінде ачар сөзі 1) кілт, 2) аппетит
Метафора құбылысының сөздің мағынасынан орын тепкені және әбден
Мұндай да метафораның негізінде туған мағына сөздің сөздіктегі
Метафора көркем сөз стилінде бейнелеуші, мәнерлеуші тәсіл ретінде
Онай реңктер жалпы халықтық сипатқа ие болғанда ғана
2. Метонимия. Бір заттың немесе құбылыстың атауының екінші
Кейбір заттар мен бұймдар алғаш рет қай жерде
Бірсыпыра заттардың кісі аттарымен байланысты аталу құбылысы кездеседі.
3 – Синекдоха. Бүтіннің орнына бөлшекті, жалпының орнына
4. Қыз бірлігі бойынша аталу. Метафора құбылысында заттардың
Сөз ауыспалы келтірінді мағынада қолданылу арқылы мағыналық жақтан
Д). тілдік мағынаның типтері мен табиғаты және құрылысы.
Тілдік мағына: Тіл білімі, логика, философия, психология, семиотика
Тілдік мағынаның өмір сүрудегі басты мәселелері (проблема) тіл
мағынаны психикалық анықтау, өмірден орын алуы, осындай психикалық
мағына тілдік белгінің затқа, түсінікке, тіл әрекетінің шарты
Тілдік мағына түсінігі бейнелі ретінде, психикалық маңызы тіл
Смирницкийдің анықтамасы бойынша, «Сөздің мағынасы заттың шынайы суреттемесі,
Оның ішкі жағы деп аталатын сөз құрылысына кіретін
Ол тек сөз бен мағынаға, және оны басқа
Біздің көптеген психологтарымызбен психолингвистеріміз мағынаның бейнелі мінездемесін мойындай
Тіл білімі мамандарының көзқарасы бойынша бұл өте дұрыс.
Құрылымды мағынаның әртүрлі концепциялары болуы мүмкін. Олар
Түрі валетілікті сияқты мағыналықты да қарастырған глосемантиканың өкілдері
Парадигматикалық релягивизм. Трироның Вейлебердің семантикалық өріс теориясында жақсы
Синтагматикалық релятивизм сөз құрамында, тұрақсыз сөздердің басты негіз
Біріншіден: Түсінікпен мағына бейнелі ретінде психикалық маңыз Лениндік
Екіншіден, сөздің затқа қатынасының әлдебір дәлелдігі немесе түсінік
Үшіншіден: Саналы тілдік және тәртіпті стимлдағы реакция егер
Төртіншіден: сөйлеушіңін белгілі таза реляциянуы, тіл бірлігінің мазмұнсыз
ҚОРЫТЫНДЫ.
Осы курстық жұмысты жазу барысында мен сөздің семантикалық
Біз әдетте ауыз екі сөйлеу тілінде көбінесее мағынағамән
Сол сияқты ағылшын тіл біліміндегі сөздің семантикалық құрылысы
Бір сөздің бірнеше мағынаға ие болуын тіл бөлімінде
Негізгі бөлімде ағылшын тілінің dull – сын есімнің
Мысалы: қазақ тіліндегі көк – сын есімінің әртүрлі
2.Көкке қарап тұр.
3.Біз ертең көкке шығамыз.
4. Жерге көк шығып қалыпты.
5. Өзі бір көк бет адам екен.
6. Көгерген сарымсақ.
Осы келтірілген масылдардың семантикалық құрылысын талдап көрейік.
1 -ші масылда көк сөзі өзінің негізгіортақ мағынасын
2-ші мысалда көк сын есімі зат есім болып
3-ші масылда көк сөзі зат есім болып қолданып
4- ші мысалда жерге шыққан көк шөпті айтып
5-ші мысалда адамның мінез – құлқының райын білдіретін
6-шы мысалда да сын есімнің мағынасын бере отырып,
Бұл көп мысалдың бірі ғана, мұндай әрбір сөздің
Сөздің семантикалық құрылысының әрбір тілде әркелкі қолданылуын естен
Мен осы курстық жұмыс жазу үстінде осындай ерекшеліктер
Мен тақырыпты қорытындылай келе семантикалық құрылыстың тіл білімінде
Әрбір сөйлемдегі жеке сөздер белгілі бір мағынаны білдіреді
Осы берілген сөйлемнен қандай мағына алуғаболады, бір жағынан
Мен курстық жұмысымның тақырыбын ойдағыдай аша алдым деп
ӘДЕБИЕТТЕР:
Антрушина Г.Б., Афанасьева О.В. Морозова Н.Н. Лескиология английского
Арнольд И.В., Семантическая структура слова в современном английском
Арнольд И.В. Лескиология современного английского языка. Москва, 1959
Аханов А. Тіл білімінің негіздері – Алматы, 2000
Ахманова О.С. Очерки по общей и русской лексикологии.
Велявская Е.Г. Конитивные основания изучения семонтики слова //
Васильев А.В. Современная лингвистическая семантика Москва, высшая школа,
Воронин С.В. Основы фоносемантики. Ленинград, 1992
Гайсина Р.М. Лексико – семантическо поле глаголов –
Семантическая общность национальных языковых систем. Издательство Воронежского университета.
41
Any kind of barrier to prevent people from
(in a public house or hotel)
a counter or room where drinks are served;
The profession of barrister, lawyer; e.g. go to
Burning material in a stove, five- place, et.c.
An instance of destructive burning; e.g. aforest fire
The shooting of guns, etc. e.g. to open
Strong feeling, passion, enthusiasm:
e.g.a speech locking fie
II III
Flame
Сөздің семантикалық құрылысы
Етістікті фразеологизмдердің грамматикалық ерекшеліктері
Сөзжасамның жалпы түсініктері. Морфемдік талдау және орфография
Көркемдік тәсілдер арқылы жасалған фразеологизмнің лексикалық варианттары
Қазақ тіліндегі қалып-күй етістіктерінің семантикалық табиғаты, қалып етістіктерінің жетекшілік қызметтен көмекшілік қызметке өту сипаты
ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕРДІҢ МАҒЫНАЛЫҚ СИПАТЫ
Тілді үйретуде семантикалық топтардың алатын орны
Тілдің грамматикалық құрылысы, оның қызметі
Аударматану
Қазіргі қазақ тілі лексикологиясының негізгі пәнінен дәрістер