Мұғалімнің сөйлеу мәдениетін қалыптастырудың әдістері

Мазмұны
Кіріспе .....................3-6
І- бөлім. Қазіргі кездегі қоғамда мұғалімнің алатын орны.
Мұғалімнің қазіргі кездегі рөлі..................7-11
Мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым – қатынастың ерекшелігі...........................12-19
Қазіргі заманда педагог маманына қойылатын негізгі талаптар..................20-26
ІІ- бөлім. Педагогикалық іс - әрекетте мұғалімнің мәдени қарым
2.1. Педагогикалық іс - әрекет және мұғалімнің психологиялық мәдениеті............................27-34
2.2. Педагогтың тұлғалық сапаларының мәдени көрсеткіштері және кәсіби педагогикалық
2.3. Мұғалімнің сөйлеу мәдениетін қалыптастырудың әдістері.........50-57
ІІІ- бөлім. Тәжірибелік – эксперимент жұмыстары ...........46-70
Қорытынды.....................71-72
Пайдаланылған әдебиеттер мен деректер тізімі......73-75
Қосымшалар...................76-77
Кіріспе.
Тақырыптың өзектілігі. Оқытуда, тәрбиеде және бала тұлғасын қалыптастырудағы тұлғалық
Педагогика ғылымында тұлғалық бағдар тәрбиесі баланың тұлғалық қалыптасуына педагогикалық
Дипломның жұмысының мақсаты: тұлғалық бағдар тұрғысынан бастауыш сынып оқушыларының
Қарым – қатынас мәселелерімен белгілі ойшылдар әл – Фараби,
Қазіргі таңда зерттеушілер қарым – қатынас процесінің әр түрлі
Бірақ қазіргі кезде осы аталған түрлі зерттеулер бағыттары арасында
Бастауыш сынып оқушыларының жас кезеңдері балалар дамуындағы өте маңызды
Тағы бір көңіл аударатын жайт – балалардың мектепке дейінгі
Бастауыш сынып оқушыларын қарым – қатынас мәдениетіне тәрбиелеу
Философия ғылымында «мәдениет» ұғымы жайлы бірнеше көзқарастар қалыптасқан:
тұлғалық мінез – құлық пен іс - әрекетті бағыттайтын
рухани және материалдық құндылықтар ретінде ( А. Г. Здравомыслов,
іс - әрекет жасау әдіс - тәсілдері ретінде (М.С.
тұлғаның қоғам өмірінің түрлі әлеуметтік, рухани салаларында өзін шығармашылық
адам өзінің биологиялық табиғатынан жоғарылау дәрежесі, онда рухани бастамалардың
Жалпы алғанда қарым – қатынас адамдар арасында байланыстарды жасаудағы
Педагогикалық қарым – қатынас мұғалімдер мен оқушылардың бірлескен іс
Бірлескен іс - әрекет барысында қарым – қатынас оқушымен
Педагогтардың оқушылармен қарым – қатынастары балаларды дамыту құралы және
Іс- әрекеттің нәтижелілігі мұғалімнің қаншалықты тәрбиелік, білім беру міндеттеріне
Мұғалімнің өзін оқушылар орнына қоя алу қабілеті оған балалар
Осы жастағы балалармен қарым – қатынас жасау барысында әрбір
Сонымен қатар мұғалімдер оқушылардың өз бойындағы жағымды жақтарын танытуға,
Мұғалімнің балаларға сенім артуы, оларды оқу үрдісінде де қолдап
Ал, бастауыш сынып оқушылары үшін мұғаліммен қарым – қатынас
Барлық адамдарда қауіпсіздік, қорғаныш сияқты жетекші қажеттіліктер болады. Осы
Бастауыш сынып оқушыларының қарым – қатынас мәдениеті ұғымы бірқатар
Бастауыш сынып оқушыларының мінез – құлық мәдениеті баланың мінез
1.1. Мұғалімнің қазіргі кездегі рөлі.
Әлеуметтік – саяси реформалардың әлемдік тәжірибесі көрсетіп отырғандай, қоғамдық
Қазіргі қоғамымыздың мұқтажына сай қойылатын талап – қоғамнан, өмірден
Халыққа білім беруді дамытудың қазіргі сатысында мектептерімізге, әсіресе, білім
Бастауыш мектепте балалар сабақта және сыныптан тыс уақытта
Оқудың бірқатар сабақтағы оқуды бағалай білуімен қатар, ол туралы
Ал төртінші сыныптарда ғылыми – көпшілік кітаптарды оқып, анықтамалық
Бірінші сынып оқушыларынан алғашқы кезде «мектепте саған бәрінен де
Сыныпта мұғалім «кім не оқыды, қанша оқыды, кім көп
Кітаптармен қатар, балаларға арналған газет – журналдарды да жаздырып
Бастауыш сынып жасындағы балаларды кітап оқу өнеріне тәрбиелеуде
Әр баланың өзіне ғана тән талғамы, қызығуы бар. Бұл
Бастауыш сынып жасындағы балалар үшін кітаптардағы суреттің тәрбиелік мәні
Балаларды өз беттерімен оқуға үйрету үшін мұғалімдер мынадай тәсілдер
Жан – жақты, білікті, кәсіби – педагог мамандарды дайындау
Педагогикалық тәжірибелік кәсіби іс - әрекеті технологиялық сипатқа ие.
берңілген мәліметтерді талдау;
осы берілгендерді жоспарланған нәтижемен салыстыру;
белгілі бір уақытқа қажетті басты тәрбиелік міндеттерді белгілеп, оны
осы міндеттерді шешуге байланысты сынып жетекшісі мен белсенді оқушылардың
оқушыларға қойылған міндеттерді шешуге бағытталған белсенді әрекетке жұмылдыру;
оларды іске асырудың формаларын, мазмұнын, әдістерін анықтау;
алынған мәліметтерді бағалап, жоспарланған нәтижемен салыстыру.
Аталған кезеңдерді белгілеу мен педагогикалық міндеттерді шешуге қажетті дағдыларды
Оқытудың технологиясын жетілдіру мен оқу процесін ұйымдастыруда қаншама рет
Қазіргі заманғы мектепке педагогикалық жұмыстың жаттанды әдістеріннен өгеше шығармашылықпен
1.2. Мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қарым – қатынастың
Бүгінгі таңда қарым – қатынас мәселесі өзекті мәселелердің бірі
Педагогикалық қарым – қатынас оқушылардың психикалық дамуының қайнар көзі
Кеңестік психологтар қарым – қатынасты іс - әрекеттің спецификалық
Көптеген факторлардың ішінде оқу және оқудан тыс кездердегі мұғалімдер
Адамның дамып жетілуіндегі ерекшеліктерге байланысты ұстаздар оқушыларға ілтипатпен көңіл
Педагогикалық жұмыста қарама – қайшылықтың тууына екі себеп бар
Қарама – қайшылықтың екінші тобына ұстаздардың оқушылардың қалыпты, іскерлік,
Ұстаз - өмір бойы бала оқытатын, тәрбиелейтін адам. Ол
Ұстаздар мен шәкірттер арасындағы қарама – қайшылықтар түрлі себептерден
Жоғарғы оқу орынында халықтық педагогика идеялары негізінде студенттердің қарым
тұлғалық бағыт принципі;
жеке тұлғалық және қоғамдық бағыттардың бірлігі принципі;
өмірмен, еңбекпен байланыс принципі;
өнеге үлгіні сүйеніш ету принципі;
тәрбиелік ықпалдар принципі.
Болашақ мұғалімдердің қарым – қатынас мәдениетін қалыптастырудағы басты принциптерді
Студенттердің қарым – қатынас мәдениетін қалыптастыруда сананы қалыптасттыру әдістері,
Сананы қалыптастыру әдістері. Студенттің халықтық педагогика идеяларына негізделген қарым
Этикалық тақырыптағы әңгіме моральдық бағамдар мен қарым – қатынас
1) халықтық педагогика туралы білімін жетілдіреді;
2) тұлғаның адамгершілік сапаларына негізделген қарым – қатынасын дамытады;
3) тәрбиелік ұнамды үлгі - өнеге, мәдениеттілікті қалыптастырады.
Әдептілік - сұхбатқа студенттердің белсенді қатыса алуы үшін
Сондай- ақ алдын ала жоспарланған әңгіме сұқбаттардан басқа қарым
Айтыс – сананы, сенімді, мақсат – мұраттарды, құндылық бағыттарды
Айтыстың тақырыбы таңдалынып алынғаннан кейін, өзіндік пайымдауды қажет ететін
Соңғы жылдары айтыстың, ізденістің мәселелерге жауап берудің пікірталас сияқты
Іс - әрекетті ұйымдастыру және қарым – қатынасты қалыптастыру
Ынталандыру әдістері – мадақтау, жарыстыру, субъектив – прагматикалық әдістерден
Студенттің қарым – қатынас мәдениетін қалыптастырудағы оқытушы тарапынан болатын
Студенттердің қарым – қатынас мәдениетін қалыптастыруда мынадай жұмы формалары
Дәрісбаяндар – халықтық педагогиканың бай мұраларынан берілген жарқын ақпарат,
«Сократтық сұқбат» - кезегімен қосымша сұрақтар қоя отырып, оларға
Ашықө микрафон – болашақ мұғалімдер үшін және қоғамдағы адамдар
Ұлы тұлғалар күні – халқымыздың батыр ұлдары мен қыздары,
Пікір – сайыс (мысалы, «Сіз мәдениеттісіз бе?» «Адам –
Сыр – сұқбат – қазіргі кезеңімізде қоғамымызда болып жатқан
Қарсыластар сайысы – алдын – ала жинақталған пікірталас материалдары
Ұлттық мұралар аукционы – халқымыздың дәстүрлі, мәдениеті, өнері, т.б.
Көрсетілген шараларды оқу – тәрбие үрдісінде тақырыппен сабақтастыра
1.3. Қазіргі заманда педагог маманына қойылатын негізгі талаптар.
Қазіргі заманғы ғылым мен техниканың даму деңгейі білім берудің
Болашақ кәсіби маманлдардың жоғары оқу жағдайындағы дайындығы жан –
Болашақ кәсіби мамандарға білім беруді әр мамандықтың өзіне сай
Болашақ педагогтың кәсіби қалыптасуы оның педагогикалық қабілеттілігіне тікелей байланысты.
рефлексифтік
проективтік
рефлексифтік деңгей үш түрлі сезінуді қарастырады: объектіні сезіну –
Проективтік деңгей де осы тәрізді бірнеше қабілеттілікті қамтиды: гностикалық
Педагогикалық қабілеттілігі бар студент педагогикалық іс - әрекетті тез
Педагогикалық қарым – қатынастағы гуманистік бағытты қолдап – қорғаушы
«Мұғалім оқу процесінің басынан бастап аяғына дейін оқушыларға деген
Ол оқушылар тобының, сол сияқты әрбір жеке оқушының
Ол әр кезде де оқушыларда оқуға деген ішкі
Ол оқушылар қиындықтарға тап болғанда, әрқашанда көмекке даяр
Әр оқушы үшін осындай рөлді орындауы ол үшін өте
Ол топтың эмоциялық күйін сезіне білу мен оны қабылдай
Ол әр оқушының сезімі мен күйзелістерін түсіне алатындай дәрежедегі
Ең соңында, ол өзін - өзі жақсы білуі керек.»
Болашақ ұстаз бұл жағдайға жетудің күрделілігін сезіне отырып, тәжірибелі
Педагогикалық қабілеттіліктер. Педагогикалық іс - әрекетке қажетті мынадай
Педагогикалық адамгершілік. Оған оқытушының гуманистілік бағыттылығы жатады және оның
Кәсіби және индивидуалды маңызды қасиеттер. Тұлғалық қасиеттер педагогикалық іс
Сыртқы мәдениет. Бұл оқытушы жұмысында маңызды роль атқарады, өйткені
Осы жетекші компоненттер педагогтың кәсіби шеберлігінің негізі болып табылады.
Өз дамуында педагогикалық шеберлік үш деңгейден өтеді. Біріншісі –
Оқытушы енді оқу орнында өз бетінше жұмысқа кіріседі, онда
Біртіндеп оқытушының психологиялық – педагогикалық мәдениеті жоғарылайды. Репродуктивті іс
Үшінші деңгей – педагогикалық жаңашылдық. Жаңашылдық – оқытушы оқу
ІІ бөлім.
2.1. Педагогикалық іс - әрекет және мұғалімнің психологиялық мәдениеті.
Педагогтың білім мен ақпаратты тасымалдаушы болуы бүгінгі күнде
Психологиялық мәдениетке адамның психологиялық сауылғы мен өзін - өзі
Мұғалімдер шеберлігін арттыру мәселесі қай кезде болсын педагогика ғылымында
Қазіргі таңда да осы мәселе төңірегінде зерттеу жұмыстары қызу
Педагогикалық іс - әрекет мәнін ашуда біз, ең
Дүниені танудың алғашқы түрі ғылыммен көрсетілсе, екіншісі мәдениетпен анықталады.
Екіншіден, оқу үрдісі тек арнайы кәсіптік білім алу емес,
Үшіншіден, қазіргі маман – ол ойлау жүйесі жетілген, қоғам
Төртіншіден, көптеген ғалымдар адамның рухани сезімін қалыптастыру үшін өазіргі
Бесіншіден, болашақ мұғалімдерді дайындау мақсатында алдымен мәдениет танымдық дайындығын
Сонымен, мәдениет деген не? Мәдениет пен өркениеттіліктің өзара байланысы
Мәдениетті түсіну үшін тариха дәуірді білу, сол қоғамды өндірістік
Б. Ананьев «өмірде әрбір индивидке қажетті ойын, оқу еңбек
Оқу әрекетін дұрыс қалыптастыру үшін оның өзіне тән ерекшеліктері
Маманның кәсіби – тұлғалық дамуы деңгейінің бес негізгі критерийі
Рухани көрсеткіштер мына төмендегілер:
кәсіби - әрекетке саналы қызығу;
қарым – қатынас жасай білу, айналасындағылармен араласу;
адамдарды түсіне білу;
адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру (ар – намыс, борыш, жауапкершілік)
сөзі мен ісі арасындағы байланыс;
рухани құндылықтарды бағалау.
Кәсіби – біліктілігінің көрсеткіштеріне жататындар:
болжам жасау қабілеттілігі (жұмысын жоспарлау, қиындықтардың алдын – алу
әрекеттің жетістігі;
әректтің саналы деңгейі (ғылыми негізде жұмыс жасау);
стратегиялық, тактикалық міндеттерін белгілеу:
кәсібт әрекетте түрлі әдіс – тәсілдерді қолдана білу шеберлігі;
күрделі кәсіби міндеттерді шеше білу;
әрекеттің мақсаттылық деңгейі;
түрлі әдістемелер мен технологиялармен жұмыс істей білу;
зерттеу жүргізе білу дағдысы;
студенттердің тілін дамыту;
ұйымдастыру қабілеті.
Шығармашылық белсенділік көрсеткішіне мыналар жатады:
кәсіби әрекетте шығармашылық элементтерін қолдану;
шығармашылық материалының күрделі деңгейі;
өз шығармашылығын балаларға үйрете білу;
балалардың шығармашылық қабілетін дамыта білу.
Кәсіби әрекеттер жасау адамның біліктілігін кеңейтеді. Мұғалімнің өзін және
Белгілі ағылшын психологы Эверт Шостромның ойынша «Қазіргі заманда адам
Ф. Перлздің айтуы бойынша, адамның өзін және қоршаған ортасын
Екінші себепті анықтаған Э. Фромм адамға тән қасиет –
Үшіншісі, экзистенциялды мәселе – ол жалғыздықтан қорқу. Дж. Буженталь
Төртінші себебі – қиындықтан қорқу. Бұл мәселеге Э. Берн,
Бесінші – манипуляция. «Бұл әдіс логикасыз әрекеттер» дейді Альберт
Ақылдылыққа, сабырлылыққа еңбектенбей қол жеткізу мүмкін емес. өзін актуальдандыру
Жаңашыл педагогтардың әдістері тәжірибелік және теориялық педагогикада қаншалықты сенімді
Қазіргі заманда оқыту мен тәрбиелеу теориясы мынадай жалпы ғылыми
Б. Скиннердіңі айтуы бойынша, «Үйрету технологиясы – психология жетістіктерін
Өмір педагогикасының алдына ұстанымдық жаңа мәселелерді ұсынады.
Фрейдтің шәкірттері Вильгельм Рейх, кейінірек Фредерик Перлз адам ішкі
Мұғалімнің өзін - өзі актуалдандыруындағы әрекеті өз талабы мен
адекватты қабылдауға тырысу, құштар болу;
өз бойыңа табиғилық, өзгергіштік қасиеттер дамыту;
өзіңді де, өзгені де сынаусыз қабылдай алу, философиялық көзқарас
мүмкіндігінше еркін жүруге, өз ойыңа және сезіміңе сенімді болуға,
өз шығармашылық қасиеттеріңді дамытып, мұқтаждығың мен қалауыңа мұқият болу
күресе білу, жинақылық, амал таба білу сияқты қорғану қасиеттерін
өзгемен бірлесе алу, оның өзіндік құқығын сыйлау, яғни өзіңді
Педагогикалық білім беруде оқыту мен тәрбиелеу технологиясына руханилық қосылмаса,
Педагогтың жеке дара мәдениеті – тұлға әлемі. Мұғалім мәдениеті
Кәсіби мәдениет – еңбек нәтижесі мен адамзаттың жалпы мәдениетінің
2.2. Педагогтің тұлғалық сапаларының мәдени көрсеткіштері және кәсіби педагогикалық
Атақты педагог ғалым В. А. Сухомлинский «Мұғалімдік мамандық –
Жас жеткіншектерге тәрбие беру ісінде, мұғалімнің атқаратын міндеті өте
Мұғалімнің адамгершілік тұлғасының этикалық мәдениетінің сапалық жақтары Н. К.
Сондай – ақ мұғалімнің сыртқы келбет мәдениеті, өзін -
Оқушылардың этикалық мораль рухында тәрбиелеу ісін жетілдіру үшін мұғалімнің,
Мұны белгілі бір ережені жаттап алып, оны бұлжытпай іс
Алайда адамгершілікке, әдептілікке тәрбиелеу ісін тек осы тұрғыдан қарастырсақ,
Жас буын өкілдерінің арасында біздің моральға жат қылықтар кездесе
Педагогикалық жұмыста мақсатты тәрбие ісі мұғалімнің тәрбиелік қызметі арқылы
Мұғалімнің сыртқы келбет мәдениеті.
Мұғалімнің өзін - өзі басқару шеберлігі.
Мұғалімнің мимика мен пантомимика ишараларының (жест) мәнерлі негіздері.
Мұғалімнің мәдениеті, әдебі, сөйлеу шеберлігішешендік қасиеті,дем алуы, дауыс дикциясы,
Бірінші мәселе бойынша сыртқы бейне мәдениетіне тоқталатын болсақ, ол
Сыртқы бейне мәдениеті.
1. Тұлға
а) тік.
б) тік және еркін отыру.
в) ұқыптылық және жинақылық.
2. Киім
а) ұқыптылық.
б) қарапайымдылық.
в) түстік үйлесімділік ( өзіне жарасымды түстен киім кию)
г) киімнің жас шамасына, сабаққа және жұмысқа сәйкестігі.
д) сән үлгілеріне сәйкес.
е) сәндік алқа, моншақ, сақинаны дұрыс пайдалану.
3. Гримм (бояу)
4. Шаш үлгісі (ұқыпты, жинақы)
5. Мимика
а) өзіне - өзі сенімділік, сабырлылық.
б) сөйлескендегі көзқарасыңыздың әңгімелесушіге бағытталуы.
в) эмоциялық мәнерлілік
г) бет әлпеттің айтар ойға сәйкестігі.
6. Пантомимика
а) жест (табиғилығы)
б) жүрістің ритмикалы, жеңіл, айқын болуы.
в) қозғалыс (еркін)
г) қозғалыста селқостықты болдырмау, әр уақытта сергек жүру.
д) шусыз отырып, тұру.
Педагогикалық қарым – қатынас мәдениеті.
1. Қарым – қатынасқа сабырлы, мәнерлі, мейірімді тонның сақталуы.
а) әңгімелесушіні тыңдай білу.
б) сұрақ қоя білу.
в) өз сөзіңді талдай білу.
г) басқа адаммен бірінші болып қатынақа түсуді үйрену.
д) келесі адамды түсіне білу.
е) кез келген жағдаяттық қарым – қатынаста өзіңді бақылай
2. Көрермендермен (тыңдаушылармен) қарым – қатынасқа түсуге
үйрену.
а) аудиторияға қарап жұмыс істеу.
б) тыңдаушылардың реакциясын бақылау және ұғыну.
3. Өз сөзіңмен әңгімеге келесі адамды елітіп әкету.
а) еркін, таза және конспектіге қарамай сөйлеуге үйрену
б) сөйлеуге, әңгіме бастар алдында мұғалімнің сыртқы келбетінің,
әңгімеге дайындығының тыңдаушының әңгімеге деген көзқарасын
түсінуге ынтызарлығын көрсету.
в)өзіңнің сезіміңді әңгімелесушіге және тыңдаушыға бере алу қабілеті
Өзін - өзі басқару, бақылау.
артық қобалжу, артық күш түсіруден аулақ болу.
сөйлер алдында пайдаланатын шешімсіздікті жеңе білу.
жұмыста өзіңізді іске шоғырландыра білу.
стресстік жағдайларда өзіңді - өзің ұстай білу.
әрдайым жақсы көңіл – күй ахуалын жасауды үйрену.
Сөйлеу мәдениеті.
сөз екпінін сақтау, грамматикалық дұрыстығына көңіл бөлу.
сөз лексикологиясы (сөздің байлығы)
сөздің мәнерлігі, бейнелігі.
сөйлеу техникасы.
а) сөйлеудегі дауыстың маңызы оны тәрбиелеу жолдары.
ә) дикция
б) екпін қоя білу
в) дауыс ырғағы
г) үзіліс
Балаларды оқыту мен тәрбиелеу ісінде жалпы әдеп атаулының педагогикаға
Әдепті мұғалім ересек адамдармен қалай сыпайы және ілтипатпен сөйлессе,
Педагогикалық әдептің негізгі оқушыға деген шын ықыласты және олардың
Педагогикалық әдеп – мұғалімнің кәсіптік сапасы және еңбегінің белгісі.
Мұғалім жұмысында педагогтік әдеп сақталмайынша оқушылармен тіл табысу мүмкін
Ілтипаттылық. Әдетте оқушылар өздері өте жақсы көретін мұғалімдері оларға
Мұғалім оқушыларға жаңа материалды түсіндірумен қатар оларға назар аудара
Педагогикалық әдеп мұғалімнің оқушыларға сенім арта білу қабілетін де
Балалар өздерінің күштерімен мүмкіндіктерін толық шамалай алмайды. Олар ересектердің
Әділдік. Мұғалімнің қандай қасиеттерін бағалайсың деген сауалға оқушылар көбіне
Мұғалімге «әділесіз» деген ат оның тек әділетсіз болғандыңын ғана
Мұғалімнің ар – ұяты кіршіксіз болса, оқушылар оның кез
Төзім мен сабыр сақтау. Мұғалімнің педагогтік әдеп әлемі үшін
Ашу үстінде ешқанадай шешім қабылдамау керек. Сабырлылық, өзін -
Қай кезең қай дәуірде болсын, адамға білім мен тәрбие
Қазіргі таңда студенттердің коммуникативтік икемділігін, бір – бірімен қарым
Кәсіби педагогикалық қарым – қатынасты қалыптастыру мәселесіне талдау жасағанда
мерекелік шараларға немесе сабақты дайындау үрдісі кезінде қарым –
қарым – қатынастың үзбей ұйымдастырылуын қамтамасыз ету (қарым –
педагогикалық үрдісте қарым – қатынасты басқару.
Кәсіби – педагогикалық қарым – қатынастың технологиялық мазмұны «коммуникативтік
Сонымен бірге коммуникативтік міндеттер педагогикалық міндеттер болып табылады, яғни
Кейбір педагогтар коммуникативтік міндеттерді педагогикалық үрдістің бөлігі ретінде есепке
Кәсіби – педагогикалық қарым – қатынастың туындау және мағлұматтарды
Коммуникативтік дайындық жас маманға сабақты бастаудағы педагогикалық қарым –
белгілі бір топқа немесе ұжымға нақты білім беру барысын
нақты ұжыммен қарым – қатынас жасау барысында нақты топқа
бұл топқа қарым – қатынастың қай түрі сәйкес келетіндігін
сабақтағы материалды және сыныпты қалай қабылдайтындығына көңіл бөлу;
қарым – қатынас стилін (оқытушы, дамытушы, тәрбиелеуші) күн талабына
конспектімен жұмыс жасауды сабақтың бір бөлігі және фрагменті ретінде
Шапшаң ұйымдастырылған педагогикалық қарым – қатынаста педагог барлық күш
Кәсіби педагогикалық қарым – қатынастың шынайы тұрғыдан әр түрлі
Осыған орай, біз студенттер арасында қарым – қатынас мәдениетін
І деңгей (жоғары) ІІ деңгей (орташа) ІІІ деңгей
Қарым – қатынаста сөйлеу дағдысы бір қалыпты, әңгіменің бағыт
Осы әдістеме негізінде студенттердің қарым – қатынас мәдениетінің негізгі
Болашақ маман иесі тек оқушылардың оқу әрекетін ұйымдастырып, басқарып
Қазақстан Республикасының жаңа білім арналарын қалыптастыра бастаған игі
Педагогтің тұлғалық сапаларын жете бағаламау оның еңбегінің нәтижесіне кері
Педагогикада, негізінен, оқыту, дамыту және тәрбиелеу әдістеріне сондай –
Бірақ, педагогтар өз әрекетінде бірдей әдістерді қолданғандығына қарамастан, бірдей
Оқыту әдістері педагогтың тұлғалық сапаларымен тығыз байланыста өзара әсерлесіп
Мұғалімнің тұлғалық сапалары сабақта төмендегідей көрініс береді:
оқушыны тұлға ретінде қабылдау, оның табысқа жететіндігіне сендіру, және
мәліметтерді қысқаша түрде беру арқылы оған әлсіз оқушының да,
жаңа жағдайларға тез бейімделіп, сабақты оңтайлы қайта құра білу;
мейірімді, бірақ талап қоя білу;
оқушыны білім алуға жұмылдыра білу және оқуға ықыласын
оқудағы қиындықтарды алдын ала біліп, сол қиындықтарды жеңуге бағыт
өз жұмысының кемшілік жақтарын көре білу, оны жойып
Педагогтің сезімталдығы оқушыларда біліктерді қалыптастыру кезінде оқушының әрбір жауабынан
Білікті педагог оқушыны жауапкершілікке шақыруды айқайлап ұрысу, бұйрық беру
Педагогикалық әрекеттің өзара әрекеттесуші жүйесінде педагогтің тұлғалық сапаларын бірнеше
Бірінші топқа қиын қалыптастырылатын немесе қалыптастыру мүмкін емес, жеке
Педагогтің жеке басының тұлғалық сапаларының құрылымында болатын мына сапаларды
Осы аталғандар педагогтің әрбір тұлғалық сапасының өзіндік күрделі жүйесі
Сондай – ақ жан дүниенің қағылездігі оқушылармен қарым –
Оқушымен абайлап сақтықпен қарым – қатынас жасау сезімі оның
Педагогтің юморлық сезімі оқушы тұлғасын тез жетілдіруге рух, дем
Интуиция (ішкі соқыр сезім) сезімі оқушының тек болжанған белгілі
Оқушы мен мұғалімнің ара қатынасындағы психологиялық механизмдерге негізделген педагогтің
Педагогтің оқушыға теріс қатынасы төменде көрсетілген белгілермен анықталады:
«жақсы» оқушыға қарағанда «жаман» оқушыға жауап беру кезінде ойлануға
егер дұрыс емес жауап берсе жетекші сұрақтар беріп көмектеспейді,
«жаман» оқушыны дұрыс жауабы үшін мақтамайды;
«жаман» оқушының көтерген қолын байқамайды, берген жауабына мән бермеуге
«жаман» оқушының көзіне көп қарамайды және оған күле қарамайды;
Тақтаға сирек шығарады, онымен мүлде жұмыс істемейді.
Педагогтің әрбір тұлғалық сапалық қасиетінің өзіндік ерекшеліктері бар. Оларға
Жұмысында талап қоя білетін, жауапкершілігі мол педагог өзінде осы
Педагогтің тұлғалық сапларының үшінші тобының негізінде педагогикалық қабілеттің рефлексивтік
Психологияда тұлғаның жеке басының психикалық қасиеттері деп бір немесе
Педагогикалық қабілеттің рефлексивтік және проекивтік деп аталатын екі түрі
Рефлексивтік деңгей мынадай тұлғалық сапалардан тұрады: нысанды
Нысанды сезіну педагогтің оқушыларды ең күшті эмоционалды күй туғызатын
Такт сезімі педагогтің төмендегідей сапларынан көрінеді:
қатаң талап қоя білу, бірақ оқушыны мезі етіп жібермеу;
оқушыларды мадақтай білу, бірақ тым жалпылдап кетпеу;
мейірімді болу, бірақ өте иі жұмсақ болмау;
қатал болу, бірақ шектен тыс кетпеу;
өзінің қатысы барын сезіну, бірақ оқушының жауапкершілігін кемітпеу;
алдын ала оқушының эмоцоиналдық күйін болжай білу, бірақ қиындықтарды
оқушыны назарда ұстау, бірақ шегін білу.
2.3. Мұғалімнің сөйлеу мәдениетін қалыптастыру әдістері.
Болашақ мұғалімдердің өз ойын шешен де шебер, жүйелі жеткізе
Шешен сөйлеу дағдысы бірден қалыптаса қоймайтыны белгілі. Мәселен, жоғары
Сөйлеу барысында көркем сөз қолдану, сөздің тура мағынасын да
Шешендік өнер табиғатын танып білу, оның қағидаларын меңгеру жоғары
Қазақта «Шешеннің сөзі мерген, шебердің көзі мерген» деген мақал
Сөз мәнерінің техникасын меңгеріп, тыңдаушысының жай – күйін аулай
жүйелі сөйлеуге тәрбиелеу үрдісінің үйлесімділігі нәтижесінде ғана жүзеге асуы
екіншіден, сөйлеудің логикалық құрылымын тануы және өз сөзін белгілі
үшіншіден, шешендік көркемдеу құралдарын игеруі және өз сөзінде орынды
төртіншіден, сөйлеу техникасын терең меңгеруі және өз бойында қалыптастыруы
Осы арқылы мамандардың шешен сөйлеу мәдениеті қалыптасып, сөйлеу техникасын
Жоғарыда айтылған талаптардың болашақ мамандардың бойында қалыптасуы арнаулы ұйымдастырылған
Қазіргі кезде мемлекеттік стандарт бойынша бастауыш сынып мұғалімдерін шешендік
Бағдарламада көрсетілгендей, студенттерді шешендікке үйрету үшін ең алдымен шешендік
«Шешендік» - белгілі бір оқиғаға байланысты тапқырлықпен, көркем тілмен
Сөйлеу мәдениеті, сөз шеберлігінің жалғастығы тарихилық, ұлттық ерекшеліктерді, әдет
Шешендік тану курсын студенттерге меңгеру бағдарлама талаптарына сәйкес жүйелі
Жоғары оқу орынында білім беру жүйесінің ажырамас бөлігі студенттің
Шешен сөйлеу мәдениетін қалыптастырудың жолдары өте көп. Соның бірі
Оқу жылының екінші жартысында мәтін құрастыру, рефераттар жазу, әр
Сөйлеу техникасын дамыту мақсатымен түрлі жаттығулар жүргізіледі. Студенттер сайыстарға,
Студенттің өзіндік жұмыстары қатарына маналог құрау, диалог құрау, логика
Жаттығуларды орындау негізінде студент ізденеді, түрлі материалдарды қарастырады. Сол
Студенттерге шешендік сөз үлгілерін құрауды үйрету ең алдымен мәтіндерді
Мәтін құрастыру кезінде оны мақал – мәтелдермен, фраезеологиялық тіркестерді,
Тірек сөздер арқылы мәтін құрастыру, бүлдіршіндерге арнау сөз дайындау
Қорыта келгенде, шешен сөйлеу мәдениетін игеру барысында студенттің бойында
өз ойын ашық айтуға үйренеді, жасқаншақтық әдеттен арылады;
шешендік мәтіндер арқылы өз туған халқының өткенімен, тарихымен, әдет
өз ойын сенімді түрде, әсерлі жеткізе алады;
сөздік қоры, тіл байлығы молаяды;
шығармашылық жаттығуларды орындау нәтижесінде студенттің келешек кәсіби маман ретінде
ана тілін сүюге, ана тілінде шешен сөйлеуге тәрбиеленеді;
шығармашылық қабілеттері мен тілдің көркемдеу құралдарын шебер қолдану
Қорыта айтқанда, болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің жан – жақты
Тіл мәдениетінің басты талаптарының бірі – сөздердің дұрыс айтылуы
Сөздерді айтудағы дыбыс өзгерістері орфоэпиялық нормаларға сай болғанымен, жазуда
Оқытушының сөйлеу тілінің сапасы мен студенттің қабылдаған білімі, оның
Оқытушы тілінен кездесетін кемшіліктердің бірі – сөз арасында жиі
Оқытушы тілінде кездесетін кемшіліктер және мыналар:
диалект, жаргон, кейбір қолданыста жоқ, әдеби нормаға жатпайтын сөздерді
барғын, айтқын, жазғын, келгін;
келгентұғын, келгемді, айтқамды;
келгентұғым, айтқантұғым;
кесей, айтсай;
баралық, жазалыө, көрелік;
-ыншы, -інші дұрыс пайдаланбай «жиырманшы» деп қолдану;
Аудитория жағдайында дәл емес, тұспалдап жеткізуде бірқатар сөздердің беретін
Ұстаздың басты мақсатының бірі – студенттің тілін дамыту. Бұл
Студенттердің білімді тереңдету негізінде тілді жетілдіру жолдары мынадай:
Тілдік терминология. Тілдік терминологияны терең меңгеру үшін негізгі
Мамандыққа даярлауда ғылыми – зерттеу жұмысының орны. Курстық және
Курстық және дипломдық жұмыстарды қорғауға қойылатын талаптарды орындау, қорғау
Тілді қадірлейтін мәдениетті оқытушы әрбір сөзді өз орнымен, стилдік
Ғалымдар тілдің өзіндік ерекшеліктерін ескере келіп, тілімізде мынадай стил
Лектор халыққа білім беру негізін берумен қатар халықты тіл
Кәсіби қарым – қатынасты қалыптастырудаға негізделген Н. Бакланованың «Личность
Көрнекті ғалымдар сөйлеу өнерінде көңіл бөлу психологиясы мен тыңдау
3. Тәжірибелік бөлім.
3.1. Қарым – қатынас шеберлігі
Мақсаты: Айналадағы ортамен үйлесімді қарым – қатынас жасауға дағдыландыру,
Тренинт барысы:
І кезең. Қызығушылықты ояту (ойлану, топта талқылау)
«Қарым – қатынас дегенді қалай түсінесің?» деген сұраққа «Ассоцация
ІІ кезең. Мағыналы тану.
Шебер қарым – қатынас жасау жолдарын, түрлерін және де
ІІІ. Кезең. Ой қозғау.
1. Қарым – қатынастың адам өміріндегі маңыздылығы туралы не
2. Ұжымдағы қарым – қатынасқа көңіліңіз тола ма?т.б.
ІV кезең. Аутогенді жаттығу жасау.
1. Ыңғайлы отырып, көзді жұмып, терең жаймен дем алыңыз.
2. Төбеңізді алтын нұрға бөленіп тұрғандай елестетіңіз. Терең, баяу
3. Иойыныңызға зейін қойыңыз, ол да алтын нұрға бөленіп
4. Алдыңыз ақ нұрға бөленіп, кеудеңізге шуақ шашып тұр
V кезең. Психологиялық бой жазу.
1. «Сенің есімің» атты әдістеме. Психолог: Ойыншылар шеңбер бойымен
Ойынды бір адам бастайды, кейінгілердің міндеті осы бірінші ойыншының
Психолог: Біздің есіміміз өзіміз үшін дүниедегі ең керемет әуен
2. «Еі әдемі күлкі». Қол айнаға қарап әр адам
3. «Сенімен қарым – қөатынас жасау жағымды ма?» бөлімі.
4. «Ойыңды айтуға ұмытпа» бөлімі. Әр адам қазір өзі
Мысалы, Кәусар сізден маған ұнайтыны сөйлеген сөзіңіз, әдемі күлкіңізт.с.с.
VІ кезең. Сынды көтеруге мойыма.
Психолог К. Чапектің айтуы бойынша, «әзіл тағдырдан қорғану тәсілі»
VІІ кезең. Түйін.
«Ең түйінді сөзді мен айтамын» стратегиясы. Бойынша пікірлерін білдіреді.
Психологтың қорытынды сөзі: Адам денсаулығына жақсы қарым – қатынастың
Халықта мынадай даналық сөз бар: «Адамдардың саған қалай қарағанын
3.2. Мұғалімнің қарым – қатынасын бағалау.
Жалпы араласу деңгейі.
Р.Ф. Ряховскмен жасалған жалпы араласу, қарым – қатынас жағдайын
Нұсқау: сізге қарапйым бірнеше сұрақтар ұсынылады. Тез әрі бірден
Сізге кезекті немесе жұмыс бабымен кездесу белгіленген. Оны күту
Егер сізге баяндама, хабарлама жаса деп тапсырма берілсе сізді
Дәрігерге баруды соңғы сәтіне дейін қалдырасыз ба?
Сізге бұрын бармаған іс – сапармен баруды ұсынса
Өз уайым қайғыңызбен бөлісуді ұнатасыз ба?
Егер көшеде танымайтын адам саған жол көрсетудіұсынса оған ашуланасыз
Сіз әке мен бала мәселесі барына сенесіз бе?
Сіз өз танысыңызға бірнеше айдан кейін алған қарызды қайтаруын
Сізге мейрамханада немесе асханада бұзылған тағам берсе үндемей қоя
Танымайтын адаммен оңаша қалған кезде онымен әңгімелесесіз бе?
Сізге ұзын кезек қалай әсер етеді (дүкен, кітапхана т.б.),
Шиеленіскен жағдайды шешуге құрылған комиссияға қатысудан қорықпайсыз ба?
Сіздің жеке көзқарасыңыз бар ма, әдебиет, өнер, мәдениет бағалауда
Сізге өте таныс сұрақ бойынша кері пікір естісеңіз, сіз
Сізден біреу жұмыс бабы немесе оқу тақырыбы бойынша көмек
Сіз өз ойыңызды жазбаша әлде ауызша түрде жеткізгенді ұнатасыз
Жауаптарды бағалау: «Иә» - 2 ұпай, «Кейде» - 1
30 – 32 ұпай. Сіз араласып қарым – қатынасқа
25 – 29 ұпай. Сіз тұйықсыз, көп сөйлемейсіз, сондықтан
19 – 24 ұпай. Сіз белгілі деңгейде араласасыз және
14 – 18 ұпай. Сізде қалыпты қарым – қатынас
9 – 12 ұпай. Сіз өте жақсы араласасыз, көп
4 – 8 ұпай. Сізден шамадан тыс энергия байқалады,
3 ұпай және одан кем – сіздің араласу қарқыныңыз
Мұғалімнің араласу стилін бағалау үшін А.А. Леонтьевтің тест картасын
1 Жақсылық тілеу 7654321 Жамандық тілеу
2 Қызығушылық 7654321 Қызығушылық танытпау
3 Оқушылардың ұсыныстарын құптау 7654321 Ұсыныстарын басу
4 Ашықтық (бетпердесіз) нақ сезімді көрсету 7654321 Тұйықтық (әлеуметтік
5 Белсенділік (үнемі қарым – қатынаста болу) 7654321 Белсенділік
6 Серпінділік (туындаған мәселені тез шешу) 7654321 Қаталдық (аудиториядағы
7 Дифференциалдық (жеке жұмыс) 7654321 Дифференцияның болмауы (оқуға жекелеп
Егер бақылаушылардың ұпайлары 45 – 49 көлемінде болса, онда
35 – 44 ұпай. Ең жоғарғы баға бұл кезде
20 – 34 ұпай. Педагог қарым – қатынасты қанағаттандырарлық
11 – 19 ұпай. Қарым – қатынасы ең төменгі
Егер 7- 10 ұпай болса, оқушылармен арасындағы байланыс мүлде
«Мұғалімнің қарым – қатынасын бағалау»
№ Аты – жөні Ұпай саны бойынша көрсеткіші Сіз
Сізде қалыпты қарым – қатынас жағдайы қалыптасқан, қасыңыздағы адамды
Сіз өте жақсы араласасыз, көп сөйлесесіз кейде ол қоршаған
Сізден шамадан тыс энергия байқалады, сіз барлық істер туралы
Сіздің араласу қарқыныңыз аурулық деңгейде деуге болады.
1. Сыбанбаева Р.М. 19-24
+
2. Тұрысбекова Ш.Қ. 14-18
+
3. Чултуков Н. С. 14-18
+
4. Каримова А.М. 19-24
+
5. Жумагулова Д.М. 19-24
+
6. Нурбаева Ж. Е. 14-18
+
7. Сұлташева А.М. 19-24
+
8. Есенова Ж.Е. 14-18
+
9. Ажгожина М.Б. 19-24
+
10. Нұрахметова Г.Т. 14-18
+
11. Нұрлыбаева Ж.Н. 14-18
+
12. Құтанбекова Ж.Қ. 14-18
+
13. Төлепбергенова 9-12
+
14. Ахметова Б.Қ. 19-24
+
15. Ахметова А.Қ. 19-24
+
16. Ескужанова Н.С. 19-24
+
17. Жакеева А.А. 14-18
+
18. Хамтиова Б.Д. 9-12
+
19. Шырахметова Ш.Т. 14-18
+
20. Раистанова П.К. 19-24
+
21. Тоқтарова А.Т. 19-24
+
22. Қайдарова П. 14-18
+
23. Фарида Кеңесқызы 9-12
+
24. Төлекова А.А. 9-12
+
3.3. Қарама – қайшылық кезіндегі бағалау әдісі.
Қарама – қайшылық деңгейінің бағасы.
Тест «Қарама – қайшы адамсыз ба?»
Бұны білу үшін мына тесттіңі әр сұрағына бір жауаптан
1. Қоғамдық көлікте дауыс көтерумен ұрыс басталады. Сіздің әрекетіңіз?
а) келіспеймін
б) дұрыс деп санаған жаққа аздап көмек беремін.
в) өте белсенді әңгімеге араласып, өзіме қызулық шақырамын
2. Сіз жиналыстарда бастықтарды кекетесіз бе?
а) жоқ
б) егер оған нақты негізім болса
в) тек басшыларды ғана сынап қоймай, оның қорғаушыларын да
аламын.
3. Достарыңызбен жиі келіспеушіліктер бола ма?
а) тек адамдар өкпешіл болса
б) тек нақтылы сұрақтар бойынша
в) дау – дамай менің қырым
4. Егер кезектен тыс біреу кіріп кетсе, сіздің әрекетіңіз?
а) көңілімде ашулансам да, өзіме қымбаттырақ болғандықтан сырт
көзге тыныш болып көрінемін.
б) ескертулер жасаймын
в) алдыға өтіп тәртіпті қадағалаймын
5. Сізге үйде түстікке тұзы аз тамақ берсе, сіздің
а) түкке тұрғысыз нәрсеге ұрыс шығармаймын
б) жағдайды үндемей қабылдаймын
в) барлығының көзінше тамақтан бас тартамын
6. Егер көшеде немесе қоғамдық көлікте аяғыңызды басып кетсе...
а) жақтырмаған көзқараспен ренжіткен адамға қараймын
б) құрғақ ескертумен шектелемін
в) еш қысылмастан ойымдағыны айтамын
7. Егер жақындарыңыздың біреуі сізге ұнамаған затты әперсе...
а) үндемеймін
б) қысқа да нұсқа ескертумен шектелемін
в) ұрыс шығарамын
8. Лотарея ойнауда жолыңыз болмаса, сіз оған қалай қарайсыз?
а) сырт көзге бейжай күй танытып, іштей өзіме мұндай
араласпауға уәде беремін
б) ренішімді білдіртіп, іштей өз - өзіме жеңіске жетуге
в) бұл ойындағы жеңіңлс ұзаққа дейін көңіл – күйімді
Енді жинаған ұпайларды санап, «а» -4 ұпай, «б» -
22 – 23 ұпай. Сіз нақты шешім қабылдайтын, әрі
12 – 20 ұпай. Сіз қарама – қайшы адамсыз
10 – ға дейінгі ұпай. Келіссөз және дау –
«Қарама – қайшылық кезіндегі бағалау әдісі»
№ Аты – жөні Ұпай саны бойынша көрсеткіші Сіз
Келіссөз және дау – дамай сіздің ауадай қажет құралыңыз.
1. Сыбанбаева Р.М. 22-23 +
2. Тұрысбекова Ш.Қ. 22-23 +
3. Чултуков Н. С. 12-20
+
4. Каримова А.М. 22-23 +
5. Жумагулова Д.М. 22-23 +
6. Нурбаева Ж. Е. 22-23 +
7. Сұлташева А.М. 22-23 +
8. Есенова Ж.Е. 22-23 +
9. Ажгожина М.Б. 12-20
+
10. Нұрахметова Г.Т. 12-20
+
11. Нұрлыбаева Ж.Н. 22-23 +
12. Құтанбекова Ж.Қ. 22-23 +
13. Төлепбергенова 22-23 +
14. Ахметова Б.Қ. 12-20
+
15. Ахметова А.Қ. 22-23 +
16. Ескужанова Н.С. 22-23 +
17. Жакеева А.А. 22-23 +
18. Хамтиова Б.Д. 22-23 +
19. Шырахметова Ш.Т. 12-20
+
20. Раистанова П.К. 22-23 +
21. Тоқтарова А.Т. 22-23 +
22. Қайдарова П. 22-23 +
23. Фарида Кеңесқызы 22-23 +
24. Төлекова А.А. 22-23 +
3.3. Қарым – қатынас кезіндегі өзін - өзі бақылау.
Американдық психолог М. Снайдермен қарым – қатынас кезіндегі
Нұсқау: Әрбір жағдайды бейнелейтін 10 сөйлемді оқыңыз. Оның әрқайсысын
Менің ойымша басқа адамдардың мінез – құлықтарына еліктеу қиын
Мен басқалардың көңілін аударту үшін жындының ісін істер едім.
Менен жақсы актер шығар еді.
Басқа адамдарға мен терң ойланатындай болып көрінемін.
Компаияда мен орталық назарында сирек боламын.
Әртүрлі жағдайда өзімді әртүрлі ұстаймын.
Өзімнің көзім жеткен нәрсені ғана дәлелдеймін.
Жұмысым жүзеге асу үшін олар ойламағандай болуға тырысамын.
Өзім ұнатпайтын адамдармен достық әңгіме жүргізе аламын.
Мен әрқашан сырт көзге көрінгендей емеспін.
Қорытындыны санау: 1 – ұпайда «Н» жауабына беріледі. 1,5
0 – 3 ұпай. Сіздің қарым – қатынас деңгейіңіз
4 – 6 ұпай. Сіздің қарым – қатынас деңгейіңіз
7 – 10 ұпай. Сіздің қарым – қатынас деңгейіңіз
Снайдер бойынша жоғарғы деңгейдегі қарым – қатынастағы адамдар өз
«Қарым – қатынас кезіндегі өзін - өзі бақылау.»
№ Аты – жөні Ұпай саны бойынша көрсеткіші Сіздің
Сіздің қарым – қатынас деңгейіңіз орташа, өз эмоцияңызды бақылай
Сіздің қарым – қатынас деңгейіңіз жоғары, сіз кез келген
1. Сыбанбаева Р.М. 22-23
+
2. Тұрысбекова Ш.Қ. 22-23
+
3. Чултуков Н. С. 12-20
+
4. Каримова А.М. 22-23
+
5. Жумагулова Д.М. 22-23
+
6. Нурбаева Ж. Е. 22-23
+
7. Сұлташева А.М. 22-23
+
8. Есенова Ж.Е. 22-23
+
9. Ажгожина М.Б. 12-20
+
10. Нұрахметова Г.Т. 12-20
+
11. Нұрлыбаева Ж.Н. 22-23
+
12. Құтанбекова Ж.Қ. 22-23
+
13. Төлепбергенова 22-23
+
14. Ахметова Б.Қ. 12-20 +
15. Ахметова А.Қ. 22-23
+
16. Ескужанова Н.С. 22-23
+
17. Жакеева А.А. 22-23
+
18. Хамтиова Б.Д. 22-23
+
19. Шырахметова Ш.Т. 12-20
+
20. Раистанова П.К. 22-23
+
21. Тоқтарова А.Т. 22-23
+
22. Қайдарова П. 22-23
+
Тест 1 «Сіз тыңдай аласыз ба?»
Нұсқау: Өзіңіздің досыңыз, басшыңызбен болған әңгіме кезіндегі сізге жайсыз
№ Жағдай түрлері Келеңсіздік тудыратын жағдайлар
1. Әңгімелесуші маған өз ойымды айтуға мүмкіндік бермейді.
2. Әңгімелесуші әңгіме кезінде мені тоқтатабереді.
3. Әңгімелесуші менің бетіме қарамайды, мені тыңдап отырғанға күмәнім
4. Мұндай адаммен әңгімелесу бос уақытты кетіру.
5. Әңгімелесуші үнемі қағаз қарындашты көп алады мені тыңдаудың
6. Әңгімелесуші күлмейді, менде келеңсіздік пен үрей пайда болады.
7. Әңгімелесуші мені өз сұрақтарымен және әңгімелерімен бөле береді.
8. Мен не айтсам да әңгімелесуші мені құптайды.
9. Әңгімелесуші менің ойымды жоққа шығарады.
10. Әңгімелесуші ойымның мағынасын бөлуге тырысады.
11. Мен сұрақ қойғанда мені мәжбүрлейді.
12. Әңгімелесуші естімеген кейіп танытып, менен қайта сұрайды.
13. Әңгімелесуші сөзімді келісу үшін аяғына дейін тыңдамайды.
14. Әңгімелесуші бөгде заттармен айналысады: темекімен ойнайды, шыны сүртеді
15. Мен оның тыңдамай отырғанына сенімдімін.
16. Әңгімелесуші мен үшін қорытынды жасайды.
17 Әңгімелесуші менім ойыма үнемі сөз қосады.
18. Әңгімелесуші маған бағалағандай қарайды. Ол мені мазасыздандырады.
19. Мен жаңа ұсыныс жасасам, әңгімелесуші мені құптай
20. Әңгімелесуші қызығушылық танытыпбасын изей береді.
21. Мен маңызды мәселе қозғасам, әңгімелесуші күлкілі әңгімелер айтады.
22. Әңгімелесуші әңгіме кезінде сағатына қарай береді.
23. Мен кабинетіне кірген кезде бәр ісін тастап маған
24. Әңгімелесуші оған кедергі жасағандай кейіп танытады.
25. Әңгімелесушіонымен үнемі келісуді талап етеді. Оның әрбір ойы
Қорытынды талдау: Келеңсіздік тудыратын жағдайды пайызбен есептейміз.
70 – 100 % Сіз нашар әңгімелесушісіз, тыңдап үйрену
40 – 70 % Сізде кейбір жетіспеушіліктер бар, асығыстық
10 – 40 % Сіз жақсы әңгімелесушісіз, бірақ кейде
0 – 10 % Сіз тамаша әңгімелесушісіз, сіз тыңдай
«Сіз тыңдай аласыз ба?» Тест 1
№ Аты – жөні Пайыз бойынша көрсеткіштері Талдау нәтижесі
1. Сыбанбаева Р.М. 10 – 40 % Сіз
2. Тұрысбекова Ш.Қ. 10 – 40 % Сіз жақсы
3. Чултуков Н. С. 40 – 70 %
4. Каримова А.М. 10 – 40 % Сіз жақсы
5. Жумагулова Д.М. 10 – 40 % Сіз
6. Нурбаева Ж. Е. 0 – 10 %
7. Сұлташева А.М. 10 – 40 % Сіз жақсы
8. Есенова Ж.Е. 0 – 10 % Сіз тамаша
9. Ажгожина М.Б. 10 – 40 % Сіз
10. Нұрахметова Г.Т. 10 – 40 % Сіз жақсы
11. Нұрлыбаева Ж.Н. 0 – 10 % Сіз тамаша
12. Құтанбекова Ж.Қ. 0 – 10 % Сіз тамаша
13. Төлепбергенова А.А. 10 – 40 % Сіз
14. Ахметова Б.Қ. 0 – 10 % Сіз тамаша
15. Ахметова А.Қ. 10 – 40 % Сіз жақсы
16. Ескужанова Н.С. 10 – 40 % Сіз жақсы
17. Жакеева А.А. 10 – 40 % Сіз жақсы
18. Хамтиова Б.Д. 0 – 10 % Сіз тамаша
19. Шырахметова Ш.Т. 10 – 40 % Сіз жақсы
20. Раистанова П.К. 0 – 10 % Сіз тамаша
21. Тоқтарова А.Т. 10 – 40 % Сіз
22. Қайдарова П. 40 – 70 % Сізде кейбір
23. Фарида Кеңесқызы 0 – 10 % Сіз тамаша
24. Төлекова А.А. 10 – 40 %
Тест 2 «Сіз тыңдай аласыз ба?»
Нұсқау: Берілген 10 сұраққа жауап беру керек, жауап ұпай
Сізге әңгіме (немесе әңгімелесуші) қызықты болмаса, әңгімені басқа арнаға
Сіздің әңгімелесіп отырған әріптестеріңіздің өзін - өзі ұстау әдеті
Қарсыластың ашумен айтқан сөздері сізге қаталдықты туғызбайды ма?
Сіз танымайтын немесе аз танитын адаммен сөйлеспеуге тырысасыз ба?
Сіз сөйлесіп тұрған адамның өзін бөліп жіберетін әдетіңіз бар
Сіз басқаны ойлап тұрып, мұқият тыңдап тұрған кейіп таныта
Сіз дауысыңызды, бет әлпетіңізді әңгімелесушіге байланысты өзгерте аласыз ба?
Егер әңгіме тақырыбы сіз үшін қолайсыз жайттарды қозғаса, онда
Әңгімелесуі кезінде қарсыласыңыз сөздерді дұрыс айта алмаса немесе қолайсыз
Сіз әңгімелесу кезінде өз қарсыласыңызбен өткір сын және кекесін
Сіз неғұрлым көп ұпай жинасаңыз, соғұрлым сіздің тыңдау қабілетіңіз
«Сіз тыңдай аласыз ба?» тестінің бланкісі.
Сынып жетекшісі______________________________Сыныбы___________
№ «Әрқашан» - 2 ұпай «Көп жағдайда» - 4
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
«Сіз тыңдай аласыз ба?» Тест 2
Егер сіз 62 ұпайдан жоғары алсаңыз, онда сіздің тыңдау
№ Аты – жөні Ұпай бойынша көрсеткіші Тыңдау қабілетінің
Орта деңгейден жоғары Орта деңгейде
1. Сыбанбаева Р.М. 76 +
2. Тұрысбекова Ш.Қ. 76 +
3. Чултуков Н. С. 80 +
4. Каримова А.М. 76 +
5. Жумагулова Д.М. 76 +
6. Нурбаева Ж. Е. 76 +
7. Сұлташева А.М. 78 +
8. Есенова Ж.Е. 72 +
9. Ажгожина М.Б. 63 +
10. Нұрахметова Г.Т. 78 +
11. Нұрлыбаева Ж.Н. 78 +
12. Құтанбекова Ж.Қ. 74 +
13. Төлепбергенова А.А. 70 +
14. Ахметова Б.Қ. 66 +
15. Ахметова А.Қ. 64 +
16. Ескужанова Н.С. 66 +
17. Жакеева А.А. 80 +
18. Хамтиова Б.Д. 69 +
19. Шырахметова Ш.Т. 66 +
20. Раистанова П.К. 70 +
21. Тоқтарова А.Т. 80 +
22. Қайдарова П. 64 +
23. Фарида Кеңесқызы 63 +
24. Төлекова А.А. 70 +
Дау – дамай кезіндегі өзін - өзі ұстау стилі.
Американдық әлеуметтік психолог К.Н. томастың (1973) әдістемесіне с.йеніп Н.
Бұдан біз адамның бәсекелеске құлықты ма әлде, келіссөзге жақын
Әдістеме мәтіні:
1. а) кейде мен басқаларға дауды шешуді өз қолдарына
б) келіссөз кезеңінде біздің немен келіспейтінімізді емес, немен келісетінімізді
2. а) бірге шешім табуға тырысамын.
б) басқа адамның қызығушылығының есебінен өз қызығушылығымды орындатуға тырысамын.
3. а) өз дегенімді орындатуға тырысамын.
б) өз қызығушылығымды басқаның қызығушылығынан төмен қоямын.
4. а) барлығына жайлы шешім табуға тырысамын.
б) басқа адамның сезімін аяқ асты етпеуге тырысамын.
5. а) даулы жағдайды шешу кезінде басқа адамнан
б) қайтсем де бос ауыртпашылықтан аулақ болуға тырысамын.
6. а) өзіме жайсыз жағдайдан аулақ болғым келеді.
б) өз дегеніме жеткім келеді.
7. а) даулы мәселені шешуді кейінге қалдыруға тырысамын,
б) өз дегеніме жету үшін, кей жағдайда қарсы
8. а) өз дегеніме жету үшін айтқанымнан қайтпаймын
б) алдымен даулы сұрақтың жіне қызығушылығының неден тұратынын айқындап
9. а) бос нәрсеге бола алаңдай беруді орынсыз
б) өз дегеніме жету үшін бар күшімді саламын
10. а) өз дегеніме жету үшін бар күшімді саламын
б) барлығына ортақ әрі қолайлы шешім қабылдауға тырысамын.
11. а) ең алдымен қозғалған қызығушылық пен даулы сұрақтың
б) ең алдымен қарсыласымды сабырлыққа шақырып, қарым – қатынасымызды
12. а) өзіме қатысты дау тудырмайтын позицияны таңдаймын.
б) егер шешіммен келісіп жатса да, өз ойымда қалуға
13. а) мен ортаңғы позицияны ұстанамын.
б) барлығы мен ойлағандай болғанын талап етемін.
14. а) басқаға өз көзқарасым туралы хабарлаймын және оның
б) басқаға өзімнің логикаммен менің көзқарасымның дұрыс екенін көрсетемін.
15. а) басқаны сабырлыққа шақырып, қарым – қатынастарды сақтауға
б) дау – дамайдың шиеленіспеуіне бар жағдайды жасаймын.
16. а) басқалардың сезіміне тиіспеуге тырысамын.
б) басқаға өзімнің позициямның басымырақ екенін дәлелдеуге тырысамын.
17. а) өз дегеніме жету үшін бар күш жігерімді
б) бос шиеленіскен жағдайдан аулақ болуға тырысамын.
18. а) егер басқа біреу бақытты болып жатса, соның
б) басқа біреу менімен келісіп жатса да, оның өз
19. а) ең алдымен қызығушылықтан даулы сұрақтардың неден
б) барлық даулы сұрақтардың шешімін кейінге қалдырамын, уақыт өте
20. а) тез арада дау – дамайды шешуге тырысамын.
б) екі жаққа да ортақ пайда және шығын
21. а) келіссөз жүргізу кезінде басқаға көп көңіл бөлемін.
б) бірден басты мәселені шешуден бас тартамын.
22. а) басқа адам позициямның ортасын таңдаймын.
б) кейде басқаларға шешім шешім қабылдау да басты
23. а) әрқайсымыздың қызығушылығымыздың шешімін тапқанын мені алаңдатады.
б) өз позициямда табанды тұрамын.
24. а) егер басқаның көзқарасы сол адам үшін
б) басқаны ортақ шешімге келтіруге көндіремін.
25. а) өз көзқарасымның дұрыстығын басқаға дәлелдеуге тырысамын.
б) келіссөз жүргізу кезінде өзгенің дәлелдеріне назар саламын.
26. а) әдетте ортаңғы позицияны ұстанамын.
б) әрқашан әрқайсысының қызығушылығын қанағаттандыруға тырысамын.
27. а) дау – дамайдан аулақ болуға тырысамын.
б) егер өзгені бақытты етсе, мұмкіндік оған да беремін.
28. а) әрқашан өзімнің көзқарасымды дәлелдеуге тырысамын.
б) дау – дамайды шешу кезінде басқадан қолдау іздеймін.
29. а) мен ортаңғы позицияны ұстанамын.
б) туындаған келіспеушіліктен еш алаңдаудың қажеті жоқ деп ойлаймын.
30. а) басқаның сезіміне нұқсан келтірмеуді ойлаймын
б) дау – дамай кезінде барлығының табысқа жетулеріне қолайлы
Тесттің әрбір бес бөлімі бойынша, кілтпен сәйкес жауаптарының саны
Кілттер:
Бәсекелестік: 3а, 6б, 8а, 9б, 10а, 13б, 14а, 16б,
Бірге жұмыс істеу: 2б, 5а, 8б, 11а, 14а, 19а,
Келісім: 2а, 4а, 7б, 10б, 12б, 13б, 18б, 20б,
Келіспеу: 1а, 5б, 7а, 9а, 12а, 15б, 17б, 19б,
өз жағдайына қарай орайластыру: 1б, 3б, 4б, 6а, 11б,
«Дау – дамай кезіндегі өзін - өзі ұстау стилі»
№ Аты – жөні келіспеу Бәсекелестік өз жағдайларына қарай
1. Сыбанбаева Р.М. +
2. Тұрысбекова Ш.Қ. +
3. Чултуков Н. С.
+
4. Каримова А.М.
+
5. Жумагулова Д.М.
+
6. Нурбаева Ж. Е.
+
7. Сұлташева А.М.
+
8. Есенова Ж.Е.
+
9. Ажгожина М.Б.
+
10. Нұрахметова Г.Т.
+
11. Нұрлыбаева Ж.Н.
+
12. Құтанбекова Ж.Қ.
+
13. Төлепбергенова А.А.
+
14. Ахметова Б.Қ.
++
15. Ахметова А.Қ. +
16. Ескужанова Н.С.
+
17. Жакеева А.А.
+
18. Хамтиова Б.Д.
19. Шырахметова Ш.Т.
+
20. Раистанова П.К.
+
21. Тоқтарова А.Т.
+
22. Қайдарова П.
+
23. Фарида Кеңесқызы
+
№ Аты – жөні А тобы Б тобы В
1 Адамова Айжан +
2 Байбулов Еркін
3 Белгібаева Айжан +
4 Бекболатұлы Әлішер
5 Ережепбаева Ақбота
6 Ешенғазин Арман
7 Жұмаханов Сымбат
+
8 Игликов Нұрбек
9 Искаков Бауыржан
+
10 Қасымбекова Гүлжан
+
11 Қайырлықызы Назымгүл
+
12 Қарақолва Мадина
13 Қылышов Қанат
14 Мукаев Даулет
15 Мукаромова Роза
+
16 Сәбитұлы Дамир
+
17 Оспаов Дастан
+
18 Шыбынтаев Мирас
19 Хамзин Нұрсұлтан
+
20 Русланова Балжан
Кәсіптік бағдар беру
А тобы 2%
Б тобы 2,30%
В тобы 2,30%
Г тобы 2,30%
Д тобы 2,30%
Е тобы 2,30%
Қорытынды
Адамның өмірінде қарым – қатынастың маңызы өте зор. Мұғалімдерге
Ұстаз - өмір бойы бала оқытатын, тәрбиелейтін адам. Ол
Адамның дамып жетілуіндегі ерекшеліктерге байланысты ұстаздар оқушыларға ілтипатпен көңіл
Педагогикалық қарым – қатынас оқушылардың психикалық дамуының қайнар көзі
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Абилханова Э. « Мінез – құлықтың спецификасы
2. Агеев В. С. Солодникова
3. Бейсекеева Б. « Адамның өміріндегі
4. Бердібаева . Қабылғазы Ж. «
5. Жанаев А. « Жеке тұлға қалыптастыратын ұжымдардың
6. Жарықбаев . Қалиев С. « Қазақ
7. Кухарская Ж. К. « Мұғалім мен
8. Лиясова А. М. Жолдасова О.Н. «
9. Момбиева Г. « Оқушы тұлғасының
10. Нұрсейітова Б. « Оқушының жеке
11. Тұрманова Ж. « жасөспірімдердің өзін
12. Шайхова М. « Жастардың әлеуметтік психологиялық
13. Свиридова Н. А. « Адаптационные процессы
14. Тесленко А. Н. « Проблемы
15. Фазылова Г. « Психопрофилактикаға арналған
16. Шәдібекова Р. «Мұғалімнің сөйлеу мәдениетін қалыптастыру» // Бастауыш
17. Айтышева А. «Қазіргі заман талабына сай педагог мамандарға
18. Сағыналиева С. «Қарым – қатынас шеберлігі» //Мектептегі психология
19. Бағыбаев Б. «Қарым – қатынас шеберлігін дамыту» //
20. Ибашева С. «Мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қарым –
21. Омарова Г. «Мұғалімнің қазіргі кездегі рөлі.» // Қазақстан
22. Тұрысбаева А. «Оқушыларды қарым – қатынас мәдениетіне тәрбиелеу»
23. Исқақова А. «Сөйлеу мәдениетін қалыптастыру мүмкіндіктері.// Қазақстан мектебі,
24. Сәдуақасқызы К. «Педагогтың тұлғалық сапаларының мәдени көрсеткіштері» //
25. Есенғұлова М. «Кәсіби педагогикалық қарым – қатынас» //
26. Ағанина Қ. «Мұғалім мәдениеті» // Қазақстан мектебі, №1,
27. Нағымжанова Қ. «Педагогикалық іс - әрекет және мұғалімнің
28. Алдиярова Қ. «Қарым – қатынас мәдениетін қалыптастыру әдістері»
2

Ұқсас жұмыстар

Педагогикалық процестегі мұғалімнің қызметтері

Бастауыш сынып мұғалімдерінің оқушылардың оқу мәдениетін қалыптастыру нобайы

Коммуникативтік мәдениеттің құрылымы

Бастауыш сынып мұғалімдерін оқушылардың оқу мәдениетін қалыптастырудың педагогикалық негiзi

Педагогикалық мәдениетін дамыту бойынша ғалымдардың теориялық зерттеулері

Болашақ тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсендігін қалыптастыру

Болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың теориялық негіздері

Қарым – қатынас психологиясының теориялық мәселелері

Сөз тіркесін оқытуда оқушылардың қатысымдық құзіреттілігін қалыптастырудың лингвистикалық негіздері