Еншілес дебиторлық қарыздардың есебі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Есеп беруші тұлғалармен
есеп айырысу есебі
(Дипломдық жұмыс)
МАЗМҰНЫ
Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Басқа да дебиторлық қарыздардың есебі
Іссапар бойынша жұмсалған шығыстардың есебі
Берілген аванс бойынша есеп айырысу мен күдікті қарыздар бойынша
Болашақ кезеңнің есебі
Еншілес дебиторлық қарыздардың есебі
Аудит
Аудитттің мәні, қажеттілігі, мақсаты мен міндеттері
Дебиторлық берешектің аудиті
Қаржылық жағдайдың мәні және оны талдаудың мақсаты
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ.
Халық шаруашылығы есептерінің арасында бухгалтерлік есептің алатын орны
Еліміздің жағдайын жақсарту, экономикалық дағдарыстан шығу мемлекеттік тұрғыдан бақылауға
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
I. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
1.1 Басқа да дебиторлық қарыздардың есебі
Басқалай дебиторлық қарыздарды (борыштарды) есепке алу 33 «Басқалай дебиторлық
331 «Өтелуі тиісті қосылған құн салығы»;
332 «Есептелінген проценттер»;
333 «Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың қарыздары»;
334 «Басқа да қарыздар».
Дебиторлық қарыздардың әрбір түрі бойынша есепке алуды ұйымдастырудың жайын
«Өтелуі тиісті қосылған құн салығы» (331-шот). Бухгалтерлік есепте қосылған
331-шотының дебеті бойынша 671 «Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу»,
Тауардың, жұмыстың, қызметтің есебінен қосылған құн салығы алынады, ондағы
тауар (жұмыс, қызмет) алушы қосылған құн салығын (ҚҚС) төлеуші
жабдықтаушы Қазақстан Республикасында ҚҚС төлеуші болып табылады, сатылған тауарға
Қосылған құн салығының (ҚҚС) сомасы зачетқа жатқызылатын болып табылады,
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
тауарды (жұмысты, қызметті) алушы қосылған құн салығын төлеуші болса;
төленген салық сомасы кеден заңдылығымен сәйкес келсе, яғни жүк
төлем құжатында көрсетілген салық сомасы салықтың төленгенін қуаттайтын болса;
темір жол және авиа билетінде көрсетілген салық сомасы салық
тұрғын үй қызметінде пайдаланатын құжаттарында көрсетілген сома салық сомасымен
бақылау-кассалық машинасынан алынған чектердің сомасы салық сомасымен сәйкес келсе.
Алумен байланысты төлеуге жататын ҚҚС болса, олар зачетқа жатпайды,
тауарлар (жұмыстар, қызметтер) кәсіпкерлік қызметке жатпайтын шараларды жүргізумен байланысты
тұрғын үй қорларындағы ғимараттар болса, қонақ үй ретінде пайдаланатын
жеңіл автомобиль, негізгі құрал ретінде алынған болса;
тегін алынған мүліктер (тауарлар, жұмыстар, қызметтер).
Есептік кезең өткеннен кейін, ҚҚС бойынша зачетқа рұқсат етілген
Есептелінген проценттер 332 «Есептелінген проценттер» шотында есепке алынады. Бұл
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
қарыздар жөніндегі ақпараттарды табуға болады (ұсынылған заемдар, вексельдер, негізгі
Алынуға тиісті проценттік үстеме төлем 332 «Есептелінген проценттер» шотының
Есептелінген проценттердің төленуі 441 «Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша»,
332 «Есептелінген проценттер» шоты бойынша аналитикалық есеп – қарыз
333 «Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың қарыздары» шотында дебиторлық қарыздардың
Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айырысуды есепке алу. Өнеркәсіптік-
Аванс тек басшының жарлығымен және нақты қажеттілік жеткен кезде
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
беріледі. Есеп беруі тиісті адамдарға берілген сомалар оны қуаттайтын
Аванс есептерін бухгалтерия тексереді, сонан соң оларды субъектінің басшысы
Кесте №1 «Авансалық құжат»
Мекеме «Цемент» ААҚ
Бөлім Басқарма лауазымы Бас энергетик
Аты-жөні Беспаев Кәрім
АВАНС ЕСЕБІ №193 «22» наурыз 2002 ж.
Аванстың белгіленуі іссапар бойынша шығындар
Қалдық
бұрынғы аванстағы артық шығын
Алынды (кімнен):
Есеп беру
Кассадан
16824
Жиыны
_______
Жұмсалды
Қалдық
қолы _____
Қосымша 3 құжат 10 наурыз 2002 ж.
Есепті мына сомада бекітемін:
Он алты мың жеті жүз алпыс төрт теңге
Қолы ________ Жалғасбаев Таңат
«10» наурыз 2002 ж.
Күні Құжат-
тың № Кімге, не үшін және қандай құжат бойынша
теңге Дебет
шот карточка
1.03 1 Алматыдан Қарағандыға жол ақы 4950 821 3
2 ҚҚС, 16% 792 331 1
8.03 3 Қарағандыдан Алматыға жол ақы 4950 821 3
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
№1 Кестенің жалғасы
4 ҚҚС, 16% 792 331 1
8.03 5 2375 Квитанция мейманханада тұрғаны үшін 4600 821
6 ҚҚС, 16% 736 331 1
18.03
8 тәулікке тәуліктің шығыны үшін 2900 821 3
Барлығы
(соның ішінде ҚҚС) 14500
2264
Есеп беруші тұлғаның қолы
Есеп беруге тиісті адамдар өздеріне берілген аванстарды толық қайтармаса,
160 субсанақта есепшотты есепші тұлға ақшасыз есептелінетін шығынға бөлінетін
Аванс мемлекеттік мекемеде жұмыс істейтін жұмысшыға жетекшінің бөлуімен беріледі.
Есепшот алдында берілетін ақша оның қай бағытқа жұмсалатыны алдын
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
төленбеген авансты бересі қарыз ретінде ҚР Заңы бойынша жалақыдан
Есепші тұлғамен жұмсалмаған аванс ақшалай теңге арқылы, ал есепші
Жұмысшының қайтарылмаған қалған бағасы тиын ретінде оның жұмыстан шыққан
Аналитикалық есепшот жинақтау ведомосында есепші тұлға арқылы жүргізіледі 386
Мемлекеттік мекемеде маңызсыз мөлшердегі аналитикалық есепшот әрбір есепші тұлғамен
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
1.2 Іссапары бойынша жұмсалған шығыстардың есебі
Іссапар шығыстары деп кәсіпорын басшысының жарлығы бойынша белгілі бір
Қазақстан Республикасының аясында іссапарда жүргендерге екі ең төменгі есептік
Нақты іссапар орнына барған және сол жерден шыққан күндері
Іссапарға жіберілген қызметкерлердің үй-жайды жалдауына кеткен шығындары негізінен ұсынылған
Іссапар бойынша өткізілген аванстық құжаттар бойынша белгіленген норматив деңгейінде
Егер де қызметкерлер Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге іссапарға жіберілсе,
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
Іссапар шығыстары еңбеккерлерге қай елге барса, сол елдің валютасына
Келгеннен кейін бес күннің ішінде алған аванс бойынша есеп
Ұйым «Цемент» ААҚ
Бөлім Басқару қызметі Бас бухгалтердің көмекшісі
Аты-жөні Өзгелдиев Таңатар
АВАНС ЕСЕБІ №143 «22» қаңтар 2002 ж.
Аванстың арналымы іссапар бойынша шығыстары
Қалдық
Бұрындары артық жұмсалған аванстар
Алынды (кімнен):
Есеп беру
Кассадан (АҚШ доллары)
(теңге)
Жиыны
_______ (АҚШ доллары)
Жұмсалды, теңге
АҚШ доллары
Қалдық
Теңге
АҚШ доллары
Қосымша 10 құжат тіркелді
Есеп берудегі мына соманы бекітемін: Бес жүз қырық бір
Мың жеті жүз алпыс алты теңге 75 тиын
Қайтаруға жататын сомасы –
2553,25 теңге
Қолы
«22» қаңтар 2002 ж.
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
Күні Құжат
№ Кімге, не үшін және қандай құжат бойынша төленді
АҚШ доллары Сомасы,
теңге Дебет
05.01 1 Алматы-Москва (авиабилет) 213 32205,60 821
09.01 2 Москва - Алматы (авиабилет) 347 52466,40 821
19.01 3 Лондон – Москва (авиабилет) 560 84672 821
8.01 4 Инвойс №191 Москвадағы қонақүйде тұрған (15.01.-18.01) 240
18.01 5 Инвойс №245 Лондондағы қонақүйде тұрған (09.01.-18.01) 1297,08
09.01 6 Түбіртек (квитануия) № 7458 – шет елге
19.01 7 Аэропортқа дейін автобуспен жету 7,21 1089,55
05.01-08.01
Москвада 4 тәулік 120 18144 821
09.01-19.01
Лондонда 11 тәулік 770 116424 821
Есеп беруге тиісті тұлғаның қолы
Іссапардан оралғаннан кейін бас бухгалтердің көмекшісі алған аванстары бойынша
333 шоттың дебеті бойынша және мына шоттардың кредитіне келесі
411-авансты есеп айырысу шотынан пошта арқылы аударған кезде; 334
333-шоттың кредиті бойынша жазбалары мынадай шоттардың дебетіне жазылады: 201-206,
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
821 немесе 935-іссапар, пошталық, телеграфтық және басқа да шығындар;
Есеп беруші адамдармен есеп айырысу шетел валютасымен жүзеге асырылуы
333 және 452 шоттар бойынша валютамен орындалған операциялар теңгелік
Бағамдық айырмасы сәйкесінше мына шоттарда көрініс табады: 725 және
Өкілдік шығыстарының есебі. Шаруашылық жүргізуші субъектілер өз қызметтерінің барысында
Өкілділік шығыстарының сомасы, заңда бекітілген нормасымен сәйкес келуі тиіс.
Кесте №2 «Шығыстар»
Шығыстардың атауы Құны (ең аз есептік көрсеткіш)
Тұлғаларды ресми қабылдауға жұмсалатын шығыстар (бір күнде бір адамға
Келісім кезінде буфеттің (фуршеттің) көрсеткен қызметі үшін, аудармашыға және
1,5
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
№ 2 Кестенің жалғасы
Ұйымның тұрақты штатында тұрмайтын, аудармашылардың қызметі үшін (сағатына) 1,0
Транспорт (көлік) қызметі үшін (сағатына) 1,0
Ресми кездесу кезінде шақырылған жақтардан қабылдаушы жақтардың қатысушылары көп
Өкілділік сипаттағы шаралардың алдын-ала қарастырылған шараға сай болғанын қуаттайтын
- басқа заңды тұлғалардың өкілеттілігін, басқарма қатысушыларын, директорлар кеңесін,
- келушілердің келетін күндерінің және кәсіпкерлік жұмысты жүргізудің
- шығыстың әрбір баптарының негізділігімен байланысты жасалған шығыс
Осы аталған құжаттар толық талқыланып, оның негізінде бұйрық жасалып,
Шара аяқталған соң, есеп беруге тиісті тұлға бұйрықта қаралған
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
бекіткен сметаның орындалуы туралы актісін бірге бухгалтерияға тапсырады.
Аванстық құжаты мен сметаның орындалуы туралы актісін бекіткен соң,
Есеп беруге тиісті тұлғаның есебінен құжатсыз ешқандай ақша қаражаты
«Цемент» ААҚ
ұйым атауы
№ 43 БҰЙРЫҚ
«7» ақпан 2002 ж.
"Сkаnlоn рrоduktion" компаниясының делегациясын
қабылдауды ұйымдастыру туралы
Глазго қаласынан келген "Сkаnlоn рrоduktion" компаниясымен контракты алдындағы келісімшарттың
1. Шараларды ұйымдастыру бойынша қабылдау делегациясы келесідей құрамда тағайындалсын:
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
Төраға:
Комиссия мүшесі: Дронина
Усманов Э.К.
2. Делегаттарды қабылдауды жүргізу бағдарламасы бекітілсін (қосымша № _)
3. Шығыс сметасы бекітілсін (қосымша № _ ).
4. Бас бухгалтер Баева В.А. комиссия төрағасына сметамен бекітілген,
5. Осы бұйрықтың орындалуын бақылауды өзіме қалдырамын.
Бұйрықпен таныстырылды:
_______________________
_______________________
_______________________
күні
«Цемент» ААҚ
ұйым атауы
Бас директор
_______ Н. Махмудов
«8» ақпан 2002 ж.
СМЕТА
Қатар №
Шығыстар түрлері
Құны, теңге
1
Ресми тұлғаны қабылдауға кеткен шығыстар (5 адам, 2 күн)
65830
2
Келісімшарт кезінде буфеттің көрсеткен қызметі (5 адам, 2 күн)
3
Аудармашының қызметіне төленген ақысы (сағ.)
800
4
Транспорт қызметі (сағ.)
700
Жиыны
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
Осы шаралар өткеннен кейін бекітілген бағдарламаға сәйкес өкілділік шығыстарына
«Цемент» ААҚ
ұйым атауы
Бас директор
№5 АКТЫ
«14» ақпан 2002 ж.
«13» ақпан 2002 ж.
Алматы қ.
Өкілділік шығыстарды есептен шығару туралы.
Негізі: №43 бұйрық «7» ақпан 2002 ж.
Комиссия құрамы:
- Төраға Зенин Н.В.
-Комиссия мүшесі:
11-12 ақпанда 2002 жылы бірлестік қызмет бойынша келісімшартқа қатысу
Жұмыс бағдарламасының аясында келесідей мәселелер қаралды:
1. Субъект қызметінің нарық сегментіндегі бағасы
2. Басқарудың жаңа командасын құрумен байланысты мәселелері талқыланды және
Жүргізілген шаралар өз сипаты бойынша өкілділік шығысқа сәйкес келген
Осы шаралар нақты құжаттармен дәлелденген, оның нақты сомасы 77720
Комиссия төрағасы
қолы
Комиссия мүшесі
қолы
Усманов Э.К.
қолы
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
Есеп беруге тиісті тұлға есептен шығару актісіне бас директор
Кесте №3 «Қаражат есебі»
Күні Құжат № Кімге, не үшін, қандай құжат
08.02. 1 «Ардагер» дүкені берген фискалдық чегі – жеміс-жидек,
11.02. 2 Ресторанның шоты – кешкі тамақтануды өткізгені үшін
12.02 3 Ресторанның шоты – түскі тамақтануды өткізгені үшін
13.02 4 «Арна» ЖШС – аудармашысының қызметі үшін, кассаның
Барлығы 77720
Пайдаланбаған 1945 теңге (79665-77720) сомасы кассаға өткізілді.
Аванстық құжатта көрсетілген барлық шығыстардың сомасы 821 шоттың дебеті
Материалдық зиян шегудің орнын толтыру бойынша есебі (есептеуі). 333
Кем шығудың нәтижесінде кәсіпорын шеккен зияны немесе құндылықтардың бұзылуы
Кінәлі тұлғадан өндіріп алуға жататын сомасына 333 шоты дебеттеліп,
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
құнына; ал нақты құнымен нарықтық бағасының айырмасына 333 дебеттеліп,
Келтірілген материалдық зияндар еңбеккерлердің жалақысынан ұсталуы мүмкін, ол кезде
Талдамалы (аналитикалық) есеп әрбір еңбеккер бойынша жүреді.
Басқадай дебиторлық қарыздар (334 шоты). Бұл шотта жалгерлік бойынша
Шағым-талап (претензия) бойынша есеп айырысуды есепке алу. Шағым-талап деп
Кәсіпорын шағым-талап бойынша қарыздарды уақытында және толығымен өндіріп алудың
Кем шыққан өнімдер, тиісті сапаға сай келмейтін немесе комплектісі
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
Бұл шотта жабдықтаушылардың шот-фактураларында жіберілген арифметикалық қателіктері де және
Тиісті құжаттардың негізінде шағым-талап сомаларын 334 шоттың дебетіне -
Қойылған шағым-талап бойынша төлем түскен жағдайда 441 шоты дебеттеледі
Қойылған шағым-талап бойынша қойылған сомалардан бас тартқан кезде 334
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
Ішкі шаруашылық есеп айырысуларды есепке алу. Ішкі шаруашылық —
334-шоты бойынша аналитикалық (талдамалық) және жинақтық (синтетикалық) есептерін ұйымдастырудың
334 шотында мынадай есеп айырысулар есепке алынады: шаруашылық ішінен
Кесте №4 «Шаруашылық операция»
Қа-тар
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, теңге Шоттар корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Ағаш дайындау бөлімшесіне (учаскесіне)
Берілді (№ 271-ші авизосы):
жүк автомашиналары
жанар май
қосалқы бөлшектері
- басқа материалдары
5 800 000
720 000
800 000
120 000
334
334
334
334
124
203
205
206
Жиыны 7440000
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
№4 Кестенің жалғасы
2. Ағаш дайындау учаскесінің қызметкерлеріне еңбек ақы төлеуге есеп
210000
334
441
3. Есеп айырысуды салыстырып тексеру актісінің негізінде қарыздардың өзара
42000
687
334
334 шоттың дебеті бойынша бас кәсіпорынның ішкі шаруашылық есептері
Бас кәсіпорынның біріктіріліп жинақталған балансында 334 (дебиторлық) және 687
Жоғалту мен кем шығудың есебі. Субъектінің шаруашылық қызметінің процесінде
Нормаланатын жоғалтулар негізінен тауарлардың физикалық-химиялық қасиетінің өзгеруімен байланысты болып
Нормаланбайтын жоғалтулар бұзылудың, кем шығудың, ұрлаудың т.б. нәтижесінде болады.
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
Нормаланған жоғалтулар өндіріс шығыстарына жатқызылады, ал нормаланбайтын жоғалтулар, себебін
334 "Басқа да" шоты дебеттеліп, негізгі құралдардың жетіспеген баланстық
Жоғалтулардың себебі ашылса, онда 334 шотында есепке алынған сомасы
Негізгі құралдар мен материалдық құндылықтарға бұрындары жатқызылған ҚҚС сомасына
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
1.3. Берілген аванс бойынша есеп айырысу мен күдікті қарыздар
Берілген аванс бойынша есеп айырысудың есебі 35 "Берілген аванстар"
Аванс берілген жағдайда 35-бөлімшенің шоттары дебеттеледі және 441 "Есеп
Берілген аванстың (талдамалық) есебі басқадай кредиторлық және дебиторлық қарыздар
Күдікті қарыз болып белгіленген мерзімде берілмеген қарыздар есептеледі және
Егер де шығыстар салыстырмалы қағидасы бойынша бағаланса және солармен
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
және ол 311 «Күдікті қарыздар бойынша резервтері» деген пассивтік
Қаржылық есеп беруде дебиторлық қарыздар бойынша резервтері шегеріліп көрсетіледі.
ШС-сі күдікті (күмәнді) қарызды есептеу үшін өзінің есептік саясатында
Мысалы, жыл бойында сатылған өнімнің көлемі 3128,4 мың теңге
Кесте №5 «Күмәнді қарыз»
Кезеңдері Сатылған өнімнің көлемі, мың теңге Күдікті қарыздың сомасы,
1 2 3 4=3:2×100%
1-тоқсан 782,1 17 2,17
2-тоқсан 815,9 14 1,72
3-тоқсан 579,6 32 3,62
4-тоқсан 950,8 29 3,05
Жылдық 3128,4 81 2,64
Кестеде келтірілген мәліметтердің көрсеткішінен біз күмәнді қарыздың резерві 82,59
Төлем мерзімі бойынша шоттарды есептеу әдісі негізінен жалпы дебиторлық
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
көрсетеді. Бұл белгілі бір пайыздың бөлігін табу үшін алынуға
- төлеу мерзімі жетпеген шоттар;
- төлеу мерзімі 1-30 күннің аралығында жасалатын шоттар;
- төлеу мерзімі 31-60 күннің аралығында жасалатын шоттар;
- төлеу мерзімі 61-90 күннің аралығында жасалатын шоттар;
- төлеу мерзімі 90 күннен жоғары шоттар.
Әрбір категория үшін күдікті қарыздың болжамдық пайызы анықталады. Мысалы.
бірінші категория 340 мың теңге;
екінші категория 134 мың теңге;
үшінші категория 249 мың теңге;
төртінші категория 211 мың теңге;
бесінші категория 87 мың теңге.
Енді осы талап етілетін күдікті соманы анықтаудың кестесін келтіреміз,
Сонымен, топшыланған күдікті қарыз сомасы 187,24 мың теңге құраған.
Күдікті қарыздың бұл әдісі бірінші әдіске қарағанда анағұрлым дәлірек
Кесте №6 «Күмәнді қарыз»
Дебиторлық қарыздың төлеу мерзімі Сомасы, мың
Төлем мерзімі жетпеген 340 11
1-30 күннің аралығындағы 134 8 10,72
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
№6 Кестенің жалғасы
31-60 күннін аралығындағы 249 23 57,27
60-90 күннің аралығындағы 211 19 40,09
90 күннен жоғары 87 48 41,76
Жиыны 1021
187,24
Егер де күдікті қарыздар бойынша резервтер бірінші рет қалыптастырылатын
Егер де төлем сатып алушылардан алынса, сенімсіз ретінде есептен
311 шоты бойынша аналитикалық есеп әрбір күдікті талаптар бойынша
тізімдемеде жүреді.
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
1.4 Болашақ кезеңнің есебі
Шаруашылық қызметінің барысында кәсіпорындардың келесі есепті кезеңнің өндіріс шығындарына
Келешек кезең шығындарын есепке алу 34 «Алдағы уақыттың есебіне
341 "Сақтандыру полисі";
342 "Жалгерлік төлемдері";
343 "Болашақ кезеңнің есебіне жататын басқа да шығыстар".
Алдағы уақыттың есебіне жататын шығындардың аналитикалық (талдамалық) есебі шығынның
Тізімдемеге жазбалар 34 бөлімшенің шоттарының дебеті бойынша өңдеу кестелерінен
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
өндіріс пен шаруашылықтардың қызметін бөлу" және басқа да бастапқы
Нәтижесінде тізімдемеде немесе машинограммада 34-бөлімшенің шоттарының дебеті бойынша түрлі
34 "Алдағы уақыттың есебіне жататын шығындар" бөлімшесінің шоттары бойынша
341 "Сақтандыру полисі" шоты бойынша. Сақтандырушыға бірнеше ай бұрын
Алдын ала төленген сақтандыру төлемінің сомасы бір мезгілде 651
Сақтандыру төлемінің сомасы сақтандыру полистерінде айқындалған айлық төлемнің көлемінде
342 "Жалгерлік төлемдері" шоты бойынша. Аталмыш шотта жалға алушылар
Алдын ала төленген жалгерлік ақысының сомалары 687 "Басқа да
Алдын ала төленген жал ақысы сомасын бір мезгілде 342
Жалгерлік төлемдер төленген кезеңдеріне қарай теңдей бөліктермен ай сайын
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
343 "Болашақ кезеңнің есебіне жататын басқа да шығыстар" шоты
343 шоттың дебеті бойынша төмендегі шоттар кредиттеледі:
20 "Материалдар" бөлімшесінің шоттары (201-206, 208) - жұмсалынған
шикізаттың, сатылып алынған шала фабрикаттар және басқа қорлардың құнына;
68 "Басқа да кредиторлық қарыздар және есептеулер" бөлімшесінің 681
"Қызметшілермен еңбек ақысы бойынша есеп айырысу" шоты – қызметшілерге
65 "Бюджеттен тыс төлемдер бойынша есептен айырысу" бөлімшесінің шоттары
13 "Негізгі құрал-жабдықтардың тозуы" бөлімшесінің шоттары (131-134 шоттар)
920 "Көмекші өндірістер" және 671 "Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп
Кәсіпорын әрбір жыл үшін есептен шығаруға жататын өндіріс немесе
Есеп айырысудың негізінде ай сайын 343 "Болашақ кезеңнің есебіне
821-жалпы және әкімшілік шығындарға есептен шығарылған шығындарының сомасына;
811-тауарларды, жұмысты, қызметті сатумен байланысты шығындарының сомасына;
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
938, 948-негізгі өндіріс шығындарына және әлеуметтік сфераны ұстауға кеткен
Газетке, журналға жазылуы бойынша шығыстары, олардың болашақ кезеңдері үшін
Болашақ кезеңнің есебіне жататын шығындар жыл сайын түгелденуі қажет.
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
1.5 Еншілес дебиторлық қарыздардың есебі
Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық қарыздарын есепке алу үшін шоттардың
Бұл бөлімшеге мына шоттар кіреді: 321 "Еншілес серіктестіктердің қарыздары",
Аталмыш бөлімшенің шоттарында еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды
Төменде аталған шоттардың (321, 322, 323) шоттардың дебеті мен
Аталған еншілес кәсіпорындардың дебиторлық қарызы 321-323 шоттарында көрсетілсе, ал
Бас және еншілес (тәуелді) серіктестіктердің арасында жасалған есеп айырысулар
Кесте №7 «Шаруашылық операциялары»
Қа-тар
№
дебет кредит
1 2 3 4 5
Бас кәсіпорынның 321-323 шоттарының дебеті бойынша жасалатын операциялар
1. Еншілес (тәуелді) серіктестіктерге накладной-
лар мен шот-фактуралардың негізінде материал- дар мен сатып алынған
ҚҚС сомасына 1200000
192000 321,322,323
321,322,323 702, 709
633
Жиыны: 1392000
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
№ 7 Кестенің жалғасы
2. Еншілес (тәуелді) серіктестіктер мен бірлесіп-бақыланатын заңды тұлғалар көрсеткен
90000
14100
321,322,323
321,322,323
709
633
Жиыны 104400
3. Еншілес (тәуелді) серіктестіктер дайын өнімдерді, негізгі құралдарды және
200000
32000
321,322,323
321,322,323
701,
722,721
633
Жиыны 232000
Барлығы: 1728400 × ×
4. Бас кәсіпорынның 321-323 шоттарының кредиті бойынша жасалған операциялары
Еншілес және тәуелді серіктестіктердің қарыздары есеп айырысу шотына келіп
1728400
441
321,322323
Барлығы: 1728400 × ×
Есеп айырысу шоттары (321-323 және 641-643) арқылы бас кәсіпорынның
Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің кредиторлық қарыздарын есепке алу үшін, мына
641, 642 және 643-шоттары негізгі, пассивті әрі күрделі болып
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
Төменде 641, 642 және 643 шоттарының дебеті және кредиті
Кесте № 8 «Шаруашылық операция»
Қа-тар
№
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Бас кәсіпорыннан алынған материалдар мен сатып алынған тауарлар
208,222 641,
642,643
2. Бас кәсіпорыннан қабылданған жұмыстар мен қызметтер
90000 821,811, 901,921,934,936,937,938 641,
642,643
3. Бас кәсіпорыннан алынған негізгі құрал-жабдықтар, материалдық емес активтер
101-103, 106 641,642,643
Жиынтығы 1490000
4. Түскен ТМҚ-ы бойынша шот-фактурасында КҚС-ғы көрсетілсе, онда еншілес,
238400
331 641,642,643
5. Бас кәсіпорынға еншілес (тәуелді) серіктестіктердің өтеген қарызы 1728400
643 441
Жиынтығы 1728400
Кәсіпорындар консолидацияланған қаржылық есеп беруін жасаған кезде 641-643 және
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
II. Аудит
2.1 Аудиттің мәні, қажеттілігі, мақсаты мен міндеттері
Аудит - бұл біздің еліміздегі акционерлік қоғамдардың, серіктестіктердің және
Аудиторлық іс экономикалық талдау, кешенді құжаттық тексеру, балансты немесе
Әкімшіліктік құқы бар және сатылас байланысты ұстанатын тексерушіні клиент
Тексеру және бақылау түсініктеріне қарағанда, аудит үғымының аясы кең,
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
ішкі бақылау және қаржылық есеп берулердің жағдайын тексеретін, сондай-ақ
Бизнес аудитін жүргізу үшін белгілі бір салалар мен компаниялар
Мемлекеттің, аймақтың экономикалық жағдайы белгілі бір салалар мен шаруашылық
Тұтастай алғанда аудитті және талдауды уақтылы жүзеге асыру шаруашылық
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
жағдай тудыратын мүмкіндіктері мен белгілі бір өкілеттіліктері болса да
Бизнесті басқару жүйесін нарықтық экономиканың шаруашылық тетігінің құрамдық
Жалпы экономикалық жағдайдың тұрақтылығына қол жеткізбейінше, инфляция деңгейін төмендетпейінше,
1) Теориялық: кәсіби аудиттің мәнін, мазмұнын және мағынасын, оның
2) Әдіснамалық: аудиттің жалпы және жеке әдістемелерін анықтау, бизнес
3) Ұйымдастырушылық: бизнес
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
Кәсіби аудиттің даму проблемаларымен осы аспектілерді өзара тығыз байланыстырып
Аудитті қаржылық, экономикалық, техникалық, заңдық және басқа да қызмет
Бұл арада клиенттің нормативті-құқықтық актілердегі талаптарды сақтауын бақылауда үлкен
ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» Заңында мынадай анықтама берілген: «Аудит
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
Таным теориясына орай, бір ғылым ғана зерделейтін объективті шындықтың
аудит те бар) мазмұны деп ұғынуға болады. Органикалық тұрғыдағы
Пән анықтамасы осы ғылымның басқа ғылымдардан айырмашылығын көрсететін ерекшеліктерді
1) Ғылымның мақсаты мен мазмұны;
2) Өзіндік ерекшелігі бар зерттеу принциптері;
3) Зерделеу объектісі;
4) Ақпарат көздері.
Осылайша аудит мазмұнын қалыптастырамыз, өйткені арнайы әдебиеттерде оның әзірге
Егер аудиттің объектісіне барлық шаруашылық қызметтері кіретін болса, онда
Аудит мақсатының консалтингтік қызметін жүзеге асыру барысында клиенттің коммерциялық
Алға қойылған аудит мақсаттарына қол жеткізу үшін нақты міндеттерді
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
жанасымдылығын қамтамасыз ету және осы есеп беруді пайдаланушылар үшін
1) Шешім қабылдаудың логикалық тұрғыдан негізделген базасын құру үшін
2) Кәсіпорын экономикасын немесе оның белгілі бір қызмет түрінің,
3) Кәсіпорын қызметі және оның жарғысының бір-біріне сәйкестігін, жасалған
4) Заңның сақталуын, бухгалтерлік есепті жүргізудің және есеп берудің
6) Заңды белгілейтін бастапқы құжаттар мен олардың шынайы мазмұнына
7) Кәсіпорынның өндірістік, маркетингтік, инвестициялық және басқа қызметтерін бақылау
8) Клиенттің меншігін бекітіп беруге, оның бизнесінің тиімділігін арттыруға
Аудиттің ең нақты міндеттері алға қойылған мақсаттарға, оның түрлері
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
2.2 Дебиторлық берешектің аудиті
Есеп айырысуды бақылаудың ықпалды тәсілі дебиторлық және кредиторлық берешектердің,
Дебиторлық берешектің функционалды
Кесте №9 Дебиторлық берешектің функционалдық аудитінің бағдарламасы
Аудит процедуралары
Ақпарат көздері, бағалау тәсілдері мен критеийлері
1 2
1. Келісім-шарттың міндеттемелерін орындау мен дебиторлық берешектің шынайылығын тексеру
2. Дебиторлық берешек есебі, жабдықтауды және оларға төлеуді бақылау
3. Мәліметтерді жинау мен деби-торлық берешек түрлері, көлем және
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
№9 Кестенің жалғасы
4. Дебиторлық берешектің жағдайын дебиторлармен есеп айырысуды түгендеу, өткізу
5. Дебиторлық берешектің жара-тылысы мен көлемін талдау және төлемеу
6. Күмәнді талаптар бойынша ре-зервті жасаудың негізділігі мен оларды
7. Дебиторлық берешекті уақтылы өтеудің заңдылығы мен шынайылығын талдау
11 журнал-ордер, сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысудың
8. Сатып алушылармен, тапсырыс берушілермен, есеп айырысуды атқарудың, вексельмен
Контрагенттер мен шарттар, төлем тапсырмалары, банк көшірмелері, анықтамалық-нормативтік ақпарат
9. Дебиторларға тілек-талапты ре-сімдеу мен ұсынудың уақтылығы мен дұрыстығын
10. Баланс көрсеткіштерінің деби- торлық берешек есебі шоттары бойынша
11. Дебиторлық берешектің синте- тикалық есебін жүргізудің дұрыстығын тексеру
12. Еншілес және басқадай тәуелді серіктестіктермен есептесу
жөніндегі операцияларды шоттарда көрсетудің дұрыстығын тексеру
8, 11 журнал-ордерлер, Бас кітаптың 321-323 шоттары бойынша аналитикалық
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
№9 Кестенің жалғасы
13. Басқадай дебиторлық берешекті тексеру
8 журнал-ордер, Бас кітаптың 331-334 шотатры бойынша мәліметтер, аванстық
14. Ішкі шаруашылық бақылаудың тиімділігі мен дебиторлық берешек- тің
15. Есептесулерді реттеу мен дебиторлық берешекті азайту жөніндегі ұсыныстар
Дебиторлық және кредиторлық берешекте, әсіресе, көбіне теріс пайдаланулар жасалады.
Кәсіпорындар арасындағы есептесулер әдетте қолма-қол ақшасыз аударым тәртібімен банктер
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
Тексеру мен соттық-бухгалтерлік сараптау материалдары бойынша мұндай терс пайдалануларды
Банктен алынған қолма-қол ақшаны иемдену (сіңіріп кету).
Түскен ақшаны жасыру мен иемдену үшін ағымдағы шот бойынша
Есеп регистрлерінде жиынтықты дұрыс есептемеу.
Анық емес мәтіндегі шотар негізінде жабдықтаушыларға ақша аудару.
Жасанды заңды мен жеке тұлғаларға ақша аудару және т.с.с.
Кесте №10 «Шаруашылық операция»
№ Операциялардың мазмұны Шоттар нөмірлері
дебет кредит
1 2 3 4
30-бөлімше:Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы
1 Тиеп жіберілген тауарға, өнімге, көрсетілген қызметке
2 Тиеп жіберілген тауарға, өнімге, көрсетілген қызметке есептелінген
з Бұрын аванс ретінде сома кіріске алынды 661-662 301
4
5 Сатып алушы және тапсырыс
Сатып алушы және тапсырыс
6 Сатылған (тиеп жіберілген) тауар, өнім, көрсетілген қызмет үшін
321-323
7 Сатып алушы және тапсырыс берушілер вексель бойынша төлем
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
№10 Кестенің жалғасы
8 Сатылған тауарлардың, дайын бұйымдардың қайтарылуы:
- егер олар үшін есептелінген сома әзірге келіп түспеген
- егер олар үшін есептелінген сома бұл уақытқа дейін
9 Қайтарылған тауар, дайын өнім, көрсетілген қызметтер
қызыл сиямен
31- бөлімше: Күдікті қарыздар резервтері
1 Күдікді қарыздарға резерв жасалды 821 311
2 Күдікті қарыздарға жасалған резерв есебінен дебиторлық борыш есептен
311
333,334
3 Жыл соңында артық жасалған күдікті қарыздарды өтеу резервтерінің
қызыл сиямен 311
қызыл сиямен
4 Сатылып алынған тауарлы-материалдық қорларға, көрсетілген қызметтерге,
331
641-643, 671,687
32- бөлімше: Еншілес серіктестіктердің дебиторлық борышы
1 Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды
- сатылған құнына;
- қосылған құнға салынған салық сомасына.
321-323
321-323
701-727 шоттардың тиістілері 633
2 Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың берешек
3 Ай соңында (аяғында) еншілес, тәуелді жане бірлесіп бақыланатын
4 Ұзақ мерзімге жалға берілген негізгі құралдар үшін жалға
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
№10 Кестенің жалғасы
5 Ұзақ мерзімге жалға берілген негізгі құралдар үшін есептелінген
6 Алынған зайымға, несиеге есептелінген пайыз (процент) сомасы 332
7 Акция дивидентіне ессптелінгсн пайыз (процент) сомасы 332 724
8 Есептелінген дивидент және пайыз (процент) ретіндегі борыш сомасы
33-бөлімше: Басқадай дебиторлық борыш
1 Субъектінің жұмысшы қызметкерлеріне өзінен және банк арқылы берген
2 Субъектінің жұмысшы қызметкерлеріне берген аванс сомасы оларға ессптелінген
34-бөлімше: Алдағы кезең шығындары
1 Сақтандыру полисін алу үшін есеп айырысу шотынан төленген
2
Сақтандыру полисін алу барысында болған шығындар сомасы есеп беретін
3 Алдағы кезеңнің жал төлемі есеп айырысу шотынан аванс
4 Есеп беретін уақытта тиісті жал төлемі есептен шығарылды
937,947 342
35-бөлімше: Берілген аванстар
1 Жабдықтаушыларға олардан алдағы уақытта алынатын тауарлар, материалдық құндылықтар
351
423,431,
441
2 Мердігерлерге олардың алдағы уақытта атқаратын жұмыстары мен көрсететін
352 423,431,
441
3 Бұрын төленген аванс сомасы есебінен қоюшы мердігерлерге қарыз
4 Аванс ретінде жабдықтаушы мердігерлерге алдын ала аударылған сомалардың
пайдаланылмаған бөлігі қайтарылды 423,431,
441 351,352
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
2.3 Қаржылық жағдайдың мәні және оны талдаудың мақсаты
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын, «қаржылық
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді, оларды
пайда болу орнына байланысты – ішкі және сыртқы;
нәтижесінің маңыздылығына байланысты – негізгі және негізгі емес;
құрылысы бойынша – қарапайым және күрделі;
әрекет ету уақыты бойынша – тұрақты және уақытша.
Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты болады, ал
Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Кәсіпорынның тұрақтылығы ең бірінші өндіріс
көрсетілген қызметтің құрамы мен құрылымына тәуелді. Сондай-ақ, тұрақты және
Кәсіпорынның өндірілетін өнім және өндіріс технологиясымен тығыз байланысқан қаржылық
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
активтердің тиімді құрамы мен құрылымы, сондай-ақ кәсіпорынның басқару стратегиясын
Қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі – бұл қаржы
Сонымен бірге тек таза табыстың көлемі ғана емес, сонымен
Нарықтық экономика жағдайында
- қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру
- активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті, оларды
- айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және
- қаржы-есептік және несие ережесін сақтау;
- кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
- ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның ішінде дебиторлық
- баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу қабілеттілігінің
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
- кәсіпорын табыстылығын бағалау;
- кәсіпорын табысының салыстырмалы көрсеткіштерін, сондай-ақ олардың деңгейінің
- кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
- кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың қорытындылаушы кезеңі
Жоғары сапалы өнімді үздіксіз өндіру және өткізу кәсіпорынның қаржылық
Каримбекова Ж.К. «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі»
Шығындар көлемі өндіріс процесінің тиімділік деңгейімен анықталады. Олардың тиімділігі
Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезеңіндегі қойылған
Біздің. ойымызша, қаржылық жағдайды талдауды қаржылық тұрақтылықтан бастаған жөн
- кәсіпорын активтерінің құрылымдық және құрамдық
- кәсіпорын активтерінің қалыптасу
- кәсіпорынның қаржылық
- баланс өтімділігін талдау;
- кәсіпорынның төлем
Қолданылған әдебиеттер
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13. Абленов Д.О. Аудит негіздері. – Алматы: Экономика, 2005
Байболтаева Н.Ә., Радостовец В.К. Қаржы есебі. – Алматы: Дәуір,
«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» 2002 жылғы
Бухгалтерлік есептің стандарттары мен әдістемелік ұсыныстары. – Алматы: Кәусар
Кеулімжаев Қ. Бухгалтерлік есеп принциптері. – Алматы: Экономика, 2003.
Кеулімжаев Қ., Әжібаева З., Құжайбергенов Н., Жантаева А. Қаржылық
Кеулімжаев Қ. К., Құдайбергенов. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері.
Кеулімжаев Қ., Төлегенов Э., Байдаулетов М. Субъектінің қаржы-шаруашылық қызметі,
Қазақстан Республикасы Президентінің «Бухгалтерлік есеп туралы» 1995 жылғы 26
Мырзалиев Б.С., Эбдішүкіров Р.С. Бухгалтерлік есеп жүргізудің тәжірибелік әдістемелері.
Радостовец В.К., Радостовец В.В. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. – Алматы:
Сәтмырзаев А.А., Укашев Б.Е. Аудит теориясы. – Алматы, 2000
Төлегенов Э.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері. – Алматы: Экономика, 2001
Дебиторлық қарыздар есебін ұйымдастыру
Дебиторлық және кредиторлық есептің аудиті
ДЕБИТОРЛЫҚ ЖӘНЕ КРЕДИТОРЛЫҚ ҚАРЫЗДАР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Дебиторлық қарыздар
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер қарыздарының есебі
«Шымкен құс» ЖШС дебиторлық және кредиторлық қарыздар қозғалысын талдау және жетілдіру жолдарын ұсыну
Қысқа мерзімді дебиторлық қарыз
Дебиторлық қарыздар: түсінігі, түрлері, бағалау мен тану
Бухгалтерлік есептің жүргізудің негізгі принциптері
Дебиторлық және кредиторлық қарыздарыдың аудитін ұйымдастырылуының ерекшеліктеріндегі проблемаларды айқындау