Белок молекуласының құрылымы
Жоспар:
І. Кіріспе................................................................................................................3
ІІ. Негізгі бөлім..................................................................................................4-29
2.1 Белоктар тұралы жалпы түсінік.................................................................4-8
2.2 Белок конформациясы................................................................................9-17
3. Клеткадағы белок синтезі және оны реттеу..............................................18-22
3.1 ДНҚ репликациясы...................................................................................23-25
3.2 РНҚ құрылысы ..........................................................................................26-27
ІІІ. Қорытынды.................................................................................................28-29
IV. Әдеби шолу...................................................................................................30
Кіріспе.
Организм клеткасының химиялық құрамы аса бай және алуан
Академик В.И.Вернадский жер қыртысындағы элементтердің барлығы да (тіпті
Тірі клетка затының құрамын дәлелдеу әлдеқайда қиын. Ішекте
2.1 Белоктар тұралы жалпы түсінік.
Тірі организмдердің негізін құрайтын белоктардың маңызды ролін Ф.
2.1.1 Амин қышқылдары өсімдікте кетон қышқылдарын тікелей аминдеу
Сөйтіп, амин қышқылы ортадағы реакцияға байланысты бірде қышқыл,
Амин қышқылдарына оптикалық активтік тән. Олардың ерітіндісі
Өсімдік клеткасынан 150-ден астам амин қышқылдары табылған. Олардың
Бүйірлік радикалдарының құрылысына байланысты барлық амин қышқылдары 4
Өсімдіктерде амин қышқылдары кең таралған. Ал белоктардың құрамына
2.1.2 Белок молекуласының құрылымы. Белок химиясының тарихы, бәлкім
Осылайша алғашқы белок препараты дайындалған. Сөйтіп, белоктық заттарды
Әйтеуір, 1945 ж. көптеген зерттеушілердің күшімен белок молекулаларының
Ал енді математикаға оралайық. Егер біз белок молекуласын
Белоктар - биологиялық макромолекулалардың негізгі кластарының бірі. Клеткалардың
ДНҚ және РНҚ молекулалары химиялық жағынан өте ұқсас
Атқаратын қызметінің шеңберінің кеңдігі, олардың химиялық құрылымының және
Белок макромолекуласының
Полипептидтік тізбектің
Жекеленген полипептидтік тізбектің барлық атомдарының кеңістікте орналасуын белоктың
Кейбір белоктар бірнеше полипептидтік тізбектерден құралады. Әрбір тізбек
Бұл - полюссіз молекулалардың немесе полюссыз радикалдардың арасындағы
Белоктың төртінші құрылымы деген ұғым – мономердің кеңістіктегі
Дисульфидтік көпірше – бұл екі цистеин қалдықтарының арасындағы
Белоктардың құрылымдык элементіне амин қышкылдары енеді. Белок молекулалары
Амин қышқылының белок молекуласында алатын орны тек өзіне
Белок молекуласына кіретін амин қышқылдарының саны өте көп.
Белок молекуласына моноамино-, диамино-, тиоқышқылдар және басқа қышқылдар
1. Протеиндер - қарапайым /жай/ белоктар.
2. Протеидтер - күрделі белоктар.
Белоктар өте күрделі жоғары полимерлі заттар. Оларды құрайтын
2.1.3 Белоктың физикалық және химиялық қасиеттері организмнің тіршілік
2.1.4 Белоктың атқаратын қызметі. Организмде белок алуан
Заттарды тасымалдау да белоктың маңызды бір қызметі. Заттардың
Белок сондай-ақ организмнің иммундық қасиеттерін жүзеге асырады. Сонымен
2.2 Белок конформациясы.
Белок молекуласының конформациясы амин қышқылының бірізділігімен анықталады. Полипептидтік
Бұл амин қышқылдарының бүйірлік топтарының өзара және сумен
Белок синтезінің барысында олар дың көпсанды гидрофобты (гр.
Амин қышқылдарының барлық жеке арақатынасының нәтижесі, көптеген белок
Тізбектің бір-біріне ұқсас жиылу тәсілі әртүрлі белоктарда үнемі
Әртүрлі белоктардың кеңістіктегі құрылымын салыстыра отырып, әрбір белоктың
Қазір бұл кезендік кұрылымдарды (-қатпарлы қабат және а-шиыршық
Белоктардың кәдімгі полимерден өзгешілігі - құрылымы жағынан бір-біріне
Барлық амин қышқылдары үшін ортақ топтастыруға негізгі амин
Табиғи белоктың өзі полипептид болып саналады, яғни ол
Пептидтік тізбектің құрамына кіретін амин қышқыльның бөлігі, яғни
Шамалы ұзындықтағы пептидтік тізбектер, құрамында 50-ге дейін амин
Полипептидтік тізбектің жиыстырылуында ешқандай кездейсоқтық немесе қалай болса
2.2.1 Генетикалык кодтың
Молекулалық биологияда жалпы қабылданған көзқарасқа сәйкес, организмнің әрбір
ДНҚ тек кана амин қышқылдар бір ізділігін кодтауға
2.2.2 ДНҚ-дан - белокка. Ген ДНҚ-дан тұратынын,
Тұқым қуалау информациясы ДНҚ-да қалай жазылған? Бұл мәселені
Генетикалық кодтың құпиясы неде? ДНҚ-ның тізбегінде төрт түрлі
Ф. Крик бастаған ғалымдар 50-60 жылдары жүргізген зерттеулерінің
Өзі түзіліп болғаннан кейін РНҚ тізбегі ДНҚ тізбегінен
Поли-У РНҚ тізбегі мына күйде түзеді: ...У-У-У-У-У-У... Поли-У-ды
Генетикалық кодтың ашылуы және белоктың организмнен тыс
Белоктың құрылымы жөніндегі ДНҚ-дағы ақнараттың сырын ашу. Клеткадағы
2.2.3 Полипептидтік тізбекті қүрастыратын конвейер. Белоктардың синтезі
Инициация - бұл кезеңде белоктың алғашқы екі амин
Элонгация -бұл кезеңде барлық реакциялар - бірінші пептидтік
Терминация -синтезделген полипептидтік тізбектің босауы; рибосоманың иРНҚ-дан бөлінуіне
2.2.4 Белок синтезі - өте күрделі процесс. Белок
Белок синтезінің процесінде басты агент ролін тРНҚ молекулалары
Кодты табысты шешу үшін қалыпты жағдайда белсендірілген амин
2.2.5 Белок синтезінің реакциялары рибосомада жүреді.
Құрылымы және қызметі жағынан эукариоттар мен прокариоттардың рибосомалары
Екі типтегі рибосомаларда да өсіп келе жатқан полипептидтік
Рибосомада полипептидтік тізбектің өсу (элонгация) процесін үш түрлі
Транслокация (орын ауыстыру) процесі - 3-сатыны құрайды, сондықтан
Клетканың көп бөлігінде барлық биосинтетикалық процестермен салыстырғанда -
3.Белоктардың биосинтезі және оны реттеу.
Белоктардың синтезделуі негізінен екі кезеңнен тұрады:
1. Ядролық кезең немесе транскрипция. Мұнда ДНҚ қос
2. Цитоплазмалық кезең яғни трансляция. Цитоплазмада 4 әріптік
1. Белоктардың синтезі рибосомада жүреді;
2. Белоктардың синтезі үшін қажет энергия АТФ және
3. 20-ға жуық амин қышқылдары;
4. 20-дан астам аминоацил - т-РНҚ синтетаза
5. 20-ға жуық т-РНҚ;
6. Мg2+ ионы, конц 5-8 тМ
Сонымен барлығы 200-ге жуық макромолекулалар, белоктық факторлар
Трансляция - цитоплазмада жүретін кезең. Бұл кезең кезінде
Трансляцияның І-ші кезеңі: амин қышқылдарының активтелуі. Бұл кезеңге
Оның құрылысы үйеңкі жапырағына ұқсас келеді. Міне осындай
Трансляцияның 2-ші кезеңі - полипептидтік тізбектің инициациясы. Бұл
Бұл кезеңде белок синтезінің ядролық кезеңінде түзілген, белгілі
Осы активті рибосоманың түзілуіне Ғ1, Ғ2, Ғ3 белоктық
Осы жоғарыда түзілген комплекстердің нәтижесінде үлкен суббірлікте екі
Пептидилдік центрде синтезделетін пептид тізбегі орналасса, аминоацилді центрде
Ал прокариоттарда әрі қарай формил тобының қосылу реакциясы
Метионил - т-РНҚ+ N10- формил – ТГФҚ___ТГФ +
Трансляцияның 3-ші кезеңі: элонгация деген атпен белгілі. Бұл
Бұл кезеңде амин қышқылдарының біртіндеп бірінен кейін бірінің
2/ Транспептидаза ферментінің әсерімен метионин амин
3/ Транслоказа ферментінің әсер етуімен рибосома и-РНҚ-ның бойымен
Белоктардың синтезі бір рибосомада өтуі мүмкін немесе бір
Бактерияларда транскрипция және трансляция бірімен-бірі ілесіп жүреді, яғни
Трансляцияның 4-ші кезеңі - Терминация яғни синтездің бітуі,
1/ АТФ;
2/ белок синтезінің біткенін білдіруші и-РНҚ-дағы кодондар;
3/ полипептидтің рибосомадан босап шығуына қажет белоктық факторлар,
Трансляцияның 5-ші кезеңі - кеңістіктегі полипептидтік тізбектің орналасуы
ДНҚ молекуласының осы үш ген орналасқан бөлімін опероң
Барлық ферменттік белоктардың синтезін реттеуді үш топқа бөлуге
I/ репрессибилді, яғни белоктардың синтезін тежеу;
2/ индуцибелді, белок синтезінің жылдамдығын арттыру;
3/ конституитивті немесе кейбір белоктар синтезінің жылдамдығының тұрақты
I/ Белоктардың синтезін тежеу немесе репресибилді жүйелер кебінесе
2/ Белок синтезінің жылдамдығын арттыру немесе индуцибелді жүйелер.
Бұл жүйе түрінде реттеу катаболизм реакцияларына тән. Мұндай
Бұл жүйелерде реттеуші геннің қатысуымен синтезделетін белок -
Белок синтезінің осы индуцибелді жолмен реттелуі Е. colire
3/ Конституитивті немесе синтезделу жылдамдықтары тұрақты болатын белоктар.
3.1 ДНК репликациясы.
Кез келген клетка бөлінер алдында оның ДНҚ молекуласы
Сонымен, ДНҚ мынадай жолмен екі еселенеді. Алғаш спиральдың
Әрине, бұл процесті де клеткадағы ферменттер жүргізеді. ДНҚ
1953 жылы Дж. Уотсон және Ф. Крик ұсынған
Ал Г. Стент ДНҚ-ның екі еселенуінің үш түрін
М. Мезельсон мен Ф. Стальдың зерттеулері осы үшеуінің
Осындай әр түрлі қызмет атқаратын ферменттердің үйлесімді жұмыс
3.1.1 ДНҚ репликациясының
Коррекциялау механизмінің сыры - ДНҚ-полимеразаның әрбір нуклеотидтің матрицаға
Репликация дербес жүреді. Репликация жеке акт регінде жүретін
3.1.2 Репликация терминациясы (аяқталуы). Ішек таяқшасында (Е. соіі)
Олар репликация ашалары кездесетін нүктеден 100 негіздер бір
ДНҚ репликациясы кезіндегі молекулалық-биологиялық процестер эукариоттар мен прокариоттарда
3.2 РНҚ құрылысы.
Рибонуклеин қышкылдары (РНҚ) про- және эукариотты клеткалардың құрамына
РНҚ-да ДНҚ тәрізді нуклеотидтерден тұратын күрделі молекула ДНҚ-ның
ДНҚ-дағы хабар толықтырушы (комплементарлық) принципке сай (м)и-РНҚ-ға көшіріледі.
иРНҚ жіпшесі цитоплазмадағы рибосомаларда орналасады. Тірі клеткада 200-300
иРНҚ-ның әрбір үш негізден құралған үйлесімі (кодон деп
рРНҚ молекулалары әр пішінде кездеседі және белоктармен бірігіп
гяРНҚ-иың қызметі әлі толық анықтала қоймаған. Жоғарғы эукариоттардың
гяРНҚ-ның иРНҚ-ны көлемін кішірейту арқылы тұдырама, әлде гяРНҚ
гяРНҚ-ның негізгі екі қасиеті - оның көлемі және
Ядродағы РНҚ-ның өзгеруі гяРНҚ-ның негізгі бөлігі ядрода синтезделіп
Қорытынды:
Белоктар - құрамында көп мелшерде амин қышқылдары бар,
1. Белоктар клеткалар мен тканнен құрылған
2. Белоктар ферменттер мен гомондарды құруға
3. Белоктардан неше түрлі ауру тудыратын
4. Ядро құрамындағы күрделі белоктар /нуклеопротеидтер
5. Белоктар қышқыл-сілті тепе-теңдігін тұрақтауға қатысады.
6. Белоктар энергетикалық материал. Белоктардың ыдырауы кезінде организмге
Жануарлар клеткасында белок өсімдіктерге қарағанда көп болады. Ересек
Белок синтезінің механизмін, шын түсінгенде, тіршіліктің пайда болуымен
Қолданылғын әдебиеттер:
1. С. Ж. Стамбеков, В. Л. Петухов. Молекулалық
2. А. Ж. Сейтембетова, С. С. Лиходий. Биологиялық
3.Н. Кенесарина. Өсімдіктер физиологиясы және биохимия негіздері. Алматы
4. К. Вилли. Биология. Москва «Мир»-1966г.
5. Э. Де Робертис, В. Новинский, Ф. Саес.
6. Под редакцией Д. И. Трайтака. Биология. Москва
7. А. В. Костантинов. Общая цитология. Минск «Вышэйшая
29
Белоктар биохимиясы
Белоктардың жіктелуі
Ақуыз синтезі және оның табиғаттағы маңызы
Рибосома. Белок биосинтезі
Белок молекуласының құрылымдары
Белоктар тұралы жалпы түсінік
Белок молекуласының құрылысы
Генетикалық код. Ген жаратылысы. Белок синтезі
Белоктардың құрылысы
Нуклеин қышқылдары жайлы