АЛАШОРДА ҮКІМЕТІ
ХХ ҒАСЫР БАСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЯСИ ПАРТИЯЛАР
ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ
ҚАЗАҚСТАН ХХ ҒАСЫРДЫҢ БАС КЕЗІНДЕГІ ЖАЛПЫ ИМПЕРИЯЛЫҚ ДАҒДАРЫСТАР
2. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЯСИ ПАРТИЯЛАР
3. АЛАШОРДА ҮКІМЕТІ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
1. ҚАЗАҚСТАН ХХ ҒАСЫРДЫҢ БАС КЕЗІНДЕГІ ЖАЛПЫ ИМПЕРИЯЛЫҚ
Мәселенің зерттелу тарихынан. ХХ ғасыр басындағы бүкіл Ресей
Кеңестік тарих ғылымында 1905—1907 жылдардағы революциялық қозғалыстың Қазақстанға,
Басқаша айтсақ, кеңестік тарихи әдебиетте ХХ ғ. бас
Әрине, метрополияда орын алған терең қоғамдық сілкіністердің Қазақстанға
ХХ ғасыр басындағы ұлт–азаттық қозғалыстың басты ерекшеліктерінің бірі
Ұлттық саяси элитаның қызметін еркін зерттеу мүмкіндігіне тарихшы
Қазақстан халқы. ХХ ғ. басы Қазақстан халқы санының
Мұндай өсу қарқыны жалпы өлке тұрғындарына тән болғанымен,
Қазақ халқының демографиялық ахуалының нашарлауының бірнеше себептері байқалады.
ХІХ ғ. соңы — ХХ ғ. бас кезінде
Қазақ халқының өз еліндегі үлес салмағының кемуіне әсер
Қазақстан тұрғындарының 90%-ы ауылдық жерде тұрып, мал және
Жер мәселесі. Жоғарыда баяндалғандай қазақ жерінде казак-орыс қоныстарын
Мұндай аса маңызды мемлекеттік шараның заңды негізі де
1886 ж. 12 маусымда бекітілген “Түркістан генерал-губернаторлығын басқару
Ресми билік орындары қоныстанушыларға түрлі жеңілдіктер жасап, артықшылықтар
Жаңадан қалыптаса бастаған орыс қоныстарын өлкедегі ықпалды күшке
1874 ж. Ақмола облысына қоныс аударып келгендерді орналастыру
Осымен бір мезгілде жаппай қоныс аудару үрдісіне мақсаттылық
Қоныстану мекемелері қоныс аударушыларға учаскелер даярлау барысында мыңдаған
Қорыта айтқанда, Ресей үкіметінің ХІХ ғасырдың соңы және
Егіншілікке жарамды қазақ жерінің үлкен бөлігінің қоныс аударушыларға
Қазақстанда қалыптасқан жер мәселесі ұлттық зиялылар тобының қалыптасуына,
2. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЯСИ ПАРТИЯЛАР
Зиялылар қызметі. ХХ ғасыр басындағы қазақ зиялылары сан
Патша үкіметі қазақ халқының жалпы мәдени деңгейінің өсуіне
Ал ХІХ ғасырдың соңғы ширегінде ашыла бастаған азын-аулақ
Сонымен бірге, отаршыл әкімшілік ресейлік оқу орындарынан бірлі-жарым
ХІХ ғ. соңы — ХХ ғ. басында қазақ
Қазақ зиялыларының үлкен бөлігі гимназия, дәрігерлік училище, мұғалімдер
Қазақ жастарының белгілі бір бөлігінің ірі орталықтарда оқып,
Саяси қызметке араласу тек ірі қалаларда оқитын студенттерге
Сонымен, ХХ ғ. басындағы қазақ зиялылары қоғамдық-саяси қызметке
“...Ол жылдардағы қазақ халқының қараңғылығы мен надандығын айтып
Қазақ елі, міне, осындай түнекте ғұмыр кешті. Патша
Ресейдің орыс-жапон соғыстарында жеңіліске ұшырауы, оған 1905 жылғы
Бірден жандарм мекемелерінің назарына іліккен бұл жиындарда патшаға,
Бұл талап-тілектерде қазақ елінің қоғамдық өмірдегі ең негізгі
Барлық арыз-тілектерде жоғарғы билік алдына қойылған ең үлкен
Бірінші орыс революциясы тұсында жазылған бұл арыз-тілектер қазақ
Арыз-тілек науқаны қазақ азаттық қозғалысында өзара айырмашылығы бар
1905 ж. 6 тамызда жарияланған манифест бойынша қазақ
Бірінші Мемлекеттік Думаға қазақ елінің атынан Орал облысынан
1906 ж. сайланған бірінші Мемлекеттік Дума бар болғаны
Өз жұмысын 1907 жылы 20 ақпанда бастаған екінші
Бірінші және екінші Мемлекеттік Дума жұмысына мұсылман депутаттар
Қазақ зиялылары саяси партия құру жолында. Қазақ зиялылары
6 тамыздағы Мемлекеттік Дума құру жөніндегі патша манифесі
1906 ж. 10 маусымда Семей қаласында Мемлекеттік Думаға
Алаш партиясының құрамы. Саяси партия құру үшін қажетті
Алаш партиясының облыстық ұйымдары 1917 жылдың қазан айынан
Партияның бекітуге даярланған жарғысы жөнінде “Қазақ” газеті былай
1 сом деп көрсетті (1917, N 250).
Алаш партиясының бағдарламасы. Алаш партиясы жарияланған бағдарламасында Ресей
Бағдарламаның антифеодалдық сипаты “негізгі құқық”, “ғылым-білім үйрету” сияқты
Қазақ мемлекеттерінде оқу орындарының есігі кімге де болса
Бағдарламадағы ең негізгі мәселе — жер мәселесі болды.
1917 жылдың соңына қарай ұйымдық тұрғыдан қалыптасқан Алаш
3. АЛАШОРДА ҮКІМЕТІ
Алашорда үкіметінің құрылуы. Алашорда үкіметінің өмірге келуіне тікелей
Міне, осындай жағдайда қазақ зиялылары арасында ұлттық мемлекет
Съез қазақ автономиясы мәселесі бойынша Халел Ғаббасовтың баяндамасын
1) Бөкей елі, Орал, Торғай, Ақмола, Семей, Жетісу,
Съез Алаш автономиясының Алашорда аталған (Алаштың ордасы немесе
Сонымен, съезд Алаш автономиясын құру қажеттігін бірауыздан қолдады.
Ұлттық-аумақтық қазақ автономиялы мемлекетін құруда съез делегаттары бірауыздылық
Қазақ зиялылары большевиктердің тап күресі туралы теориясын да
Бүкілресейлік Құрылтай таратылғаннан кейін, сол арқылы ұлттық автономия
Ақпан революциясынан кейінгі кезеңде өз бостандығы үшін күреске
1918 жылдың көктемінде Алашорда мен Кеңес билігі арасында
Ұлттар ісі бойынша Халық комиссары Алашорданың қойған шарттарына
Міне, осындай жағдайда Кеңес өкіметімен жүргізілген келіссөздің нәтижесіз
Алаш қайраткерлерінің ұлттық тұтастыққа ұмтылысы, әсіресе, Қоқан автономиясына
Қоқан автономиясының құрылуы. 1920 жылы кеңестік Қазақ автономиясы
Түркістан генерал-губернаторлығы құрамында Қазан революциясы қарсаңында 2.972.725 қазақ
Бұл кезеңде өлкелік, облыстық, уездік және болыстық деңгейде
Міне, осындай күрделі, қайшылықты, ауыр жағдайда Түркістанның байырғы
Бірақ түркістандық және дала облыстары қазақтарын бір мемлекет
1917 ж. қазақ саяси қайраткері, интеллигенциясы арасында қазақ
Түркістан автономиясының жариялануы. ІV Төтенше өлкелік мұсылмандар съезі
Съез 28 қараша күні Түркістан өлкесін Түркістан автономиясы
Түркістан Уақытша кеңесі құрамына барлығы 54 адам енді,
Түркістан Уақытша кеңесі 12 орыннан тұрған Түркістан автономиясының
Съез Түркістандағы барлық халықтардың құқын сыйлап, қорғайтындығын мәлімдеп,
Түркістан автономиясын жариялаған мұсылмандар съезінен соң көп ұзамай
Алаш автономиясын құру туралы шешім қабылдап, Алашорда өкіметін
Оқиғалардың ағымы көрсетіп бергендей, бұл М.Шоқайдың біржола түйген
Алаш және Түркістан автономиясы. Жалпықазақ съезі Түркістан қазақтарының
Осы айтылған жағдайлардың съезде Ә.Бөкейханов бастаған өкілдерге Алаш
Жаңа өмірге келген Алашорда өкіметінің ең алғашқы жасаған
“Қазақтың” осы санында М.Шоқайдың Сырдария қазақтарына үндеуі де
Келесі, 1918 жылдың қаңтарында өткен Сырдария қазақтарының съезіне
1. Сырдария облысы қазіргі уақытта тегіс Түркістан автономиясында
2. Алашорда өз алдына автономия иғлан қылып болып,
3. Съездің осы қаулысы Сырдария облысынан Түркістан Құрылтай
4. Сырдария облысының халқы Алаш автономиясына қосылған уақытта
5. Алашорда үкіметі Түркістан шаһарында болсын”.
Сырдария қазақтарының съезі қалыптасқан саяси жағдайға байланысты тура
Қоқанда жарияланған Түркістан автономиясы мен Түркістан Уақытша үкіметі
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
9
Съезді облыстық Қазақ комитетінің төрағасы
Қазақстан азамат соғыс жылдарында
Қазақ облыстарының автономиясын құру
Алашорда үкіметі, қайраткерлері
Алаш қозғалысының бастау көздері және Алаш партиясының бағдарламасы
Қазақ саяси партиясы
Большевиктік тәртіпке және қазақ зиялылары 1917-1920 жылдарындағы қызметіне жаңаша тарихи саяси көз жүгірту
Алаш қозғалысының ұлттық идеясы
Ақпан төңкерісі
XIX ҒАСЫРДЫҢ ЕКІНШІ ЖАРТЫСЫ ЖӘНЕ XX ҒАСЫРДЫҢБАСЫНДАҒЫ КАЗАҚСТАНДАҒЬІ ӘКІМШШК ҚҰРЫЛЫС ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ