Балқаш көлі суының құрамындағы ауыр металлдар
К і р і с п е
«Қазақстан-2030» стратегиясының мақсаттарының бірі Қазақстан Республикасының су ресурстарын
Іле-Балқаш алабы Қазақстан үшін су ресурстарының, балық шаруашылығының
Балқаш көлі жер шарындағы ірі табиғи су қоймаларының
Су деңгейінің және су теңдестігінің көпжылдар, жыл және
Соңғы жылдары Балқаш көлі проблемасы өзекті мәселеге айналып
Көл суының өнеркәсіп орындарынан шыққан қалдықтармен ластануы одан
Іле-Балқаш экожүйесінің бұзылуы қарастырылып отырған аймақта қоршаған орта
1. Балқаш көлінің Физика-географиялық сипаттамасы
1.1 Табиғи жағдайы
Балқаш көлі Оңтүстік-Шығыс және Орталық Қазақстан шөлейттерінің орталығындағы
Балқаш көлі үш табиғи ауданмен шекараласады. Көлге солтүстігінен
Балқаш көлінің су жинау алабының ауданы 413 мың
Балқаш көліне негізінен 5 өзен құяды, олар:
Солтүстіктен Балқашқа Мойынты, Тоқырауын және Бақанас өзендері жақындайды,
Балқаштың ең ірі саласы – Іле өзені, оның
Балқаш ойпатының территориясы құрғақ, тым континентальді. Жылдық жауын-шашын
Солтүстік Балқаш өзендері (Мойынты, Жәмші, Тоқырауын, Бақанас, Аягөз)
Балқаш көлінің географиялық орнының ерекшелігі оның тым континентальді
1.2 Балқаш көлінің деңгейлік режимі
Балқаш көлінің су деңгейіне үзіліссіз бақылау жүргізілген негізгі
1-сурет. Балқаш көліндегі гидрологиялық бететтердің орналасу сұлбасы. Қазіргі
( қысқапериодтік көпжылдық (3-7 жыл),
( ғасырішілік (20-30 жыл),
( ғасырлық (60-200 жыл),
( көпғасырлық (1800-1900 жыл).
XVIII-XI ғасырлардағы Балқаш көлінің деңгейінің тербелісінің жалпы сұлбасын
1810-1840 жж. – минимумы шамамен 1840-1845 жылдарға келетін
1845-1852 жж. – максимумы шамамен 1850-1852 жылдарға сәйкес
1853-1885 жж. – минимумы 1884-1885 жылдарға сәйкес келетін
1886-1910 жж. – максимумы 1908-1910 жылдары байқалған су
1912-1946 жж. минимумы 1946 ж. байқалған көл деңгейінің
1947-1961 жж. –максимумы 1961 ж. болған деңгейдің көтерілуі;
1962-1974 жылдарға дейін жалпы алғанда деңгейдің төмен түсу
1975-1987 жж. – минимумы 1987 ж. байқалған деңгейдің
1988 жылдан бастап осы кезге дейін көл деңгейінің
1970 жыл Іле өзенінде Қапшағай су бөгені салынғаннан
2-сурет. Балқаш көлі деңгейінің өзгеру графигі. 2. балқаш
2.1 Балқаш көлі суының құрамындағы ауыр металлдар
Балқаш көлінің суында көптеген микроэлементтер саналады, соның ішінде
1-кесте
Балқаш маңы топырағы құрамында және көл түбінің түптік
шөгінділерінде ауыр металлдардың құрамы, мг/кг
Элемент Құрамы Көпжылдық орташа мәні 2001ж. Біртіс қойнауы
Жердің граниттік қабатында топырақта Батыс Балқаш Шығыс Балқаш
1992ж. 2001ж.
Титан 3300 - 3630 2880 - 4000 -
Марганец 700 117 800 640 394 800 580
600
Барий 600 - 880 700 - 530 -
Стронций 230 - 740 690 - 470 -
Ванадий 76 80-85 64 53 - 80 -
Мырыш 51 27-53 130 53 53,3 67 578
Хром 34 70-90 56 42 48,1 33 64
Никель 26 20-39 35 32 23,6 27 38
Мыс 22 8-40 100 68 47 1070 311
Қорғасын 16 - 112 41 39 113 639
Бор 10 31-54 63 66 - 50 -
Кобальт 7,3 4,4-8,5 11 12 - 12 -
Қалайы 2,7 - 4,0 2,8 - 4,3 -
Молибден 1,3 1-1,26 4,3 4,2 - 3,7 -
Кадмий 0,16 - - - 1,0 2,0 0,66
1-кестеден көріп отырғандай, көлдік түптік шөгінділерінде және Біртіс
Ауыр металлдардың көл суында таралуы біршама басқаша болып
2-кесте
Балқаш көлі суындағы ауыр металлдардың құрамы, мкг/дм3
Элемент Көпжылдық орташа мәні 2001 ж. Біртіс қойнауы
Батыс Балқаш Шығыс Балқаш
1992 ж. 2001 ж.
Титан 2250 1990 - 524 - 100
Марганец 203 167 42,5 95 34 100
Барий 437 392 - 402 - 50
Стронций 452 295 - 587 - 2000
Ванадий 45 41,6 - 36,8 - 100
Мырыш 37 40,9 35,0 69,0 70 10
Хром 34 25,2 199 22,1 220 500
Никель 11 7,6 39,2 22,4 52 10
Мыс 34,7 32,0 11,0 24,7 35 1
Қорғасын 21,5 28,4 81,7 9,25 80 100
Бор 84,3 91,8 - 71,0 - 17
Кобальт 10,0 10,0 - 8,6 - 10
Қалайы 4,5 8,4 - 3,63 - 2000
Молибден 6,9 17,6 - 8,8 - 500
Кадмий - - 30,6 - 7,1 5
Кестеден көріп отырғандай алдыңғы жылдары марганец, мыс, мырыш,
Балқаш суының өнеркәсіптен шығатын ақаба және тұрмыстық қалдық
Көлдің ең ластанған бөлігі Балқаш қаласына жақын орналасқан
Дегенмен аса зиян шектіріп отырған жағдай көлдің және
ҚР ҰҒА мәліметтері бойынша бірқатар ауыр металлдар тұздарының
ҚР БжҒМ мәліметтеріне сүйенсек, көлге жыл сайын Балқашмыс
2.2 Ауылшаруашылық қалдықтарымен ластану
Балқаш ауданының күріш өсіретін аумағында сульфатты тыңайтқыштарды қолдану
2.3 Биологиялық алуан түрдің қысқаруы
Биологиялық алуан түрдің қысқаруы барлық деңгейде жүріп жатыр.
Әсіресе сүтқоректілер – жайран, тау қошқары (тау ешкісі)
Тянь-Шанның далалы белдемінде және тау етегінде тың жерлерді
Әсіресе Іле өзені жағалауындағы және атыраудағы сексеуіл тоғайларының
Қорытынды
Балқаш көлі әлемдегі материкішілік ірі су қоймаларының қатарына
Курстық жұмыста Балқаш көлінің экологиялық жағдайы зерттеліп, аймақта
Балқаш көлінің тарихи деңгейлік режимі оқылып, қазіргі қалыптасып
Балқаш көліне қоятын ең суы мол Іле өзені
Алаптың су қоймалары мен өзен суларының сапасын жақсарту
- шаруашылықтық-тұрмыстық және өндірістік ақаба сулардың тазарту имараттарының
- суды айналымдық және қайталанып қолдану жүйесін өндірісте
- ақаба суларды ЗПО қолдану бойынша жүйелер құру;
- түсті және қара металлургия, құрылыс индустриясы мекемелерінде
- қала серіктерін, ірі елді мекендерді канализация (ақаба
- мал шаруашылығында, құс фабрикаларында, ауыл шаруашылығында лас
Балқаш көлінің суын және жалпы Іле-Балқаш алабының экологиялық
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Ресурсы поверхностных вод СССР. Гидрологическая изученность, т.13,
Проблемы гидроэкологической устойяивости в бассейне озера Балхаш. Под
Современное экологическое состояние бассейна озера Балхаш. Под редакцией
Джусупбеков Д.К. Вероятностный прогноз уровня и минерализации воды
Давлетгалиев С.К., Джусупбеков Д.К.. Статистические характеристики колебаний уровня
Гидрологические и водхозяйственные аспекты Или-Балхашской проблемы. Под ред.
Актуальные проблемы гидрометеорологии озера Балхаш и Прибалхашья. Под
Абдрасилов С.А. Русловые процессы и формирование внутриконтинетальных дельт
3
Балқаш көлінің физика-географиялық сипаттамасы
Балқаш көлінің физика-географиялық сипаттамасы жайлы
Балқаш көлінің физика-географиялық сипаттамасы туралы ақпарат
Балқаш көлі деңгейінің өзгеру графигі
Балқашта балық шаруашылығы ғыл
БАЛҚАШ КӨЛІНЕ ТИГІЗЕТІН АНТРОПОЭКОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕРІ
Судың ластануы
Өндірістік шығарындылардың Балқаш көліне тигізетін әсері
Арал теңізі мәселесі
Балқаш өңірі - әрі жылы, әрі күн сәулесі көп түсетін табиғаты жағынан Қазақстандағы тартымды жерлердің бірі