Жолаушылар тасымалы ЖАҚ
Мазмұны
КІРІСПЕ 4
І Темір жол көлігінің дамуын мемлекеттік реттеудің
1.1 Темір жол көлігінің экономикалық маңызы мен орны 7
1.2 Қазақстан Республикасы темір жол көлігін мемлекеттік басқару органдары
1.3 Теміржол көлігін басқарудың шетелдік тәжірибесі 32
ІІ. Қазақстан Республикасы темір жол көлігінң экономикалық жағдайын бағалау
2.1 Қазақстандағы темір жол көлігін қайта құрылымдау нәтижелері 47
2.2 Қазақстанның 1993-2003 жылдардағы темір жол көлігінің
ІІІ. Темір жол көлігінің дамуын мемлекеттік реттеудің
3.1 Темір жол көлігінің даму перспективалары 95
3.2 Темір жол көлігін мемлекеттік басқарудың экономикалық-әкімшілік
Қорытынды 120
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 123
КІРІСПЕ
Әлеуметтік бағытталған рыноктық экономикаға өту жағдайындағы мемлекет ролінің мәселесі
Қазақстан Республикасының темір жол саласы экономикасы тиімді мемлекеттік реттеудің
Темір жол Қазақстандықтардың өміріне енгелі қашан. Темір жол көлігінсіз
Қазақстан темір жолы көлігін реформалау 1997 жылы үш Қазақстандық
Әлбетте, темір жол көлігін жан жақты жаңартуға байланысты жүргізіліп
Саланың тиімділігі өсіп, ХХІ ғасырға сай дами
Дипломдық жұмыстың мақсаты рыноктық қатынастарға өту жағдайында темір жол
Экономикалық дамыған темір жол көлігі саласы экономикасын мемлекеттік реттеу
Қазақстан Респубикасында темір жол көлігі саласының қазіргі жағдайын және
темір жол көлігі саласы үшін стратегиялық жоспарлау методологиясын қарастыру;
мемлекеттің қатысуымен темір жол саласындағы кәсіпорындарды басқару механизімін қарастыру;
темір жол көлігі саласы экономикасын мемлекеттік реттеуді жетілдіру және
Зертеудің теориясын және методологиясын зерттеу барысында шетелдік және отандық
Жүргізілген зерттеудің теориялық мағыналылығы ғылыми қызметтің және Қазақстан Республикасында
Дипломдық зерттеу нәтижелерінің тәжірибелік мағыналылығы қазіргі кезеңдегі темір жол
Темір жол көлігінің дамуын мемлекеттік реттеу тиімділігінің талдауы
І Темір жол көлігінің дамуын мемлекеттік реттеудің теориялық-методологиялық негіздері
1.1 Темір жол көлігінің экономикалық маңызы мен орны
Көлік экономиканың инфрақұрылымын қалыптастыратын салалардың бірі болып саналады. Қазақстанның
Республикамызда барлық көлік түрлерінің ең динамикалық дамуы өткен
Қазақстан экономикасыеың шикізаттық бағдары болуына байланысты Қазақстанның теміржол көлігі
Автомобиль көлігімен тасымалдау үшін тиімсіз болатын көмір, астық, мұнай,
Еуразияның орталығында орналасқан Қазақстанның бұған қосымша көліктік әлеуеті -
"Транссібір" – Еуропа – Корей бұғаздары (Беларусь арқылы Ресейге
а)Транссібір бойынша;
ә)Қазақстан - Қытай арқылы;
"Оңтүстік"- Еуропа - Оңтүстік Шығыс Азия (Түркия, Иран, Оңтүстік
Трансазия маршрутының жалпы ұзындығы Тынық мұхитынан Батыс Еуропаның шекараларына
Ресей, Кавказ, Каспий теңізі, Иран оның ішінде Түркия –
Қазақстанның көлік каммуникация кешенінің негізін құрап отырған темір жол
14 мың шақырымға жуық созылып жатқан темір жол желісі
Қазақстан аумағы арқылы 13 трансконтинентальдық маршруттардың ішінен Достастық мемлекеттердің
Еуразиялық трансконтиненталдық маршруттар Қазақстан темір жолының Солтүстік, Оңтүстік, Батыс,
Онда Қарағанды - Сұрыптау, Қырқыншы және Көкшетау-1 стансаларында үлкен
Орталық дәліз – Оңтүстік - Шығыс және оңтүстік Қазақстанның
Батыс дәлізі, әрине, аса ірі ошақтары бар Орал, Ақтөбе,
Ортаазиялық дәліздегі Қазақстанды оңтүстігінен солтүстік - батысқа қарай
Темір жол желісінде Еуропа мен Қытайды байланыстыратын Қазақстан-Қытай шекарасында
Қазіргі күні Ақтау порты арқылы "Солтүстік- Оңтүстік" және "ТРАСЕКА"
Сондай ақ, Өзбекстанмен арадағы тасымал қатынасы бір жүйеге келіп
Экономикалық одақ ұиымдары шеңберінде Стамбул - Алматы арасында жүретін
Қазақстанның көліктік инфрақұрылымының басты элементі бола отырып, теміржол саласы
1-кесте Қазақстанның теміржол көлігінің келтірілген өнімі.
Көрсеткіш-тің атауы Жылдар 2003ж
1993ж-ға пай-ызбен
(%) 2003ж
2002ж-ға пайыз-бен
(%)
1993ж есеп 1994ж есеп 1995ж есеп
есеп 1999ж есеп 2000ж
есеп 2001ж есеп 2002ж есеп 2003ж есеп
Келтірілген өнім млн.т.км 209556 166076 137655 126877 119226 110546
Жолау-шылар айна- лымы
млн.жол.-км 20585 18830 13159 14188 12801 10669 8859 10215
Жүк айналы мы
млн тенге 188972 147247 124496 112689 106425 99877 91700
Тиеу мың тонна 218194 172888 157174 140130 137731 129932
( Қазақстан Республикасы Статистика Агенттігі мәліметтері.
1999-2000 жылдардың оң үрдістері тасымалдар көлемі төмендеуінің төменгі нүктесінен
2003 жылы келтірілген өнімнің көлемі 13,5 пайызға (202737млн. тонна
Егер 1993жылы Қазақстан темір жолдарының келтірілген өнімдері 209,6 млрд.
2003 жылы жүк айналымы 1993 жылғы деңгейдің 78,3 пайызына,
Тиеу жұмыстарыменн салыстырғанда жүк айналымының шапшаң құлдырауы, қарастырылып отырған
бұрынғы Кеңес одағының аумағында өндірістің өнімдер шығару көлемінің төмендеуімен;
бұрынғы КСРО республикаларымен экономикалық байланыстардың үзілуімен;
мұнай мен металдарға дүниежүзілік бағаның өзгеруімен;
Оңтүстік - Шығыс Азия мен Ресейдегі қаржылық дағдарыстармен және
1.2 Қазақстан Республикасы темір жол көлігін мемлекеттік басқару органдары
Қазақстан Республикасындағы көлік туралы Қазақстан Республикасының 1994ж. 21 қыркүйектегі
Жалпы көлік туралы Заңда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылған:
Қазақстан Республикасының көлігі - оның аумағында тіркелген теміржол, автомобиль,
Тасымалдаушы - ақыға немесе жалданып жолаушыларды, теңдеме жүкті, жүктерді
Көлік кәсіпорыны - жүктерді, жолаушыларды, теңдеме жүкті тасымалдау, көлік
Клиент (жүк жөнелтуші, жүк алушы, жолаушы) - тасымалдаушымен жасалған
Темір жолдардың қызметі аз учаскелері - темір жолдардың тұйықталған
Тікелей аралас қатынас - бірыңғай көлік құжаты бойынша әртүрлі
Уәкілетті мемлекеттік орган - көлік саласындағы мемлекеттік саясатты іске
Көлік қызметін мемлекеттік реттеу құқықтық қамтамасыз ету, лицензиялау, салық
Көлікті басқаруды Қазақстан Республикасы Президентінің шешімімен құрылған және
Министрліктің негізгі міндеттері;
Қазақстан Республикасының көлік саласындағы экономикалық мүддені қорғау;
Көлік саласында мемлекетаралық және халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асыру;
Меншік нысандарына қарамастан, көліктің барлық түрлері жұмыс істеуінің құқықтық
Көліктің барлық түрлерін дамытудың мемлекеттік, ұлттық бағдарламалары мен
Республика экономикасы мен халқының тасымалдауға және соларға байланысты қызметтерге
Көлік қызметін пайдаланушылар құқықтарының сақталуын бақылау;
Республиканың мемлекеттік мұқтаждарының және халықтың тасамалдау қажеттеріне
Қазақстан Республикасы көлік қызметі кешені қызметінің жұмысын үйлестіру және
Министірлік заңдарда көрсетілген тәртіппен мынадай функцияларды жүзеге асырады.
Жүктерді, жолаушыларды тасымалдауға қажеттілігін қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік саясатпен
Үкіметтің шешімі бойынша көліктік коммуникациялық кешеннің заңды тұлғалары акцияларының
Көліктік коммуникациялық қызметті жүзеге асыратын обьектілерді жекешелендіру мәселелерін шешуге
өз құзыретінің шегінде көліктік, коммуникациялық кешеннің дамуы мен жұмыс
өз құзыретінің шегінде техникалық шарттар мен өзге нормативтерді бекіту,
көлік пен коммуникациялар қызметтерін көрсету, қызмет көрсету рыногын қалыптастыруға
мемлекеттік тапсырысты орналастырады, мемлекеттік тапсырысқа белгіленген қаражаттың пайдалануын бақылауды
өз құзыретінің шегінде көліктік, коммуникациялық кешеннің қызметіне байланысты нормативтік
әуе кеңестігінің пайдаланылуын бақылауды жүзеге асыру;
министрліктің құзыретіне кіретін мәселелер бойынша нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу
өз құзыретінің шегінде Қазақстан Республикасы көліктік, коммуникациялық кешенінің қызметін
көліктік, коммуникациялық кешенде мемлекеттік құпияларды қорғау жөніндегі іс -
орталық және жергілікті атқарушы органдардың мамандарын ақысыз негізде, ал
өз құзыретінің шегінде министрліктің жыл саиынғы жұмылдыру
аэроғарыш қызметі саласында бірыңғай мемлекеттік саясатты жүргізеді;
"Байқоңыр" ғарыш аймағы обьектілерін тиімді пайдалану жөніндегі іс -шараларды
өзіне заңдармен жүктелген өзге де функцияларды жүзеге асыру.
Өздерінің тиістілігі мен меншік нысандарына қарамастан, тасымалдаушылардың көлік құралдарын
Қазақстан Республикасындағы Темір жол көлігі туралы Қазақстан Республикасының 2001жылғы
Жалпы темір жол көлігінде пайдаланылатын негізгі ұғымдар;
Багаж - жолаушылар немесе почта багаж поезында тасымалдауға қабылданған,
Тармақ иеленуші – меншік құқығында немесе өзге де заңды
Жүк – жүк поезында тасымалдауға қабылданған мүлік;
Жүк багаж – жолаушылар мен почта багажпоездарында
Жүк жөнелтуші – тасымалдау құжаттарында көрсетілген және жүкті жөнелтуші
Жүк жөнелтілімі – бір темір жол көлігі жүк құжатымен
Темір жол қатынасы - жөнелтетін және баратын бекеттер
Халықаралық – Қазақстан Республикасы мен шет мемлекеттер арасында және
Республикалық – Қазақстан Республикасының шегінде тасымалдау;
Қала маңындағы – жолаушыларды қала шегінде және қашықтығы жүз
Темір жолдар – жылжымылы құрамның жүруі іске асырылатын жылжымайтын
Темір жол көлігі - темір жол жолдарымен тасымалдауды қамтамасыз
Темір жол көлігінің қызметіне арналған жер - темір жолдар,
Магистралдық темір жол желісі - магистралдық және станциялық жолдарды,
Магистралдық жолдар - Қазақстан Республкасының аймақтары арасында және басқа
Ұлттық темір жол компаниясы - меншік иесі мемлекет болып
Магистралдық темір жол желісінің операторы - тасымалдау процесін басқаруды
Темір жол көлігі ұйымы - тасымалдаушының және магистралдық темір
Жөнелтуші - багажды, жүк - багажды немесе почтаны жөнелтетін
Темір жол көлігінің қорғалатын аймақтары - тасымалдау қауіпсіздігін темір
Тасымалдау құжаттары – рәсімделу арқылы тасымалдау шарттары жасалатын құжаттар
Тасымалдау процесі – тасымалдауларды жүзеге асыру кезінде орындалатын ұйымдастырушылық
Жылжымалы құрам - жолаушыларды, багажды, жүкті, жүк багажды, почтаны
Кірме жолдар - жүк жөнелтушілер мен жүк алушыларға қызмет
Тасымалдау ережелері - жолаушылар, багаж, жүк, жүк багаж
Қол жүгі - жолаушының вагонда өзімен бірге ақысыз
Арнаулы тасымалдаулар - мемлекет және қорғаныс қажеттеріне арналған арнаулы
Станциялық жолдар - кірме жолдарды қоспағанда, темір жол станциясының
Ал енді темір жол көлігі саласындағы мемлекеттік саясатқа келетін
көлік рыногының барлық субьектілерінің теміржол көлігі қызметіне еркін қол
республиканың экономикалық мүдделерін қорғау;
тасымалдардың барлық қатысушылары үшін құқықтық және экономикалық кепілдіктердің бірыңғай
Темір жол көлігі саласындаы мемлекеттік саясаттың мақсаты:
темір жол көлігінің магистралдық темір жол көлігін дамыту;
тасымалдарды дамыту;
тасымалдардың қауіпсіз жағдайларын қамтамасыз ету;
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес темір жол көлігі НДС тариф,
Темір жол көлігінде еркін кәсіпкерлікке жағдай жасау және тасымалдаушылар
Бәсекелестікті дамыту, соның ішінде халықаралық тасымалдар саласындағы бәсекелестікті дамыту;
Магистралдық темір жол желісінің бірыңғай мүліктік
Қоршаны ортаны қорғау;
Темір жол көлігін жұмылдыру дайындығында ұстап тұру;
10) Темір жол көлігінің қажеттері үшін импортты алмастыратын өндірісті
Қазақстан Республикасы Үкіметінің темір жол көлігі саласындғы мемлекеттік басқаруына;
темір жол көлігін дамыту тұжырымдамалары мен бағдарламаларын бекіту;
Ұлттық темір жол компаниясы мен тасымалдаушылардың тасымалды жүзеге асыру
Магистралдық темір жол желісін пайдалану ережелерін бекіту;
Магистралдық, станциялық және кірме жолдарда жүру қауіпсіздігі талаптарының сақталуын
Магистралдық темір жол желісіне кіретін темір жодардың тізбесін бекіту,
Темір жол көлігінің қауіптілігі жоғары аймақтарда жолаушылардың, азаматтардың бөлу
Темір жол көлігінің міндетті сертификаттауға жататын өнімінің жұмыстарын, көрсетілетін
әскери және арнаулы тасымалдарды жүзеге асыру тәртібін белгілеу;
айрықша қызметтеріне қарай жүктердің жекелеген түрлерін күзетуді қамтамасыз ету
темір жол көлігі қызметіне байланысты обьектілерді мемлекеттік әлеуметтік сала
халықаралық, республикалық және қала маңындағы қатынастарды әлеуметтік маңызды бағыттар
темір жол көлігінің қорғалатын аймақтарының жерін пайдалану тәртібін, мөлшерін
Қазақстан Республикасының аумағы бойынша транзиттік жолаушылар қатынасына тыйым салу
Тасымалдауды шектеу туралы Қазақстан Республикасының аумағына (аумағынан) багаж,
Темір жол көлігін басқару саласындағы өзге де мәселелер жатады.
Уәкілетті органның құзыретіне:
темір жол желісін және темір жол көлігін дамыту жөніндегі
темір жол көлігіне азаматтардың өмірі менденсаулығын, тұтынушылардың құқықтарын, қоршаған
киім нысанының (пагонсыз) және айырым белгілерінің үлгілерін, нысанды киім
жылжымалы құрамды тіркеу тәртібін белгілеу;
тасымалдарды ұйымдастыруға және тасымалдауға байланысты қызметтерді орындауға жасалған шарттар
жүру қауыпсіздігі мен қоршаған ортаны қорғаудың белгіленген талаптарына жай
халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асыру;
кадрлар даярлауды, қайта даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды ұйымдастыру;
темір жол көлігі қызметкерлерін кәсіби ерекшелік белгісімен марапаттау тәртібін
жүру қауыпсіздігі талаптары бұзылуының мемлекеттік статистикалық есептілігін жүргізу;
өз құзыреті шегінде әкімшілік құқық бұзушылық туралы мәселелерді қарау;
Қазақстан Республикасының көлік туралы заңдарына сәйкес өзге де
Жергілкті атқарушы органдардың темір жол көлігі саласындағы құзыретіне:
қала маңында жолаушылар тасымалдауды ұйымдастыру туралы шешімді тасымалдаушы немесе
төтенше жағдайлар туындаған кезде тасымалдауды уақытша тоқтату туралы шешім
Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникациялар министрлігінің Темір жол көлігі
Темір жол көлігі комитетінің негізгі міндеттері болып мыналар табылады:
темір жол көлігі саласында мемлекеттік саясатты іске асыру;
өзінің құзыреті шегінде темір жол көлігі саласындағы
темір жол көлігінің қызметтер көрсету рыногын қалыптастыруға қатысу;
Қазақстан Республикасында, одан тыс жерлерде жүк пен жолаушыларды тасымалдау
Темір жол көлігі саласындағы қатынастарды реттейтін заңнамалық және өзге
Темір жол көлігі саласында бірыңғай инвестициялық, ғылыми техникалық саясатты
өз құзыретінің шегінде темір жол тасымалындағы мемлекеттік мұқтаждар қажеттіліктерін
Комитет тәртіп бойынша мынадай функцияларды жүзеге асырады:
өз құзыретіндегі мәселелер бойынша темір жол көлігі туралы нормативтік
магистралдық темір жол желісіне еркін және тең қол жеткізудің
темір жол көлігімен жолаушылар тасымалдау бойынша қызметтер көрсетуді сатып
темір жол көлігі саласындағы мемлекеттік бағдарламаларды әзірлеуге және іске
тиісті мемлекеттік органдармен темір жолдарды және ондағы құрылыстарды салу,
темір жол көлігі объектілері мен кәсіпорындарын жекешелендіру жөніндегі мәселелерді
жүктелген өкілеттіктер шегінде темір жол көлігі саласындағы халықаралық ұйымдарда
темір жол көлігі саласында жеке және заңды тұлғалардың қызметін
Сонымен қатар заңға сәйкес өзге де функциялар. Көлік
Теміржол көлігінде терең реформалар жүргізу уәкілетті мемлекеттік органның саланы
Уәкілетті орган Теміржол көлігінің Орталық Кеңесінде (ТЖОК) және Темір
Темір жол комитеті сонымен қатар мынадай қосымша қызметтерді атқарады:
мемлекеттік мүлікті иелену, оның реформалануын, жекешелендірілуін, мемлекеттік акциялардың сатылуын,
"Қазақстан темір жолы" ЖАҚ-ты, басқа да негізгі және қамтамасыз
тартымдық және басқа жылжымалы құрамды, технологиялық жабдықтар мен теміржол
теміржол саласының қызметін қамтамасыз ететін және реттейтін нормативтік құқықтық
теміржол көлік саласында халықаралық құқық және халықаралық қарым қатынастар
тасымалдау қауыпсіздігін қамтамасыз етуді мелекеттік реттеу және бақылау жасау;
инфрақұрылымға еркін және тең қол жеткізілуін қамтамасыз ету;
Жолаушылар тасымалын қайта құрылымдау үшін Уәкілетті мемлекеттік органда мына
нақты маршруттар бойынша жолаушылар тасымалы қызметіне мемлекеттік тапсырыс көлемін
мемлекеттік және жергілікті бюджеттерден жолаушылар тасымалын дотациялау механизмі мен
жолаушылар тасымалы қызметіне дотациялардың жыл сайынғы көлемін белгілеу;
жолаушылар тасымалы бойынша кәсіпорындардың қаржы шаруашылық қызметіне бақылау жасау
жолаушылар тасымалы шаруашылықтарының жекелеген сегменттерін франчайзинг механизмі негізінде жеке
жолаушылар тасымалы мәселелері қатысы бар үкімет органдарымен өзара әрекеттесу;
қауыпсіздік және техникалық пайдалану ережелерінің талаптарын орындау мәселелері бойынша
қала маңындық жолаушылар қатынасы мәселелері бойынша жергілікті атқарушы органдармен
теміржол жолаушы компаниялармен контракталар жасау;
СМПС - қа инфрақұрылымға қол жеткізу бағасын анықтау ескерілген
Теміржол компаниясы өз қызметінің ерекшелігіне байланысты қолданылып жүрген заңнамаға
Мемлекеттік реттеуді күшейтуге мемлекеттік органдар мен теміржол компаниясы менеджменті
Сондай – ақ уәкілетті мемлекеттік орган "Теміржолмашинажөндеу" ЖАҚ-тың
"Акционерлік қоғам туралы" заң "Мемлекеттік кәсіпорын туралы" Қазақстан Республикасы
Дегенменен, бұл заң да инвестицияларды белгілеу, қоғамдық қызметтерді көрсету
Сондықтан да көптеген елдердегі сияқты контракт жүйесі енгізіледі. Контракт
Мемлекет жаңа темір жолдар мен тиісті инфрақұрылым салу және
Тасымалдарға тарифтерді мемлекеттің реттеуін өзгерту қажеттілігі пісіп жетілді. Жаппй
1.Сызба Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникациялар
темір жол комитетінің құрылымы
1.3 Теміржол көлігін басқарудың шетелдік тәжірибесі
Дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде басқа шаруашылық салаларына
Дүниежүзілік тәжірибе көрсетіп отырғандай, мемлекет жалпы пайдаланымдағы көліктің дамуы
Теміржол көлігін басқарудың дәстүрлі моделі XX ғасырдың басына қарай
Темір жолдардың көпшілігі тікелей мемлекеттік субсидия беру арқылы қамтамасыз
Темір жолдардың басқа көлік түрлерімен, ең алдымен автомобиль көлігімен
80-ші жылдардың орта шенінен бастап көлікті ұлт меншігінен алу
Дамудың жалпы бағыты коммерцияландыру, бәсекелестікті қамтамасыз ететін вертикальдық ұйымдастыру
Тасымалдау процесіндегі бәсекелестікті қамтамасыз ететін теміржол көлігінің вертикальдық ұйымдастырылуының
вертикальдық бөліну моделі;
инфрақұрылымға айқаспа қолжеткізуі бар вертикальдық біріктірілген модель;
ашық қол жеткізуі моделі. [13. 52 бет].
Вертикальдық бөліну моделі. Бұл модель үшін өзара
2. Сызба Темір жол көлігінің герман моделі
Германияда темір жол көлігін реформалау Ес 91\440 Директивасына сәйкес
Бұл модельді жүзеге асыру үшін Еуропа қауымдастығының теміржол жүйесін
ұлттық теміржол жүйелеріне толық шаруашылық дербестік беру;
қаржылық жағдайды сауықтыру немесе олардың ұзақ мерзімдік берешегін есептеп
ең болмаса қаржы саласында инфрақұрылымды пайдалану қызметінен бөлу (толық
үшінші жақтың жалға және инфрақұрылымның басқа да қажетті элементтеріне
әлеуметтік мәні бар функциялардың орындауын темір жолға жүктелуі тек
Вертикальдық бөліну енгізіп жатқан Европа елдерінің темір жолдары құрылымының
Вертикальды біріктірілген модель.
Бұл нұсқада вертикальды біріктірілген компания сақталады. Яғни компания жолдарға
3.Сызба Темірол көлігінің солтүстік американдық моделі
Осы модель Солтүстік Америкада қолданылады. Солтүстік Америкада темір жолдарды
Инфрақұрылымға ашық қол жеткізу моделі.
Вертикальды біріктірілген модельдің түрі болып ашық қолжеткізу моделі болып
4. Сызба Темір жол көлігінің австриялық моделі.
Көлік қызметтеріндегі теміржол тасымалдары үлесінің күрт азаюы, теміржол көлігінің
Тасымалдау көлемінің күрт құлдырауы нәтижесінде артық болып қалған техникалық
Мұндай жағдайда мына жолдар мүмкін болмақ:
тасымалдардың азайған көлеміне тарифтерді саралап өсіру;
өндірістік емес шығындар мен артық негізгі қорларды азайту немесе
Аталған проблеманы шешу үшін Қатынас жолдар министрлігі тасымалдау тарифтерін
Реформа үш кезеңде өтеді.
Бірінші кезең (екі-үш жыл) – жүк және жолаушылар компанияларын
Екінші кезең (төрт-бес жыл) - құрылған компаниялардың, Қатынас жолдар
Үшінші кезең (уақыт шамасы белгіленбеген) - инфрақұрылымды жөндеу және
Тұжырымдамада Қатынас жолдар министрлігі қалай реформаланады деген сұраққа жауап
Тұжырымдама қабылданған кезде ол бойынша бір жағынан тым батыл
Жаңа өндіріс үшін қажетті, жылына 100 миллиард рубль деп
Жаңа тұжырымдама:
"Российские железные дороги" РАҚ-ын құру арқылы мемлекеттік басқару функциялары
операторлық компанияларды қалыптастыру есебінен инфрақұрылым мен тасымалдаушының бөлінуін көздейді.
Басқару буындарын қысқарту (басқарудың бөлімшесіз жүйесіне көшу) жөн шегінде
Жалпы темір жол саласының нарықтық қарым қатынастар рельсіне
Жылдың соңғы тоқсанында, яғни "Ресей темір жолдары" ААҚ құрылғаннан
Әлемдік көлік саласындағы жаңадан құрылған ең жас компания сонымен
"Ресей темір жолдары" жеке шығып, өз алдына отау тіккелі
"Ресей темір жолдары" ААҚ-ы президенті Г.Фадеевтың мәлімдеуінше, бұл "Ресейдегі
Әрине, бұрынғы мемлекеттік темір жол монополиясының мұрагері ретінде "Ресей
Көлік саласы бойынша әлемдегі ең алып компания "Ресей темір
Қайта құрылымдаудан соң темір жол саласында жүк тарифтерін жаңа
"Қазақстан темір жолы"- дай қуатты компанияны қайта құрылымдағанда "Ресей
"Қазақстан темір жолы" елімізде жүздеген мың жанды асырап отырған
Жақында көрші Ресей темір жолдарын қайта құрылымдаудың екінші кезеңіне
Ендігі кезекте көршілес мемлекеттеріміздің бірі Өзбекстанға келетін болсақ. Бүгінгі
Саланың кешенді дамуы жолында жасалған жоба бойынша 2001 жылы
"Өзбекстанның темір жолдарын модернизациялау" жобасы Самарқанд – Бұхара -
Сондай ақ, өткен жылдың басынан бастап 250 шақырымға созылатын
Өткен жылы "Узбекстон темир йуллари" мемлекеттік - акционерлік темір
2003 жылы жаңа жобалардың басты дегендерін жүзеге асыру мақсатында
Шетелдік тәжірибеден тұжырымдарға тоқталатын болсақ, лицензиялау және қауыпсіздік мәселелерінің
Теміржол саласының табиғи монополиялық элементінің инфрақұрылым мен тасымалдар функцияларының
ІІ. Қазақстан Республикасы темір жол көлігінң экономикалық жағдайын бағалау
2.1 Қазақстандағы темір жол көлігін қайта құрылымдау нәтижелері
Он тоғызыншы ғасырдың 60-шы жылдарына қазақ халқының әлеуметтік экономикалық
Ауылдарда үстемдік еткен патриархальді феодалдық қарым қатынас өндіріс күштерін
Тауарларды алыс қашықтыққа тасу аса үлкен шығынға ұшыратты, ал
Қазақстандағы ең алғашқы теміржол желісі Каспий теңізі мен Арал
60-шы, 70-ші жылдардың басында Ресей теміржол құрылысы дами бастаған
Көптеген кәсіпкерлер түрлі ұсыныс жобаларымен жол қатынасы Министрлігіне келе
1874 жылы Орынбордан оңтүстікке дейінгі жолда зерттеу бойынша Орыс
Бұл Түркістан және Сібірді рельс жолы арқылы қосу жобасымен
Қазақстандағы теміржол жүйесінің алғашқы құрылысы 1893 жылы басталған еді.
Қазақстанның Солтүстік аудандарын көтеруде Транссібір теміржол құрылысының атқарар рөлі
Жұмыс 1901 жылдың көктемінде басталып, (Орынбордан, ал 1912 жылдың
Орынбор-Ташкент жолы Қазақстан аймағында 1660 километрге созылған. Бұл осы
Қазақстан территориясынан өтетін Ақбұлақ станциясынан басталып (Електің оңтүстігіне қарай
1668 км. қашықтықты алатын бұл жол 1906 жылы іске
XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың бастапқы кезінде салынған
Жетісу темір жолы, акционерлік қоғамға қарасты болды. 1914-1917жылдарда салынды,
Сібір теміржолы (1893-1895 жылдары салынған) мемлекеттік жол, 1899 жылы
Қазақстандағы ірі әрі жақын аудандарда орналасқан Мамлютка, Қара Қоға
Орта Азия теміржолы. Оның құрамына Красноярск, Самарқанд (1896ж- 1511км)
Орынбордан Ташкентке дейін жол салу жөнінде
1906 жылдың басында Ташкент -Орынбор жүйесі іске қосылып, Орта
Маңызды теміржол жүйесінің бірі 1972 жылы Орта Азия Еуропа
Ташкент теміржолы ол екі 1877 жылы салынған Кикель
Сол кезде ол Орынбор - Ташкент теміржолы деп аталатын
Батыс Сібір теміржолы – 1892-1896 жылдары тұрғызылған Транссібір магистралінің
Акционерлік қоғам құрамына енетін Алтай теміржолы 1913-1915 жылдары салынған.
Акционерлік қоғам құрамына енетін Троицк теміржолының ұзындығы 281 шақырымдық
Покровская Слободадан (қазір Энгелс қаласы) Заволжьеге дейін салынған, Мәскеу
Бұл жерде 250 тоннаға дейінгі состав тартатын шетел фирмаларының
1907 жылы Орал – Соль - Илецк бөлігі Оралдан
1905 жылы осы жолда бірінші Қазалы локомотив депосы ашылды.
Воскресенск тау-кен өнеркәсібі акционерлік қоғамына қарасты. Воскресенск теміржолы 1898-1900
Риддер тау кен өнеркәсібі акционерлік қоғамына енетін Риддер теміржолы
Ағылшын тау кен өнеркәсібі акционерлік қоғамына енетін Спасск
Акционерлік қоғамға енетін Ленгір теміржолы 1916 жылы салынды. Ұзындығы
Қазақстан территориясы бойынша 1918 жылға дейін 2575 шақырым теміржолдар
1913 жылы Қазақстан теміржолы бойынша 602 мың тонна
Орынбор - Ташкент теміржолы ауыл шаруашылығына, мал шаруашылығына, сонымен
1900-1906 жылдары Сырдария өзенінде және Арал теңізінде балық аулау
1913 жылы Қазақстан территориясы арқылы өтетін жол көлік министрлігінің
1913 жылы Қазақстанда барлығы 2081 шақырым теміржол тараптары болды.
Осылайша, 1917 жылы Қазақстанда 2674 шақырым теміржол тораптары есепте
Соғысқа дейінгі 1913 жылдың өзінде 602 мың тонна жүк
Теміржол транспортының бойында қалалар мен өндіріс орталықтары пайда болды,
Сонымен қатар, қалалардағы тұрғындар саны өсті, мұны келесі сандық
2 - кесте Темір жол тораптарының бойында орналасқан қалалардың
(адам)
Қала
Тұрғындар саны
1897ж 1911ж
Петропавловск 19688 43248
Орал 56466 45564
Қостанай 14275 25220
Ақтөбе 2817 10716
Қазалы 7585 15879
Перовск Қызылорда 5058 11755
Түркістан 11253 19705
Шымкент 5009 15711
Теміржолдың бар болуы қазақ халқының орыстармен және де Ресей
1925 жыл теміржол тарихы үшін ұмтылмас жылдардың бірі болып
КСРО ыдырағанға дейін Қазақстанның теміржол көлігі КСРО қатынас жолдар
КСРО-ның ыдырауымен және нарықтық экономикаға көшу, кәсіпорындар менеджментің шаруашылық
Қазақстан тәелсіздік алғаннан кейін КСРО жол қатынастары министрлігіне тікелей
1991-1999 жылдар аралығында Қазақстан теміржолындағы жүк айналымының 3.6
Елдің темір жол желісінде үнемі шығындармен жұмыс істеген көптеген
Осы жағдайда Үкімет саланы қайта құрылымдау бойынша алғашқы қадам
1997 жылығы 31 қаңтарда “Республикалық мемлекеттік кәсіпорындарды Алматы темір
Кәсіпорын құрамында 13 тасымалдаушы бөлімшелер құрылды. Оның сыртында, 2000
Уақыт көрсеткендей, басқарудың дәл осындай құрылымы темір жол көлігінің
Осы тұрғыдан ең нашар 1996 жыл болды. 1997
“Қазақстан темір жолы” РМК басшылығының бірінші кезектегі шаралары саланың
1999 жылы 1998 жылға қарағанда өндірістік қорлар көлемін 4.6
Сондықтан саланың негізгі өндірістік шаруашылықтарын басқарудың вертикальдық жүйесіне көшу
Мұндай жүйе қаржылық және материалдық ресурстар қозғалысының айқын
“Қазақстан темір жолы” РМК- ны 2002 жылдың 15 наурызда
орталық аппараттың құрылымдық бөлімшелері департаменттер, дербес басқармалар мен бөлімдер
еншілес мемлекеттік кәсіпорындар мен олардың филиалдары
“Қазақстан темір жолы “ Ұлттық компаниясы” ЖАҚ-тың филиалдары құқындағы
5. Сызба «Қазақстан темір жолы» ҰК» ЖАҚ-тың Ұйымдастыру құрылымы
Ұйымдастырушылық құрылымдарының өзгеруімен, жолдарды аумақтық басқару жүйесінің жойылуымен және
Теміржол саласының қамтамасыз ету қызметін қайта құрылымдау Қазақстан Республикасының
Қамтамасыз ету, негізгі емес қызметтің кәсіпорындары денсаулық сақтау мекемелері
2000 жылы “Қазақстан темір жолы” Ұлттық компаниясы” ЖАҚ өз
Қазақстан темір жолдарының осы күнге дейін жұмыс істеп отырған
Функционалдық сипаты бойынша “Қазақстан темір жолы” ұлттық компаниясы “ЖАҚ
1 Негізгі қызметі:
жүк және жолаушыларды тасымалдау жөніндегі коммерциялық және жүк операциялары;
тасымалдарды басқару;
магистральдық инфрақұрылымды басқару және ұстау;
сумен, жылумен, энергиямен жабдықтау.
2. Қамтамасыз ету қызметі:
локомотивтерді деполық жөндеу;
вагондарды деполық жөндеу;
вагондар мен локомотивтерді күрделі жөндеу;
жолда күрделі және орташа жөндеу;
жүктер мен объектілерді күзету және т.б.
Әлеуметтік қызмет:
мектепке дейінгі шағын мекемелер жүйесін, мектеп интернаттарды қоса қаржыландыру;
бөлімшелік ауруханалар, дәрігерлік денсаулық пунктері және алыс айрылыспалар мен
әлеуметтік тұрмыстық мақсаттағы объектілер;
комуналдық инфрақұрылым және т.б.
Аталған функционалдық бөлінуге сәйкес “Қазақстан темір жолы” Ұлттық компаниясы”
Бірінші кезеңде 01.01.2001 жыл мен 01.07.2002 жыл аралығында,
өндірісті оңтайландыру шаралары жүргізілген болатын.
Бірінші кезеңде жүзеге асырғаннан кейінгі теміржол саласының құрылымы мына
6.Сызба 1 кезең (01.01.2001-1.07.2002)
• 01.01.2002- 01.01.2003 кезеңде субсидиялау “Қазақстан темір жолы” ҰК”
Екінші кезеңде, 01.07.2002 жыл мен 01.01.2004 жыл
- мемлекеттік акциялар пакетінің
құрылтайшысы “Қазақстан темір жолы” ЖАҚ болып табылатын “Инфрақұрылым” ЕМК
әлеуметтік жағынан қолайлы аймақтарда “Вагонжөндеу” ЖАҚ мен “Локомотивжөндеу” ЖАҚ-тың
Мұның өзінде уәкілетті мемлекеттік органның меншігінде вагондар мен локомотивтерді
Мемлекеттік жөндеу кешені өндірісінің орталықтандырылып оңтайландырылуы қызметтердің өзіндік құнының
Негізгі қызмет кәсіпорындардың қамтамасыз етуші сектормен қарым қатынастарында дәстүрлі
Екінші кезеңді жүзеге асырғаннан кейінгі теміржол саласының құрылымы мына
7.Сызба Екінші кезең (01.07.2002ж - 01.01.2004ж)
Бәсекелестіктің дамуына және табысты қызмет етуге қарай тәуелсіз операторлар
Енді жолаушылар тасымалдарына тоқталатын болсақ, қазіргі кезде Қазақстанда теміржолдың
2003ж 1 қаңтарға қарағандағы жағдай бойынша орташа тізімдік қызметкерлер
Теміржол көлігі бүкіл республиканың аймақаралық қатынастағы жолаушылар айналымының 50
Теміржолдық жолаушылар тасымалдарына байланысты жағдай қарама қайшы болып табылады.
Бұл бірінші себептерге байланысты болып отыр. Біріншісі жаппай
Қазіргі кезде жолаушылар тасымалы жүк тасымалдары есебінен субсидияланып отыр.
Қазақстан Республикасындағы теміржолдық жолаушылар көлігі салыстырып қарағанда бәсекелестіктің
Теңіз немесе өзен көлік түрлері жоқ дерлік. Республикаішілік қатынастағы
Осы бәсекелестік артықшылықтарына қарамастан теміржолдық жолаушылар көлігі үлкен шығындарға
Саланы болжамдық дағдарыстан алып шығу үшін тарифтерді, соның
Бүгінде жолаушы тасымалы шығынды болып саналады және ол жүк
Ол жыл сайын 13-15 миллиард тенгеге дейін шығын әкеледі.
2.2 Қазақстанның 1993-2003 жылдардағы темір жол көлігінің
1991 жылы Кеңес Одағының ыдырауы, біртұтас мемлекеттің бұрынғы экономикалық
Экономикадағы құлдырау, тасымалдауға берілетін жоспардың тоқтатылуы, бұрынғы Кеңес
Бұл жағдай үлкен өндірістік шығындарға батып, инвестициялық қызметтері толығымен
Жоғарыда атап өткеніміздей Қазақстан Республикасының Үкіметінің “Қазақстан темір жолы”
1997-1998жылдары жүргізілген ықпалды құрылым жасау ізденісінің нәтижесінде “Қазақстан темір
Теміржол көлігінің өзіндік ерекшеліктеріне орай оның активтерінің 80%-ын ұзақ
Мүліктік активтердің мөлшері бойынша “Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ
Қазақстан темір жолдарының пайдалану ұзындығы 13.6 мың шақырымды құрайды,
3-кесте “Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ–тың техникалық төлқұжаты.
Көрсеткіштің атауы
Өлшем бірлігі
Жылдар 2003 жыл
1998ж 1999ж 2000ж 2001ж 2002ж 2003ж Абс. көрсеткіш пайыз-бен
Теміржол желісінің пайдалану ұзындығы соның ішінде Км. 13660,3 13601,1
Қос жолды телімдер Км. 5016,1 4943,4 4699,9 4720,8 4720,8
Электрлендірілген телімдер Км. 3661,3 3663,9 3725,4 3813,8 3813,8 3725,7
Автоблокировка құрылғыларымен жабдықталған Км. 10247,8 10222,8 9983,1 9825,3 9824,6
Бас жолдардың ұзындығы Км. 18787,2 18676,3 18371,5 18136,7 18618,1
Станциялық және арнаулы жолдардың жалпы ұзындығы Км. 6699,5 6451,2
Станциялар мен бөлім қосындыларының саны Бір. 731 720 720
Локоматив паркі Бір. 2293 2162 1964 1913 1895 1834
Электровоздар Бір. 631 629 619 617 615 615 -16
Магистральдық тепловоздар Бір. 991 887 767 751 732 723
Маневрлік Бір. 578 559 524 517 501 496 -82
Жүк вагондар паркі Бір. 89865 86472 85818 77582 77029
ашықвагондар Бір. 33987 31555 31004 28332 28334 28327 -5660
Жабық вагондар Бір. 14893 14486 14505 13251 12263 13246
Платформалар Бір. 11948 11699 11639 10322 10275 10236
Цистерналар Бір. 10446 10683 11417 10396 10399 10392 -54
Рефсекциялар Бір. 1715 1654 1611 1286 1177 1125 -590
Басқалар Бір. 16876 16395 15642 13995 13581 14733 -2143
Жолаушы вагондары Бір 2194 2078 2085 2088 2094 2145
Персоналдың тізімдік саны Адам 148405 132950 128650 127516 116065
• Оперативті мәлеметтер
Қазақстанның темір жолдары бойынша тасымалдау процесін жол тармақтары бар
Локомотив шаруашылығының техникалық жарақталуын локомотивтік деполарды тағайындалуы және тартым
Пайдаланылатын парк (1233 локомотив) мүкәммал парктің 67%-ын құрады, тиісінше
Қазіргі кезде “Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ локомотивтеріне техникалық
“Теміржолмашжөндеу” ААҚ-тың жөндеу кәсіпорындарында (Шу, Жамбыл, Қазалы, Құсмұрын, Орал,
“Локомотивжөндеу” ААҚ-тың жөндеу кәсіпорындарында (Ақтөбе, Мақат, Астана, Қарағанды, Қостанай,
Өндірістік кооперативтер мен жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің негізінде (Атырау, Шұбарқұдық,
“Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ тың вагон шаруашылығы бүгінгі
Қазақстан Республикасы Премьер Министрінің “Қазақстан темір жолы” ҰК ЖАҚ
Аталған шарттарға сәйкес "Қазақстан темір жолы" ҰК ЖАҚ
Жөндеудің жоспарлы түрлерімен қалпына келтіру вагондарды және “Транс Ком”
Сонымен “Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ жүк вагондарының мүкәммал
Жолаушылар тасымалының құрамында үш өңірлік, Алматы, Батыс және Ақмола
Жолаушы шаруашылығының 2003 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша жылжымалы
Жолаушылар тасымалы кәсіпорыны көрсететін жүзеге асыратын тізбесіне бүкіл республика
Багаж 68 станцияда қабылданады, оларды қойма және сұрыптау үй
“Жолаушылар тасымалы” ААҚ жолаушылар вагондарын дербес жабдықтайды (төсек-орын бұйымдары,
Өңірлік жолаушылар вагоны филиалдары жолаушылар вагондарына техникалық қызмет көрсетеді
4- кесте “Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ
Көрсеткіштер Өлшем бірлік Жылдар 2003жыл 1998жылға
1998ж 1999ж 2000ж 2001ж 2002ж 2003ж абс. көрсеткіш пайызбен
Жүктердің жалпы тиелуі Мың тонна 129932 123911 156306 165050
Жүк айналымы Млн.т.км 99877 91700 124983 135653 133088 147672
Жолаушы айналымы Млн. жолаушы 10669 8859 10215 10384 10449
Жолаушылар жөнелтілген Мың адам 15559 14282 15891 16066 14947
Келтірілген өнім Млн.т.км 110546 100559 135198 183771 178661 202737
Жүк поезының орта салмағы брутто Тонна 3186 3296 3374
Локомотивтің орта тәуліктік жол жүруі Мың.т
Локомотивтің орта тәуліктік өнімділігі Км. 477 505 520 526
Вагонның орта тәуліктік өнімділігі Т.км.нетто 7941 8422 8703 8639
Жүк вагонының орта тәуліктік жол жүруі Км. 230,6 242,4
Жұмыс вагонының айналымының орташа уақыты
Тәулік 5,62 5,23 5,39 5,42 5,44 5,49 -0,13 07,7%
Жүк тиелген вагонның динамикалық жүктемесі Тонна 58,1 57,5 58,4
Жүк вагондарының жұмыссыз бос жүру пайызы %(пайыз) 74,74 65,19
Вагонның бір техникалық станцияда жұмыссыз бос тұруы Сағ. 5,97
Вагонның бір жүк опе\сында жұмыссыз бос тұруы Сағ. 30,57
Телімдік жылдамдық Км.сағ. 39,90 41,91 41,61 41,73 40,91 40,51
Техникалық жылдамдық Км.сағ. 45,10 46,36 46,18 46,2 45,9 46,11
Жолаушылар вагонының сыйымдылығы Адам.вагон 22,5 23,6 26,8 27,3 28,1
•Қазақстан Республикасы Статистика Агенттігі мәлеметтері Алматы 2004ж.
1999-2000 жылдардағы оң үрдіс тасымалының көлемі азаюының ең төменгі
Жолаушы айналымының жалпы көлемі 2003 жылы 10686 млн. жолаушы
2003 жылы 1998 жылмен салыстырғанда көлемдік көрсеткіштермен қатар жылжымалы
Жүк вагонының өнімділігі жұмыссыз бос жүрудің 11,53% төмендеуінен және
2003 жылдың қортытындысы бойынша жылжымалы құрамды пайдаланудың сапалық көрсеткіштерін
Жүк поезының брутто салмағы 3421тоннаға дейін жеткізілді, ол 1998
Жылжымалы құрамды пайдалану сапасының жақсаруына байланысты вагондар мен локомотивтердің
Жолаушы тасыалы тиімділігінің артқандыңын жолаушы вагондарының сыйымдылығы 27,9% адам/ваг
Мұндай шараларға мыналарды жатқызуға болады:
негізгі қорларды пайдалану шарттарын өзгертумен байланысты ішкі резервтерді іздестіру;
ескі , жарамды материалдарды екінші рет пайдалану;
ресурс үнемдейтін технологиялар мен техникалық құралдарды енгізу;
бұрын шетелдерден сатып алынып жүрген қосалқы бөлшектерді, тараптар мен
отын энергетикалық ресурстарды үнемдеудің қатаң режимін енгізу.
Қазіргі уақытта операциялық қызметті оңтайландыру жөнінде біршама жұмыстар жүргізілді.
Ұйымдастыру техникалық шаралар есебінен тасымалдау процесін басқаруды оңтайландыру өндірістік
1998 жылы жұмыс істеп тұрған локомотив деполарының негізінде электровоздарды
1999-2000 жылдары Қазалы мен Құсмұрында маневрілік тепловоздарды күрделі жөндеу
Ауыр жол техникасының, дрезиналар мен автомотристардың барлық номенклатурасын күрделі
Жоғарыда аталған зауыттарға тиісті жабдықтар сатып алынып 98 жаңа
Қамтамасыз етуші қызмет (жөндеу, жылумен және сумен қамтамасыз ету,
Жолаушылар шаруашылығында поездардың жүру кезеңділігін оңтайландыру, вагондар паркін басқаруды
Жүк айналымының күрт құлдырауы және тарифтердің өспеуі мен кірістердің
Жүк айналымы және жолаушылар айналымы артқанда негізгі қызметтер бойынша
Жүк тасымалдарынан түсетін кірістер 39,084 млн теңгеге немесе 60%
5-кесте “Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ-тың қаржылық көрсеткіштері.
Көрсеткіштер Жылдар
2000 ж 2001 ж 2002 ж 2003 ж
Тасымалдар кірісі жұмыстар мен қызметтер 79087,6 82472,2 73983,1 115878,8
Тасымалдардаң өзіндік құны жұмыстар мен қызметтер 67129,4 7876667 51790,4
Тасымалдардың жалпы кірісі 11958,2 3705,5 22192,7 42113,3
ҚКҚ (қосалқы көмекші қызмет) кірістері 9749,2 171184,4 13925,8 18721,5
Қосалқы көмекші қызметтің өзіндік құны 7017,8 15162,9 12853,4 16750,3
ҚКҚ жалпы кірісі 2731,4 2022,0 1072,4 1971,2
Негізгі қызметтің жалпы кірісі тасымалдармен ҚКҚ 14689,6 5727,5 28265,1
Басқа қызметтердің жалпы кірісі 1516,9 2588,5 1645,6 1982,8
Кезеңнің шығындары 12087,8 13883,4 13199,4 21607,0
Соның ішінде әкәмшілік 3382,0 3473,2 3075,0 4134,5
Жалпы шаруашылық 356,4 508,4 594,4 10535,8
Басты емес қызметтің қорытындысы 31,5 -824,9 -8442,7 -3517,4
Табыс салығы төлеудің алдында әдеттегі қызметтің кірісі 4150,2 -6392,3
Табыс салығы бойынша төлемдер 0,0 3392,3 3094,2 12232,2
Төтенше жағдайлардың кірістері залалдары 0,0 -1,5 -0,2 -0,6
Таза кіріс залал 4150,2 -9786,7 174,2 8710,2
•“Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ 2003жыл Қаржылық есебі.
Жолаушылар тасымалынан түсетін кірістер 2002 жылға қарағанда 2812 млн
Кірістер деңгейіне тұрғындардың сатып алу қабілеттілігінің артуы және тариф
Қосалқы көмекші қызметтен түскен кірістер 2003 жылы 18721 млн
“Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ тың кіріс түсімдеріндегі ақшалай
“Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ таза кірісінің айтарлықтай бөлігі
білім беруге млн тенге,
сауықтыру профилактикалық мақсаттарға
тұрғын үй коммуналдық шаруашылығына тенге жұмсалды.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы жақсарғандығын дебиторлық және кредиторлық борыштың айтарлықтай
6-кесте Дебиторлық және кредиторлық борыштың динамикасы
(млн. теңге)
Атауы Жылдар
01.01.99 01.01.2000 01.01.2001 01,01.2002 01.01.2003
Дебиторлық борыш 31697 23427 21579 25800 9920
Кредиторлық борыш 45136 31734 24911 26346 20237
• Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігі мәліметтері.
Осылайша “Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ тың ағымдық қаржылық
Бүгінгі күні “Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ жобалық қаржыландыру
жолаушылар вагондарын сатып алуға герман кредитін (берешек сомасы 96
“Теміржол көлігінің қуаттылығын дамыту” жобасына ОЕСФ жапон кредитін
Жолаушылар вагондарына қосалқы бөлшектер сатып алуға герман кредитін (берешек
“Теміржолдарды техникалық күтіп ұстау және коммерцияландыру” жобасына ЕБРР кредитін
Айналым капиталын және кәсіпорынның басқа да корпаративтік мақсаттарын толықтыру
Кредит пен заем түрінде қаржы тартумен қатар, “Қазақстан темір
қолма қол қаржыны тікелей алу
міндеттемелерді кепілдік қамтамасыз ету талабының болмауы,
борышты қолайлы жағдайда көп сомаға облигациялар шығару жолымен қайта
заем алудыңь нақты жобамен байланыссыз болуы және кәсіпорынның корпоративтік
2002 жылдың шілдесінде “Қазақстан темір жолы”ҰК” ЖАҚ 15 млн
Теміржол көлігіндегі тарифтерді мемлекеттік реттеуді сақтап қалып өндірісте бағаны
Қазіргі уақытта республика ішіндегі жүк тасымалдарының құнын есептеу үшін
Экспорттық - импорттық жүк тасымалдарына 1999 жылғы 1шілдеден бастап
1 тонна-километр үшін тариф ставкасы тасымалдарының ұзақтығына қарай бөлінеді,
Транзиттік қатынаста тариф деңгейіне түзету коэфициенттері қолданылып ХТТ және
Тасымалдардың алыстығына байланысты 1 т км
(
Тасымалдардың бағасын белгілейтін басты құраушылар, жүктің салмағы, көлемі, қашықтық.
Қазіргі уақытта қолданылып жүрген 10-01 Прейскуранты өнімді тасымалдау бойынша
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес транзиттік тасымалдардан басқа жүк тасымалына
Ішкі тасымалдарға баға белгілеу 1989 жылы қабылданған 10-01 Прейскурантының
Қазақстандық темір жол тарифтері дүниежүзіндегі ең төмен болып табылатындығы
Транзитті есепке алмағанда басқа республика ішілік және экспорттық импорттық
Ақтау кемежайы арқылы жүк экспортына жеңілдіктер беру жүк аудару
Дұрыс мәлеметтер боландықтан республикада 90-шы жылдардың басындағы гиперинфляция жағдайынан
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі мен Қазақстан Республикасының Табиғи монополияларды
Жүк тарифтері мен өндіріс бағалары
Импорттық жабдықтар мен материалдардың базистік индексі үш жыл ішінде
Бұл дегеніміз сала үшін кірістермен өтелінбейтін материалдық ресурстарды, ең
2003 жыл ішінде жүргізілген тарифтерді өсіру саланың қажетті шығыстарын
Нәтижесінде соңғы он жыл ішінде жабдықтар мен технологияларды жаңартуға
Басты экспорттық жүктер (гликозем, мыс, мырыш) бойынша көлік шығындарын
7-кесте 2003 жылғы мәлеметтерді салыстырмалы таңдау
Көрсеткіш Ресей Қазақстан Арақатынасы % пайызбен
Кірістері млн АҚШ доллары 8440 684 12,34
Персонал саны, адам 1600000 114000 14,06
Тарифтік жүк айналымы, млн:т км 1258400 123000 10,23
Орташа тариф, АҚШ доллары 0,007 0,0056 1,21
Персоналдық жұмыс өнімділігі, мың т км адам
Темір жолдардың қолданылып жүрген экономикалық моделі барабар болмағандықтан тарифтер
Осыған байланысты коммерциялық компаниясының, сондай ақ макроэкономикалық контекст тұрғысынан
Енді жолаушылар тасымалы мен моларға қолданылатын тарифтерге келсек мемлекетаралық
Қазіргі уақытта Қазақстанның мемлекетаралық қатынастағы тарифтері Ресейден, Өзбекстан мен
Жол жүру құжаттарын сату ТМД елдерінің бәріне бірдей “Экспресс-2”
Республика аумағы бойынша швейцар франкімен есептелетін жолаушы, багаж және
Халықаралық қатынаста Қазақстан Қытай Батыс Еуропа жол жүру
Қолданылып жүрген тарифтер деңгейі жолаушылар тасымалының залалдарын жаппайды.
Инвесициялық қызметке келетін болсақ өткен он жыл ішінде Қазақстанның
Қазақстанның темір жол саласының негізгі активтеріне инвестициялардың көлемі 1991жылы
Тек 2000 жылдан бастап саланың инвестициялық қызметі жандана бастады.
Ақтоғай - Дружба желісін нығайту және жаңарту Алматыдағы жолаушылар
2001 жылы жолды сауықтыруға (жаңа жолдың үстіңгі құрылыс материалдары
2003 жылы «Қазақстан темір жолы» ҰК» ЖАҚ-тың негізгі қорларына
Соңғы жылдары темір жол саласында жұмыстар көлемінің азаюына байланысты
Штаттарды қысқарту жөніндегі осы шаралардың барлығы, косметикалық сипатта болды
Жалпы шығындардағы персоналға арналған шығындардың үлесі 1999 жылы еңбекақының
8-кесте Қазақстан Республикасының көлік саласындағы орташа айлық жалақысы
(теңге)
Көрсеткіштің атауы Жылдар
1998ж 1999ж 2000ж 2001ж 2002ж 2003ж 2003жыл 1998жылға
пайызбен (%)
Көлік барлығы 11929 14696 18788 24412 28556 29412 246,6%
Теміржол 11679 13930 18481 25098 29753 24860 255,7%
Автомобиль 10392 13671 17344 21774 24010 24410 233,9%
Су 12976 8537 10057 10386 38754 39347 303,9%
Авиация 19489 20468 25172 33292 45719 52412 268,9%
•Қазақстан Республикасы Статистика Агенттігі мәлеметтері
Жүмыс орындарының ел аумағында орналасу ерекшелігіне байланысты теміржол саласын
Депрссивті аудандардың карталы негізінен еліміздің батыс, оңтүстік және шығыс
Темір жол саласы мүлкінің негізінде құрылған өндірістік кооперативтер мен
жол машиналары қос дөңгелектерін зауыттық жөндеу (Алматы)
стандарттық бұйымдар мен метиздер
жүк вагондары үшін тежегіш табантіректер (Арыс)
жұмысыз бос тұрған вагондарды жөндеу (Арыс, Қумұрын, Балқаш және
электр машиналарына арналғанграфитті щеткалар
локомотивтерге арналған сілтілі батареяларды қалпына келтіру және арнаулы вагондарды
оппер дозаторлар мен платформаларды күрделі жөндеу (Орал)
қар тазалағыш техниканы жөндеу, жетілдіру және жинау (Орал)
ауыр жол техникасын жөндеу және жетілдіру (Алматы)
Дрезиналар жинауды ұйымдастыру (Ерейментау)
Өз бетімен жұмысқа орналасуға жәрдемдесу, кейбір босатылатын қызметкерлер мүмкін
Еңбек рессурстарының ішкі қайта бөлінуіне байланысты қызметкерлердің жұмыс күні
Босатылған қызметкерлердің басқа кәсіпорындарға жұмысқа орналастырылуына жәрдемдесу.
Темір жолды одан әрі қайта құрылымдау Қазақстандағы қоғамның түрлі
Әлеуметтік қорғау жөнінде дайындалатын кез келген схемаға темір жол
мақсатында саланы реформалауды біртіндеп жүргізу қажет.
ІІІ. Темір жол көлігінің дамуын мемлекеттік реттеудің
3.1 Темір жол көлігінің даму перспективалары
Темір жол көлігін дамытудың негізгі мақсаттары:
қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ете отырып, республиканың жолаушылар, жүк, почта
саланың 2006 жылға қарай одан әрі тұрақты дамуын қамтамасыз
отандық өнімнің өзіндік құнындағы көлік шығындарын төмендету, көлік қызметтерінің
теміржол көлігінің қызмет етуінің экономикалық қауіпсіздігіне қол жеткізу;
баламалы көлік коридорлары арқылы тасымалдар бәсекелестігінің тұрақты үдеуі жағдайында
жоғары технологиялық импорт алмастырудың көлемін арттыру болып табылады.
Темір жол саласы басымды орын алатын Қазақстан көлігінің тұрақты
Сала дамуының жаңа деңгейі Қазақстан темір жолының техникалық жарақталуын
Отандық өндірістік өнімдердің өзіндік құнындағы көліктік шығындарды азайту экономикалық
Отандық көлік жүйесінің экономикалық қауіпсіздік проблемасы республика қауіпсіздігі үшін
Жүк айналымы көлемін болжамдық есептеу өткен жылдар динамикасын, 2003
Автомобиль көлігі жағынан бәсекелестіктің дамуымен байланысты
Темір жол көлігімен жүк тасымалаы мен жолаушы тасымалы көлемінің
республикаішілік қатынаста-15,0%
экспорттық-10,5%
импорттық-22,5%
транзиттік-15,9%
Тасымалдау процесі теміржол көлігінің негізгі өндірісі болып табылады, сондықтан
Дүниежүзілік тәжірибені алға тартсақ операциялық қызметті оңтайландыру жөніндегі іс
Тасымалдау процесін ұйымдастыру жалпы желілілік технологияның оңтайлы вариантын таңдауды
Қолданылып жүрген операциялық жоспарды қайта қарау дегеніміз ең алдымен
Операциялық жоспар инфрақұрылымға қойылатын шын мәнінде ағымдық және жоспарлы
Жолаушылар шаруашылығының қызметін жетілдірудің ең маңызды бағыттарының бірі поездпр
Соңғы он жылдың ішінде тасымалдар көлемі айтарлықтай азайды, сондықтан
Жүк тасымалдарының көлемін, құрылымын және бағыттарын өзгерту бір жағынан
ТЕМІР ЖОЛ
Қолда бар жолдарды талдау және оларға қойылатын талаптар оларды
Жолдың ұзындығын қысқарту екінші қайта салуға жарамды жолдың үстіңгі
ЛОКОМОТИВТЕР
Сарапшылардың пікірі бойынша айтарлықтай қысқартуды локомотив паркінде де жүргізу
Осы кезең ішінде барлық паровоздар есептен шығарылды, магистральдық тепловоз
ВАГОНДАР
“Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ- тың жүк вагондар паркінде
Алматы - Астана учаскесінде қозғалыс жылдамдығын дамыту бағдарламасына сйкес
Инвестициялық бағдарламаға келетін болсақ оның негізгі мақсаты саланы
негізгі магистралдарда қазіргі заманғы жол техникасын қолданып инфрақұрылымды оңалту
жаңа теміржол желісінің құрылысы
саланы толық ақпараттандыру, автоматтандырылған диспетчерлік басқару орталығы АДБО енетін
жылжымалы құрамды қалпына келтіру және жаңарту үшін отандық зауыттық
отандық салалық ғылымды қалыптастыру
өндірістік процестерге жаңа ресурс үнемдеуші технологияларды енгізу,
негізгі қорларды жоспарлы алдын ала жөндеу жүйесінен олардың жағдайы
Бағдарламада көзделген жобаларды жүзеге асыру жылжымалы құрамды қазіргі заманғы
Инвестициялардың жоспарланып отырған көлемінің динамикасы
Ұсынылып отырған көлемдер 2006 жылға инвестициялаудың он жылдық кешіктірілуінің
ДРУЖБА СТАНЦИЯСЫН ДАМЫТУ
Ақтоғай - Дружба телімін және Дружба станциясын дамыту үшін
Дружба станциясын дамыту пайдаланылып жүрген қуаттылықтарды қайта құруды және
Автоматтандырылған диспетчерлік басқару орталығын құру.
“Қазақстан темір жолы” РМК тасымалдау үдерісін орталықтандырып басқару -
Аталған жобаны қаржыландыру көзі кәсіпорынның өз қаржысы мен заемдары
9- кесте Ақтоғай – Дружба телімі және Дружба
(мың доллар)
Көрсеткіш
атауы Жылдар
2004ж 2005ж 2006ж 2007ж 2008ж 2009ж 2010ж 2011ж 2012ж
Экспорт 61424 66967 74991 77434 76447 80148 79447
Импорт 8990 9942 11892 13510 13985 15603 17363
Транзит 35828 44096 52364 57876 63388 68900 77168
Барлығы мың доллар 106242 121005 139247 148823 150820 164650
Оперативті мәліметтер
Алтынсарин Хромтау кешені жаңа желінің құрылысы.
Желінің құрылысын салғанда жүктерді тасымалдаудың ара қашықтығы Дружба станциясынан
Пайдалану ұзындығы 409 км құрайды. Жобаның құны болжаммен 196
Жаңа желі бойынша жүк тасымалдарының болжанып отырған жүктің көлемі
Аталған жобаны қаржыландыру республикалық және жергілікті бюджеттердің, кредиттер мен
Басқа темір жолдардың құрылысы бойынша жасалған жобалар Шар Өскемен,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 15 наурыздағы №310
Оларды ұстау жөніндегі шығындарды ұзақ жылдары бойына жүк жөнелтушілер
Қосалқы қамтамасыз ету қызметімен айналысатын барлық еншілес мемлекеттік кәсіпорындар
Жылжымалы және тартымдық құрамдарды жөндеу аясындағы қызмет көрсетулердің бәсекелес
Сол арқылы жөндеу саласындағы нарықтық қатынастарды дамыту үшін жағдай
Басы артық активтерді шағын, орта бизнес кәсіпорындарына пайдалануға беріп,
Бірінші кезеңнің маңызды шараларының бірі магистральдық темір жол желісінің
Қайта құрылымдаудың бірінші кезеңінің соңы темір жол көлігінің өндірістік
2003 жылдың соңында локомотив тартымын беру қызметінің негізгі түрі
Сонымен бірге “Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ құрамында құрылымдық
90-шы жылдар кезеңінде темір жол көлік инфрақұрылымының басты элементі
Экономиканың жүйелік дағдарысы саланы қаржылық және өндірістік құлдырауға алып
Осы жағдайда Үкімет темір жол көлігін қайта құрылымдауда алғашқы
Қабылданған шешімнің дұрыстығын кейінгі жылдардың нәтижелері растады. Барлық қаржы
Қазақстанның темір жолы инфрақұрылымға және жылжымалы құрамға инвестициялар жасамай
Соңғы жылдары қол жеткізілген Қазақстан Республикасының экономикалық өсуі қамтамасыз
Осымен қатар қайта құрылымдаудың негізгі қағидаттарының бірі темір жол
Сонымен бірге одан әрі қайта құрылымдау қажеттілігі Магистральдық желі
Темір жол көлігінің мемлекет пен қоғам үшін оңтайлы қызмет
Аталған мақсатқа қол жеткізу үшін мына міндеттерді шешу көзделеді:
темір жол көлігінің нормативтік құқықтық базасын жетілдіру
қамтамасыз ету қызметін негізгі қызметтен бөлу
магистральдық темір жол желісін тнң пайдалану құқығын беру арқылы
өндірістік қуаттарды оңтайландыру, темір жол көлігінің тиімділігін арттыру
жолаушылар тасымалын субсидиялау мәселелерін шешу.
Темір жол көлігі туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Ұлттық
Тасымалдаушыларды қалыптастыру процесі Қазақстан Республикасы темір жол көлігінң қызмет
“Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ “Темір жол көлігі
Бұдан басқа, темір жол жүйесін пайдаланудың тең жағдайын қамтамасыз
«Көліктік сервис орталығы» АҚ-на тиесілі және бір жүк жөнелтушімен
Әрі қарай тасымалдаушылар рыногындағы бәсекелестікті дамыту мақсатында «Көліктік сервис
2003 жылы Компанияның құрамында құрылған қызметі магистралдық темір жол
«Локомотив» акционерлік қоғамының негізгі қызметі тасымалдаушылар мен магистральдық темір
2005 жылғы 1 қаңтарға қарай барлық локомотивтерді техникалық қызмет
«Локомотив» акционерлік қоғамы магистралдық және моневрлік локомотивтер паркін күтіп
Мемлекетаралық және арнайы тасымалдарды қамтамасыз ету үшін “Қазақстан темір
Оңтайлы паркке кірмеген вагондар және локомотивтер паркі «Көліктік сервис
«Қазкөліксервис» АҚ акцияларының 74% сату «Каскоркөліксервис» АҚ акцияларының 25,5
“Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ тиесілі «Кеденкөліксервис» АҚ акциялары
2006 жылдың соңында темір жол көлігінің құрылымы мынадай болады:
9.Сызба Қайта құрылымдаудан кейінгі темір жол көлігің
“Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ ұсынатын магистралдық теміржол
Жалпы экономикалық тиімділікті арттыруға бағдарланған жолаушылар тасымалын реформалаудың міндеттері:
жолаушылар тасымалын жүк тасымалынан қаржылық және ұйымдық бөлу;
қаржы ағындарының толық айқындылығына қол жеткізу, шығындарды қысқарту және
жолаушылар тасымалында бәсекелестікті енгізуден тұрады.
Жолаушылар тасымалы қызметін функционалдық белгілері бойынша екі блокқа бөлуге
Негізгі қызмет – жолаушылар тасымалы, багаж тасымалы;
Қамтамасыз ету және сервистік қызметті – жолаушылар вагондарын жөндеу
3.2 Темір жол көлігін мемлекеттік басқарудың экономикалық-әкімшілік
Көлік саясаты саланың күрделенген ішкі ұйымдастырылуына және темір жол
“Қазақстан темір жолы” ұлттық компаниясы” жабық акционерлік қоғамына қатысы
Темір жол көлігінде тереңдетілген реформаларды жүзеге асыру уәкілетті мемлекеттік
Тек сло орган темір жол көлігі саласындағы мемлекетаралық келісімдер
Уәкілетті орган Темір жол көлігінің орталвқ кеңесінде (ТКОК) және
Тасымалдауға арналған тарифті мемлекеттік реттеуді өзгерту қажеттілігі пісіп жетілді.
Магистральдық темір жол желісінің қызметтерін пайдаланғаны үшін тасымалдаушылар енгізген
«Табиғи монополиялар туралы» Қазақстан Республикасының заңына сәикес локомотивтік тартым
Осылайша, темір жол көлігінде бірнеше тасымалдаушылардың тең құқықты қызмет
1994-2003 жылдар аралығында темір жол саласының қызметінде 50-ден астам
Қолданыстағы заңнамада жүргізіліп жатқан темір жол саласын қайта құрылымдау,
Темір жол көлігін қайта құрылымдау процесін көрсететін мынадай нормативтік
Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсанындағы Азаматтық кодексі
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 1шілдедегі Азаматтық кодексі (Ерекше бөлім);
«Қазақстан Республикасының көлік туралы» Қазақстан Республикасының 1994 жылғы
«Темір жол көлігі туралы» Қазақстан Республикасының 2001жылғы 8 желтоқсанындағы
«Табиғи монополиялар туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 9 шілдедегі
«Акционерлік қоғамдар туралы» Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 13
Бүгінгі күні темір жол көлігі саласындағы қолданыстағы заңнамада кездесетін
Осы заң жобасын қабылдау:
Бәсекелестіктің дамуын, көлік нарығының барлық субъектілерінің темір жол көлігінң
Магистральдық темір жол желісінің бірыңғай мүліктік кешенін сақтауды;
Ұлттық нарық субъектілерінің экономикалық мүдделерін қорғауды;
Ұлттық темір жол компаниясы мен Ұлттық темір жол тасымалдаушысының
Қолданыстағы Заңда жолаушы тасымалдарын республикалық бюджеттен субсидиялау көзделмеген. Осыған
Сонымен қатар, «Темір жол көліігі туралы» Қазақстан Республикасы Заңына
Қазақстан Республикасының темір жол көлігің қайта құрылымдауда көзделген іс-шаралар
10- кесте 2004-2006 жылдарға жолаушы тасымалдарын субсидиялауға жіберлетін
Кезең Сома Ескерту
2004 жыл 19,9 млрд. теңге “ҚТЖ”ҰК”ЖАҚ меншікті қаражаттары
2005 жыл 19,9 млрд. теңге Республикалық бюджеттен
1,25 млрд. теңге Жергілікті бюджеттерден
2006 жыл 21,3 млрд. теңге Республикалық бюджеттен
1,3 млрд. теңге Жергілікті бюджеттерден
Темір жол көлігін қайта құрылымдау мынадай оң қорытындыларға жеткізеді:
- қамтамасыз етуші сектор ұйымдарының, вагон және локомотив шаруашылықтарының
- жүк, контейнерлік және жолаушылар тасымалдарының тиімділігі мен сапасын
- қамтамасыз етуші қызметте бәсекестік ортаны
- темір жол көлік қызметтері
- темір жол көлігіндегі тарифтік саясатты
- жеке кәсіпкерлік қызмет пен капиталдың
- тасымалдау қызметімен байланысты емес
- тасымалдау қызметіндегі бәсекелестікті дамыту;
- тасымалдаушылар қызметінің бағасын нарықтық негізде
- жеке вагон паркінің магистралдық
- Еуропа мен Азия арасындағы транзиттік
Қайта құрылымдау бағдарламасын енгізуден, бағалау
Сонымен қатар, темір жол көлігінің
Қайта құрылымдаудың ұсынылып отырған жолы
11- кесте “Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ бойынша 2004-2006
Көрсеткіштер Өшем бірлігі 2004 жылға 2005 жылға 2006 жылға
Жүк айналымы Млн.т.-км 152754 156075 160300
Экспорт Млн.т.-км 61620 62138 62660
Импорт Млн.т.-км 9570 10126 10715
Жолаушы айнамалы Млн. жол.-км 10384 11384 11400
Табыстар Млн.теңге 208361 234270 259442
Шығындар, оның ішінде: Млн.теңге 195346 214625 238026
“ҚТЖ”ҰК” ЖАҚ шығындары Млн.теңге 106659 117185 129962
“Қазтеміржолкөлік” АҚ шығындары Млн.теңге 23637 25970 28801
“Локомотив”АҚ шығындары Млн.теңге 65050 71470 79263
Сатылған өнімнің (тауарлар, жұмыстар, қызметтер) өзіндік құны Млн.теңге 177010
Қорытынды
Сыртқы сауданың өсуі, транспорттық құраушыны қайта бағалауды және жақын
Қазіргі жағдайда мемлекетке келесіге негіздейтіе темір көлігі
түрлі иеліктегі темір жолдың барлық түрлері
оның экономикалық мағынасында темір жолдың әлеуметтік ролі артықшылығын
басқа салалар қарқынымен салыстыру бойынша (озып келе жатқан) темір
Құрылымдық қайта құрумен темір жол көлігі саласында тарифтік және
Тасымалдауды арзандатуға бағытталған транспорттық мәселелердің шешілімінсіз, темір жол
Республиканың транзитті потенциялын жүзеге асыру тиімділігі үшін негізгі қауіп,
Биыл 2004 жылы Қазақстан темір
Көзделіп отырған жолаушылар вагон паркін жаңарту сервистің және жолаушылардың
Мұның өзінде саланың корпоративтік мүддесі өзіміздің арзан қара металлургия
Сөйтіп, елдің 2030 жылға дейінгі дамуының ұзақ мерзімді стратегиясын
Темір жол саласы қаншалықты ауқымды болғанмен, оның соншалықты қиындықтары
Қорытындылай айтқанда, еліміздегі ең ауқымды шаруашылықтарының қатарынан саналатын, экономиканың
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
I. Заңнамалық және құқықтық актілер.
1. Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсанындағы Азаматтық кодексі
2. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 1шілдедегі Азаматтық кодексі
3. “Қазақстан Республикасының көлік туралы” Қазақстан Республикасының 1994 жылғы
4. “Темір жол көлігі туралы” Қазақстан Республикасының 2001жылғы 8
5. “Табиғи монополиялар туралы” Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 9
6. “Акционерлік қоғам туралы” Қазақстан Республикасының 2003жылғы 13
II. Арнайы басылымдар
7. Қазақстан Республикасының теміржол көлігін қайта құрылымдаудың 2004-2006 жылдарға
8. Қазақстан Республикасының теміржол көлігін қайта құрылымдаудың 2001-2005
9. “Қазақстан темір жолы” республикалық мемлекеттік кәсіпорынның 2001-2004 жылдарға
10. Темір жол көлігінің 2014 жылға инвестициялық бағдарламасы.
11. Отчет ЗАО НИИ ТК по проекту ТАСИС
12. Отчет ЗАО НИИ ТК по проекту Освоение перевозок
ІІІ. Оқу методикалық және ғылыми әдебиеттер
13. Е.Д Атамкулов, К.К.Жангаенин “Железнодорожный транспорт Казакстана” Реструктуризация и
14. А.Омаров “Қазақстан темір жолдарының тарихы” Алматы: “Бауыр және
15. Пивень К.Д “История развития транспорта и коммуникации
16.Е.Ж.Калиев “Вековая деятельность железнодорожного транспорта Казакстана” Алматы: РГП “Қазақстан
17. А.Омаров “Дорога дружбы и сотрудничество”
Алматы 1996
18. Б.Жармақов “Стальная магистраль республики”
19.Қазақстан темір жолы № 1,2,3,4,5. 2004ж.
20.Железнодорожный транспорт № 4. 2004г.
ҚОСЫМША 1
Темір жол кӨлігіндегі жүк айналымы
Облыстар 2003ж есеп 2004ж бағалау БОЛЖАМ
пайызбен (%) 2007ж 2004ж
пайызбен (%)
2005ж 2006ж 2007 ж
Қазақстан Республикасы барлығы 147672 152754 156075
Ақмола 27904 28958 29540 30339 32160 102,0 111,1
Ақтөбе 15067 15408 15834 16262 17238 102,8 111,9
Алматы 10593 11377 11410 11719 12422 100,3 109,2
Атырау 10645 11200 11347 11654 12354 101,3 110,3
Шығыс Қазақстан 8415 8900 8994 9237 9791 101,1
Жамбыл 15128 15218 15769 16196 17167 103,6 112,8
Батыс Қазақстан*
Қарағанды 20055 20579 21111 21683 22984 102,6 111,7
Қостанай 9183 9567 9740 10004 10604 101,8 110,8
Қызылорда 11112 11493 11744 12061 12785 102,2 111,2
Маңғыстау*
Павлодар 14576 14994 15363 15779 16725 102,5 111,5
Солтүстік Қазақстан*
Оңтүстік Қазақстан 4994 5060 5224 5366 5687 103,2
Астана қаласы*
Алматы қаласы*
Ескерту: *Батыс Қазақстан облысының
** Маңғыстау облысының жүк (жолаушы) айналымы
*** Солтүстік Қазақстан облысының жүк
ҚОСЫМША 2
Темір жол кӨлігіндегі ЖОЛАУШЫ айналымы
Облыстар 2003ж есеп 2004ж бағалау БОЛЖАМ
пайызбен (%) 2007ж 2004ж
пайызбен (%)
2005ж 2006ж 2007 ж
Қазақстан Республикасы барлығы 10686 10666 11380
Ақмола 1235 1233 1315 1317 1320 106,7 107,1
Ақтөбе 1495 1492 1592 1595 1597 106,7 107,0
Алматы 1039 1037 1106 1108 1110 106,7 107,0
Атырау 933 932 994 996 997 106,7 107,0
Шығыс Қазақстан 589 588 628 629 630 106,8
Жамбыл 1959 1955 2086 2090 2093 106,7 107,1
Батыс Қазақстан*
Қарағанды 1293 1291 1377 1380 1382 106,7 107,0
Қостанай 291 290 310 310 311 106,9 107,2
Қызылорда 1203 1201 1282 1284 1286 106,7 107,1
Маңғыстау**
Павлодар 205 205 219 219 220 106,8 107,3
Солтүстік Қазақстан***
Оңтүстік Қазақстан 443 443 472 473 474 106,5
Астана қаласы****
Алматы қаласы*****
Ескерту: *Батыс Қазақстан облысының
**** Астана қаласы жолаушы (жүк) айналымы
***** Алматы қаласы жолаушы (жүк) айналымы Алматы облысына жатқызылады.
28
“Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ
ТАРИФ
Шарттық бағалар
“Вагонжөндеу” ЖАҚ
“Локомотивжөндеу ” ЖАҚ
“Қазкөліксервис” ЖАҚ
“Теміржолмашина жөндеу” ЖАҚ
“Теміржолжылусужабдықтау” ЖАҚ
Вагондар
Қызметтерді сату
Жылжы-малы құрам ЖАҚ
Жолаушы вагондар
Қызметтерді сату
Жолау-шылар тасыма-лы ЖАҚ
Вагондар
Қызметтерді сату
Опера-торлар
Блок схема рыногы
жол жөндеу
локомотивтерді жөндеу
технологиялық емес байланыс
құрылыс
жүктерді күзету
вагондарды жөндеу
Реттелетін тариф
Құзіретті орган
Жүк жөнелтушілер
Уәкілетті орган
Жолаушылар
“Инфрақұрылым” ЖАҚ
“Локомотив” ЖАҚ
300
100
1 тонна - км құны теңгемен
0,300
0,500
0,700
0,900
1100
1300
“Қазкөліксервис” ЖАҚ
“Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ
“Локомотив” ЕМК
“Инфрақұрылым” ЕМК
Теміржолмашинажөндеу” ЕМК
“Жылжымалы құрам “ ЕМК
“Локомотивжөндеу” ЕМК
“Вагонжөндеу” ЕМК
“Теміржолсужабдықтау” ЕМК
Технологиялық емес байланыс
Құрылыс
Жүктерді күзету
Вагондарды жөндеу
Бәсекелес сервис рыногы
Жалпы күрделі жөндеу
Еншілес мемлекеттік кәсіпорындар
Қамтамасыз етуші қызмет
Функцияналдық департаметтер мен басқармалар
Локомотив шаруашылығы департаменті
Жолаушылар тасымалы ЕМК
Жүк тасымалдары департаменті
Инфрақұрылым департаменті
Негізгі қызмет
Ерікті қол жеткізу тарифі
Локомотивтер
Вагондар
Қозғалысты басқару
3. Темір жол компаниясы
Локомотивтер
Вагондар
Қозғалысты басқару
2. Темір жол компаниясы
Инфрақұрылым
Локомотивтер
Вагондар
Қозғалысты басқару
1. Темір жол компаниясы
Нарықтық бағалар
Клиенттер
Қозғалысты басқару
Вагондар
Локомотивтер
Инфрақұрылым
Келісу бойынша қол жеткізу
2. Темір жол компаниясы
Қозғалысты басқару
Локомотивтер
Нарықтық бағалар
Клиентттер
Инфрақұрылым
Вагондар
1. Темір жол компаниясы
Вагондар
Қозғалысты басқару
Локомотивтер
Шекаралас елдердің теміржол компаниялары
Вагондар
Қозғалысты басқару
ИНФРАҚҰРЫЛЫМ
Ерікті қол жеткізу тарифі
Локомотивтер
Темір жол компаниялары
Нарықтық бағалар
Клиенттер
Көлік және коммуникация министрлігі
«Кеденкөліксервис» АҚ акцияларының
«ҚТЖ»ҰК» ЖАҚ орталық кеңсе табиғи монополия
«Вагонжөндеу» АҚ филиалдары негізінде құрылған ЖШСтар мен АҚ тар
«Локомотив жөндеу»АҚ филиалдарының негізінде құралған ЖШСтер
«Теміржолмашжөндеу»АҚ филиалдары негізінде құрылған ЖШСтер мен АҚ тар
«Әскерилендірілген темір жол күзеті» АҚ
ЖЕКЕ МЕНШІК ИЕЛЕРІ
«Қазкөліксервис» АҚ акцияларының
«Жолжөндеу»АҚ
«Жолжөндеуші»АҚ
«Теміржолжөндеу»АҚ
Магистрал-дық желі дирекциясы
Тасымал-дау дирекциясы
«Локомотив»АҚ
«Қазкөліксервис» АҚ акциялардың 26%
«Казкөліксервис» АҚ акциялардың 25,5%
«Қазтеміржолкөлік» АҚ
«Алматы вагон жөндеу зауыты»АҚ
«Қазтелеком» АҚ
«Теміржолсу-мен-абдықтау» АҚ
«Жолаушылар тасымалы»ААҚ
«Жолаушылар лизингтік вагон компаниясыАҚ вагондар
«Багаж тасымалдары» АҚ багаж кассалары және багажды қабылдаудың агенттік
«Вокзалсервис» АҚ кластан тыс вокзалдар (Алматы1-2, Астана, Қарағанды, Ақтөбе
«Локомотивтік сервис орталығы» АҚ (ЛТБП демалыс үйлері)
«Кеденкөліксервис» АҚ акциялардың 33%
Жергілікті билік органдары
«Теміржолжылу» АҚ
«Теміржолсу»АҚ
«Теміржолэнерго»АҚ
29
“Қаламаңындық тасымалдар”
Вокзал МҚК (1,2,3,4,5классвокзалдар)
2000 жыдар
2003
2002
2001
80
90
100
110
120
130
140
150
160
«Көліктік сервис орталығы» АҚ
Комитет төрағасы
Төрағаның орынбасары
Төрағаның орынбасары
Экономикалық және тарифтік саясат басқармасы
Темір жол көлігінің қызметін реттеу
Экономикалық талдау, болжау және бюджеттік бағдарламалар бөлімі
Жолаушылар тасымалын реттеу бөлімі (4 адам)
Темір жол көлігі қызмет көрсетулерінің баға
Қызмет көрсетулер рыногын қалыптастыру бөлімі (5
Кәсіпорындар қызметін мемлекеттік реттеу бөлімі
Құқықтық қамтамасыз ету, нормативтер және стандарттар бөлімі
Темір жол көлігіндегі мемлкеттік саясат бөлімі
Инфрақұрылымды дамыту бөлімі
Темір жол көлігін дамыту басқармасы
Нормативтер және стандарттар басқармасы
Уәкілетті орган
Жолаушылар
Жүк жөнелтушілер
Реттелетін тариф
Реттелетін тариф
Шартты бағалар
Жекеменшік оператор
Жеңілдік тариф
“Жолаушылар тасымалы” ЖАҚ
500
700
900
1000
1500
2000
25000
1200
Пайыз
■
■
■
■
●
●
●
жылдар
● - Жүк тарифтерінің
■ - Өнеркәсіп бағалары индексі
2004
2005
2006
2007
2008
2009+
2010
2011
2012
2013
2014
жылдар
млн. АҚШ доллар
Тасымалдар қашықтығы
Темір жол көлігінің дамуын мемлекеттік реттеудің теориялық-методологиялық негіздері
Халықаралық әуе тасымалдарын ұйымдастыру
Қазақстан Республикасы темір жол көлігнің экономикалық жағдайын бағалау
Халықаралық теңіз тасымалы
Көлік қызметіндегі негізгі сервис элементтерін зерттей отырып, қызмет сапасының деңгейін, оны басқару мәселелерін анықтау нәтижесінде қызмет сапасын жетілдіру жолдары
Қазақстандағы темір жолдың даму тарихы
Темір жол көлігін мемлекеттік басқарудың экономикалык-әкімшілік механизмдері
Қазақстанның көлік инфрақұрылымының қазіргі жағдай
ҚР теміржолының дамуы
Теміржол көлігінің қазақстандағы экономикалық рөлі