Нарықтық қарынастарда несиелік жүйесінің принциптері
ЖОСПАР.
Кіріспе..........................................................................................................................5
I. тарау
1.1 Несие жүйесінің ұғымы және
1.2 Нарықтық несие қатынасы..................................................................................8
II. тарау
2.1Нарықтық қарынастарда несиелік жүйесінің принциптері..............................17
III. тарау
3.1 Нарықтық қатынастарда әлемдік несие жүйесінің дамуының қазіргі
Қорытынды..........................................................................................................32
Әдебиеттер............................................................................................................34
Кіріспе.
Нарықтық экономикада несие-банк жүйесі маңызды роль атқарады. Ол
Өндіріске қатысты алғанда, екінші кезекте саналатын несие жүйесі
Несие жүйесінің ролі мен маңызы келесідей бірқатар көрсеткіштермен
АҚШ несиелік қатынастардың даму дәрежесі бойынша, шаруашылықтың өндірістік
Американдық шаруашылықта пайдаланылатын ақшалай капиталдың орта есеппен 3/4
Ақша нарығында несиелер бойынша базалық мөлшерле- АҚШ-та қолданылатындай
Банк ресурстарын — өз капиталы және клиенттер салымы
1. Несие жүйесінің ұғымы және оның құрылымы.
Несие жүйесінің өз қызметтерін орындауы барысында несиелік қатынастар
Бірақ, несиелік қатынастар мазмұны тек қана ақшалай капиталды
Несие жүйесінің елдегі ақша айналымын реттеудегі, заңды және
Несиелік қатынастар екі жақты сипатқа ие және шаруашылық
Екі жақты қатынас: шаруашылық ұйымдары мен несие жүйесі,
Жоғарыда түсіндіргеніміздей, несиелік қатынас негізінен ақшалай формада несие
Несие екі формада болады: тауарлық және ақшалай. Тауар
1.2 Нарықтық несие қатынасы.
Несиелік қатынастар мен несие формаларының және несиелік мекемелердің
Ал несие жүйесі тар мағанасында - бұл несиелік
Басқаша айтқанда, несие жүйесі банктік және басқа да
Экономиканың әрбір экономикалық-тарихи даму кезеңіне несие-ақшалай қызмет көрсетудегі
Бірлескен несие жүйесінің күрделі, көп буынды құрылымы болады.
Орталық (эмиссиялық) банк;
коммерциялық банктер;
мамандандырылған несиелік мекемелер: (сақтандыру, жи-
нақтық, ипотекалық, сенімгерлік (трастовый) және т.б.).
Функционалдық мамандануына, шаруашылық буындарға несие-қаржылық қызмет көрсету
Орталық банк - бірінші деңгейдегі мемлекеттік банк сондай-ақ
Банктік мекемелерге қатысты Орталық банк тікелей әрекет ету
Коммерциялық банктер қарыз капиталы нарығының әр түрлі секторларында
Олар үкіметтің, іскерлер мен миллиондаған жеке тұлғалардың салымдарын
Мамандандырылған несие мекемелері (оларды пара-банктік деп атайды) нарық
Парабанктік мекемелер көбінесе белгілі бір клиенттер типіне немесе
Мұндай мекемелер екі жақты бағыныштылықта болады: бір жағынан,
Шаруашылық жүргізудің нарықтық жағдайында несиенің негізгі формасына банк
Несие берушіге өзінің уақытша бос қаражатын белгілі бір
Қарыз алушы - қаражатты (ссуданы) пайдалану үшін алатын
Коммерциялық банк өз клиенттеріне әр қилы белгілері бойынша
Ең алдымен қарыз алушылардың негізгі тобы бойынша жіктеуге
Тағайындалуы (бағытпы) бойынша несиені былайша жіктеуге болады:
тұтыну несиесі;
өнеркәсіп несиесі;
сауда несиесі;
ауыл шаруашылығы несиесі;
инвестициялық несие;
бюджеттік несие.
Шаруашылықтың барлық саласындағы кәсіпорындарға берілетін банк несиесін жұмыс
Пайдаланылу мерзімі бойынша мынадай несиелер бар:
талап етілмелі;
мерзімді.
Соңғысы өз кезегінде мыналарға бөлінеді:
қысқа мерзімді (1 жылға дейін);
орта мерзімді (1 жылдан 3 жылға дейін);
ұзақ мерзімді (3 жылдан көп).
Әдетге, айналым қорын қалыптастыратын несие қысқа мерзімді болып
Мөлшері бойынша несиелер - ірі, орташа және ұсақ,
Берілу тәсілі бойынша банк ссудасын өтемақы ссудасы және
Өтелетін әдісіне қарай мерзімі ұзартылған (бөліктеп, біртін-деп төленетін)
Кәсіпорындардың және өзге де ұйымдық-құқықтық құрылымдардың өндірістік және
Несие принциптері - несиенің қайтарылу мерзімділігі, саралануы, қамтамасыз
Осы заманғы коммерциялық банктер несие ақысын белгілегенде ескеретін
- коммерциялық банктердің ҚР ¥Б-ға беретін ссуда бой-
ынша проценттің базалық мөлшерлемесі;
- банкаралық несие бойынша орташа процент мөлшерлемесі, яғни,
банктің әр түрлі депозит шоты бойынша өз клиентіне
несие ресурстарының құрылымы (тартылған қаражаттың үлесі неғүрлым жоғары
шаруашылық жүргізушілердің несие сұранысы (сұраныс неғұрлым жоғары болса,
несие сұралатын мерзім және несие
елдегі ақша айналысының тұрақтылығы (инфляция қарқыны неғұрлым жоғары
Банк несиесінің барлық принциптерін іс-тәжірибеде қолдану жалпы мемлекеттік
Несие саласындағы қатынас белгілі бір жүйе бойынша құрылады.
Несие процесінің ұйымдастырылуын анықтайтын жэне оны несие принциптеріне
несиеленетін операцияға қарыз алушының өз қаражаттарның қатысу деңгейі
несиенің мақсатты тағайындауы: несиелеудің
ссудалық берешектерді реттеудің тәсілдері;
ссудалық қаражаттың мақсатты әрі тиімді пайдаланылуына және олардың
Несие принциптеріне сәйкес несиені берудің тәсілін және өтеудің
Жаңа коммерциялық құрылымдарға, яғни өзге меншік формасының субъектілеріне
Банк іс-тәжірибесінде несиелеудің екі әдісі пайдаланылады Бірінші әдістің
Екінші әдісте ссуда банктің қарыз алушы үшін бұрын
Несие берудің мұндай формасы ашық несие желісі деп
Жаңғыртылмалы және жаңғыртылмайтын несие желілері бөліп көрсетіледі. Жаңғыртылмайтын
Жаңғыртылмалы несие желісінің әдісі ірілендірілген объекті айналымы бойынша
Несиелеу әдісі ссуданы беруде және өтеуде пайдаланылатын ссудалық
Арнайы ссуда шоты, әдетте, төлем айналымының көп
Бүгінгі таңда тауар қорының айналымы бойынша арнацы ссуда
Кәсіпорынға бір ғана арнайы ссуда шоты ашылуы мүмкін,
Жай ссуда шоты банк іс-тәжірибесінде көбінесе бір жолғы
Егер бір мезгілде бірнеше объектіні несиелегісі келсе, кәсіпорынға
Алайда, төлем сипатындағы несиені берудің жай ссуда бұрын
Төлем қабілеті жоғары және несиені өтей алатын бірінші
2.Нарықтық қарынастарда несиелік жүйенсінің принциптері
Несиелік жүиенің ұйымдастырылуы мен жұмыс істеу негізінде белгілі
Банк ісіне мемлекетгік монополия ұғымы мемлекеттің банктердің құрылуы
Нарықтық экономика ерекшеліктері банктік емес мекемелермен үйлестіре отырып
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі (бұдан әрі Ұлттық банк)
Банк ісінің әлемдік тәжірибесі көрсетіп отырғандай, барлық елдердегі
сиясын жүзеге асыруына
Мемлекет, экономикаға жетекшілік жасай отырып, ¥лттық банк арқылы
Несие жүйесін құрудың маңызды принципі - несиелік мекемелер
Бүгінгі танда Қазақстан аумағында шамамен 77 банк және
Бүкіл ақша айналымының несие жүйесінде жинақталуы -несиелік ресурстарды
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі - Қазақстан Республикасының валютасын
"Валюталық реттеу" түсінігіне нормативті актілерді жасап шығару, ақпарат
Бұл принцип - ел тәуелсіздігін сақтау шарттарының бірі,
Орталық банктің автономиясы егемен елдер зандарымен бекітілген. Банктер
Ұлттық банк тек Қазақстан Республикасьі Президентіне ғана есеп
Кей жағдайда бұл Республиканың ұзақ мерзімді міндеттерінің қорғаушысы
Орталық банк елдегі ақша-несие саясатының жүргізілуіне толық жауап
Ұлыбритания мен Францияда орталық банктердің капиталы мемлекет иелігінде,
Орталық банктердің автономиясы Батыс Германияда, АҚШ-та заң жүзінде
АҚШ-тың несие жүйесінің жоғары органы болып табылатын -
Біздің еліміз бен шет елдердегі несие жүйесінің автономдылығының
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің біршама тәуелсіздігінің негізгі жағдайы
Президенттің "Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі туралы" заң күші
а) Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігіне заем алушының кепілдендірілген
ә) осы шоттар бойынша үкімет жәрдемімен ашылған Қазақстанның
Осылайша Үкімет, Үлттық банктің басқа да клиенттері тәрізді
Үкімет әрбір несие бойынша нарықтық пайыздық мөшерлемелері бар
АҚШ, Жапония, Англия, Канада және басқа елдерде іс
Нарықтық қатынастарды құрудың қазіргі уақыттағы сатысының өзгешелігі банктердің
Екінші жағынан, банктік мекемелер жүргізетін пайыздық саясаттық ерекшеліктері
Қарыз пайыздық мөлшерлемесі мазмұнының жалпы сыз-басы келесі түрде
Үстемелер (кеміту) шамасына әсер ететін негізгі факторларға мыналар
қарызды ұсыну мерзімі, қосымыа иссжелік ресурстарға дегең қол
Пайыздық мөдшерлеменің қолдану сферасына және оньщ деңгейін ретгеу
Ресми пайыздық мөлшерлемені басқа да банктерге, бірщ-ші кезекте
Қазіргі уақытта банкаралық мәліметтердің дамуына байланысты коммерциялық банктер
3. Нарықтық қатынастарда әлемдік несие жүйесінің дамуының
Бүгінгі таңдағы несие жүйесі соңғы жылдары біршама өзгеріске
Ірі әмбебап банк өз клиенттері үшін депозиттік шоттарды
Несиелік мекемелердің әмбебаптануы екі бағыт бойынша көрінеді. Біріншісі
Екіншісі - банктік нарықтарда банктік емес мекемелердің (сақтандыру,
Соңғы жылдары банктер мен басқа арнайы қаржы-несие мекемелері
Бұрын коммерциялық банктер халық жинақтарын тартудағы депозиттер бойынша
Ірі банктік мекемелерге ортақ әмбебаптану тенденциясы олардың мамандануын
Өзгерген экономика жағдайларына сәйкес банктік қызметтің өзінің, дәстүрлі
Банктік қызметті бейреттеу активтік те, пассивтік те операцияларға
Несиелеу объектілерін ірілендіру жүзеге асады. Коммерциялық банктер өз
Банктер басшылығы өз активтерінің сапасына, жаңа несиелерді беруге,
Үзақ мерзімді несиелеу де даму үстінде. Коммерциялық банктердің
Нәтижесінде тартылған қаражаттар құрылымы күрт өзгерді: егер 1950
Банктердің пассивтік операцияларының инновациясы сонымен бірге қосымша ақша
Банктік операциялардың дамуында ерекше рольді ақпарат пен коммуникацияның
Банк жүйесі дамуындағы маңызды құбылыс ретіндегі несиелік мекемелердің
Сондықтан кейінгі кезең нарықтық қатынастары дамыған елдер экономикасындағы
Біз тек дамыған нарықты экономикалы елдердегі қазіргі несие
Қазақстан Республикасында несие жетімсіздігі құбылысының дамуы, әсіресе, 1994
Ақыр соңында, мемлекеттік қазыналық міндеттемелер (МҚМ) бойынша пайыздық
Т = (НК • ДБ/ДБ) • (365 •
мұнда:
Т - жылдық табыстылық, %; НҚ - МҚМ-нің
Акша қорынын ауыспалы пайналымы кезінде кәсіпорын, бірлестік, акционерлік
Әлеуметтік-бағытталған аралас нарықтық экономикада қарыз нарығы қалыптасады. Ол
Карыз нарығы - қаржы нарығыіың бір бөлігі. Ұдайы
Банк ұсынатын несиелер — қысқа мерзімді, орта мерзімді,
Ұзақ мерзімді несие он жылға және одан да
Несиенің бірнеше түрлері бар: а) банктік, ә) чектік,
Несие өзінің қызметін банк арқылы жүргізеді. Экономикалық көзқарас
Банк жүйесіне әлемдік тәжірибе көрсеткендей ұлттық банк, басқада
Коммерциялық банктер кәсіпорын мен компаниялар тұрғындардың бір бөлігін
ә) Коммерциялык банктер жеке және занды тұлғаларға түрлі
Ұлттық банк ресурстарды тарту жағынан коммерциялық банкпен бәсекелесе
Коммерциялык банктің классикалық қызметі вексельдік айналымға негізделген. ТМД
Банк мекемесінің басты табыс көзі болып берген қарыздың
Банкке табыс әкелетін операцияны- активті (қарқынды); ал ақша
Активті (қарқынды) операциялар: вексельді, тауар ішіндегі қорлық (қаржылық)
Осы операциялардың бастысы - вексель есебі мен вексет
Вексель иесіне онда көрсетіп ақша сомасынан есептегі ди
Банктің корлық операциялық бағалы қағаздар-акция, облигация арқылы жүзеге
Соңғы 10-15 жылда банк қызметінде операцияның жаңа түрлері
Лизинг (ағылшын сөзі) мүліктерді (машина, ірі құрал-жабдықтар т.б.)
Каржы лизингтік контрактсына - арендаға беруші күрдел каржысының
Оперативтік лизингке (қаржы лизингіне енбеген) содан казіргі аренданың
Қорытынды.
1. Несиелік қатынастар қайтарымдылық, мерзімдік және төлемдік шарттарымен
Несие жүйесі кең мағынада - бұл несиелік қатынастар,
Несиелік жүйенің маңызды элементтері: Орталық банк, коммерциялық банктер
Банктік қызмет - бұл Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің
Банк - Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің лицензиясы бойынша
Тарихи даму барысында сегменттелген және әмбебап банктік құрылымдар
Эмиссиялық банк - бұл Қазақстан Республикасы ¥лттық банк,
Функционалды жағынан маманданған банктерге: инвестициялық, ипотекалық, жинақ және
Банктік емес несие-қаржылық мекемелерге: олардың көрсететін қызметтері
ломбарттар, т.б. жатады.
Несие жүйесін құрудың негізгі принциптері: елдегі банк
ісін ұйымдастыруға мемлекеттік монополия, елдегі ақша-несие саясатының бірлігі,
Қазіргі әлемдік несие жүйесі біршама
Соңғы кезде әртүрлі банктер белсенді лизинг ролін артыру.
факторинг - қаржы коммерциялық қызметтің бір түрі. Сондай-ақ
Кейіндеу сатып алушылардан қарызды факторингтік қызметті көрсеткен ұйым
Әдебиеттер.
1..Банковское дело. Учебник. / Под ред. Сейткасымова Г.С.—
Алматы: Қаржы-қаражат, 1998
2..Банковское дело / Под ред. Сейткасымова Г.С. —
3.Банковское дело / Под ред. Лаврушина О.И. —
4.Банки и банковские операции в России / Под
5.Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. —
6.Банковское дело: стратегическое руководство / Под ред.
Платонова В., Хиггниса М. — М.: Консалтбанкир, 1998.
7.Банки и банковские операции / Под ред. Жукова
8.Екінші деңгейдегі банктердің несиелік саясаты.-Аль-Пари,2004,N6.
9.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03.
10.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының
№ 213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктерге арнал-
ған пруденциялық нормативтер туралы» ереже.
11..«ҚР Ұлттық банкі туралы» ҚР заңы. 30.03. 1995.
12.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.
30.03. 1995.
13.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының
№ 213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктерге арнал-
ған лруденциялық нормативтер туралы» ереже.
14.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N6.
15.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N6.
26
Нарықтық қарынастарда несиелік жүйесінің принциптері
Ақша саясаты
Несие мәні және қажеттілігі
Несиелік механизмнің экономикалық мағынасы
Несиелік мекемелердің түрлері
Несие жүйесі. Әлемдегі банктік несие жүйесі дамуының қазіргі тенденциялары
Тұтыну несиесінің түрлері шарттары
Коммерциялық банктердегі несие саясатына талдау жүргізу (АҚ «БТА» банк тәжірибесінде)
Екінші деңгейдегі банктердің құқықтық жағдайы
Нарықтық экономика жағдайындағы банк қарыз капиталдарын басқару жүйесi