Коммерциялық кәсіпорындардың қаржысын ұйымдастырудың негіздері
Жоспар
Кіріспе 3
I бөлім. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы туралы түсінік
1.1 Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының мазмұны 5
1.2 Кәсіпорындардың, ұйымдардың және мекемелердің сыныптамасы 8
1.3. Негізгі ұйымдық-құқықтық нысандардың шаруашылық жүргізуші субъектілері қаржысының
II бөлім. Коммерциялық негізде жұмыс істейтін кәсіпорындардың
2.1. Коммерциялық кәсіпорындардың қаржысын ұйымдастырудың
2.2. Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы қорлары 24
2.3 Өндірістік капиталдар және кәсіпорындардың қызметінің қаржы нәтижелері
III бөлім. Коммерциялық кәсіпорындардың дамыту және ұйымдастыру 35
3.1 Коммерциялық кәсіпорындардың дамыту, жетілдіру жолдары 35
3.2 Коммерциялық кәсіпорындардың қаржысын ұйымдастырудың
Қорытынды 42
Қолданылған әдебиеттер 43
Кіріспе
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің экономикалық қызмет сферасындағы өндірістік қатынастардың
Коммерциялық кәсіпорындар мен ұйымдардын, қаржысы қаржы жүйесінің маңызды
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы тәжірибесінде кәсіпорындардың, жеке саланың
Осы уақытқа дейін Қазақстанда шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау
Негізгі мақсаты елдің бәсекеге қабілеттігін арттыру болып табылатын
Бүгінде шағын және орта кәсіпкерлік инновациялық экономикада өз
Алға қойылған міндеттерді іске асыру үшін Қазақстан Республикасының
I бөлім. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы туралы түсінік
1.1 Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының мазмұны
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы – бірыңғай қаржы жүйесінің
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің айтарлықтай бөлігі қоғамның тіршілігін қамтамасыз
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының болуы, жалпы мемлекеттің қаржысы
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы ақша нысанында ұлғаймалы ұдайы
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы өзіне қоғамдық-пайдалы қызметтің сан
Меншік нысандарының дамуы кәсіпорындардың жаңа тұрпаттарының: жекеше, кооперативтік,
Экономикалық реформалар барысында пайда болған мемлекеттік меншіктің республикалық,
Ұлттық шаруашылықтың әрбір саласы қаржысының бұл саланың техникалық-экономикалық
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы жалпы қаржылар сияқты бөлу
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының бөлгіштік функциясының ерекшелігі қаражаттардың
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы сонымен бірге бөлгіштік функция
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының бақылау функциясы кәсіпорын экономикасында
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы сферасындағы сан алуан қатынастар
Басқа әр түрлі кәсіпорындармен және ұйымдармен (олар: өнім
өзінің еңбек ұжымымен (бұл қатынастар еңбекке ақы төлеуді,
өз ішіндегі бөлімдермен (олардың арасында қаржы ресурстарын бөлу
мемлекетпен – бюджетке салықтар төлеу, бюджеттен қаржыландыру кезінде,
банктермен (қаржы қатынастарының бұл тобы банк кредиттерін алу,
сақтық органдармен – мүлікті, қызметкерлерді, коммерциялық және коммерциялық
жоғары ұйымдармен – ішкісалалық қайта бөлу шегінде (пайданы,
құрылтайшылармен (бұл қатынастар құрылтайшылардың жарғылық капиталды қалыптастыру үшін
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысына, бір жағынан, жалпы қаржылардың
қаржы қатынастарының көпқырлылығы, олардың нысандары мен мақсатты арналымының
өндірістік құралдардың міндетті болуы және оларды қалыптастырумен, көбейтумен
жоғары белсенділік, кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің барлық жағына әсер
шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы бүкіл қаржы жүйесінің айқындаушы
1.2 Кәсіпорындардың, ұйымдардың және мекемелердің сыныптамасы
Шаруашылық жүргізуші субъектілер – кәсіпорындар мен ұйымдар (фирмалар,
Айырудың ең жалпы белгісі кәсіпорындар мен ұйымдарды қызмет
сызба. Шаруашылық жүргізуші субъектілер сыныптамасы
Материалдық Материалдық емес
(өндірістік емес)
Тауарлар, жұмыстар Қызметтер
Коммерциялық
Коммерциялық емес
Мемлекеттік меншік
Жеке меншік
Қоғамдық ұйымдардың меншігі
Шетелдік субъектілердің меншігі
Аралас
Шаруашылық серіктестіктер Мемлекеттік Кооперативтік Қоғамдық ұйымдар Өндірістік емес
Шаруашылық жүргізу құқығындағы Жедел басқару құқығындағы
Толық серіктестік Жауапкершілігі бар серіктестіктер Акционерлік қоғам Қосымша
Бұл сферада жасалған өнімнің бір бөлігі оның салалары
Қоғамдық өндірістің екі сферасының аталған қағидалы айырмашылықтары бұл
Қаржы қатынастарының мазмұны мен шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық
Материалдық өндіріс сферасының кәсіпорындардың қаржысының өзгешелігі едәуір дәрежеде
Қаржының салалық ерекшеліктері өндірістің сипатымен, түрлі салалардың технологиясымен,
Сыныптаманың келесі ірі белгісі кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің қаржылық
Коммерциялық қызметтің мақсаты табыс алу болып табылады. Коммерциялық
Өндірістік емес сфера мекемелерінің едәуір бөлігі: мемлекеттік басқару,
Коммерциялық және коммерциялық емес қызмет болып межелену Қазақстан
Өз қызметінің негізгі мақсаты ретінде пайда келтіруді көздейтін
Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға мемлекеттік кәсіпорын,
Коммерциялық емес ұйым болып табылатын заңды тұлға мекеме,
Коммерциялық емес ұйым кәсіпкерлік қызметпен өзінің жарғылық мақсаттарына
Сыныптаудың бұл белгісіне қатысты қаржыны ұйымдастыру қызметті қамтамасыз
Шаруашылық жүргізуші субъектілерді сыныптаудың маңызды белгісі меншіктің белгілі
Ұйымдардың меншігі болады.
Мемлекеттік меншік республикалық және коммуналдық меншік болып ажыратылады.
Меншікгің аталған нысандарының ішінде шаруашылық жүргізудің ұйымдық-құқықтық нысандарының
1. Мемлекеттік меншікке негізделген мемлекеттік кәсіпорындар,
соның ішінде:
республикалық — Қазақстан Республикасының экономикалық және әлеуметтік дамуының
коммуналдық меншіктегі кәсіпорындар — тиісті аумақтың халқының әлеуметтік-экономикалық
Заңды түлғалардың жеке меншігіне негізделген кәсіпорындар:
әр түрлі тұрпаттағы шаруашылық серіктестіктері, соның ішінде
акционерлік қоғамдар, кооперативтік кәсіпорындар мен ұйымдар.
Қоғамдық бірлестіктердің меншігіне негізделген кәсіпорындар.
Құрылтайшылардың, соның ішінде шетелдік занды түлғалар мен азаматгардың
Азаматтардың меншігіне негізделген жеке меншікті кәсіпорындар.
Меншіктің жоғарыда келтірілген әр түрлі нысандарының
қатысуындағы аралас кәсіпорындар.
Меншіктің барлық нысандарының тендігі мен меншік субъектілерінің құқығын
Шаруашшық жүргізудің ұйымдық-құқықтық нысаны Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен
Кәсіпорындардың ұйымдық-құқықтық нысандары мен олардың мөлшерін ажырата білген
Жалпы меншіктің әр түрлі нысандары кәсіпорындарының қаржысы ортақ
Бұл ең алдымен жарғылық капиталды қалыптастыру көздеріне, табысты
Шаруашылық жүргізудің ұйымдық-құқықтық нысаны жарғылық капиталды жасаудың процесіндегі
Кәсіпорындардың ұйымдық-құқықтық нысандарын жіктеудің критерийлері мыналар болып табылады:
Экономиканы реформалау, нарықтық қатынастардың дамуы мемлекеттік, жекеше немесе
Кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің әр түрлі сыныптамалық сипаттамаларының сан
1.3. Негізгі ұйымдық-құқықтық нысандардың шаруашылық жүргізуші субъектілері қаржысының
Кәсіпорын экономиканың негізгі буыны ретінде меншік нысандары мен
Кәсіпорындарды ұйымдық-құқыктық нысандары бойынша межелеу олардың қаржысын ұйымдастырудағы
Меншік нысандарына қарай шаруашылық жүргізуші субъектілердің қорларын қалыптастырудың
Кәсіпорындар мен үйьшдардың мүлкін жалға бергенде айрықшалықты төлем
Өндірістің бастапқы қорларының қалыптасуына сәйкес шаруашылық қызметінің мынадай
Үлестік жарна негізінде жұмыс істейтін кәсіпорындардың — шаруашылық
.Қазақстан Республикасы Президентінің; "Шаруашылық серіктестіктері туралы" заң күші
толық серіктестік;
сенім серіктестігі;
жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
қосымша жауапкершілігі бар серіктестік;
акционерлік қоғам.
Толық серіктестіктің пайдасы мен залалдары қатысушылар арасында, егер
Акционерлік қоғамдар туралы Қазақстан Республикасының заңына сәйкес өзінің
Қаржы катынстарынын акционерлік қоғамға сәйкес белгілі бір ерекшеліктері
Акционерлік қоғамның баланстық таза табысы заңнамамен қарастырылған тәртіппен
Акционерлік қоғамның мынадай жағдайда жай акциялар бойынша дивидендтер
қоғамның жағымсыз меншікті капиталы кезінде;
егер қоғам төлеу қабілетсіздігі немесс дерменсіздігі нышан-
дарына жауап берсе.
Қоғам жарғыға сәйкес салықтарды төлегеннен кейін қызметтілер ішінде
Меншіктің акционерлік нысаны экономикалық жағынан дамыған елдерде тиімді
Нарық жағдайында акционерлік қоғамдардардың басқа ұйымдық-құқықтық нысаңдарға қарағанда
Экономикада едәуір орынды мемлтекеттік сектор алады. Бүл секторда
шаруашылық, жүргізу құқығына негізделген кәсіпорындар;
бұл құкық мүлікті мемлекеттен меншік иесі ретінде алған
осы мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету
заңнамада белгіленген шекте жүзеге асыратын мемлекеттік кәсіпорынның заттық
жедел басқару құқығына негізделген (қазыналык кәсіпорын)
кәсіпорындар. Бұл құқық қазыналық кәсіпорынның меншік
иесінен алған және өз қызметінің мақсатына, меншік иесінің
белгіленген шекте сол мүлікті иелену, пайдалану және оған
ету құқығын жүзеге асыратын заттық құқық болып табылады.
Мемлекеттік меншіктің түріне қарай кәсіпорындар:
республика меншігіндегі кәсіпорындар—республикалық
мемлекеттік кәсіпорындар;
коммуналдық меншіктегі кәсіпорындар—коммуналдық
мемлекеттік кәсіпорыпдар болып бөлінеді;
Басқа мемлекеттік кәсіпорын құрған мемлекеттік кәсіпорынмен еншілес мемлекеттік
Мемлекеттік кәсіпорын үшін мемлекеттің тапсырмасын орындау міндеті болып
1) мемлекеттің қорғаныс қабілетін материалдық жағынан қамтамасыз ету
экономиканың жеке меншік секторы қамтыған немесе
жеткіліксіз қамтылған коғамдық өндірістің сфералары мен салаларында бірінші
қызметтер көрсету);
мемлекеттік монополияға жатқызылған немесе мемлекеттің функциясы болып табылатын
асыру.
Кәсіпорынға қатысты уәкілді орган меншік иесінің және мемлекеттік
Меншік иесі кәсіпорыңды құру, оның қызметінің предметі мен
Меншік иесіне аударуға жататын пайданың үлесі уәкілді органның
Мемлекеттік кәсіпорындардың мүлкін негізгі құрал-жабдықтар мен айналым қаражаттары,
Шаруашшық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорын қызметтің сан алуан
Кәсіпорынның жарғылық капиталының мөлшері кәсіпорынға берілетін мүліктің жалпы
Кәсіпорын оның жарғысында көрсетілген мөлшерде резервтік капиталды қалыптастыруға
Кәсіпорын өңдіретін тауарлардың (атқарылатын жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) бағалары
Мемлекеттік тапсырысты орындау ессбіне кәсіпорын өндіретін және өткізетін
Кәсіпорын мемлекеттік тапсырыстан тыс өндіретін және өткізетін тауарлардың
Кәсіпорын өз қызметінен алған мсншікті табыстар есебінен ұсталады.
Кәсіпорын иесіне аударылуға тиіс пайданың үлесі жыл сайын
Жедел басқару қүқығындағы мемлекеттік мүлікке ие косіпорын қазыналық
Қазыналық кәсіпорындар заңнамада белгіленген тәртіппен:
төтенше және авариялық жағдайларда кен-құтқару және
өзге де арнаулы жұмыстарды орындау, еріген, су тасқынынан
басқа сұрапыл апаттардан қорғау;
заңнамада қаржыландырудың арнаулы тәртібі белгілснген
мемлекеттік автомобиль жолдарының және басқа инфрақүрылым
объсктілерінің жүйесін ұстау мен дамыту;
пошта байланысы мен телекоммуникация, жалпыреспубликалық және халықаралық байланыс
топографиялық-геодезиялық және картографиялық жұмыстар жүргізу;
денсаулық сақтау, табиғатты қорғау, білім беру, әлеуметтік
қоргау, ғылым және мәдениет сферасынша өндірістік-шаруашылық қызметті жүзеге
Қазыналық кәсіпорын өндіретін және өткізетін тауарлардың (атқаратын жүмыстардың,
Қазыналық кәсіпорынның сметадан тыс алған табыстары тиісті бюджетке
Еншілес кәсіпорын — өз мүлкінің есебінен басқа мсмлекеттік
Еншілес кәсіпорындар негізгі кәсіпорынды, соның ішіндс монополияға қарсы
Кәсіпкерлік қызметті жүргізудің тиімді ұйымдық-кұқықтық нысандарының бірі шетелдік
Қызметтің түрлі сипатындағы — өндірістік, сауда-саттық, сервистік бірлескен
Экономиканың кооперативтік секторы бірыңғай ұлттық шаруашылық кешені буындарының
Қазіргі кезде кооперация жүйесінде кооперативтердің екі негізгі түрпаты—
"Өндірістік кооператив туралы" заңда өндірістік кооператив азаматтардың бірлесксн
Өндірістік кооператив коммерциялық ұйым және заңды тұлға болып
Өндірістік кооператив мүмкін жарғы салымдары, оның қызметінен алынған
Өдірістік кооператив меншігіндегі мүлік коопсратив жарғысына сәйкес оның
Кооперативтің құрылтай құжаттарында несие берушілердің мүдделерінс кепілдік беретін
Кооператив жыл сайынғы пайдасынан аударымдар жасаудың есебінен резервтік
Өндірістік кооперативтің пайдасы жыл қорытындысы бойынша анықталады. Салықтар
Тұтыну кооперапшві сауда-саттық және тұрмыстық қызмст көрсету арқылы
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы шілденің 21-індегі заңына сәйкес
Занды тұлға да селолық тұтыну кооперативзіне мүше бола
Селолық тұтыну кооперативтері коммерциялық емес ұйымдар болып табылады
Селолық тұтыну кооперативтері сауда, дайындау, өткізу, өңдеу, қызмет
Пәтерлер иелерінің тұтыну кооперативтері — ПИК өзгеше ұйымдық
II бөлім. Коммерциялық негізде жұмыс істейтін кәсіпорындардың қаржысы
2.1. Коммерциялық кәсіпорындардың қаржысын ұйымдастырудың көздері
Коммерциялык кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысы деп өндірістік капиталдарды
Мұндай экономикалық қатынастарды жиі ақша немесе қаржы қатынастары
Коммерциялық кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысын ұйымдастыру белгілі бір
коммерциялық-шаруашылық есеп (каржылық қызмет саласындағы дербестік, өзін-өзі өтеу,
жоспарлылык,;
меншіктің барлық нысандарының тендігі;
қаржы резервтерінің болуы.
1. Коммерциялық (шаруашылык) есеп —- кәсіпорындар мен ұйымдардың
Коммерциялық есеп қағидаты кәсіпкерлік нысанында іске асырылады. Нарықтық
Коммерциялық есептің айқындаушы қағидаттары өзін-өзі өтеушілік пен өзін-өзі
Өзін-өзі өтеушілік—- шаруашылық жүргізудің негіз қалаушы қағидаты, ол
Жеткізушілер, банктер, бюджет, әр түрлі несиегерлер тарапынан кәсіпорынға
Өзін-өзі қаржыландыру — нарықтық экономика жағдайында кәсіпорындардың шаруашылық
Нарықтық экономика мен жекешелендіру процестерінің дамуы жағдайыңда өзін-өзі
Бюджеттік және салалық қаржы көздсрі өзінің маңызын жоғалтты
Өзін-өзі қаржыландыру кәсіпорындардың толық қаржы дербестыігімен және жауапкершілігімен
Кәсіпорындардың қаржылық жауаптылығы бюджет, қорлар алдьшдағы міндетті орындамағаны
Кәсіпорындардың қаржылық жауаптылығы кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру жүйесімен жәнс
Нарықтык экономика және меншіктің әр түрлі түрлерінс негізделген
Шаруашылық қызметінің нәтижелігінс мүдделік бірдей дәрежеде кәсіпорындар мен
Қаржылық жауапкершілікк пен мүдделік — бір процестің —
Сөйтіп, екі экономикалық категорияның — экономиканың негізгі буыны
Кәсіпорын ірірек шаруашылық құрылымға — бірлестік, ассоциация, концерн
Кәсіпорындар мен ұйымдар меншігінің барлық нысандарының теңдігі қағидаты
түрлі нысандары — мемлекеттік, жеке меншік, шетсл мсмлекеттерінің
жүзеге асырылады. Меншіктенуші өз білгенінше өзінің мүлкіне
иелік жасайды, пайдаланады және басқарьш ұйымдастырады, оған
қатысты заңға қарсы келмейтін кез келген іс-әрекет жасайды,
мүлікті кез келген шаруашылық және заңмен тиым салынбаған
өзге де қызмст үшін пайдаланады.
Кәсіпорындардың қаржысын ұйымдастырудың қажетті
— басқарудың барлық деңгейлеріндегі қаржы рсзеретерінің
(резервтік капитал, тәуексл қоры) болуы. Қаржы резервтері әр
әдістермен өндірістік және әлеуметтік корлардың мөлшеріне пайызбен, пайда
қызметіде қажет қалыпты жағдайларды қамтамасыз етуге, сондай-ақ, әдетте,
әлеумсттік дамумен байланысты шығындарды (ойда болмаған шығыңцарды) қаржыландыруға
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорындардың қаржысын ұйымдастыруда елеулі өзгерістер
2.2. Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы қорлары
Шаруашылық-қаржы қызметі процесінде кәсіпорын мен ұйымдар қаржы қорларын
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы тәжірибесінде кәсіпорындардың, жеке саланың
Қаржы қорларында кәсіпорындар мен ұйымдар мүлкінің қозғалысы бұл
Кәсіпорындар мен ұйымдардың жұмыс істеуі үшін неғүрлым маңыздылылары
Жарғылық капитал мемлекет, басқа меншік иесі немесе қүрылтайшы
Жарғылық капиталдың мөлшері шаруашылық қызмет процесіндс өзғеріп отырады:
Акционерлік қоғамның жаргылық капиталы қүрылтайшылардың жарнасы (үлестік жарнасы)
Кәсіпорындардың қарамағында қалатын қаражатгардың негізінде, яғни салықтар мен
Тұтыну қоры мыналарды қамтиды:
бүкіл қызмсткердің (өндірістік жәнс өндірістік емес) еңбегіне ақы
ақшалай төлемдер, соның ішіндс жылдың қорытындысы бойынша сыйақылар;
еңбегі үшін ынталандырудың басқа түрлеріне жіберілетін ақша және
материалдық көмек:
еңбек және әлеуметтік жеңілдіктерді белгілеуге жұмсалатын қаражаттар;
қызметкерлердің акциялары мен салымдары бойынша мүлікке төленетін табыстар
оңтайландырғыштық ұсыныстар, өнер табу және жаңалық ашу үшін
2.3 Өндірістік капиталдар және кәсіпорындардың қызметінің қаржы нәтижелері
Кәсіпорындарда өңдірістік күрал-жабдықтар өндіріс процесінің материалдық-техникалық негізі болып
Негізгі құрал-жабдықтар — қызмет көрсету мерзімі бір жылдан
ұзақ мерзімді инвестициялар жолымен негізгі капиталдарды сатып алу;
жарғылық (акционерлік) капиталға салым есебіне акционерлік қоғамдардың құрылтайшыларының
мемлекеттік органдардан, заңды және жеке тұлғалардан алынған негізгі
Қазіргі жағдайда ұзақ пайдалану айналымынан тыс активтсрдің жаңа
Кәсіпкерлік қызметте ұзақ уакыт мерзім пайдаланылатын заңды тұлғалар
Кәсіпорынның мсншікті және ұзақ мерзімді қарыз кдражаттары материалдық
Салық төлсушінің бухгалтсрлік балансында есепке алынатын жәнс кәсіпкерлік
Амортизациялық аударымдар өндіріс шығындарында кіріктіріледі жәнс өнім өткізуден
бұл салықтарды өндіріп алу және кәсіпорындардьщ қарамағында калдырылатын
Кез келген шаруашылык. жүргізуші субъектіге оның қалыпты жұмыс
Айналым капиталдары түрлі сфераларға — өндіріс пен айналысқа
Өндірістік айналым капиталдары деп заттық мазмұны жағынан еңбек
Айналыс капиталдары өндіріс процесіне тікелсй катыспасада өндіріс пен
Өндірістік айналым капиталдары мен айналыс капиталдары үнемі қозғалыста
ӨндірістІк айналым капиталдары мен айналыс капиталдары қозғалысының біркелкі
Айналым қаражаттары — бұл өндірістік және өнімді өткізудің
Инфляциялық процестер, қысқа мерзімді кредиттерді пайдаланғаны үшін төленетін
Коммсрциялық кредит вексель жүзінде жасалады. Вексель — бұл
Негізгі өндірістік капиталдар мен материалдық емес активтердің ауыспалы
негізгі капиталдар мен материалдық емес активтердің тозығы; амортизацияны
толық қалпына келтірудің қаражаттарын қордалау; нақтылы (тура) инвестициялар
Айналым қаражатгарына авансыланған ақшалай шығындардың орнын толтыру (өтеу)
Өндірістік капиталдардың ауыспалы айналымының жоғарыда баяндалған процестері жұмыс
Негізгі капиталдар мен материалдық емес активтерді жәй және
Ұлғаймалы ұдайы өндіріс негізі капиталдар мен матсриалдық емес
Ұзақ мерзімді инвестициялардың мүмкін болатын көздсріне мыналарды жатқызуға
шаруашылық жүргізуші субъсктінің меншікті қаражаттары; республикалық жәнс жергілікті
шетелдік инвесторлардың қаражаттары; банктердің кредиттері.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің меншікті қаражаттарына құрылтайшылардың алғашқы жарналары,
Алғашкыда шаруашылық жүргізуші субъектілерді құрған кезде өндірістік капиталдарды,
Кейінгі негізгі капиталдарды сатып алуға шаруашылық қызмет нәтижесінде
Мемлекеттік кәсіпорындарда өндіріске жұмсалған инвестициялардың бастапқы көзі қызметін
Тартылган қаржылық қаражаттар ақшаларды орналастырудан, еңбек ұжымы мүшелерінің,
Қарыз қаражаттарын коммсрциялық банктсрдің ұзақ мерзімді несиелерді, негізгі
Сөйтіп, өндірістік капиталдарды жасау мен оның өсімін қаржыландырудың
Өндірістік каштшдардың қальштасуы кәсіпкерлік кызмет бастапқның объективті алғышарты
Бөліністің классикалык, (дәстүрлі) сызбасында түсім-ақша — бұл өнім
Түсім-ақшаны одан әрі бөлу негізгі капиталдар мен материалдық
Түсім-акшаның ауқымы кәсіпорынның (ұйымның), фирманың өнім өндіру мен
Кәсіпорынның негізгі капиталын қалыптастыруға, кеңеюуге және қалпына келтіруге
айналым капиталның айналымында қатысатын тауар-материалдық құндылықтарын сатьш алуға
кәсіпорынның ішкі жәнс сыртқы берешектсрін төлеугс байланысты шығындары;
күрделі жәнс күрделі смес сипаттағы бір жолғы шығындар;
өндірістік емес сипаттағы шараларға жұмсалатын шығындар. Жалпы кәсіпорынның
материалдық шығындар (қайтарылған қалдықтардың құны шегерілгеннен кейін);
еңбекақыға жұмсалатын шығыңдар; әлеуметтік қажеттіліктерге аударылатын шығындар; негізгі
Өнім, жұмыс және қызметтер өлшемінің өзіндік құнын жоспарлау,
Өнім өткізуден алынған түсім-ақша (қосылған құнға салынатын салық
Жалпы аталған құрамды бөліктср кәсіпорынның баланстық пайдасын немесе
Қазақстан Республикасыңца бухгалтерлік есептің стандарттары бойынша "өнім (жұмыс,
Өнім өткізуден алынған табыс пен оның өзіндік құны
жалпы және әкімшілік шығындары (жалпышаруашылық және әкімшілік арнальшы
өткізуге (тауар-материалдык босалқы қорларды сатуға) байлаиысты шығыстар;
пайыздар (алынған кредиттер, мүлікті жалдау үшін жопе пайыздар
Жалпы табыс пен кезең шыгыстары арасындағы айырым негізгі
Негізгі емес қызметтен алынған табыс (немесе зиян) —
Негізгі қызметтен алынған табыс (зиян) пен негізгі емес
Сметалық қаржыландыру бюджеттің қаражаттарын пайдалануды қатаң қадағалайды, тек
Бюджеттік қаржыландырудың мынандай нысандары қолданылуы мүмкін: жәрдем қаржы
Жәрдем қаржы (дотация) кезінде бюджеттен ақшалай қайтарусыз тәртіппен
Субвенциялар — халықты әлеуметгік қамтамасыз ету жөніндегі бағдарламалар
Субсидиялар — белгілі бір шараларды үлестік негізде қайтарусыз
Жоғарыда аталған нысандар (оларды қалыпты жүзеге асырған жағдайда)
Сөйтіп, коммерциялық емес ұйымдардың шаруашылық қызметін жургізудің әдісі
Негізінен коммерциялық емес қызмст қоғамдық тауарлар, игіліктер мен
Қызметтің коммерциялық емес түрлері (мемлекеттік секторды шығара отырьш)
Коммерциялық емес ұйымдар арқылы қоғамдық қажеттіліктерді қаржыландыру жөніндегі
Қазақстан Республикасының заңнамалық практикасы басқаша іс-әрекет етеді; мұнда
III бөлім. Коммерциялық кәсіпорындардың дамыту және ұйымдастыру
3.1 Коммерциялық кәсіпорындардың дамыту, жетілдіру жолдары
Қазақстан 2030 даму стратегиясы, Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан
Шағын және орта кәсіпкерліктің қазіргі жағдайы мен дамуының
-шағын және орта кәсіпкерліктің дамуы үшін заңнамалық негіздің
-экономиканы бюрократиясыздандыру және әкімшілік кедергілерді жою;
-шағын және орта кәсіпкерлікте көлеңкелі айналымды қысқарту;
-мемлекетте бейінді емес функцияларды рыноктық ортаға, бірінші кезекте
-кластерлік-желілік ұстаным негізінде тіршілікке қабілетті инфрақұрылымдық жүйелерді құру
-инновациялық экономикаға кәсіпкерліктің қатысуы.
Жоғарыда аталған міндеттер мынадай негізгі шараларды жүзеге асыру
2005 жылы:
-тексеру жүргізу, Қазақстан Республикасының бірқатар заңнамалық және нормативтік
-шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту саласында заңнамалық негіздің
-шағын және орта кәсіпкерлік саласында мемлекеттік органдардың бақылау
-шағын және орта кәсіпкерлік саласында мемлекеттік органдардың бақылау
-шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне кредит беру көлемін
-шағын кәсіпкерлік субъектілерін қаржылай қолдау бөлігінде «Шағын кәсіпкерлікті
«Республикалық мемлекеттік кәсіпорындардың тізбесі туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің
Мемлекеттік органдардың мәліметтері бойынша республикалық коммуналдық меншікте барлығы
Заңды тұлғалар тізбесінде (акционерлік қоғамдар мен жауапкершілігі шектеулі
Мемлекеттің қатысуымен кәсіпорындардың қызметіне алдын ала жүргізген талдау
Құрылтай құжаттарда көрсетілген мемлекеттік кәспорындардың мақсаты мен мәні
Елдегі әлеуметтік-экономикалық жағдайдың тұрақтылығн шағын және орта кәсіпкерліктің
Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің мәліметтері бойынша 2005 жылғы
Шағын кәсіпкерлікте (заңды тұлғалар) жұмыспен қамтылған азаматтардың саны
Шағын кәсіпкерліктің ЖІӨ-ге қосқан үлесі 2003 жылы 16,2%-ды
Заңды тұлғалар – шағн кәсіпкерлік субъектілернің тауарлар мен
3.2 Коммерциялық кәсіпорындардың қаржысын ұйымдастырудың негіздері
Коммерциялық шаруашылық жүргізуші субъектілер табыс (пайда) алу мақсатында
Коммерциялық кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысы қаржы жүйесінің маңызды
Коммерциялық кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысы деп өндірістік капиталдарды
Мұндай экономикалық қатынастарды жиі ақша немесе қаржы қатынастары
Коммерциялық кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысын ұйымдастыру белгілі бір
коммерциялық-шаруашылық есеп (қаржылық қызмет саласындағы дербестік, өзін-өзі өтеу,
жоспарлылық;
меншіктің барлық нысандарының теңдігі;
қаржы резервтерінің болуы.
Коммерциялық (шаруашылық) есеп – кәсіпорындар мен ұйымдардың шаруашылық-қаржы
Коммерциялық есептің өзіндік ерекшелігі;
Шаруашылық жүргізуші субьектілердің қаржылық
Қаржы қатынастары мемлекет тарапынан болатын майда
реттемелеуден бос болуы;
Қаржы қатынастарының субьектілерінің жұмыстың нақ-ты нәтижелері
Коммерциялық есеп жағдайында шаруашылық жүргізуші субьектілердің банктермен, сақтық
Коммерциялық есеп қағидаты кәсіпкерлік нысанында іске асырылады. Нарықтық
Коммерциялық есептің айқындаушы қағидаттары өзін-өзі өтеушілік пен өзін-өзі
Өзін-өзі өтеушілік – шаруашылық жүргізудің негіз қалаушы
Жеткізушілер, банктер, бюджет, әр түрлі несиегерлер тарапынан кәсіпорынға
Өзін-өзі қаржыландыру – нарықтық экономика жағдайында кәсіпорындардың шаруашылық
Нарықтық экономика мен жекешелендіру процестерінің дамуы жағдайында өзін-өзі
Бюджеттік және салалық қаржы көздері өзінің маңызын жоғалтты
Өзін-өзі қаржыландыру кәсіпорындардың толық қаржы дербестілігімен және жауапкершілігімен
Кәсіпорындардың қаржылық жауаптылығы бюджет, қорлар алдындағы міндетті орындамағыны
Кәсіпорындардың қаржылық жауаптылығы кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру жүйесімен және
Нарықтық экономика және меншіктің әр түрлі түрлеріне негізделген
Шаруашылық қызметтің нәтижелігіне мүлделік бірдей дәрежеде кәсіпорындар мен
Қаржылық жауапкершілік пен мүлделік – бір процестің -
Сөйтіп, екі экономикалық категорияның - экономиканың негізгі буыны
2.Жоспарлылық қағидаты кәсіпорынның қаржылық қызметі өндірістің мақсаттарына, міндеттеріне,
Кәсіпорын ірірек шаруашылық құрылымға – бірлестік, ассоциация, концерн
Кәсіпорындар мен ұйымдар меншігінің барлық нысандарының теңдігі қағидаты
Кәсіпорындардың қаржысын ұйымдастырудың қажетті қағидаты – басқарудың барлық
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорындардың қаржысын ұйымдастыруда елеулі өзгерістер
Қорытынды
Сөйтіп, шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы деп өнім өндіріп,
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорындардың қаржысын ұйымдастыруда елсулі өзгерістср
Кәсіпорындардың ұйымдық-құқықтық нысандары мен олардың мөлшерін ажырата білген
Нарықтык экономика жәнс меншіктің әр түрлі турлерінс негізделген
Қолданылған әдебиеттер
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы. — Алматы: Қазақстан, 2000.
2. Құлпыбаев С. және басқалары. Қаржы
3. Дробозина Л.А. Финансы. Учебник для вузов. —
4. Мамыров Н.К., Саханова А.Н. и др.
5. Мельников В.Д., Ли В.Д. Общий курс
6.Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілер
7. Дюсембаев К.Ш. Ананлиз финансового положения предприятия. Учебное
8. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Оқулық. - Алматы:
9. Мельников В.Д., Ли В.Д. Общий курс финансов.
10. Әмірқанов Р.Ә., Тургүлова А.К,. Қаржы менеджменті.
2
Кәсіпорындар мен ұйымдар қаржысының мәні мен маңызы
Коммерциялық шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысын ұйымдастырудың негіздері. Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы қорлары
Кәсіпорындар мен ұйымдардағы қаржы және валюта қоры
Кәсіпорындағы қаржылық шаруашылық жұмысының негіздері
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің сыныптамасы
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының негіздері
Шаруашылық жүрпзуші субъектілердің қаржысы
Корпоративтік қаржылар
Кәсіпорынның қаржыны пайдалану қажеттілігінің маңызы
Қаржылық бақылаудың түрлері бойынша сыныпталу