Досыма хат өленінде
AХМЕТ БАЙТҰРСЫНҰЛЫ
XIX ғасырдың жарқын жұлдыздары – Шоқан,
Ауыл молдасынан хат таныған Ахмет 1886—1891
Осы кезде қазақ жеріне орыс шаруаларының
Алекторов бұл кезде Омбыда отырып, Ақмола,
А. Байтұрсынов 1905 жылғы революцияны Қарқаралыда
Бұдан былай Ахмет халық арасында насихат
Ағартушылық жолға түсіп, «қайтсем, халкыма пайдамды
1917 жылы патша тақтан түседі. Осы
1925—1931 жылдар ішінде Қазақстанды басқарған Ф.
«Қазағым, елім...»
Ахмет өз ұлтының бостандығы мен тәуелсіздігі
Ызыңдап ұшкан мынау біздің маса,
Сап-сары аяқтары ұзын маса.
...Үстінде ұйыктағанның айнала ұшып,
Қаққы жеп қанаттары бұзылғанша,
Ұйқысын аз да болса бөлмес пе
Қоймастан құлағына ызыңдаса?!
Ақын арманы —«адамдық диханшысы» болып халқына
Адамдық диханшысы қырға шықтым,
Көгі жоқ, көгалы жок— қорға шықтым.
Тұқымын адамдықтын шаштым, ектім,
Көңілін көтеруге кұл халықтың.
Бұл үзінді де үлкен мұратты танытады.
Қаз едік қатар ұшып қаңқылдаған,
Сахара көлге қонып салқындаған.
Бір өртке қаудан шыққан душар болып,
Не қалды тәнімізде шарпылмаған,—
деп суреттейді. Елдегі «мен жақсымын» дегендердің
Қалтылдақ қайық мініп еспесі жоқ,
Теңізде жүрміз калқып кешпесі жок,
Жел соқса, кұйын қуса, жылжи
Болғандай табан тірер ешнәрсе жоқ,—
деп суреттейді. Онда басында билігі жоқ
Ақын «Жиған-терген» өлеңінде осындай ғаріп күйге
Қазағым — елім,
Қайқайып белін,
Сынуға тұр таянып.
Талауда малың,
Қамауда жанын,
Аш көзінді оянып.
Қанған жоқ па әлі ұйкың,
Ұйықтайтын бар не сиқын!
Өлең Абайдың «Сегіз аяқ» үлгісімен жазылған.
Емшегін еміп,
Бала ұйықтайды жастықпен.
Қымызға қанып,
Қызарып жанып,
Бай ұйықтайды мастықпен.
Шалап ішкен кедей мас,
Мына жұрттың бәрі онбас!
деген сияқты салыстыра сипаттау да өлеңнің
«Досыма хат» өленінде:
Жарқырап жақсылықтың таңы атпай тұр,
Түнерген тебемізден бұлт арылмай,—
деп, отаршылдық қыспақты түнерген бұлтқа тенейді,
Үміт сүйрер жыраққа,
Жетесің деп мұратка,
Талықсам да ізденіп.
Қашан жанып шам-шырақ,
Сәуле беріп жарқырап,
Болар жарық төрт тарап?
Қашан маған іздеген,
Келіп жылы жүзбенен,
Болар серік бақ карап?
деп, ақын бақ (бақыт) күнінің тезірек
«Анама хат», «Жауға түскен жан сөзі»
Оқ тиіп, он үшімде ой түсіріп,
Бітпеген жүрегімде бар бір жарам...
Адамнаң туып, адам ісін етпей,
Ұялмай не бетіммен керге барам?
деген жолдар әкесі Байтұрсынның 15 жылға
Елін, жерін шен-шекпенге сатқан, ардан безген
Қинамайды абақтыға жапқаны,
Қиын емес дарға асқаны, атқаны.
Маған ауыр осылардың бәрінен
Өз аулымнын иттері үріп, қапқаны,
деп өкініш білдіреді.
А. Байтұрсыновтың күрес жолынан айнымайтын, қаншама
Рақатсыз өтсе де өмір жасым,
Бұл жөнімнен құдайым айырмасын.
Ұзақ жолға ниет қып бір шыққан
Жарым жолдан қайтпаспын, қарындасым.
Су ла болар бұл жолда, тау
Жаудың оғы, жайған тор, ау ла
Мынау пайда, мынасы зиян демек —
дейді.
Бұл айтылғандар Ахметтін әлеуметтік шындықтың ақыны
«Қазақ» газетінің редакторы
А. Байтұрсынов 1910 жылы Орынборға жер
А. Байтұрсынов «Қазақ» газеті бетінде оку-ағарту,
А. Байтұрсынов өз мақалаларында халықты ағарту,
Ғалым-филолог
А. Байтұрсынов — қазақтын тілі мен
А. Байтұрсынов елдің санасын көтеруден бұрын
А. Байтұрсынов ел әуелі қазақ балаларына
1926 жылы ол әліппенін жаңа түрін
Енді Ахмет мектепте қазақ тілін пән
Тілші ғалымнын келесі бір еңбегі «Тіл
А. Байтұрсынов қазақ тілін оқыту әдістемесінің
А. Байтұрсынов 1927—28 жылдары «Жаңа мектеп»
А. Байтұрсынов — қазақ тілінің ғана
Әдебиеттің әр түрлі жанрлық нұскаларын жинап,
А. Байтұрсынов — қазақ әдебиетінде өзіңдік
13
Балықшы - шағын поэма
Торайғыров Сұлтанмахмұт туралы
Аударма өнері – идеология майданындағы зор құралдардың бірі
Сұлтанмахмұт Торайғыров -Айтыс поэмасы
АХМЕТ БАЙТҰРСЫНҰЛЫ
А. Байтұрсыновтың өмірі
Сұлтанмахмұт Торайғыров өмірі
Сұлтанмахмұт Торайғыров жайында
Сұлтанмахмұт Торайғыров
ХХ ғасыр басындағы тарихи-әлеуметтік жағдай және оның әдебиеттің дамуына тигізген әсері. Қазақ зиялылары ұлт қамы жолында