Коллизиялық нормалар
Мазмұны
Кіріспе……………………………………………………………………………..3
1. Халықаралық жеке құқықтың жалпы жағдайы………………………………4
1.1. Халықаралық жеке құқық түсінігі, жүйесі және оның қанар
2. Коллизиялық нормалар……………………………………………………….19
2.1. Коллизиялық норманың түсінігі.............................................19
2.2. Жеке тұлғалар..……………………………………………………………...20
2.3. Мұрагерлік құқық…………………………………………………………...22
Қорытынды……………………………………………………………………….26
Қолданылған әдебиеттер тізімі…………………………………………………29
КІРІСПЕ
1999 жылдың 1 шілдесінде Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің ерекше
Азаматтық кодекстің халықаралық жеке құқық туралы жетінші бөлімі бұрынғы
Халықаралалық жеке құқық – құқық саласының ішінде ерекше саланың
Халықаралалық жеке құқықтың спецификалық ерекшелігі осы мемлекеттердің арасындағы, құқық
Халықаралалық жеке құқықтың мақсаты – әр түрлі елдердің фирмалары
Халықаралалық жеке құқықта шетелдіктердің жеке мүліктік және жеке мүліктік
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖЕКЕ ҚҰҚЫҚТЫҢ
ЖАЛПЫ ЖАҒДАЙЫ
1.1. Халықаралық жеке құқық түсінігі,
жүйесі және оның қанар көзі
Халықаралық жеке құқық халықаралық сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдени ынтымақтастықтың
Халықаралық жеке құқық біртекті қатынастарды реттеу үшін әрқайсысы «өз»
Халықаралық жеке құқық – шетел элементімен күрделенген азаматтық-құқықтық және
Осындай қатынастарды реттеу арқылы олардың халықаралық сипатын ескере отырып,
Халықаралық жеке құқықтың дамуына заманауи түрлі факторлар ықпал етеді.
Біріншіден, бұл – шаруашылық өмірдің интернационализайиялануы. Шаруашылдық өмірдің интернационализациялануының
Екіншіден, әртүрлі қақтығыстар, түрлі саяси және ұлттық себептердегі даулар
Үшіншіден, қоғамдық өмірдің барлық салаларын қамтыған ғылыми-техникалық прогресс, оның
Халықаралық жеке құқықтың атауы:
«Халықаралық жеке құқық» термині алғаш рет 1834 жылы америкалық
Мысалы, ғылым дамуының кеңестік кезеңінде аталмыш терминнің екінші бөлігі,
Көзқарас-пікірлердің әртүрлілігіне қарамастан, бүгінгі таңда халықаралық жеке құқық термині
Халықаралық жеке құқықтың әрекет ету аясы:
Кез келген құқық саласымен танысу үшін, ең алдымен, оның
Мынадай мысал қарастырайын:
Алжирде жүрген Ресей азаматшасы Алжир азаматымен некеге отырады. Осы
Әрбір мемлекеттің құқықтық жүйесі өз халқының рухани мінез-құлық жағдайын,
Мемлекет өзінің ұлттық құқықтық жүйесін қалыптастыруда, жоғарыда көрсетілген мысалдағыдай,
Халықаралық сипатқа ие, яғни шетел элементімен күрделенген қатынастар ғана
Халықаралық жеке құқықтың пәні тек шетел элементімен күрделенген қатынастар
Терминнің сәтсіздігі қатынастың мәнісін бұрмалап жіберетіндігімен түсіндіріледі, яғни аталмыш
Халықаралық жеке құқық ғылымында шетел элементі құқықтық қатынастың әртүрлі
Бірінші топты субъектісі шетелдік сипатқа ие қатынастар құрайды. Басқаша
Халықаралық жеке құқықта мұндай жағдайлар көптен орын алады: әртүрлі
Екінші топқа шетел элементі болып объект табылатын құқықтық қатынастар
Оған мысал ретінде шетел мүлкіне меншік құқығын анықтауға байланысты
Үшінші топ шетел элементі заңи факті түрінде көрініс табатын
Шетел элементі қоғамдық қатынастардың кез келген салсында орын алуы
Осылайша, халықаралық жеке құқықтың әрекет етуінің екінші шарты –
Бұл сала мұрагерлік, отбасылық, зиян келтіру, шаруашылық, авторлық, патенттік,
Сонымен, халықаралық жеке құқық тың реттеу пәні – халқаралық
Халықаралық жеке құқықтың мақсаттары мен қызметтері:
Халықаралық жеке құқық мақсаты – бір мемлекет юрисдикциясы шеңберінен
Халықаралық жеке құқық негізгі мақсаттарына белгілі бір қызметтерді орындауды
Шетелдіктердің құқығын қорғау оларға ұлттық құқықтық реттеу ұсыну арқылы
Халықаралық жеке құқық алдында тұрған келесі бір маңызды мақсат
Сот шығаратын шешімдердің бірегейлігіне әртүрлі мемлекеттердің халықаралық жеке құқығына
Халықаралық жеке құқықтың әдістері
Халықаралық жеке құқықты құқықтын бір саласы ретінде басқа саладан
Осыдан шығатын қорытындыны таразылай отырып, халықаралық жеке құқықтың қоғамдық
Сәйкесінше, қазақстандық ішкі қатынастар азаматтық құқықпен реттеледі де, олардын
Осыдан келіп, халықаралық жеке құқықтың пәні болып халықаралық азаматтық
Осыдан келіп азаматтық деген қатынастардан бөлек отбасылық, еңбек қатынастары
Халықаралық жеке құқықтың пәнін құрайтын тағы бір қатынастардың белгілері
Халықаралық жеке құқықтың қайнар көздері:
Халықаралық жеке құқықтың қайнар көзінің түсінігіне өзара байланысты екі
1) халықаралық келісімдер; 2) ішкі заңнама; 3) сот және
Ілімде көрсетілген халықаралық жеке құқықтың қайнар көздерінің негізгі ерекшелігі
халықаралық келісімдер
Халықаралық жеке құқықтың қайнар көздері ретінде көпжақты конвенциялар ерекше
ішкі заңнама
Ішкі заңнама – бұл мемлекеттің ең маңызды қайнар көздерінің
сот прецеденті және арбитраждық тәжірибе
Көптеген мемлекеттерде сот прецеденті және арбитраж тәжірибесі ХЖҚ-ның қайнар
әдет-ғұрыптар дегеніміз, құқық нормасы
Халықаралық жеке құқықта
әдет-ғұрпы және теңізде жүзу әдет-ғұрпы үлкен рөл атқарады. СИФ
Шетелдік элементті шиеленістірген азаматтық-құқықтық қатынастарға қолданылуға тиісті құқықты анықтау:
Шетел элементімен күрделенген және құқықтық қатынастарды реттеу процесі екі
Коллизиялық нормаларды қолдану. Бұл сатыда коллизиялық норма қолданылуға жата
Коллизиялық норма сілтеме жасайтын құқықтың қолданылуы. Бұл саты бірінші
Заң ұғымдарын саралау (құқықтық саралау) дегеніміз, заңи терминдерді талқылау.
Кері сілтеме жасау және заңды айналып өту:
Коллизиялық нормаларды қолдану кезінде туындайтын мәселелердің бірі – заңи
Кері сілтеме – ТМД елдерінің Модельді Азаматтық кодексі кері
Заңды айналып өту шетел құқығын қолданудың тағы бір мүмкіндігі
Заңды айналып өтуге қатысты тағы бір мәселе – осы
Заңды айналып өтудің жария тәртіп туралы ескертпеден мынадай айырмашылықтары
Жария тәртіп туралы ережеде коллизиялық нормалар, ал заңды айналып
Жария тәртіп туралы ескертпе – институт, заңды айналып өту
Халықаралық жеке құқықтың негізгі бастамалары (қағидалары:
Реторсия. Егер кез келген бір мемлекет негізсіз және дискриминациялық
ҚР АК 1093 – бабында Қазақстан Республикасының азаматтары мен
Өзара түсінік. Өзара түсіністік қағидасы мемлекетаралық экономикалық қатынастарды реттеудегі
ҚР АК 1089-бабында өзара түсіністік қағидасы келесідей қарастырылған:
1. Шетел құқығын өзара түсіністік негіздікке қолдану Қазақстан Республикасының
2. Егер шетел құқығын қолдану өзара түсіністікке байланысты болса,
Заңнамада келесідей терминдер қолданылмаса да, доктринада өзара түсіністіктің екі
Формалды.
Материалды.
Формалды өзара түсіністік бойынша шетел азаматтары өз мемлекетінде пайдаланбайтын
Материалдық өзара түсіністік кезінде мемлекет өз азаматтары тиісті шет
Шетелдік құқықты қолдануды шектеу:
Жария тәртіп туралы ескертпе. Халықаралық жеке құқықта заңмен көзделген
жағдайларда шетелдік құқыққа сілтеме жасалынып, осылайша сол құқықтың сәйкес
Халықаралық тәжірибеде жария тәртіп туралы ескертпенің екі түрлі белгілі:
Позитивті ескертпе Францияда қалыптасқан, оған сәйкес, ұлттық коллизилық норма
Негативті ескертпе позитивті ескертпеге қарағанда шетелдік құқықтың мазмүнынан туындайды:
Императивті нормалар. Жария тәртіп туралы ескертпені сәйкес құқықтық тәртіптің
Көп құқықтық жүйелері бар елдің құқығын қолдану:
Шетел құқығын қолдану кезіндеколлизиялық норма сілтеме жасаған мемлекетте бір
ҚР Азаматтық кодексінің 1092-бабына сәйкес бірнеше аумақтық немесе құқықтық
КОЛЛИЗИЯЛЫҚ НОРМАЛАР
2.1. Коллизиялық норманың түсінігі
Коллизиялық норма – құқықтық қатынаста қай мемлекеттің құқығы қолданылатындығын
1. Коллизиялық бекім нысаны бойынша. Бұл белгі бойынша коллизиялық
а) екіжақты коллизиялық нормалар – коллизиялық сұрақтарды реттеудің кең
ә) біржақты коллизиялық нормалар. Мұнда бекімде қолдануға жататын нақты
Көп жағдайларда өзінің қатаңдығымен біржақты коллизиялық нормалар іс жүзіндегі
Реттеу әдісі бойынша халықаралық құқық императивті, дизпозитивті және альтернативті
а) императивті коллизиялық нормалар тараптардың еркі бойынша озгермейтін нормаларға
ә) дизпозивтік – коллихиялық нормалар. Құқық қолдануда құқықты таңдау
б) баламалы коллизиялық нормалар. Олар қолданылатын құқық жөнінде бір
3. Халықаралық жеке құқықта нормативті нақтылау деңгейіне байланысты коллизиялық
2.2. Жеке тұлғалар
Жеке тұлғалар (азаматтар, азаматтығы жоқ тұлғалар – аппатридтер, шетелдік
Заңды тұлғалар (мемлекеттік ұйымдар, жеке фирмалар, мекемелер, ғылыми-зерттеу және
Мемлекеттер
Халықаралық үкіметаралық ұйымдар;
Өз тәуелсіздігі мен бостандығы үшін күресуші ұлттар мен халықтар.
Мемлекеттер арасындағы, үкіметаралық ұйымдар мен мемлекеттер арасындағы немесе үкіметаралық
ҚР азаматтары – ҚР бекіткен халықаралық шарттары мен ҚР
Шетел азаматтары – ҚР территориясында тұрақты тұрғын жайы немесе
Бипатридтер, бұл тұлғалар барған мемлекетінің азаматы болып табылмайды, бірақ
Апатридтер, бұл тұлғаларды ешқандай мемлекет өзінің заңнамаларына сәйкес азаматы
Имигранттар, бұл тұлғалар барған мемлекетінде заңды түрдетұрақты тұруға рұқсат
Босқындар, бұл тұлғалар мәжбүр етілген иммигранттар саналады. Олар өз
Оралмандар, шетел азаматтары немесе азаматтығы жоқ адамдар, қайта оралған
Жалпы халықаралық жеке құқықта жеке тұлғаға байланысты қолданылатын негізгі
Lex patriae – (азаматтық ел заңы) Бұл байлам азаматтығы
Lex domicilii – (тұрғылықты тұратын ел заңы) Бұл байлам
2.3. Мұрагерлік құқық
Мұрагерлік дегеніміз – мирас қалдырушының өлімінен кейін оның мүліктік
Бұл жерде көңіл аударатын бір жайт, ол зат жиынтығы
Жалпы айта кететін болсақ, мұрагерлік ережесі аса қиын
Мұрагерлік құқықтың коллизиялық нормалары Қазақстандағы қызметіне сай мұрагерлікпен байланысты
Қазақстандағы қызмет етуші заң шығарушы органдары мұрагерлік қатынасы мұра
Қазақстан Республикасында мұрагерлік құқықтық қатынасы реттеу негізінде шетел элеметтері
Мысалы, мұра қалдырушы Қазақстан Республикасының азаматы, тұрғылықты жері Қазақстан,
Кейбір жағдайларда мемлекеттің заң щығарушы органдары Қазақстан Республикасының заңына
Қазақстан Республикасының аумағындағы шетел элеметтеріне қатысты мұрагерлік құқық қатынастары
а) Қазақстанда шетел азаматы болып табылатын мұрагерге қатысты
ә) шетел азаматы болып табылған мұра қалдырушы мүлкінің Қазақстанның
б) Қазақстан тұрған (тұрақты) шетел азаматының қайтыс болуы,
Осыларға байланысты Қазақстандағы шетел азаматтарының мұрагерлік құқығы қандай? Осы
Қазақстанның заңнамасында мұрагерлік құқық бойынша шетел азаматтарына жалпы шектулер
Егер Қазақстанның заңнамасына сәйкес, осы Республикасының азамтының меншігі болып
Мұндай шектеулер ерекше болып табылады және ол заңнамада көрсетілген
Мұрагерлік құқықтық қатынастар пайда болған кезде субъектілері болып шетел
Мұрагерлік құқықтығы рәсімдеу мерзімі және тәртібі қандай?
Өсиет нысаны;
Мұраны қабылдау немесе мұрадан бас тарту тәртібі, т.б.
Мұрагерлік құқықтық қатынастың Қазақстан Республикасы аумағында шетел элеметтінің қатысуы
а) Шетел азаматының мұрагерлік етуі;
ә) Қазақстан Республикасының мұра қалдырушысы шетел азаматына мүліктік мұраны
б) Қазақстан Республикасының территориясында қайтыс болуы және өлді деп
Осы мәселеге сәйкес шетел азаматтарының Қазақстан Республикасындағы мұрагерлік құқығы
Демек, бұл сұраққа жауап ретінде барлығынан бұрын мұрагерлік құқтықтық
Ұлттық режим дегеніміз – шетел азаматтары Қазақтан Республисындағы мұрагерлік
Шетел азаматтарына заң шығару органдары мұрагерлік құқығына шекту коймайды.
Мысал келтіретін келтіретін болсақ, шетел мемлекеті Қазақстан азаматының шетелдегі
1995 жылғы 12 желтоқсан айындағы Елбасының шетел азаматы жерді
ҚОРЫТЫНДЫ
Осы «Халықаралық жеке құқық» тақырыбына жазылған курстық
Халықаралық жеке құқық үшін басты маңызды болып табылатын нәрсе
Мемлекеттердің өзара байланыстылығы әр түрлі салалардағы өзара ықпалдастық тұтастарынан
Мемлекеттер арасындағы қауымдастық туралы мәселелерді шешу кезінде құқықтық және
Халықаралық жеке құқықтың спецификалық ерекшелігі осы мемлекеттердің арасындағы, құқық
Халықаралық жеке құқықтың мақсаты – әр түрлі елдердің фирмалары
Қатынастардың екінші бір тобы – шетелдік қатысушылар, яғни азаматтардың
Халықаралық жеке құқықтың реттеу пәні халықаралық өмірде пайда болатын
Курстық жұмысты орындау барысында көптеген ғалымдардың еңбектерімен
М.К. Сүлейменов, Ю.Г. Басин, Г.А. Жайлин. және де
Осы жазылған курстық жұмысты қорытындылай келсек, халықаралық
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Нормативтік - Құқықтық Актілер:
1.1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл 30
1.2. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі –
1.3. Гражданский кодекс РК. Түсіндірме. Жауапты ред. М.К. Сүлейменов,
2. ҚОСЫМША ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ :
2.1. Б.К.Абдыкадыров. Гражданское право.
2.2. Гражданское право, Сборник статей. Общая часть. Учебное пособие.-
2.3. Жайлин Ғ.А. ҚР Азаматтық құқығы. Оқулық. Ерекше бөлім.-ΙΙ
2.4. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу құқығы. Алматы: Дәнекер,
2.5. М.К.Сүлейменов, Ю.Г.Басин. Азаматтық құқық. ΙΙ том. 2 басылымы.-
2.6. Төлеуғалиев. Азаматтық құқық. Жалпы және Ерекше бөлім. Алматы:
2.7. Л.Б. Нысанбекова. Халықаралық жеке құқық 2011
2.8. Л.Б. Нысанбекова. Халықаралық жеке құқық 2006
2.9. Л.Б. Нысанбекова. Халықаралық жеке құқық. Оқу – тәжірибелік
Л.Нысанбаева – Халықаралық жеке құқық 2011, 23 бет
2
Коллизиялық ереже
Халықаралық жеке құқықтың әдістері
Шетел құқығы нормаларының мазмұнын анықтау
Халықаралық жеке құқықтағы еңбек құқығы
Шетелдік элементтермен отбасылық қарым-қатынас түсінігі
Халықаралық жеке құқық пәнінен дәрістер жинағы
Халықаралық жеке құқық. Лекция тезистері
Халықаралық дербес құқықтағы коллизиялық ережелер
Коллизиялық норманың құрылымы және түрлері
Халықаралық дербес құқық пәнінен дәрістер