Сұраныс факторлары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
1 ФИРМАНЫҢ ТАУАРЫНА БАҒА ТАҒАЙЫНДАУ ЖӘНЕ БАҒА САЯСАТЫ
1.1 БАҒАЛЫҚ САЯСАТ 3
2 НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА БАҒА ТАҒАЙЫНДАУ 8
2.1 Бағаның өзгеру себептері 9
2.2 Баға және сұраныс пен ұсыныстың
2.3 Фирманың бағалық саясаты 14
2.4 Бағаларды тағайындау 16
2.4.1 Сұраныс факторлары 16
2.4.2 Өндірістік және маркетингтік шығындардың ықпалы 18
2.4.3 Бәсеке факторлары 21
2.4.4 Баға тағайындаудың негізгі тәсілдері 22
ҚОРЫТЫНДЫ 25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ 26
КІРІСПЕ
Бүгінгі экономика өзінің негізгі үш субъектісінің: өндірушінің, тұтынушының
Нарық жағдайында шаруашылық субъектілерінің табысты жұмыс істеуі үшін
Маркетинг – қысқаша тұжырымдап айтсақ, нарықтық қатынас жағдайында
Маркетинг кешенін құрайтын бір тәсіл бола тұра баға
1 ФИРМАНЫҢ ТАУАРЫНА БАҒА ТАҒАЙЫНДАУ ЖӘНЕ БАҒА САЯСАТЫ
1.1 БАҒАЛЫҚ САЯСАТ
Тауардың бағасы клиентті тартуы да немесе тартпауы да
Фирманың мақсаттары уақыттар шегіне байланысты қысқа мерзімді және
Ұзақ мерзімді пайда түсіру бағалық саясатты іске асыруды
Бағалық саясатты айқындауда тауардың өміршеңдік циклі маңызды рөл
Мақсатты баға, оның деңгейі және өзгеру ізі өнімнің
Өнімнің дүниеге келуі мен кетуінің аралығы - өміршеңдік
Тауарға сұранымның оның бағасына байланысты өзгергіштігі (эластичность) тауардың
Аталған түсініктерді қолдана отырып, тауарлардың төрт тобын анықтай
Икемді қысқа циклді;
Икемді ұзын циклді;
Икемсіз қысқа циклді;
Икемсіз ұзын циклді.
Қолдағы тауардың қандай топқа жатуына байланысты бағалық стратегияның
1-кесте
Тауардың әр түрлі цикліндегі және әр түрлі өзгерістеріндегі
Тауардың өзгерімділігі ЦИКЛ
қысқа ұзын
Өзгермелі икемді бейімделгіш бейімделгіш
Өзгермейтін икемсіз шапқыншыл бейімделгіш-шапқыншыл
Шапқыншыл саясатқа «бетсіз» баға тағайындау тән. Баға пайданың
Бейімделгіш саясат тауарлардың негізгі топтарына қолданылады және клиенттерді
Дегенмен кейбір жағдайларда, мысалы, бәсекелестерді ығыстыру немесе өзінің
Бейімделгіш баға тағайындау принципі сыртқы факторларды ескерумен және
Тұтынушылардың параметрлері:
сатып алушылық қабілеті;
бағаның өзгеруіне жауап-қимылы;
Мінсіз жағдайда (бұған қандай да болса маркетинг маманы
Бәсекенің шиеленістік деңгейі:
1.бәсекелестердің бағалық саясаты;
2.бәсекелестердің өндірістік және өткізушілік қызметі.
Мінсіз маркетинг алдын ала соққылауларды немесе жанап өту
Құқық жүйесі:
1.үстемдік пен бәсекелестікке заңды шектеулер;
2.бағаның өзгеруін әкімшілік жағынан ережелеу (реттеу);
3.бәсекелестермен келіссөздерде бағаны талқылаудың орын алған тәртібі.
Шаруашылық құқықты және бағаны өзгертудің қабылданған тәртібін білмеу
Бағалық-ассортиментті аралас саясат жасырын (перделенген) бағалық стратегияны іске
P2 = Q2 / Q1 *
Тұтынушылық қасиеттердің өсуі өнімнің өзіндік құнының өсуінен үстем
Іс жүзінде жаңа тауарға баға тағайындау бірнеше түрде
«Қаймақ сыпыру» саясаты бастапқы уақытта баға өте жоғары
«Шеп бұзу» («басып кіру») саясаты жаңа тауарларға аса
Бөліктенген баға саясаты, яғни әр түрлі топтағы алушыларға
Сұранымды бағалық ынталандыру (жандандыру), біріншіден, ол толысқан кезеңіне
Дүние жүзінде жиырмаға тарта кемітпелер түрі бар.
Жалпы немесе қарапайым кемітпе прейскуранттық бағадан түсіріледі. Ақшалай
Бонустық кемітпе – бұл тұрақты сатып алушыларға жыл
Прогрессивті кемітпе – бұл сатып алушыға сату көлемінің
Маусымдық кемітпе – бұл сатып алушыларға маусымдық тауарларды
Саудалық кемітпе. Өндірушілер тарапынан көтерме және бөлшек саудагерлерге
Арнайы кемітпелер мол көлемді сатудың ерекше науқандарында «тауарды
Инфляция жағдайларында баға тағайындау өте өзекті проблемаға айналады.
Инфляция баға тағайындау қиындықтарымен қатар маркетинг менеджеріне қорларды
2 НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА БАҒА ТАҒАЙЫНДАУ
Әрбір бизнесте, оның қай салаға жататынына қарамай, маркетинг
Баға тағайындау бизнестегі іскер, кәсіпкер адамдардың қашан да
Нарықты экономика жағдайында баға тағайындау жүйесінің ерекшеліктерін тереңінен
2.1 Бағаның өзгеру себептері
Бұл әр елдерде көптеген ғалымдар шұғылданып отырған өте
Бағаның өсуі неліктен?
Сұраныстың ұсыныстан асып түсуі. Мысалы, Қазақстанда көпшілік қолды
Еңбекақының өсуі еңбек өнімділігінің өсуінен немесе тауар өндірудің
Күрделі капиталды, жабдықты, жұмысшы күшін, жерді пайдаланудың мардымсыз
Тұтынушының нарық пен бағаның болашақ тұрақтылығына сенбеушілігінен туған
Кейбір үкіметтік шаралар: бюджеттің тапшылығы, қаржы-несие нарығында банктік
Бағаның төмендеуі неліктен?
Ұсыныстың сұраныстан басымдылығы. Мысалы, Қазақстанға дербес компьютерлердің импортын
Еңбек өнімділігі және тауарлар шығару өскен жағдайында табыс
Негізгі капиталды, жабдықты, жұмыс күшін және жерді пайдаланудың
Пайдалану мерзімінің шектелуі. Мысалы, жидек, бүлдірген т.т. егер
Сатушының кейбір затты қалай да сатуға құштарлығы. Мысалы,
Баға төмендейді деген қауіп. Бұл «ұзынқұлаққа», не шынайы
Кейбір үкімет шаралары (бюджеттің теңестірілуі, банктік салымды көбейтуге
Бұл аталған жағдайлар мен факторлар тұрақты емес, болуы
2.2 Баға және сұраныс пен ұсыныстың
Осы заңға сәйкес бағаның жалпы деңгейі айтарлықтай дәрежеде
Ал осы сұранысқа қандай факторлар ықпал жасайды екен?
Құндылықтың азаю принципі. Бұл принцип бойынша біздің қолымызда
тұтынушы өзінің шектеулі табысын қолдана отырып, әр уақытта
белгілі тауардың әрбір келесі бірлігі беретін құндылық (мұны
Біздің мысалымызда шабдалы саны көбейген сайын шекті құндылық
2-кесте
Шабдалының жеке тұтынушыға деген жалпы және шекті құндылығы
Шабдалы саны (дана) Жалпы құндылық (шекті құндылықтар қосындысы),
1
2
3
4
5 10
18
24
28
30 10
8
6
4
2
Құндылықтың сұраныспен байланысу жолдары қандай? Ақшаның кез келген
3-кесте
Шабдалы саны (дана) Жалпы құндылық (теңге) Шекті құндылық
1
2
3
4
5 5
9
12
14
15 5
4
3
2
1
Енді тұтынушының шабдалы бағасының әр түрлі мәніне сәйкес
Бір шабдалының бағасы 5 теңге делік. Алушы осы
Ал бағасы 4 теңге болғанда тұтынушы қанша шабдалы
Енді шабдалы бағасы тіркестіріле 3,2,1 теңге болады деп
4-кестенің деректерін қолдана отырып, тұтынушының сұраныс сызығын салуға
4-кесте
Шабдалыға сұраныс
Шабдалы бағасы Сұраныс көлемі (дана)
5
4
3
2
1 1
2
3
4
5
Сұраныстың болмысын бұл түсіндірмелерде тұтынушы өнімдердің құндылығын мөлшерлей
«Таза» бәсеке бағаға ықпал жасай ма? «Таза» бәсекенің
Үстемдік жағдайда баға қандай болады? Тұтынушылар пікірінше, басқа
Пайданы ұлғайту (максимизация) деген не? Пайданы ұлғайту (ең
2.3 Фирманың бағалық саясаты
Бағалық стратегия мысалы ретінде АҚШ-тың көшірме машиналар нарығындағы
Әйгілі «Ксерокс» фирмасы өзінің көбейткіш аппараттарына арналған қағазы
Өз саясаттарының мақсаттарынан аттай отыра, фирма өзінің өнімдеріне
Бағаны бәсеке деңгейінде тағайындау. Көптеген фирмалар бағаны нарық
Баға бәсекелес бағадан төмен. Кейбір фирмалар сатып алушылардың
Баға бәсекелес бағадан жоғары. Егер де фирма жеке-дара,
Келісімді баға. Стандартты, бір жүйеге қалыптастырылған, өнімдерге бір
Бағаның арзандығын (төмендігін) елестету немесе өнімнің өте жоғары
АҚШ-та баға тағайындауда жағрапиялық факторлар да қолданылады. Мысалы,
Біржүйелі принцип. Бұған сәйкес тұтас ел бір зона
Зоналық принцип. Ел зоналарға бөлінеді. Әр зонадағы барлық
2.4 Бағаларды тағайындау
Іс жүзінде баға тағайындау үрдісінде көптеген факторлар еске
Батыстың, әсіресе, американдықтардың тәжірибесін пайдалана отырып, өзіміздің шаруашылық
2.4.1 Сұраныс факторлары
Сатылған тауардың көлемі (саны) осы тауардың бағасына байланысты.
5-кесте
Кір сабынға сұраныс пен ұсыныс
Баға (теңге) Сұраныс көлемі (жылына млн. дана) Ұсыныс
20
25
30
35
40 9
8
7
6
5 3
5
7
9
11
Енді сұраныстың бағамен байланысын сызба түріне түсірейік. Мұндай
Мұндай зерттеулерде статистикалық есептермен қатар көптеген тұжырымдар маркетинг-менеджерінің
1-сурет. Баға тағайындау үрдісіне факторлар ықпалы.
2.4.2 Өндірістік және маркетингтік шығындардың ықпалы
Бұл шығындар өнімге бағалар тағайындау үрдісіне айтарлықтай үлесін
Ал енді американдық әдістемені қолдана отырып, бағаның жоғарыда
2-сурет. Сұраным (сабынға) сызығы
3-сурет. Ұсыным (сабынға) сызығы
Жоғарыдағы кестеде (6-кесте) бағаның белгілі деңгейлерінде ұсыныстың өзгерілімі
4-сурет. Сұраным мен ұсыным баға функциясы
Енді сұраныс қисығы мен ұсыныс қисығын бір графикте
Екіншіден, графикте сұраныс және ұсыныс қисықтары қиылысады, қиылысу
2.4.3 Бәсеке факторлары
Ең бастысы – осы тауардың және осыған ұқсас
5-сурет. Баға тағайындауға ықпал жасаушы факторлар
Екінші жағынан, фирманың бәсекелестері жоқ болғанда да, өте
2.4.4 Баға тағайындаудың негізгі тәсілдері
Маркетинг мамандары баға тағайындауда көрсетілген барлық факторларды ескеруге
Сұраныс факторларына бағытталу әдісі
Жаңа өнімге баға тағайындау бәрінен бұрын сұраныстың факторларына
«Қаймакқ сыпыру» принципі бойынша жоғары бағалар тағайындау бірден
Бұл баға тағайындаудың жаңа тәсілі емес, бірақ тұтынушылардың
Нарыққа бағытталу әдісі
Бұл әдіс мүмкіндігінше сатып алушыларды көбірек еліктіру мақсатында
Шығындарға бағытталған әдіс.
Бұл әдіс фирманың тауарлар ассортименті өте кең, әсіресе
АҚШ-тың көптеген бөлшек фирмалары өндірушінің бағасына стандартты бағалық
Жекелеген (яхта, үй және т.б.) немесе өнімдерді аздаған
Бәсекеге бағытталған әдіс.
Рынокта бәсекелестер өздерінің ұқсас өнімдеріне бағаны мәжбүрлікпен тағайындауы
Өндіруші, көтерме немесе бөлшек фирмалар рыноктағы ұқсастарынан өзгеше
«Құлдыраушы лидер» бағасы. Жақсы танымал тауарлардың біреуінің бағасы
ҚОРЫТЫНДЫ
Баға – тауар мен қызметтерге төлем. Бағаның атқаратын
Фирма баға стратегиясын таңдау үшін оған қандай факторлар
Баға белгілеу ісі қиын және көпсатылы үдерісі болады.
Бағаны жасау мақсатын анықтау үшін ең алдымен фирма
Фирма өзінің өмір сүруін қамтамасыз ету. Бұл мақсат
Күнделікті табыс көлемін максималдау. Фирма сұраныс пен шығындарын
Рынок үлесінде жетекші орын алу. Рыноктағы үлесі ұлғаю
Сапа көрсеткіштері жағынан жетекші орын алу. Рынокқа ұсынылған
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ
Сатыбалдыұлы С.
Маркетинг – нарықтану
Алматы, «Білім», 1999.
Нысанбаев С.Н., Садыханова Г.А.
Маркетинг неіздері
Алматы, «Қазақ университеті», 2002.
Мейірбеков А.К., Әлімбетов Қ.Ә.
Кәсіпорын экономикасы
Алматы, «Экономика», 2003.
Қойлыбай Хожаназаров
Маркетинг негіздері
Алматы, «Экономика», 1996.
1
Бәсеке
Сұраныс
Өндірістік, маркетингтік және басқа шығындар
Бәсекелестердің тұтынушылар-дың және басқалардың тауарды қабыл алысы
Өндірушінің, сатушының немесе нарықтың баға тағайындауы
Тауардың құндылығы
Өкімет тарапынан әрекеттер, заңгершілік
Жалпы шаруашылық және экономикалық коньюктуралар
Бәсеке факторлары:
-саладағы фирмалар саны;
-ұқсас импорт тауарлары;
-бәсекелестердің тауарларының бағаларынан мағлұмат.
Шығындар факторлары:
-өндіріс шығындары;
-маркетингтік шығындар;
-пайдалар.
Сұраныс факторлары:
-сұранысқа бағытталған
-клиенттердің талғамы және әдеттері;
-клиенттердің табысы;
-ұқсас тауарлардың барлығы;
-рынокқа шығару.
Сатушының (өндірушінің) баға тағайындауы
Сұраныс факторлары
Сұраныс пен ұсыныс теориясының негіздері
Экономикалық өсу жайында
Экономикалық өсу және экономикалық цикл
Ұсыныс және оның факторлары
Өндіріс факторларының нарығы және факторлық табыстар туралы
Сұраныс пен ұсыныс
Сұраныс функциясы
Халықаралық маркетингте нарықты сегменттеу жайында
Бименгиева Экономикалық теория