Оқушы тұлғасы мен ұжымның арасындағы қарым-қатынастың үш үлгісі:

1) Мұғалім мен ұжым тең құқылы қарым-қатынаста, мұғалім өзіне ұжымды бағындырады, ұжым мұғалімге бағынбайды.

2) Тәрбиелеу, оқыту, білім беру.

3) Мадақтау, жазалау, жарыс.

4) Өзара сыйластық, өзара көмек, өзара тексеру.

5) Жеке тұлға ұжымға бағынады, ұжымда тиімді қарым-қатынаста болады, өзіне ұжымды бағындырады.