II. СТУДЕНТТЕРДІҢ ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН ОРЫНДАЛАТЫН ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫ САБАҚТАРЫНЫҢ ЖОСПАРЫ

II. Студенттердің оқытушының жетекшілігімен орындалатын өздік жұмыстары сабақтарының жоспары                                         

5. Тұрақты өндіріс және тұтыну. Өндіріс және тұтыну экологизациясы. Қорларды сақтау және аз қалдықсыз технологиялар. Экологиялық таза өнім. Экоинновациялар.

Мақсаты: өндіріс экологизациясының негізгі жолдарын қарастыру.

Бақылау формасы – топтық жұмыс, гипотезаларды қорғау.

Тапсырма.  Әдебиет көздерінен өндіріс және қоғам экологизациясының негізгі кезеңдерін зерттеу. Қорларды тиімді пайдалану және аз қалдықсыз технологиялар, экологиялық таза өнім, экоинновациялар тақырыбтарын қарастыру. 1. Кіріспе. Экология пәні, бағыттары және есептері. Экология бөлімдері: аутэкология, демэкология, синэкология. Тірі ағзаға абиотикалық факторлардың әсері.

Тапсырма: келесі сұрақтар бойынша тезистік конспект құрастыр.

1. Мекен ортасымен байланысын көрсете, жануарларды қосмекенділірге және құрлықтардағыларға бөлген бірінші автор?

2. «Шестоднев» кітабының – 18 ғасырдағы Ресейдегі жаратылыстану оқулы,ғының авторы?

3. Ғылымға «қореқ тізбектері» және «санды реттеу» түсініктерін алғашқы еңгізген автор?

4. К. Линней өсімдіктердің келесі класстарын бөлді?

5. Қазіргі экологияның салаларына жатады?

6. Қазіргі экологияның нашар зерттелген саласы?

7. Өсімдік географиясының негізін қалаушы?

8. «Экология» терминың алғашқы ұсынған?

9. Маршрутты әдіске қайсы жатады?

10. Ағзалар немесе олардың топтарының қоршаған ортамен қатысы туралы немесе тірі ағзалар мен мекен орта өзара қатынастары туралы ғылым?

11. Дараның тіршілік ету шегін және ағза таңдайтын негізгі физика-химиялық факторлардың шегін дәлелдейтін экология бөлімі?

12. «Экология» термині қай жылы ұсынды?

13. Экологияның дұрыс анықтамасы?

14. Экологияның зерттеу пәні?

15. Қазіргі экологияның мазмұны?

16. Тіршілік ұйымдасуының қай деңгейі экологияның зерттеу пәні болып табылады?

17. Экологияның есептері?

18. Дарақтарды зерттейтін экология бөлімі?

19. Демэкология – бұл …

20. Бөлек түрлердің популяцияларының құрылысы мен санының динамикасы экологияның қай бөлімінің есебі?

21. Адам қоғамы мен табиғи орта өзара байланыстары туралы ғылым?

22. Қала экожүйелерінің құрысы мен қызметі және адам мен қоршаған қала ортасы өзара әрекеттесуі туралы ғылым?

23. Қоғам өндірісінен болатын табиғи ортаның бұзылуын жену жолдары және әдістері туралы ғылым?

24. Биосфераның (табиғи бірлестіктің) қоршаған ортамен өзара әрекеттесуі туралы ғылым?

25. Урбоэкология – бұл ...

26. Инженерлік экология – бұл …

27. Экологиялық зерттеу әдістері …

28. «Керткен таңба (засечные, зарубка) ормандары» дегеніміз?

29. Табиғатты сынау қоғамы қай жылы және қай қалада ашылды?

30. Ресейдің қай құжатында аң аулау алқаптарын қорғау ережелері бекітілген?

Мақсаты: ағзаға экологиялық факторлардың әсерімен таңысу.

Есептер: тірі ағзаға экологиялық факторлардың әсерін ашушы есептерді шешу.

Бақылау формасы – ауызша жауап, есеп шығару.

Сұрақтар:

▪ Экологиялық факторлар және олардың жіктелуі?

▪ Экологиялық факторларға шартты негізгі заңдар?

▪ Климаттық, эдафикалық, гидрографиялық абиотикалық факторлар?

▪ Пойкилотермді және гомойотермді жануарлар?

▪ Гидрофиттер, мезофиттер, ксерофиттер өсімдіктер?

Тапсырма 1. Ағзаға экологиялық фактордың әсері.

            1 суретті қара. Ағзаға экофактордың әсерінің жалпы заңдылың немен көрсетіледі? 1-4 санымен не белгіленеді? Фактордың қарқындылығы.

Тапсырманы орында және сұрақтарға жауап бер:

1. «Биологиялық оптимум», «пессимум» түсініктерінің анықтамасын бер.

2. Түрдің тіршілік етуі мүмкінсіз болатын шекараны ата?

3. Экологиялық валенттілік? Ортаның абиотикалық факторларына қатысты кең және тар валенттілікті қалай белгілейді?

Тапсырма 2. Экофакторлардың өзара әрекеттесуі, шектеуші фактор.

1.      Алманың өнім жегішінің қуыршақтарының өлімінің ылғалдылыққа және температураға тәуелділігі сызбасын зертте (сурет 2).

2. Температура және ылғалдылық бойынша берілген түрдің биологиялық оптимумын анықта. 

3. 2 суретті қоланып, дәптерге алманың өнім жегішінің қуыршақтарының өлімінің әр түрлі ылғалдылықта температураға тәуелділігі сызбасын салыңыздар.

4. Сызбалардың бір бірінен айырмашылығын түсіңдір. Қандай ауданда алманың өнім жегішінің тұқым беруінің қауіптілігі жоғары: 20-22 °С орта жазғы температурасы және шартты 60-70 % ауданында немесе 30-32 °С орта жазғы температурасы және шартты ылғалдылығы 30-40% ауданында? Берілген түрдің температура және ылғалдылық бойынша шыдамдылық шектерін анықта?

5. Определите какой фактор будет ограничивающим Келесі координаталармен нүктелерде шектеуші факторды анықта:

а) ылғалдылығы 20% және температурасы 25°С;

б) ылғалдылығы 80% және температурасы 50°С;

в) ылғалдылығы 20% және температурасы 45°С;

6. Шектеуші факторлар заңы? Қандай факторлар шектеуші болуы мүмкін?

            Алманың өнім жегішінің қуыршақтарының өлімінің әр түрлі ылғалдылықта температураға тәуелділігі сызбасы.

Шартты ылғалдылық 40%                        Шартты ылғалдылық 70%

Өлімі %                                                      Өлімі %

0                                                                      0

20                                                                   20

40                                                                   40

60                                                                   60

80                                                                   80

100                                                                100

        10 15 20 25 30 35 40 °С                                  10 15 20 25 30 35 40 °С

6 тапсырманың сұрақтары: жануарлардың қай түрлеріне ауа ылғалдылығының әсері жоғары және неден? Температура және ылғалдылық әсерінің мысалдарын келтір.

2. Биотикалық қарымқатынастар.

1. Қорек заты үшін түрішілік бәсекелестік (конкуренция)

Есептелген жұмыртқа санынан шыққан бидай ұнының 25 г бәсекелескен құрғақ жеміс (сухофруктовая огневка) огневка құртарының тәжірибеде алынған әр түрлі саны кестеде көрсетілген:

Кесте Жұмыртқаның әр түрлі санынан алынған огневка қуыршақтарының саны

Тапсырма 1.

Қуыршақтың бір данасы алынуына қажетті қорек затының минималды мөлшерін анықта.

Тапсырма 2.

Популяция тығыздығы ұлғаюы мен бір құртқа қажетті қорек мөлшерінің өзгеруі арасындағы байланыстың қисығын сал.

Тапсырма 3.

Алынған қисықтарды салыстыр, қорытынды жас.

2. Шектелген қор мөлшеріне түраралық бәсекелестік (конкуренция)

Тәжірибеде ұнды хрущактар Trilotium cosakeum и T.сonfusum. қоңыздарды ұнның ішінде ұстап, әр бір 60 күнде жынысы жетілген дарақтардың санын есептеп отырды. Нұсқаудың біреуінде микросподиялар – ішкі жасушалық паразиттер болды. Олар көбінен иесінің орта шегінің жасушасында тұқым береді. Споралар ағзадан экскременттермен шығарылып, басқа құртармен жұтынып, оларды зақымдайды. Төменгі кестеде паразит болу және болмау жағдайында екі түрлі қоңыздардың саны көрсетілген.

Тапсырма 1.

- Паразитсыз жағдайда екі түрлі қоңыздардың санының қисығын сыз.

- Келтірілген жағдайда қай түрдің бәсекелестігі жоғары?

- Қанша уақыт қоңыздар бірігіп тіршілік ете алады?

- Бәсекелестігі жоғары түрдің санының динамикасында қандай заңдылықтар анықталу мүмкін?

- Паразиттың таралуында екі түр санының барысын қалай түсунуге болады?

- Келтірілген жағдайда бәсекелестігі жоғары түрдің санының қисығының ерекшеліктері қандай? Қорытынды шығар.

3. Популяция санының реттелуі.

Мақсаты: Популяция санының реттелуі жолдарымен таңыстыру.

Бақылау формасы – ауызша сұрау, есеп шығару.

Бақылау сұрақтары:

▪ Экологияда популяция түсінігі?

▪ Популяция құрылысы?

▪ Популяцияның негізгі сипаттамалары?

▪ Популяция гомеостазы?

▪ Популяция санының динамикасы?

4. Экожүйелер. Экожүйеде экологиялық пирамидалар.

Мақсаты: экожүйеде тірі ағзалардың таралуымен сандық және биомасса пирамидаларының мысалында таңысу.

Бақылау формасы – ауызша сұрау, есеп шығару.

Бақылау сұрақтары:

▪ Экожүйе түсінігі?

▪ Экожүйе қызметі және функциялары?

▪ Экологиялық пирамидалар түсінігі?

▪ Сандық пирамидалар?

▪ Биомассалар және өнім пирамидалары?

6. Жылу эффектісін моделдеу. Қышқыл жаңбырлардың әсерін зерттеу.

Мақсаты: Биосфераның келтірілген экологиялық мәселелерінің пайда болу механизмдерін қарастыру.

Бақылау формасы – эксперимент жүргізу, тестілік бақылау.

Тапсырма: 1) «Қоршаған ортаға қышқыл жаңбырлардың әсері» зертханалық жұмыс орындау (берілген әдістемелік нұсқау бойынша);

2) Қорытынды жасау және нәтижелерді талдау.

7. Адам экологиясы. Ағзаның кіру-шығу моделі.

Мақсаты: Адам экологиясы мәселелерін қарастыру.

Бақылау формасы – есеп шығару.

Бақылау сұрақтары:

·                    Адам экологиясы мәселесінің түсінігі және тарихы.

·                    Адам экологиясымен қарастырылатын сұрақтар, өзекті сұрақтарды қарастыру.

·                    Есеп шығару: ағзаның кіру-шығу моделі жөнінде.

8. Кедейлікті бағаудың интегралдық көрсеткіштері. Кедей халықтың үлесі. Кедейлік тереңділігінің көрсеткіші. «Кедейлік өткірлігінің» көрсеткіші. Фостера-Грира-Торбека класының көрсеткіштері. Қазақстанда кедейлік мәселесі.

Мақсаты: Кедейлік көрсеткіштерін есептеуді үйрену.

Бақылау формасы - топтық жұмыс, гипотезаларды қорғау.

Тапсырма. Адамзат дамуының ұлттық есебі негізінде ҚР кедейлік көрсеткіштерін анализде. Өздігінен гипотезаларды құру және қорғау.