Меншік және әлеуметтік –экономикалық қоғам құрылысы
1.1 Экономикалық жүйедегі меншік қатынастарының орны
1.2 Меншіктің экономикалық мазмұны
1.3 Меншік объектілері және субъектілері
IIІ.Меншік қатынастары және олардың экономикадағы ролі.
2.1 Меншік құқықтарының теориясы
2.2 Меншік — экономикалық категориясы.
2.3 Қазақстан Республикасындағы мемлекет қарамағынан алу және жекешелендіру
Меншік — қоғамдық құрылыстық экономикалық негізі — қоғамдық
Бұрынғы Одақ қоғамдық ілімдер дамуының басты кемішлігі —
Екіншіден, көп уақыттар бойы меншіктің экономикалық және құкықтық
Әйтсе де бірқатар экономикалық әдебиеттерде бұл проблема туралы
Олар меншік туралы үғымдарды толықтырып отырғаны позитивті
1.1 Экономикалық жүйедегі меншік қатынастарының орны
Меншік - күрделі де көпқырлы құрылым. Ол эконо
Бірінші төсілдеме меншікті нақты экономикалық кагория ретінде қарастырады.
Екінші тәсілдеме меншікті қоғамның бүкіл эконокалық жүйесін сараптау
Бүкіл қоғамдық құрылыстың өзегі болып табылат меншікті 2-сызба
1.2 Меншіктің экономикалық мазмұны.
Меншіктің экономикалық мазмұны мынадай түсініктер арқылы сипатталады:
а) екі жұп категорияларының өзара байланысы: (меншіктеу) иемдеу-жатсыну;
ә) жекелену-қоғамдану сияқты жұп категориялардың өзара байланысы;
б) өндірістің жеке және заттық факторларын біріктіру тәсілі;
в) табыстарды үлестіру тәсілі;
г) субъектілік-объектілік талдау.
1. Ең алдымен, меншіктің экономикалық мазмұнын екі
үсініктің сараптамасы негізінде алуға болады. Бір жағынан, қандай
Иемдену деген қандай да бір қатынастар субъектісін осы
2. Оқшауландыру деген әрбір тауар өндіруші белгілі бір
Бір жағынан, қоғамдық еңбек бөлінісі және өндіріс құралдарына
3.Меншік қатынастарының ауқымды негізін өндір факторларын біріктіру тәсілі
4.Өндіріс құралдарын материалдық игіліктөрді тікеле өндірушілермен өндіріс процесінде,
Табыстарды үлестіру өндіріс құралдарын меншіктеушілер мүддесі үшін жүзеге
Меншік субъектілері: жеке тұлғалар, отбасы, әлеуметтік топ, өндірістік
болып табылады.
1.3Меншік объектілері және субъектілері
Меншік катынастары көптеген ғасырларды қамтиды Оның өз даму
Меншік қатынастарының ерекшелігі, ол, бір жағынан өте қарапайым,
Меншік қатынастарына экономикалық мазмұнын, яғни меншік суьектісі мен
Меншік субъектісі меншік қатынастарының белсенді жағы. Олар меншік
Адам, тұлға — меншіктің бастапқы субъектісі болып табылады.Ол
Отбасы - бұл да меншіктің көп тараған субъектісі.
Әлеуметтік топтар-өз еріктерімен пікірлес болған топ-
тардың өз меншіктері болады. Олардың мүлде-мақсаттары
мен ынта-жігері бір-бірімен сәйкес келеді /бірлестіктер,;
корлар, партиялар, кәсіподактар/.
Кәсіпорындардын, еңбек ұжымдары — бір кдсіпорында жұмыс істейтіндер
Территория халықтары — қандай да бір болсын, аймақта
Ел халқы-жалпы халықтың дәулеті болып санала-
тын елдің ұлттық байлығының белгілі бір бөліктерін иемденеді.
Басқару бөлімдері
Меншік катынастары әр түрлі объектілерді иемденуге байланысты қалыптасады.
Көптеген меншік объектісінің құрамын және мазмұнын түсіну үшін
Жер, жер учаскелері, жер кеңәістіктері, пайдаланылатын жер —
Табиғат байлығы — меншіктің тағы да бір көпқырлы
Әлеуметтік мәдиниет ғимараттарға — ең әуелі үй- құрылыс
Негізгі өндірістік корлар — өндіріс процесне тікелей қатынасатын
Өндірістік материалдар, шикізаттар, энерия және өндірістікк емес
Ақша, валюта және бағалы кааздар. Бұар да меншік
Аса қымбат асыл заттар— алтын, қүміс, платина, алмас,
Рухани-ойшылдық, акпараттық ресурстар мен өімдер... Адамдардың ақыл-ойның, ойлашылдықтың
Жұмыс күші — Адамдардың еңбеге әрекетін
Соиымен, меншік қатынастарар түрлі обьтілер бойынша қалалыптасады. Өндіргіш
Жеке меншіктің атықшылығы.
Жеке меншік — тиімді рыноктық экономиканың негізі. Меншікте
Іс жүзінде әрбір Қазақстан тұрғыны өз үйлерінде жеке
Қазақстандықтар үйлердегі ортақ пайдаланатын орындарға көзқарас мемлекеттік меншіктің
Зауыт әкімшілігі мен жұмыскерлер өз кәсіпорындарың ақ тал
Осы проблемалардың жиыны "қауымдық жер трагедиясы" ретінде белгілі.
Жеке меншіктің болуы "қауымдық жер трагедиясын" болғызбауды көздейтін
Жеке меншік жүйесінің Қазақстанда дамуы.
Жеке меншік тұжырымдамасының тамыры терең тарих ойнауьшда жатыр.
Рим құқының негіздері меншік құқының үш аспектісін: иелену
Жеке меншіктік жүйесі шектелген немесе нақты айқындалғаң жағдайларда
Жеке меншік құқының қазіргі заманғы жүйесі иелік етушілерге
қайтарылады.
Жалға алу жүйесі айқын артықшылықтарға ие. Жалға алушы
Егер меншік құқы айқын белгіленбесе, бірқатар жағымсыз салдар
Бұл мысал бірнеше ережелерді ашып көрсстсді. Біріншіден, меншік
Мүліктік құқық жөніндегі мәселе бойынша дау туындағанда, оның
Егер меншік құқы айқын болмаса, мұнай сол күйінде
Заң жүйесі мүліктік құқықты түсіндіруге қызмет етеді жәнее
Коммерциялық кодекстің екінші саласы қамтамасыз етілген операцияларға немесе
Коммерциялық кодекстің үшінші саласы тауарды сатушыдан сатып алушыға
Коммерциялық кодекстің төртінші саласы аталып өткен жалға алу
Салымшы талап етуі бойынша өз қаражатын шоттан шығарып
Осы мәселелердің бәрі жеке меншіктік операциялардын құқықтық негізіне
2.1Меншік құқықтарының теориясы.
Меншіктің заңдық мазмұны құқықтық өкілдіктермен сипатталады. Меншік құқықтары
Меншік құқықтарының жүзеге асуы үшін меншік құқықтарының айрықшалануы
Меншік құқықтарының айрықшалануы - бұл меншіктің объектісін, субъектісін
Толық "құқықтар шоғыры" 11 элементтен тұрады (А. Оноре):
иелік ету құқығы, яғни игіліктерге айрықша нақты бақылау
пайдалану құқығы, яғни игіліктердің пайдалы қасиеттерін өзі үшін
басқару құқығы, яғни игіліктерді пайдалану кім және қалай
табысты алу құқығы, яғни игіліктерді пайдалану нә-
тижелеріне иелік ету құқығы;
егемен құқығы, яғни игіліктерді шеттету, пайдалану, өзгерту немесе
қауіпсіздікке ие болу құқығы, яғни игіліктердің экспроприяциясынан немесе
игіліктерді мұраға қалдыру құқығы;
игіліктерді шексіз пайдалану құқығы;
сыртқы ортаға зиян тигізетін тәсілмен пайдалануға тыйым салу;
10) өндіріп алу түріндегі жауапкершілік құқығы, яғни иплікті
11) Қалдықтық сипат құқығы, яғни бұзылған құқықтылықтардың қалпына
Меншік қатынастары - материалдық және метериалдық емес ресурстарға
Меншік объектілері әрқашанда шектеулі болатьій экономикалық ресурстар болып
Айрықшалаудың мәні мен мақсаты - ресурстарға меншік құқықтарын
Меншік - тарихи категория. Нақты бір өндіріс тәсілін
Қоғамдық еңбек бөлінісі дамуының түрлі сатыларын дағы қандай
жеке иемдену нысандары;
ұжымдық иемдену формалары;
қоғамдық иемдену нысандары жатады.
Қандай да бір тип аясында қандай бір түрлер
а) жеке;
ә) жеке еңбектік;
б) жеке капиталистік болып бөлінеді.
а) серіктестіктер;
ә) кооперативтік;
б) акционерлік;
в) ортақ өндіріс болып бөлінеді.
3. Қоғамдық меншік:
а) жалпы мемлекеттік;
ә) муниципалдық болып бөлінеді.
Шаруашылық практика меншік типтерінің, нысандарының және түрлерінің мәнін
2.2Меншік — экономикалық категориы.
Ең алдымен меншік дегеніміз не? Оның мәнін жалпы
Жоғарыда келтірілген анықтамаларда белгілі бір ақиқаттың бары анық.
Меншіктің экономикалық мазмұнын заттың, материалдық игіліктің біреудің иелігіндегі
бір адамның екінші адамға күш көрсету жолымен қосылуы,
жұмыс күшін сатып алу, сату арқылы қосылуы,меншіктің капиталистік
Формациялық тұрғыдан қарау қосылудың басқа түрлерін классификациялау мүмкіндігін
Меншікті заңдылық құқылық тұрғыдан қарастыру да маңызды
Жеке және қоғамдық меншік мәселелері өткір талас пікірлер
Алғашқы қауымдық меншік орнына келген жеке меншікті К.
Сонымен, жеке меншік адамның адам ретінде жеке басының
Экспроприаторларды экспроприациялау деген әйгілі ұраннан басқа, К.. Маркстің
Мемлекетік меншік мәселесі өз алдына талдауды қажет етеді.
2.3 Қазақстан республикасындағы мемлекет қарамағынан алу және жекшелендіру
Жекешелендірудің кезеңі 1996-1998 жылдар аралығын қамтыды және
Үшінші кезең Бағдарламасының басты мақсаты жекешелендіру процесін аяқтау
Үшінші кезең мемлекеттік меншіктің тек ақшалай қаражатқа жекешелендірілуін
мүліктік кешен ретінде мемлекеттік кәсіпорын;
жекешелендірілуі тұйық технологиялық циклді бұзбайтын мүліктік кешен ретіндегі
кәсіпорын мүмкін, мемлекеттік кәсіпорынды жойған жағдайда, тек аукционда
шаруашылық серіктестіктердің жарғылық қорларындағы мемлекеттің акциялары мен үлестерін.
Сондай-ақ мемлекеттің акциялар пакеті мен үлестер сенімдік басқаруға
- электроэнергетикалық кешендегі;
мұнай-газ және мұнай-химия кешеніндегі;
металлургиялық және тау-кен кешеніндегі;
көлік-коммуникация кешеніндегі;
агроөнеркәсіп кешеніндегі;
әлеуметтік саладағы секторлық бағдарламаларды
IV кезең 1999-2000 жылдар аралығын қамтыды және Қазақстан
IV кезең Бағдарламасының басты мақсаты - жекешелендіру мен
Бағдарламаға сәйкес:
мемлекеттік акцияларды иемдену және пайдалану құқықтары салалық минимтрліктер
"көгілдер фишка" ретінде анықталып, мемлекет оларда үлес қосушы
мемлекеттік мүлікті республикалық және коммуналдық дел бөлу жүргізілді;
1999-2000 жылдары Мемлекеттік мүлік комитеті мен оның облыстық
Алғашқы кезеңде жекешелендіруден 4144 млн. рубль алынған. 1993-2000
Перу - кокаин өндіру үшін негізгі шикізаты, сондай-ақ
а) заңды бұзушыларға қарсы мәжбүрлеу (репрессия)
шаралары;
ә) кока-кола өндірісін қысқарту;
б) жерге меншік құқықтарын айрықшалау және мелекеттің кока
в) кока өсіруге салықтар ангізу, одан түскен табыстардың
2. Теледидарлық хабар таратуды сәтті ұйымдастыру үшін осы
а) мемлекеттік, жиілік диапазондарын уақытша пайдалануға лицензия беру;
ә) ұжымдық, бүкіл хабар таратушы компанияларды қатысуымен;
б) жеке, телекомпаниялар лицензия сатып алады;
в) меншік құқықтарының жоқтығы, бірінші хабар татуды бастаған
Қорытынды.
Меншік қатынастары құқықтық жане экономикалық материалдардан тыс қалыптаспайды,
Ендігі басты мәселе — меншіктін мына және сыпаты
Меншік дегеніміз — өндіріс құрал-жабдықтарын және өндірілген
Күнделікті тәжірибеде меншік қатынастарының экономикалық мазмұны мен оның
Әдебиеттер.
1.Назарбаев Н.А. Рынок и социально-экономикческое развитие. — М.:
3.Абденов О. Экономическая политика переходного периода на рубеже
4.Кенжегузин М. Необходимый экономический рост: предпосылки, факторы, модели,
5. Клилюва Т.В., Жидимбетова
6. Реформиронание экономики Казахстана: Проблемы и их решения.