ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Мамандығы Психология
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: «АУЫЛ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ....................................................................................................................... ... 3
1 ӘЛЕУМЕТТІК ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ БЕЙІМДЕЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ..................................................................................................7
1.1 Ауыл жастарының психологиясы жайлы мәлімет .................................................7
1.2 Психология ғылымындағы бейімделу ұғымының теориялық сипаттамасы......20
1.3 Шет ел ғалымдарының бейімделу түсінігіне берген сипаттамалары..... ...........24
1.4 Бейімделу мәселесінің отандық ғалымдардың еңбектерінде қарастырылуы....32
2 АУЫЛ ЖАСТАРЫНЫҢ ҚАЛАҒА ӘЛЕУМЕТТІК ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ
БЕЙІМДЕЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЭКСПЕРИМЕНТАЛДЫ ТҮРДЕ ЗЕРТТЕУ... 39
2.1 Ауыл жастарының әлеуметтік – психологиялық бейімделуін зерттеу
2.2 Ауыл жастарының әлеуметтік – психологиялық бейімделуінің зерттеу
ҚОРЫТЫНДЫ................................................................................................................62
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ...................................................................................................65
ТІРКЕМЕ А ....................................................................................................................69
ТІРКЕМЕ Ә ...................................................................................................................70
ТІРКЕМЕ Б ....................................................................................................................72
ТІРКЕМЕ В ....................................................................................................................74
КІРІСПЕ
“Қазақстан – 2030” деп жатырмыз. Бүгінгі жастар ертең ел
Сол ұрпақтың бір буыны ақыл-ойы жетілген, қоғамның саналы мүшесі
Әлеуметтік-экономикалық дамудың қазіргі кезеңінде, оқу-тәрбие жұмысының жаңару заманында студенттік
Қоғамда болып жатқан өзгерістер елімізде және басқа елдерде
Студенттің әлеуметтік – психологиялық бейімделу сипаты ерекше назар аудартады.
Арнайы әлеументік демографиялық топ – жастардан құрылады. Сондықтан студенттерді
Ал адамның негізгі әлеуметтік потенциялының дамуы үшін студенттік кезең
Көпшілік бірінші курс студенттері кеше ғана мектептегі мұғалімдерінің назары
Әр студенттің бейімделу үрдісі әр түрлі жүреді. Әдетте,
Қазақ студенттерінің мінездік қалыптасуы болашақ қоғамымыздың толыққанды құрылымдық сатысын
Осыған орай біз өзіміздің зерттеу жұмысымыздың тақырыбын –
Зерттеу обьектісі: Ауыл жастары.
Зерттеу пәні: Әлеуметтік – психологиялық бейімделу ерекшеліктері
Зерттеу міндеттері келесідей:
1) әлеуметтік – психологиялық бейімделудің әдебиеттерде қарастырылуын
2) әлеуметтік – психологиялық бейімделудің мазмұнын сипаттау
3) ауыл жастарының әлеуметтік жағдайы жайлы мәліметтерді қарастыру
4) әлеуметтік –психологиялык бейімделуді анықтауға мүмкіндік беретін әдістер,
5) ауыл жастарының әлеуметтік – психологиялық бейімделуін экспериментальді зерттеу
6) Зерттеу жұмысында қолданылатын математикалық әдістер
Зерттеу болжамы: Ауыл жастарының қарым-қатынаста ашық болуына байланысты, олардың
ӘЛЕУМЕТТІК – ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ БЕЙІМДЕЛУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
Ауыл жастарының психологиясы жайлы мәлімет
Жоғарыда айтылғандай арнайы әлеументік демографиялық топ – жастардан құрылады
Осы бөлімді бастамас бұрын студенттік жас кезеңінің психологиялық ерекшеліктерін
Студент қандай да бір жас кезеңіндегі адам ретінде және
Жеке адамның психологиялық үрдістер, қалыптар және қасиеттерін біріктіретін психологиялық
әлеуметтік жағы, ол студенттің қандай да бір әлеуметтік топқа,
Биологиялық жағы, оған – жоғары жүйке жүйесінің әрекеті, анализаторлардың
Егер студентті жеке адам деп зерттесек, онда 18-20 жас
Студент жеке басына арналған зерттеулер ішкі әлемінің қарама-қайшылығы, өзінің
Студенттік шақ сондай-ақ бұл кезеңдегі интеллектуалдық және физикалық күш
Жоғарғы оқу орнында білім алу уақыты жастық шақтың екінші
Сонымен қатар жас ерешелік психологиясы мен физиологиясы аумағындағы мамандар
Жастық шақ - өзіндік талдау мен өзіндік бағалау шағы.
Эриксон бойынша жастық шақ әлеуметтік және индивидуалды жеке бастық
1) психологиялық интимдіктен кету, өте тығыз тұлға аралық қатынастардан
2) уақыт сезімін шаюы, өмірлік жоспарларды құруға қабілетсіздік,
3) өнімділік, шығармашылық қабілеттерді шаюы, өзінің ішкі
4) «негативті бірегейліктің» қалыптасуы өзіндік анықталудан бас
Жоғарғы оқу орнына түсу жас адамда өз қабілет, мүмкіндіктеріне
Адамның кәсіби таңдауын кездейсоқ факторлар анықтап жататыны жиі кездеседі.
1) абсолютті қажетті;
2) салыстырмалы қажетті;
3) қалаулы.
Осы профессиограммаларды қолдану жақсы нәтижелерді береді.
Б.Г.Ананьевтің тұжырымы бойынша студенттік жас кезеңі адамның негізгі социогенездік
Жоғарғы оқу орнына келіп түскеннен бастап болашақ мамандарға әлеуметтік
Студенттің табысты іс-әрекетіне қажетті жағдай ішкі дискомфортты сезінуді жоғалтатын
И.П.Павловтың ашқан психофизиологиялық құбылыс – динамикалық стереотип негізін құрайтын
Бірінші курстардың оқу орнына бейімделу үрдісіне орай жүргізілген көптеген
Барлық осы қиыншылықтар өзінің шығуына байланысты әр түрлі. Оның
Студенттердің жоғарғы оқу орнына бейімделуі Стокаренко бойынша келесідей жіктеледі:
а) кәсіби бейімделу, оқу үрдісінің мазмұны, сипаты, жағдайлары мен
б) әлеуметтік – психологиялық бейімделу – индивидтің топқа, онымен
Басқаша айтсақ, «бейімделу қабілет – ешқандай ішкі дискомфортты сезінбей
Зерттеушілер бірінші курс студенттерінің оқу орнының жағдайына бейімделуінің үш
формальды бейімделу, студенттердің жаңа ортаға, жоғарғы мектеп құрылымына, ондағы
қоғамдық бейімделу, яғни, бірінші курс студенттерінің топтық ішкі бірігуі
Дидактикалық бейімделу, жоғарғы мектепте студенттердің оқыту жұмыстарының түрлері мен
Студенттердің үлгерімді оқуы көптеген факторларға тәуелді. Олардың ішінде ең
Зерттеулерге сүйене отырып мысал келтірсек, техникалық оқу орнының бірінші
Зерттеулер көрсеткендей, бірінші курстар орта мектепте жеткіліксіз даярлық алуына
Көпшілік бірінші курс студенттері алғашқы кездері өзіндік оқу жұмысындағы
Бірінші курс студенттерімен негізгі жұмыс міндеттерінің бірі – ол
Студенттердің өздік жұмысын семинар, практикалық және зертханалық сабақтары арқылы
Мамандарды даярлаудың сапасын көтеру үшін үлкен резервтері студенттер білімін
Уақыт бюджетін социологиялық зерттеуі студенттің жұмыс күні жеткілікті тығыз
Студенттің оқу орнына оптималды бейімділігін қамтамасыз ететін тактика мен
Көпшілік бірінші курс студенттері кеше ғана мектептегі мұғалімдерінің назары
Әр студенттің бейімделу үрдісі әр түрлі жүреді. Еңбек стажы
Әдетте, барлық оқу орындарында бірінші курстықтарды оқу орны жағдайына
Студенттердің әр курстағы дамуы бірнеше сипатқа ие.
Бірінші курс ұжымдық өмірдің студенттік түрлеріне кешегі абитуриентті үйрету
Екінші курс – студенттің оқу әрекетіндегі ең қысым түсетін
Үшінші курс – мамандандырудың басталуы, ғылыми жұмысқа қызығушылықтың күшеюі
Төртінші курс – оқу іс-тәжірибесі кезінде мамандықпен бірінші нақты
Үшінші және төртінші, кей жағдайда екінші курстарда өмірлік серігін
Студенттің жеке басының психологиялық дамуы – қарама-қайшылықтардың пайда
Б.Г.Ананьев жеке адамның дамуын масштаб және деңгейі бойынша өсетін
Лисовский студенттің негізгі 11– ге бөлінетін типологиясын жасайды. Олар:
1. Гармонияға талпынатын.
2. Кәсіпкер (Профессионал)
3. Академик
4. Қоғам адамы.
5. Өнер сүйгіш.
6.«Тырысушы»
7. «Ренішті»
8. «Көңілі қалған»
9. «Жалқау»
10. «Шығармашылық»
11. «Бөгеледі»
Бұл типологияда жалпы студенттердің кәсіпті таңдау ерекшеліктері, оқу үлгеріміндегі,
Оқытудың сәттілігі оқытылу сияқты адамның психикалық қасиетімен анықталады. Бұл
Студенттердің үлгерімі тек арнайы қабілеттер мен жалпы интеллект дамуына
Жеке адамның потенциалды мүмкіндіктерін жұмылдырудың маңызды шарты оның қандай
Студенттің жеке басындағы негізгі қажеттіліктерінің бірі қарым-қатынас қажеттілігі. Қарым-қатынаста
Студент дамуы мен іс-әрекетінде әлемдік көзқарасы – қоршаған ақиқат
Сонымен студенттік жас кезеңдерінде төмендегідей жаңа жасалулар, мүмкіндіктер анық
ақыл-ой, адамгершілік қатынастағы зерделілік (ересектік);
наным-сенім, дүниеге көзқарасы;
өзбеттілік - турашылдық;
сыншылдық және өзіне сыншылдық және өзіне сыншылдық;
ішкі сенімсіздікті тудыратын өзіндік бағасының қайшылығы;
максимализм, үлкендердің ойына жағымсыз қатынас.
екі жүзділік, қалжың, дөрекілік, айқаймен әсер етуге талпыныс
интеллектуалдық танымдық дамудың жоғарғы шегі.
Студенттік кезең кәсіби ойлау мен кәсіби компотенттілігінің қалыптасуындағы ең
Біздің ойымызша, студент жеке адам ретінде өз қызығушылықтары мен
1.2 Психология ғылымындағы бейімделу ұғымының теориялық сипаттамасы.
Адам, қоғам және олардың арасындағы байланыс та үнемі түрленіп,
Психология ғылымында бейімделу теориялық сипаттамасында адам кез-келген жағдайда өзін
Латын тілінен аударғанда «бейімделу» - икемделу, үйлесу деген мағананы
Бейімделу процесі аса динамикалы болып табылады. Оның жетістігі көбіне
Тұлғаның әлеуметтік – психологиялық бейімделу мәселесі психология ғылымындағы және
Адамның бейімделу ерекшелігі «әлеуметтік әлемге бірте – бірте енуі
Психологиялық әдебиеттерде осы екі түсінік қатынасы жайлы түрлі пікірлер
Әлеуметтену, тұлғаның бейімделуі жақын түсініктер, бұлар қоғам мен тұлғаның
Әлеуметтену – тек тұлға болуы мен жалпы дамуы мен
Әлеуметтену тұлғаны қоғамдық қарым – қатынас жүйесіне енгізу, соны
Бобнева М.И. әлеуметтену мен әлеуметтік – психологиялық бейімделу
Л.Д.Столяренко тұлғаның әлеуметтеу сатысын қарастырғанда, бірінші сатыны – біріншілік
Тұлғаның бейімделуі немесе бейімделе алмауының сипаты мен денгейі көбінесе
Тұлғаның әлеуметтік бейімделуі ережелерді қайта орнатуға, әлеуметтік пайдалы қарым
Әлеуметтік бейімделу процесінің негізі - әлеуметтік ортаның оған ұсынатын
Негізінде көптеген адамдар басқа елден білім алуға, жұмыс істеуге
Бірінші кезең, «бал айы» деп аталады, ол көтерінкі
Екінші кезең, жаңа ортаға енуде ортаның теріс әсерлерінің
Үшінші кезең - қиын қыстау кезіңіне жетуі мүмкін, ауыруларды
Төртінші кезең - депрессия – оптимизацияға ауыса бастайды да
Әлеуметтік – психологиялық бейімделу адамның дара ерекшеліктері мен
П.Г.Белкин ойы бойынша – әлеуметтік – психологиялық бейімделу даралықты
Бейімделу механизімінің құрылу денгейі даралықты дамыту жағдайын қамтамасыз етеді.
Тұлғаның әлеуметтену процесінің жетістігінің алғы шарты адамның дара ерекшеліктері
Әлеуметтік –психологиялық бейімделу түсінігіне қысқаша қарастыратын болсақ ,
Сонымен әлеуметтік – психологиялық бейімделу – толық әлеуметтенудің бір
Тұлғаның бейімделе немесе бейімделе алмауының өзі көбінесе адамның биологиялық,
Әлеуметтік бейімделу процесінің негізі – әлеуметтік ортаның оған ұсынатын
1.3 Шетел ғалымдарының бейімделу түсінігін қарастырылуы.
Адам іс - әрекетінің психологиялық аспектісін қарастырғанда ол қоршаған
Көне грек философы Эпидокл өсімдіктер мен жануарлар эвалюциясы жайлы
Алғаш тірі ағзаның тұтас жүйе ретінде функциялану мәселесін зерттей
Кез келген тірі ағзаға белгілі ортада өмір сүреді, ол
Гештальт психологиясының теориясы бойынша – барлық ағзаны функциялау өзін
Гештальт бағытының психологы және щвейцар психологы Ж.Пиаженің интелектуалды даму
Адам ағзасы және жануарлар ағзасы қоршаған ортаға туа біткен
Медицина дененің кез келген ағзасы қандай да бір функцияны
Психоанализ бейімделу мәселесінің үш түрі мен түйіседі: эго-психология мәселесі
Эго аймағындағы қақтығыстан тәуелсіз зерттеуде, нақтылықты меңгеру
Негізінен адамды жақсы бейімделген деп егер оның іс -
Психоанализ ерте қалыптасқан адамның бейімделу құралының және осы бейімделу
Бейімделу өзгеріс пен болуы мүмкін, яғни индивид ойы оның
Жануарлар белсенді және мақсатқа бағытталған түрде өзінің қоршаған ортасын
Адам ағзасындағы бейімделудің сыртқы құрылымы қандай деген сұрақта,
Ф.Е.Эмери және Акофаның «мақсатты әрекеттер жүйесі» мақаласында индивидті қоршаған
Жағымсыз әсерлерге ағзаның бейімделу реакциясының қарқындылығы бірқатар жалпы арнайы
Адам орта балансының бұзылысында белсенді қажеттілікті қанағаттандыруға арналған немесе
- белгісіз қауіпті сезіну,
- қауіптену және мазасыз күту сезімі,
- белгісіз алаңдаушылық психикалық стрестің өте күшті механизімін көрсетеді.
Мазасыздану қарқындылығы және ұзақтығы бойынша дәлме - дәл жағдай,
Психикалық бейімделу процесінің элементін көрсететін мазасыздық қатарын көрсетуге болады:
- ішкі шиеленісуді сезіну
- мазасызданудың реңі өте айқын емес, тек оның
- гиперстезиялық реакция – үрей өсіп, алдынғы бейтарап
- өзіндік мазасыздану – қарастыратын қатардың орталық элементі белгісіз
- Қорқыныш – белгілі обьектіде айқындалған үрей. Бірақ обьекті
- Болмай қоймайтын апатты сезіну – мазасыздық бұзылыстарының
- Мазасыз үрейлі қорқу – үрей негізіндегі ұйымдасудың
Мазасызданудың күшеюі екі өзара байланысқан бейімделу механизім әрекетінің қарқындылығының
А.А Реан «бейімделу синдромының» даму негізінде үш сатыны
1) «Мазасыздану» сатысы – бірнеше сағаттан екі тәулікке
2) «Қарсыласу сатысы» - ағзаның түрлі әсерлерге тұрақтылығының жоғарлауы.
Осы бейімделу мәселесін зерттеуде Реан А.А үш бағытты бөліп
Психоаналетикалық және психологиялық бағдар жұмысының авторларынан басқа осы тұрғыға
Бейімделу – тұлғада үрейдің болмауы мен байланысты. Бейімделе алмау
Бұл жерде Э.Эриксон тұрғысына көңіл аудару керек және осы
Екінші бағытта тұлға құндылықтары мен социум құндылықтарының сәйкестенуі қарастырылады.
Келесі тұрғыны қарастыратын болсақ, ол тұлғаның «когнитивті психологиялық» концепциялары
Бұл жерде бейімделу бұзылысы – өзін өзгерту, өзін
Осы бөлімдегі шет ел ғалымдарының бейімделу түсінігін қарастыруына тоқталып
Гештальт бағытының психологы және щвейцар психологы Ж.Пиаженің интелектуалды даму
1.4 Бейімделу мәселесін
Кез келген тірі жан туғаннан бастап өмірінің соңына
өмір бойы үздіксіз – климатқа, қоректенуге, қоршаған адамдарға және
Медицина ғалымының дәрігерлері өмір сүруді бейімделу - деп қарастырады.
Соны мен «бейімделу» - түсінігіне тоқталатын болсақ, жоғарыда айтып
Ал Ц.П.Караленко «бейімделуді» - ағзаның құрылысы және функциясы,
Сондай – ақ, Е.А.Ямбург Т.В.Кучер, В.Н.Дружинин, Е.В.Шорохова, В.И.Курбатова және
Сонымен «бейімделу» дегеніміз – бұл тірі ағзаның қозғалмалы жүйесінің
Көп жағдайда адам тағдыры оның кез келген жағдайда өмірінің
Жоғарыда келтіріліп кеткендей «бейімделу» процесі әр түрлі денгейде жүзеге
Сонымен психологиялық денгейде – бейімделу нәтижелі шешім қабылдау
Әлеуметтік бейімделу процесін міндетті түрде үш денгейде қарастыру қажет:
1) қоғам (макроорта) – тұлғаның және әлеуметтік –
2) әлеуметтік топ (микроорта) – адамның бейімделуі немесе керісінше
3) индивидтің өзі (тұлға ішілік бейімделу) – үйлесімділікке
Адамдағы бейімделуді зерттеуде оның психикалық денгеиін ескермеу мүмкін емес.
Психикалық бейімделу толығы мен процесс болып табылады, өзіндік психикалық
Бейімделусіз түрлі климаттық жағдайға, үнемі өзгермелі ауа – райына
Даралану денгейі – даралық, жекелік қажеттілігі арқылы туындайтын кейбір
Интеграция денгейі – ол қоғам мен адам арасындағы белгілі
Қазіргі кезде бейімделу жайлы түсінік И.П.Павлов, И.М.Сеченов, П.К.Анохин т.б
а) бейімделу оның сыртқы орта жағдайына тұрақтылығын қамтамасыз ететін
б) бейімделу динамикалық құрылым, сыртқы орта жағдайына тікелей бейімделу
Бейімделу тұлға мен әлеуметтік ортаның өзара әрекет ету түрі
Тұлғаның теріс немесе тіпті әлеуметтік ортаның қылмысты жағдайына икемделуін
Тұлғаның әлеуметтік бейімделу құрылымында келесі компоненттерді бөлуге болады;
тұлға іс- әрекетінінен шығатын параметірлері,
тұлғаның макро- микро орта мен интеграциялану денгеиі,
эмоционалды көңіл күйі.
Осы көрсеткіштерді бейімделу түрінің қасйеті ретінде қолдану тұлғаның негізгі
Осыған байланысты А.Н.Жмыриков (1989) бейімделудің белгісі ретінде тек екі
Енді бейімделу бұзылысына тоқтала кететін болсақ. Соны мен бейімделу
Тұлғаға әсер етуінің ұзақтығына байланысты уақытша, тұрақты жағдайлық және
Бейімделу бұзылысының пайда болу себептері болып:
1) созылмалы ауру мен кәсіби мәселелер , ажырасу мен
2) Басынан өткізген экстремалды жағдайлар – жарақатты жағдайлар, яғни
3) Жаңа әлеуметтік жағдайға сәттсіз, қолайлы емес енуі немесе
Қорыта келгенде өмір бойы барлық тірі ағза, соның ішінде
Сонымен отандық ғалымдардың В.Н. Дружинин, А.Г Маклаков, Л.Д Столяренко,
Адамның бейімделу мәселесін қарастырғанда психикалық денгейін ескермеи кете алмаймыз.
2. АУЫЛ ЖАСТАРЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК
2.1 Ауыл жастарының әлеуметтік психологиялық бейімделуін зерттеу
Дипломдық жұмыс мақсатына жетуде дәлме–дәл әдістемелерді тағайындауды талап етті.
Анкета (тіркеме А)
Автопортрет әдісі (Тіркеме Ә )
В.Т. Ряховскийдің - «Қарым-қатынас денгейін анықтау» әдістемесі (Тіркеме
К.Роджерс – Р.Даймондтың әлеуметтік - психологиялық бейімделу әдістемесі (Тіркеме
Енді осы әдістемелерге жеке - жеке тоқталып өтейік, бірінші
Аты жөніңіз
Жасыңыз.
Мамандықты таңдауда өзіңіз таңдау жасадыңыз ба, әлде басқалардың таңдауы
Алғашында қандай қиындықтар кездесті және қай жағынан.
Өз тобыңмен танысқаннан кейін бірден араласып кеттің бе№
Басқа мамандық студенттері мен араласасыз ба?
Оқу бағдарламасы сізді қанағаттандырады ма?
Оқудың өту уақыты (80 мин) сізде қиыншылық тудырды ма?
Жоғарғы курс студенттері мен араласасыздар ма?
Ал біз ауыл жастарының, яғни студенттердің қарым-қатынасының жалпы деңгейін
В.Ф.Ряховский тестінің классификаторы.
30-32 ұпай – сіз қарым-қатынаста ашық емессіз, бұдан сіз
25-29 ұпай – сіз тұйықсыз, көп сөйлемейсіз, жаңғыздықты ұнатасыз,
19-24 ұпай – сіз белгілі деңгейде ашықсыз және таныс
14-18 ұпай – қарым-қатынасқа түсу сізде қалыпты. Сіз әңгімеңізді
9-13 ұпай – сіз біршама ашықсыз. Басқалар да тітіркенушілік
4-8 ұпай – сіз қарым-қатынаста ашықсыз. Сіз әруақытта бәрінің
3 – одан төмен – сіздің қарым-қатынастағы ашықтылығыңыз ауру
Автопортрет әдісіне тоқталатын болсақ , тұлғаның өзіндік сана -
Тұлғаның өзіндік сана - сезімін, өзін бағалауын, өзіне қатынасының
Бұл тест Р.Бернсон мен (АҚШ) бейімделген. Бұл тесте зерттелінушілерге
Автопортрет тестінде мүмкін болатын элементтер келесідей талқыланады:
Бас бөлігі - ақыл - ойға байланысты. Бас әлсіз
Көз - көзі үлкен болып ашылса - сенімсіз, басқа
Ауыз - дөнгелектеп қатты батырып салса - тіл байлығының
Құлақ - адамның интелектісіне байланысты. Құлақ аса кіші болса
Мұрын - мұрынды қатты бейнелеу - адамның сексуалды
Қол - басқа адаммен қарым - қатынасын көрсетеді. Егер
Аяғы - ұзын болса - өмірде еркін, бостандықты қалайтын
Келесі біздің қарастыратын әдістемеміз ол К.Роджерс – Р.Даймондтың әлеуметтік
"0" - бұл маған мүлдем қатысы жоқ
"2" - маған қатысты деуге күманданамын
"3" - мен оны өзіме қатысты деп есептеймін.
"4" - бұл маған ұқсас, бірақ сенімді емеспін.
"5" - бұл маған ұқсас
"6" - бұл дәл мен туралы.
Зерттелінушілерге мынандай нұсқаулар беріледі: сізге адамның өмір бейнесі жайлы
Әлеуметтік - психологиялық бейімделу әдістемесі 8 шкаланы қамтиды,
Осы әрбір көрсеткіштерге берілген жауаптар негізінен, қандай денгейде
а) 1. бейімделу көрсеткіші мына жауаптар бойынша есептелінеді: 4,5,9,12,15,19,22,23,26,27,29,33,35,37,41,44,47,51,53,55,61,63,67,72,74,75,78,80,88,91,94,96,97,98.
2. бейімделудің бұзылысы мына жауаптар бойынша есептелінеді: 2,6,7,13,16,18,25,28,32,36,38,40,42,43,49,50,54,56,60,62,64,69,71,73,76,77,83,84,86,90,95,99,100. Ал
б) 1. жалғандық + көрсеткіші мына жауаптар бойынша есептелінеді:
2. жалғандық – көрсеткіші мына жауаптар бойынша есептелінеді: 8,82,92,95,99.
в) 1. өзін - өзі қабылдау көрсеткіші мына
2. өзін - өзі қабылдамау көрсеткіші мына жауаптар бойынша
г) 1. өзгелерді қабылдау көрсеткіші мына жауаптар бойынша
2. өзгелерді қабылдамау көрсеткіші мына жауаптар арқылы есептелінеді: 2,10,21,28,40,60,76.
д) 1. эмоционалды комфорт көрсеткішіне келетін болсақ,
2. эмоционалды комфорттың бұзылу көрсеткіші мына жауаптар бойынша есептелінеді:
е) 1. ішкі бақылау көрсеткішіне келетін болсақ, бұл
2 . сыртқы бақылау көрсеткіші мына жауаптар шегінде есептелінеді:
ж) 1. басымдылыққа ұмтылу көрсеткішіне келетін болсақ, бұл
2. бағыну көрсеткішіне келетін болсақ, бұл көрсеткіш мына жауаптар
з) эскапизм (мәселеден қашу) көрсеткіші мына жауаптар бойынша
Нәтижені өңдеуде белгісіздік зонасы әрбір шкала бойынша жас өспірімдер
2.2 Ауыл жастарының әлеуметтік – психологиялық
Ауыл жастарының әлеуметтік – психологиялық бейімделуін зерттеу
Осы 40 студентке алдымен жетекшімізбен бірігіп құрастырылған анкета жүргізілді.
Анкетадан алынған жауаптар төмдегідей сипатталады:
Студенттердің басым бөлігі 17-19 жас аралығы. Осы мамандықты таңдауды
Келесі зерттеу әдісіміз ауыл жастарының, яғни студенттердің қарым-қатынасының жалпы
Жауаптарды бағалау: «Иә» - 2 ұпай, «кейде» - 1
В.Ф.Ряховский тестінің классификаторы.
14-18 ұпай – қарым-қатынасқа түсу сізде қалыпты. Сіз әңгімеңізді
9-13 ұпай – сіз біршама ашықсыз. Басқалар да тітіркенушілік
4-8 ұпай – сіз қарым-қатынаста ашықсыз. Сіз әруақытта бәрінің
Бұл әдістемеде алынған ұпайлар санына байланысты сомаланып, қарым-қатынастағы ашықтың
Диаграмма 2.2.1 Қарым-қатынас әдістемесі
Біздің осы зерттеу жұмысымыздың жалғасы студенттерге проективті
Бас бөлігінің өзі екі топқа жіктеледі, бастың кіші болып
Диаграмма 2.2.2 Автопортрет әдістемсі
Енді екінші элементке тоқталатын болсақ, көз аймағы. Көз
Диаграмма 2.2.3 Автопортрет әдістемесі
Келесі элемент ауыз бөлігі, ауыз бөлігіде басқа элементтер секілді
Диаграмма 2.2.4 Автопортрет әдістемесі
Келесі элемент құлақ аймағы. Құлақ бөлігі адамның интелектісіне байланысты
Диаграмма 2.2.5 Автопортрет әдістемесі
Ал келесі элементке тоқталатын болсақ ол мұрын бөлігі. Мұрын
Осы көрсеткіштерді төмендегі диаграммадан көре аласыздар
Диаграмма 2.2.6 Автопортрет әдістемесі
Ал енді қол бөлігіне тоқталатын болсақ, осы қол арқылы
Осы көрсеткіштерді төмендегі диаграммадан көре аласыздар
Диаграмма 2.2.7 Автопортрет әдістемесі
Сонғы элементтке тоқталатын болсақ ол аяқ бөлігі. Аяқ бөлігінің
Диаграмма 2.2.8 Автопортрет әдістемесі
Біздің көздеген мақсатымызды, болжамымызды нақтылайтын элементке нақтығырақ кейін тоқталатын
Зерттеу жұмымымыздың маңызды аспектісі – келесі әдістемеміз болып табылады.
К.Роджерс – Р.Даймондтың “әлеуметтік – психологиялық бейімделу” сұрақтамасының бірінші
Осы көрсеткіштерді төмендегі диаграммадан көре аласыздар
Диаграмма 2.2.9 Автопортрет әдістемесі
К.Роджерс – Р.Даймондтың “әлеуметтік – психологиялық бейімделу”
сұрақтамасының екінші шкаласы - өзін өзі қабылдау. Өзін -
Диаграмма 2.2.10 Өзін өзі қабылдау шкаласы
Келесі шкала – өзгелерді қабылдау шкаласы. Өзгені қабылдау шкаласы
Диаграмма 2.2.11 Өзгелерді қабылдау шкаласы
К. Роджерс – Р.Даймондтың “әлеуметтік – психологиялық бейімделу” сұрақтамасының
Диаграмма 2.2.12 Эмоционалды комфорт
К.Роджерс – Р.Даймандтың “Әлеуметтік – психологиялық бейімделу” сұрақтамасының келесі
Осы көрсеткіштерді төмендегі диаграммадан көре аласыздар
Диаграмма 2.2.13 Интерналдылық шкаласы
К.Роджерс – Р.Даймандтың “Әлеуметтік – психологиялық бейімделу“ әдістемесінің сонғы
Осы көрсеткіштерді төмендегі диаграммадан көре аласыздар
Диаграмма 2.2.14 Басымдылыққа ұмтылу шкаласы
Біздің диплом жұмысымыздың тақырыбына сай қойылған мақсатымызға жету үшін
Автопортрет әдісінің нәтижесі бойынша алынған мәліметтерден студенттердің қарым –
Екі топқа бөлінген студенттердің әрбір шкаладағы көрсеткіштері бойынша орташа
(1)
(2)
Мұндағы ( ), (
Кесте 2.2.1 Әлеуметтік-психологиялық бейімделу шкаласы
Шкалалар A S Z E J D
Х 82 71 69 66 70 65
У 60 52 52 56 50 54
A - бейімделу шкаласы
S - өзін - өзі қабылдау шкаласы
Z - өзгелерді қабылдау шкаласы
E - эмоционалды комфорт шкаласы
J - интерналдылық шкаласы
D - басымдылыққа ұмтылу шкаласы
Осы алынған орта мәндерді төмендегі формулалар арқылы статистикалық мәнділігін
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
Стьюдент t- критериі бойынша алынған нәтижелерді төменнен көре аламыз,
A S Z E J D
3,3 3 2,9 2,8 2,8 0,3*
* - статистикалық мәнділік t > 2,6
A - бейімделу шкаласы
S - өзін - өзі қабылдау шкаласы
Z - өзгелерді қабылдау шкаласы
E - эмоционалды комфорт шкаласы
J - интерналдылық шкаласы
D - басымдылыққа ұмтылу шкаласы
Б.А.Сосновскидің “ Лабараторный практикум по общей психологий” оқулығында көрсетілгендей
Енді осы шкалаларға тоқталатын болсақ:
Бірінші шкаладан бесінші шкалаға дейін статистикалық мәнді болып табылуы
Біздің зерттеу жұмысымызда қолданылған әдістемелер нәтижесінде ауыл жастарының қалаға
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен қорыта келгенде адам, қоғам және олардың арасындағы
Әр студенттің бейімделу үрдісі әр түрлі жүретіні белгілі, өйткені
Әдетте, барлық оқу орындарында бірінші курс студенттеріне оқу
Басқаша айтсақ, «бейімделу қабілет – ешқандай ішкі дискомфортты сезінбей
Зерттеушілердің бірінші курс студенттерінің оқу орнының жағдайына бейімделуінің түрлерін
Бейімделу мәселесін қарастырған ғалымдарға тоқталатын болсақ олар: В.И.Курбатова, А.Т.Маклаков,
Тұлғаның эффективті бейімделуге қол жеткізуі үшін ол қоғамның талаптары
Сондықтан біз оларды жете түсіне білуіміз үшін төмендегі әдістемелерді
В.Т. Ряховскийдің - «Қарым-қатынас денгейін анықтау» әдістемесі;
К.Роджерс – Р.Даймондтың «әлеуметтік – психологиялық бейімделу» әдістемесі;
Әлеуметтік - психологиялық бейімделуді анықтауға мүмкіндік беретін әдістемелер
В.Т. Ряховскийдің - «Қарым-қатынас денгейін анықтау» әдістемесі бойынша
К.Роджерс – Р.Даймондтың «әлеуметтік – психологиялық бейімделу» сұрақтамасының интегралды
Осы нәтижелерге байланысты негізгі болжамымыздың дәлелденгені анық. Біздің осы
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Асанов Ж. Студенттермен ұйымдастырылатын жұмыс түрлері /Ж.Асанов // Ұлағат.
Асмолов А.Г. Психология личности / А.Г.Асмолов. -
Адаптация человека и жывотных к экстремальным условиям внешней среды:
Андриенко Е.В. Социальная психология / Е.В.Андриенко; Под. ред. В.А.Сластенина.
Ахмеджанов Э.Р Психологические тесты / Э.Р. Ахмеджанов. – М.:
Антипов А.В Психология адаптация к экстремальным ситуациям/ А.В.Антипов.- М.:
Аксорина Н.М. Воспитания детей раннего возраста /Н.М.Аксорина. –3 е.
Агаджанян Н.А. Адаптация и резервы организма / Н.А.Агаджанян. –
Воронский В.А. Исследования студентов к условием в вузы /
Дружинин В.Н. Психология общих способностей. / В.Н.Дружинин. - 2-е
Жайтапова А. Әлеуметтік – педагогикалық бейімделу / А.Жайтапова //
Караленко Ц.П. Вселенная внутри себя / Ц.П.Караленко; Отв. ред.
Кучер Т.В. Медицинская география / Т.В. Кучер, И.Ф.Колпашикова. -
Квинн В. Прикладная психология / В.Квинн. – СПб.: Питер.
Кулагина И.Ю. Возрастная психология / И.Ю.Кулагина. – 4-е изд.
Кайырбекова Э.М. Совместная работа куратора и психолога по адаптации
Любимова Г.Ю. От первокурсника до выпускника / Г.Ю Любимова
Маклаков А.Г. Обшая психология / А.Г.Маклаков. - СПб.:
Матулене Г. О социальной адаптации к деятельности / Г.Матулене
Нурлан Қ . Студент жайлы сыр / Қ Нурлан//
Овчарова Р.В Практическая психология в начальной школе/Р.В.Овчарова. –Москва: “Сфера”,
Петровский В.А. К психологический активности личности / В.А.Петровский. –
Психологический словарь / Под. общ. Ред. А.В.Петровского, М.Г.Ярошевского. –
Пиаже Ж. Избранные психологические труды / Ж.Пиаже. – М.:
Психологический механизм регуляции социального поведения / Отв. ред. М.И.Бобнева,
Практикум по психологии менеджмента и профессиональной деятельности / Под.
Реан А.А. Психология изучения личности / А.А.Реан. -
Рудестам К. Группавая психотерапия / К.Рудестам. – СПб.: Птер.
Социальная работа: Учеб. пособие / Под. ред. В.И.Курбатова. –
Свиридова Н.А Адаптационные процессы в среде молодежи /Н.А Свиридова
Соляренко Л.Д. Основы психологии / Л.Д.Столяренко. - 2-е изд.
Стефаненко Т.Г. Этнопсихология / Т.Г.Стефаненко. – М.: Академический проект,
Туршинский З. Многоликая адаптация / З.Туршинский // Биология в
Телесенко А.Н. Проблемы социолизации молодежи. /А.Н. Телесенко// Вестник КазГУ.
Философическии энциклопедический словарь. М.: Инфра, 1999. - 576 с.
Хартманн Х. Эго – психология и проблемы адаптации /
Хрестоматия по истории психологии / Под. ред. П.Я.Галперин, А.Н.Ждан.
Чичулин А.А: Сациальная психология / А.А.Чичулин. – Новосибирск: Наука,
Шамова Т.И, Давыденко Т.М. Управление образовательным процессам в адаптивной
Шайхова М. Жастардың әлеуметтік – психологиялық бейімделу мәселелері /
Энциклопедия психологических тестов. М.: Издательство АСТ, 1997. – 288с.
Ямбург Е.А. Школа для всех / Е.А. Ямбург. -
Яковленко Л.Н. Адаптация перво курсников / Л.Н.Яковленко // Аспирант
ТІРКЕМЕ А
Анкета
Аты жөніңіз
Жасыңыз.
Мамандықты таңдауда өзіңіз таңдау жасадыңыз ба, әлде басқалардың таңдауы
Алғаш университет қабырғасына келгенде қандай қиындықтар кездесті және
Өз тобыңмен танысқаннан кейін бірден араласып кеттің бе№
Басқа мамандық студенттері мен араласасыз ба?
Оқу бағдарламасы сізді қанағаттандырады ма?
Оқудың өту уақыты (80 мин) сізде қиыншылық тудырмады ма?
Жоғарғы курс студенттері мен араласасыздар ма?
ТІРКЕМЕ Ә
Қарым-қатынастың жалпы деңгейін бағалайтын тест Ряховскиймен өңделген.
Нұсқау: «Сізге бірнеше қарапайым сұрақтар ұсынылады. Тез, бірмәнді жауап
1) Сізге іскерлік кездесуге бару керек, бұл күту сізді
2) Сізге қандай да бір жиналыста баяндама оқып, ақпарат
3) Дәрігерге қаралуды соңына дейін қалдырып, жүре бересіз бе?
4) Сізге іссапармен ешуақытта болмаған қалаңызға бару ұсынылады. Сіз
5) Сіз өз уайымдарыңызбен бөлісуді ұнатасыз ба?
6) Егер көшеде қандай да бір бөтен адам сізге
7) Сіз «әкелер мен балалар» және әр ұрпақтың бір-бірін
8) Сіз танысыңыздан бұрын алған қарыз ақшасын қайтаруын айтуды
9) Дәмханада немесе асханада сізге сапасыз тағам берілді. Сіз
10) Бөтен адаммен жалғыз қалғанда, егер ол әңгімені бірінші
11) Сізді қайда болсын ұзақ кезек күту тітіркендіре ме?
12) Сіз қақтығыстық жағдайларды қарастыратын қандай да бір комиссияға
13) Сізде өнер, мәдениет, шығармашылық туындыларын бағалауда жеке индивидуалды
14) Пікірталастарда сізге өте таныс сұрақ бойынша қате пікір
15) Сізден біреу жұмыс мәселесі бойынша немесе оқу тақырыбына
16) Сіз өз ойыңызды ауызшаға қарағанда жазбаша түрде жеткізуді
ТІРКЕМЕ Б
Автопортрет
Бас. Ақыл - ойға байланысты. Бас әлсіз болса ақыл
Көз. Көзі үлкен болып ашылса - сенімсіз, басқа адамның
Ауыз. Ауызды дөнгелектеп қатты батырып салса - тіл байлығының
Құлақ. Құлақ адамның интелектісіне байланысты. Құлақ аса кіші болса
Мұрын. Мұрынды қатты бейнелеу - адамның сексуалды проблемасы
Қол. Қол басқа адаммен қарым - қатынасын көрсетеді. Егер
Аяқ. Аяғы ұзын болса - өмірде еркін, бостандықты қалайтын
ТІРКЕМЕ В
К.Роджерс және Г.Даймондтың «Әлеуметтік-психологиялық бейімделу сұрақтамасы»
Сізге адамның өмір бейнесі жайлы пікірлер ұсынылады. Сұрақтамадағы әр
Жауаптар шкаласы.
«0» - бұл маған мүлдем қатысы жоқ.
«2» - маған қатысты деуге күмәнданамын.
«3» - мен оны өзіме қатысты деп есептеймін.
«4» - бұл маған ұқсас, бірақ сенімді емеспін.
«5» - бұл маған ұқсас.
«6» - бұл дәл мен туралы.
1. Біреумен әңгімелескенде, икемсіздікті сезінеді.
2. Басқалардың алдында ашылуға қалауы жоқ.
3. Барлығымен күресуді жарысуды, бәсекелесуді жақсы көреді.
4. Өзіне жоғары талаптар қояды
5. Өзі істеген істері үшін жиі өзін кінәләйді.
6. Жиі өзін сезінеді.
7. Қарама-қарсы жыныстыларға ұнайтындығына күмәнданады.
8. Өзінің уәдесін үнемі орындайды.
9. Қоршаған ортамен жылы қарым-қатынаста.
10. Тұйық, ұстамды адам, басқалардың бәрінен шет жүреді.
11. Барлық сәтсіздіктерде өзін кінәлайды.
12. Жауапкершілікті адам, оған сенуге болады.
13. Қандай-да бір нәрсені өзгертуде жігерлі емес, барлық күш
14. Көп нәрсеге құрбыластарының көз қарастарымен қарайды.
15. Қолдануға жататын ережелермен, талаптарды толығымен қабылдайды.
16. Кейде ереже және сенімдер жетіспейді.
17. Кейде тапа тал түсте қиялдағанды жақсы көреді, қиялдан
18. Әрқашанда қорғанысқа тіпті шабуылға дайын уайымдарды есте сақтап
19. Өзін басқара алады, өзіндік әрекеттерімен өзін мәжбүр етеді,
20. Жиі көңіл күйі өзгереді: мұңмен сары уайымға түседі.
21. Басқаларға қатыстылардың барлығы толғандырмайды, тек өзімен ғана айналысып,
22. Адамдар негізінде оған ұнайды.
23 Өзінің сезімдеріне қысылмайды, оны ашық көрсетеді.
24. Көп халық арасында жалғыздықты сезінеді.
25. Барлығын тастап, бір жерге тығылып қалсам.
26. Қоршағандармен әдетте тату.
27. Өз-өзімен күресу қиынырақ.
28. Қоршағандардың лайықты емес қарым-қатынастарында сақ болады.
29. Жан – тәнінде оптимист, болашағына сенеді.
30. Қырсық, беріспейтін адам; ондайларды ауыр деп атайды.
31. Адамдарға сын көзбен қарайды және оларды осыған лайықты
32. Әдетте өзін басқарушы емес, басқарылатын адам ретінде сезінеді:
33. Оны таныйтындардың көбі оған жақсы қатынаста, оны жақсы
34. Кейде ешкіммен бөліскім келмейтін ойлар болады.
35. Сыртқы көрінісі тартымды.
36. Өзін дәрменсіз деп сезінеді, қасында біреудің болғанын қажет
37. Шешім қаьылдап, оны қолдайды.
38. Өз бетімен шешім қабылдацда, басқалардың әсерінен шыға алмайды.
39. Кінәлі сезімін сезінеді, тіпті өзін ештеңе болмаса да
40. Қоршағандардан жек көрушілікті сезінеді.
41. Барлығына разы.
42. Қалыптасқан жолдан шығу, өз-өзін қолға алуда, өз-өзін ұйымдастыруда
43. Әлсіздікті сезінеді, бұрын толғандырғаны аяқ асты бәрі бір
44. Салмақты,иұстамды, тыныш адам.
45. Ашуланып жиі өз-өзінен шығып кетеді.
46. Жиі өзін өкпелі сезінеді.
47. Ұйтқымалы, шыдамсыз, қызу қанды адам: ұстамдылық жетіспейді.
48. Өсек айту болады.
49. Өзінің сезіміне сенбейді.
50. Өз-өзімен болу әжептәуір қиындырақ.
51. Ең бірінші орында сезіну емес пайымдау, бірдеңе істемес
52. Өзімен болып жатқандарды өз үлгісімен талғайды, артық нәрсені
53. Адамдарға шыдамды және әрбір нәрсе қалай болса оны
54. Өзінің мәселелерін ойламауға тырысады.
55. Өзін қызықты адам деп есептейді- тұлға ретінде –
56. Ұялшақ адам, жеңіл қымсылады.
57. Жұмысты соңына дейін жеткізу үшін міндетті түрде ескертіп,
58. Жанында – басқалардан кереметтік сезімін сезінеді.
59. Өзінің «Менін» өзінің даралығын білдіретін, көрсететін ештеңе жоқ.
60. Басқалардың ол туралы не ойлайтынан қорқады.
61. Жетістікті, мадақтауды жақсы көреді, атақ құмар жақсылардың арасында
62. Нақты уақытта көп жеккөрушілікке тұрарлық адам.
63. Адам іскер, энергиялы, яғни инициативаға толы адам.
64. Кедергілермен қауіп төндіретін қиыншылықтармен жағдайлар арасында тез беріледі.
65. Өзін толық бағаламайды.
66. Мінезіне қарағанда жетекші және басқаларға әсер ете алады.
67. Өзіне толығымен жақсы қарайды.
68. Тегеурінді, табанды адам, оған үнемі өзінің айтқанын істету
69. Кіммен болса да қарым-қатынасының бұзылғанын жек көреді, әсіресе
70. Көп уақыт шешім қабылдай алмайды, содан оның дұрыстығына
71. Сасқалақтап қалу , барлығы араласып ,шатасып кетті.
72. Өзіне разы.
73. Жолы болғыш емес.
74. Өзіне келбетті, жүзі жылы адам.
75. Өңімен әдемі болмауы мүмкін, бірақ тұлға ретінде,
76. Қарама - қарсы жыныс иесін жек көреді және
77. Кейде бірдене істеу керек болса үрей билейді, мүмкін
78. Жанында (в душе ) сабырлы, оны өте мазасыздандыратын
79. Жігерлі жұмыс істей алады.
80. Ересек бола бастағанын сезеді, қоршағандарына қарым – қатынасы
81. Мүлдем талқылай алмайтын мәселе жайлы айтуға тура келетін
82. Әрқашан тек шындықты айтады.
83. Мазасыз , тынышсыз ,(напряжен).
84. Оған бірдеме істеуге мәжбүр ету үшін, дегенін істеу,сонда
85. Өзіндегі сенімсіздікті сезінеді.
86. Жағдайлар жиі өзін қорғауға, ақтауға және өзінің
87. Жол бергіш, берілгіш, басқалар мен қарым – қатынаста
88. Ақылды адам, ойланып – толғанғанды жақсы көреді.
89. Кей кезде мақтанғанды жақсы көреді.
90. Шешім қабылдап сол жерде бірден өзгертеді, өзінің еріксіз
91. Басқалардың көмегіне сүиенбей, өзінің күшіне сенуге тырысады.
92. Ешқашанда ақталмайды.
93. Шырмалып қалу сезімін, ішкі тәуелділігін сезінеді.
94. Басқалардың арасында көзге айқын түседі.
95. Онша сенімді жолдас емес, бірақ барлық жағдайда сүйенуге
96. Өзінде барлығы анық, жақсы түсінеді.
97. Қарым – қатынасқа тез түседі, ашық адам, адамдармен
98. Шешілуі қажет тапсырмаларға күшіде қабілетіде,толығымен сәикес, барлығын атқара
99. Өзін бағаламайды , оны ешкім қабылдамайды , оған
100. Қарама –қарсы жыныс иесі оның көп ойын алады
101. Өзінің барлық әдеттерін жақсы деп санайды.
78