МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1 БӨЛІМ АФРИКА ӨЗЕНДЕРІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ 5
2 БӨЛІМ АФРИКА ТЕРРИТОРИЯСЫ БОЙЫНША ӨЗЕН ТОРЫНЫҢ ТАРАЛУ
2.1 Атлант мұхиты бассейнінің өзендері 10
2.2 Үнді мұхиты бассейнінің өзендері 17
2.3 Ішкі ағын облысы 23 Қорытынды 25
Әдебиеттер тізімі 26
Кіріспе
Курстық жұмыстың мақсаты - Африка территориясы бойынша өзен
Міндеттері:
Су ағынының жалпы ерекшеліктеріне сипаттама беру
Африка ағынының бассейндерін анықтау
Африка өзендерінің гидрологиялық параметрлерімен танысу, оларды есте сақтау
Ғылыми жаңару: Африка өзендерінің комплексті мінездемесі беріледі. Өзендердің
Африканың ағын бассейндері бойынша су объектілерінің классификациясы жүргізілген.
Практикалық маңызы: бұл курсттық жұмыс мектептерде 7 сыныптарға толықтырылатын
Қорғауға шығарылатын мәселелер:
1. Африканың гидрографиялық торына оның географиялық орналасуы үлкен
2.Африканың гидрографиялық торының негізіне мол ылғалдану жатады.
3. Рельеф ерекшелігінің нәтижесіне байланысты Африкада ірі
1 БӨЛІМ АФРИКА ӨЗЕНДЕРІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
Африканың өзендері кайнозой заманында ғана құрылды. Соның әсерінен ежелгі
Өзен торларының қалыңдығы бірдей емес. Ол а) қазіргі кездегі
5400 км3 болатын жалпы жылдық ағынының көлемі бойынша Африка
Өзен су қоры әр түрлі болып келеді, көбінесе жаңбыр
Африканың өзендері - негізгі минералдық байлық. Бұл материктің өзен
Жоғарыда көрсетілген Африканың бөліктерінде жер асты суларының қоры бар,
Африканың шөлдерінде, әсіресе Солтүстік Сахара және Калахириге құрғақ саласы
Өзен суының толығу режимі:
Экваторлық режим - экваторлық аймақтағы өзен суы бүкіл жыл
Субэкваторлық режим - субэкваторлық климаттық белдеуде оданың мерзімі, яғни
Тропикалық режим - шөл климаттық белдеуіндегі өзендер - эпизодтық,
Субтропикалық режим - жерортатеңіздік климат аймақтарында су тасуы қыс
Материк территориясында жер беті сулары өте ала-құла таралған, сонымен
Субэкваторлық климат облыстары (Судан, Конго қазан шұңқырының оңтүстік бөлігі)
Су шығынының жаздық және қыстық максимум облыстарының арасында жалпы
Африканың қазіргі қуаңщылық облыстарына құрғақ арналардың қалыптасқан жүйелерінің
Африканың барлық барынша маңызды өзендері Африка платформасының шеткі бөліктерінде
Африка –төрт онжылдық бойы үлкен территорияларда құрғақшылық және
Су объекттері үшін жаман канализацияның,оның болмауынан гөрі әсерінен,
Африка үшін қазіргі өзен жүйелерінің жастығы және материктің
Африкалық үстірт шетіндегі көтерілімдер нәтижесінде , неогенде және төрттік
Тектоникалық қозғалыстар эрозияның жандануын және материк ішілік қазаңшұңқырлардың
Ол ерекше тропикалық ендіктерде, құрғақшылықтың үлкею шарттарында,
Жауын шашынннан өзен ағынынының тәуелдігі қысқы,транзитті емес өзендерде байқалады.Экваториальды
Ең көп ағын көлемі ылғалдылығы артық аудандарда қол
Субэкваторлық ендіктерде жылдық жауын-шашын соммасының азаюының,жылудың жоғарлауының және булану
Ішкі ағын облысына Африканың ⅔ ауданы жатады.Соның арқасында
Ағын режимі транзитті емес өзендерде ғана жауын
Кесте 20.Африка ауданы мұхиттарының су жинау бассейндері
Бассейн атауы Ауданы,млн.км2 Материк ауданынан алынған процент
Атлант мұхитының бассейні 10,5 36,05
Үнді мұхитының бассейні 5,4 18,48
Жерорта теңіз бассейні 4,5 14,88
Барлығы............. 20,4 69,88
Өзендердің суға толынуы,сонымен қатар өзен торының қалыңдығы шөлдік климат
Оларға Сахара,кейбір Шығыс Африка грабендерінің ойпаттары,Афар
Бұл өзендер транзитті,бірнеше климаттық белдеулерді қияды және олардың қиын
2 БӨЛІМ АФРИКА ТЕРРИТОРИЯСЫ БОЙЫНША ӨЗЕН ТОРЫНЫҢ ТАРАЛУ
2.1 Атлант мұхиты бассейнінің өзендері
Ніл —дүние жүзінде ең ұзын өзен,бірақ бассейн ауданы бойынша
Ніл Шығыс Африка таулы қыратындағы Кагера өзенімен басталып,Виктория,Кьога және
Нілдің аңғары және негізінен атырауы ежелгі цивилизация орталығының бірі
Потенциальды Нілдің энергетикалық ресурстары шамамен СЭС-тің 50 Гвт. құрайды.:
Нілдің басты ағысы аз дегенде 112 балық түрінің мекені
Нілдік латес (bates niloticus), алабұғалар жанұясының алып
конецформыначалоформыКагера (Kagera) — Шығыс Африкадағы өзен, Руанда,
Кагера солтүстікке қарай кең батпақты аңғарда,көптеген үлкен емес
Жоғарғы өзен ағысында Русумо сарқырамасы (en:Rusumo Falls ) орналасқан.
Орташа ағыстың батпақты ойыс жерінде Кагера ұлттық паркі
Кагера 1862 жылы Джон Спик экспедициясымен ашылған,бірақ БСЭде оны
Оранжевая өзені -(Orange River),немесе Гарип (Gareep, Gariep) —
Сенегал өзені –Батыс Африкада орналасқан, және Сенегал мен Мавритания
1972 жылы Мали,Сенегал және Мавритания мемлекеттері , өзен
Конго - Африка өзендерінің ішінде өзінің ұзындығы жағынан екінші
Конгоның бастаулары болып Луалабу мен Чамбези өзендері есептеледі. Өзеннің
Конго солтүстік және оңтүстік жарты шарларда ағады да экваторды
Конго бассейні (Африкадағы өзен) Заир, Халықаралық Конго Республикасы,
Жазықтар және үстірттер шегінде орналасқан, Конгоның жоғарғы
Ортаңғы ағыста, Конго ойпаты шегінде алынған, шамалы құлауымен (шамамен
сығылған, 1 км-ге дейін қысылған; тереңдігі үлкейеді (
Төменгі ағысында Конго мұхитқа Оңтүстік-Гвинея қыратынан терең шатқалдан(
Ең маңызды Конго салалары оның жоғарғы ағысында: оң
Конго ағынының құрылуында басым рөльді мол жаңбырлы қоректену атқарады.Конго
Конгоның төменгі ағысының орташа шығыны (Бомода): жылдық— 39 тыс.
Конго жүйесі өзендерінің үлкен су сақтауы және олардың
Конго бассейні өзендерінің потенциалды қуаты орташа су шығыны бойынша
Кеме жүру жолдарының жалпы ұзындығы Конго бассейнінің өзен және
Конго бассейнінде негізгі өзен және көл порттары: Конгода —
Конго сағасы 1482 жылы (басқа мәліметтер бойынша 1484 жылы)
Нигер өзені — ұзындығы және бассейнінің ауданы жөнінен
Гвинея шығанағына құярда өзен орасан зор атырау жасайды. Нигердің
Өзен режимінің ерекшеліктері оның жоғарғы және төменгі ағыстары
2.2 Үнді мұхиты бассейнінің өзендері
Замбези —ұзындығы мен бассейн ауданы бойынша Африкадағы төртінші
Замбези өзеніне атау европалықтардан бірінші болып ашқан Давид Ливингстонмен
Замбезидегі негізгі назар аударарлық —Виктория сарқырамасы,ол дүние жүзіндегі ең
Өзенде 2 ірі гидроэлектростанциялар — Замбия мен
Өзен ағысы
Бастауы
Өзен бастауын шамамен теңіз деңгейінен 1 500 метрден
Жоғарғы Замбези
Ағыстан кейін оңтүстік – батысқа қарай шамамен 240
Бастауда теңіз денгейінен 1500метр биіктіктен 350км-ден соң Кейкнджиде
Луанджинги құйылысынан төмен —Лилуи қаласы орналасқан,ол Замбияның жартылай автономды-
Лилуиден кейін өзен оңтүстік-шығысқа бұрылады.Шығыстан оған көптеген ұсақ
Квандо мен Замбезидің қосылып құйылатын төменгі бөлігінде,
Орта Замбези
Виктория сарқырамасын Замбезидің жоғарғы және орташа шекарасы деп
Луангва және Кафуэ – Замбезидің негізгі сол жақ салалары.
Орта Замбези Кахора Басса (Кабора Басса)
Төменгi Замбези
Кабора-Басса СЭС-нан Үнді мұхитына дейін төменгi ағыстың 650
Шамамен теңіз деңгейінен 160 км де (100 миль )Замбези
Салалары
Замбезидің көптеген салалары бар.Төменде ең негізгі бастаудан
Кабомпо өзені өзінің жолын Замбези мен Конго жүйелерінің арасында
Квандо өзені, Замбези өзенінің батыстағы ең ірі
Орта Замбези өзенінің ең үлкен саласы— Кафуэ
Келесі үлкен шығыстағы саласы — Луангва ,ол Малави
Луангва аңғары— жабайы табиғаттың негізгі қорығы.Құрамында Солтүстік Луангва Ұлттық
Оңтүстіктен Орта Замбези , маңызды емес салаларынан басқа ,
Өзеннің зерттелуі
Замбези облысы орта ғасырлық географтарға Мономотапа Империясы деген атпен
Европалықтардан бірінші болып,Жоғарғы Замбияны 1851 және 1853
Келесі 35 жыл уақытында саны орасан зор
Жабайы табиғаты
Замбези - жабайы жануарлар популяциялар санының мекен
Жағалаудағы ормандар iрi малдардың табындарымен - буйволдармен, зебралармен, жирафтармен
Замбезиде балықтың жүздеген түрлері мекендейді,олардың кейбіреулері эндемиктер болып табылады.Ең
Экономика
Замбези өзен аңғарының халқы шамамен 32 миллион адамды құрайды.Аңғар
Балық аулау аса интенсивті,өйткені жергілікті балық аулаушыларға тым құрғақ
Өзен аңғары минералды пайдалы қазбаларына және көмір өндірісі шикізатына
Көлік маңыздылығы
Өзінің ағысында өзен жиі көптеген шоңғалдар мен құлама
Барлық өзеннің аралығында тек бес көпір өтеді. Бірінші болып
Көпір ұзындығы — 250 м, орталық ұшып өту ұзындығы
Аса кеш көпірлер Чирундиде [Замбия|Замбии] [1939], (2003
Экология
Ағынды суларды тастау—қалалар маңында судың ластануының негізгі себебі.Тазалағыш құралдардың
Өзен ағының тәртіпке келтіретін ,екі үлкен бөгеттердің
Ағынның лезде қысқартылуы мангрлық ормандардың таралу зонасының 40%-ға азаюына,
Лимпопо — река в Южной Африке, вытекает к югу
Лимпопо судоходна с того пункта, где она под 32°
2.3 Ішкі ағын облысы
Шари өзені
Шари бассейні
Ша́ри (Chari, Shari) —Орталық Африка Республикасының территориясында Чад өзені
Көпшілік Чадтың елді мекендері,Сарх және оның астанасы Нджаменаны қоса,
Шари өзеніне ,негізгі саласы Логоннан басқа, аса кішігірім
Өзенде балық аулау дамыған. Ең бағалы жергілікті балық
Шари өзені 1823 жылы европалықтармен,Чад көлі Хью Клэппертонмен, Уолтер
Қорытынды
Бұл курстық жұмыста Африканың негізгі өзендеріне жалпы сипаттама
Африканың қазіргі өзен торының дамуы неогеннің соңында және төрттік
Материктерде өзен суының молдылығы және өзен торының қалыңдығы
Африка өзендерінің көпшілігі шоңғалды – сарқырамалы болатындықтан гидроэнергетикалық қорларға
Сонымен, Африка материгі дүние жүзінде көлемі жағынан ірі
Қолданылатын әдебиеттер тізімі:
Т.В.Власова «Материктердің физикалық географиясы» издательство «Мектеп»,1984.352 бет
О.В.Крылова Материктер мен мұхиттар географиясы 7сынып, «Мектеп»Алматы, 2001.74 бет
А.М.Рябчикова, Физическая география материков и океано, Москва, «Высшая школа»
География.Материктер мен мұхиттар: Жалпы білім беретін мектептің 7-сыныбына арналған
В.А.Коринская, В.А.Щенев, И.В.Душина Материктер мен мұхиттар географиясы, 7 сынып,
http://ru.wikipedia.org/
http://www.italcult.ru
worldgeo.ru
http://dreamvoyage.ru/
mymap.uz
География оқушы анықтамасы 6-10 сыныптар. – «Арман», 2004.84
3