Мінез акцентуациясы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ.
Психология кафедрасы
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: КОНТРАКТІЛІ ҚЫЗМЕТТЕГІ ӘСКЕРИ
КӘСІБИ ІС - ӘРЕКЕТІНІҢ ЖЕМІСТІ БОЛУЫНА МІНЕЗ
АКЦЕНТУАЦИЯСЫНЫҢ ӘСЕРІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 КОНТРАКТІЛІ ҚЫЗМЕТТЕГІ ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ КӘСІБИ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ЖЕМІСТІ БОЛУЫНА
1.1 Контрактілі қызметтегі әскери қызметкерлердің
.1 1.2 Контарктілі қызметтегі әскери
1.3 Мінез акцентуациясы және
2 КОНТРАКТІЛІ ҚЫЗМЕТТЕГІӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ КӘСІБИ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ЖЕМІСТІ БОЛУЫНА МІНЕЗ
2.1 Контрактілі қызметтегі әскери қызметкерлердің кәсіби іс- әрекетінің жемісті
әдістемелері мен процедурасы
2.2 Контрактілі қызметтегі әскери қызметкерлердің кәсіби іс- әрекетінің жемісті
Қ0РЫТЫНДЫ 62
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 65
ТІРКЕМЕ А Барлық қолданылған әдістемелердің жалпыланған матрицасы
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде қызмет ету - оның әр
«Ұлттық қауіпсіздік дегеніміз - аумақтың тұтастығын толық сақтай отырып,
Ал 20 мамыр 2007 жылы Қазақстан Қарулы Күшіміздің министірі
Соңғы уақытта Қарулы Күштер қатарына психологтардың жұмысына деген қажеттілік
Отан қорғаушы, әлеуметтік рольді орындаушы болып табылады.Сонымен тұлғаның бейімделу
Осыған орай, әрбір әскердің кәсіби іс-әрекеті біздің Қарулы Күштер
Зерттеу тақырыбы: контрактілі қызметтегі әскери қызметкерлердің кәсіби
Зерттеу пәні: контрактілі қызметтегі әскерлердің мінез акцентуациясының әсері
Зерттеу мақсаты: контрактілі қызметтегі әскери қызметкерлердің кәсіби іс-әрекетінің жемісті
Зерттеу объектісі: контрактілі қызметтегі әскерлердің мінез акцентуациясы
Зерттеу болжамы: контрактілі қызметтегі әскери қызметкерлердің кәсіби іс-әрекетінің жемісті
Зерттеу міндеттері:
1) контрактілі қызметтегі әскерлердің кәсіби іс-әрекетінің жемісті болуына мінез
2) әскери қызметкерлердің кәсіби іс-әрекетімен танысып, олардың кәсіби іс-
3) әскерлердің кәсіби іс-әрекетінің жемісті болуына мінез акцентуациясы қаншалықты
4) әскерлердің кәсіби іс-әрекетінің жемісті болуына мінез акцентуациясы қаншалықты
Зерттеу әдістері:
1) Шмишек- Леонгард әдістемесі;
2) Арнайы сауалнама, КНБ РК Әскери институтында өңделген;
3) Эксперттік бағалау әдісі.Әксперт- бөлімше командирі;
Сараптама базасы:
Шығыс Қазақстан облысында, Өскемен қаласында Жаңа-Ахмирова кентінде орналасқан әскери
Экспериментке 45 адам қатысты. Оның 4- і әйел адамдар.
Зерттеу жұмысы: 28 сәуірден 15 мамыр аралықтарында өткізілді.
1
1.1 Контрактілі қызметтегі әскерлердің кәсіби іс- әрекетінің
Әскерлер туралы Қазақстан Республикасының Заңында 20 наурыз 2001 жыл
1 бап. Контракт бойынша қызметін өтеп жүрген әскерлер–Қазақстан Республикасының
Контракт–екі жақтың өзара міндетін және жауапкершілігін орнату
5 бап. Контракт бойынша қызмет ететін әскерлердің түрі.
Контракт бойынша қызмет ететін әскерлер келесі түрге бөлінеді:
1 ) офицерлік құрам қызметі;
2 ) прапорщик және мичман қызметі;
3) әскери жоғары оқу мекемісіндегі курсанттар;
4 ) сарбаз, матрос, сержант және старшин қызметі;
Өтем ақы - кәсіби жағдайдың күн тәртібі үшін,
Қызмет жағдайы - төлем жағдайы, әскери адам еңбегін қорғау,
Контракт бойынша қызмет ететін әскерлерге жалпы түсінік Әскерлердің
Іс-әрекет- субъектінің өмірмен динамикалық жүйе әрекетінде байланысты, сол
Адам іс-әрекетін тудырушы себептің бірі- мотив.
Мотив - ішкі және сыртқы жағдайдың жиынтығы. Субъектінің
Мақсат - адам іс-әрекетінің бағыттылығынан туған саналы қорытынды
Міндет - іс-әрекет мақсатының нақты жағдайының көрсеткіші, оны нақты
Қарым-қатынас - адамның индивидуалды түрде дамуында пайда болатын үрдіс.
Тікелей қарым-қатынаста адамдар бір-бірімен тікелей қарым-қатынасқа түседі. Вербалды
Ойын - іс-әрекеттің ең ерекше түрі. Ойын іс-әрекеттің мінезі
Оқу - білім, дағды, біліктілікті жинау болып табылады.
Үлкендерде оқу іс-әрекеті өзін-өзі оқытудан туындайды. Адам іс-әрекетінің ең
Әрекет- қандайда бір мақсатқа итермелейтін үрдіс. Және соған сәйкес
Мақсат - саналы бейне. Сонымен әрекет-адамда саналы жылдамдықтың
Операциялар- әрекеттің орындалу тәсілдері. Әрекеттің орындалу тәсілі жағдайға тікелей
Әскери- кәсіби іс- әрекеттің ерекшеліктері. Әскери қызмет адам іс-әркеті
Келісім-шарт бойынша қызмет ететін әскерлердің кәсіби іс- әрекетінің ерекшеліктері.
Әскери-кәсіби іс-әрекет - бұл Отан қорғау іс-әрекеті. Бұдан көптеген
Ұрыс кезіндегі іс-әрекет-әскери қорғаныс күштерінде өз мақсатына жету әрекеті.
Келесі әскери-кәсіби іс-әрекеті ол бейбітшілік кезіндегі іс-әрекет. Бұл іс-әрекеттің
Бейімделу - организмнің ғылыми зерттеу ұғымының ең бастысы болып
- физиологиялық (жүйелік);
- психикалық (эмоцианалды);
Адам әлеуметтік пенде болғандықтан ең бастысы психикалық сфера, яғни
Әскерлердің кәсіби іс-әрекетінің ерекшеліктері.
Офицерлердің кәсіби іс-әрекетінің басты бағыттарын көрсетуге болады: әскери
Әскери басқару - командирлардың әскер тұлғасына бағытталған ықпалы. Әскери
- жағдайдың басты белгісін таңдайды;
- таңдап алған белгінің жағдайын берілген информация бойынша
- болжамдық жағдай арқылы варианттар шешімін табу;
- шешімнің оптималды варианттарын табу;
Әскери басқаруда тек ойлау ғана емес, интуицияның да көмегі
1.2 Келісім- шарт бойынша қызмет ететін әскерлердің тұлғасына
жалпы түсінік
Психологиялық ғылымда «Тұлға» категориясы ең бастысы болып табылады. Бірақта
Тұлға - әлеуметтік және психологиялық міндеттемелері шартталған және олар
Тұлғаның басты қасиеті - бағыттылық, қабілет, темпераментке, мінезге жалпы
Бағыттылық - тұлғаның ең күрделі қасиеті. Ол өзіне адамдардың
Мысалы, әскери міндетті саналау, коллектив сезімі қиындық жағдайда көмектесу
Сана және міндет сезімі, қажеттілік және сендіру, ұстанымдар және
Қандай сферада көрінетіндігіне байланысты, әскердің тұлғалық бағыттылығын көруге болады-
Ғылыми әдебиеттерде бағыттылықты көбінде тұрақты мотив, тұлғаның іс- әрекетін
Құмарлық - бұл ең төменгі биологиялық бағыттылық. Психологиялық көзқарас
Тілек - бұл саналы, анық бір нәрсеге деген қажеттілік.
Талпыныс - тұлға құрылымында ерікті компонентті қосқанда талпыныс бағыттылығы
Қызығушылық - танымдық қажеттіліктің көрінісі болып табылады. Яғни тұлға
Бейімделгіштік - бұл бағыттылық, адамды анық бір іс-әрекетпен айналысуға
Идеал - адамның бір нәрсеге талпынуы. Яғни, адамның өмірге
Сендіру - бағыттылықтың ең жоғары түрі. Тұлға мотивінің жүйелігі,
Мотив - іс-әрекетті тудырушы, ол субъектінің қажеттілігін өтеумен байланысты.
«Мотивация» термині «мотив» терминіне қарағанда кең мағынаға ие. Мотивация
А.Маслоу пирамидасы. Ең төменгі сатысы физиологиялық қажеттіліктерді өтеу болса,
Келесі іс- әрекетті тудырушы ол - мақсат.
Мақсат - іс-әрекетпен байланысты бағытталған, қажеттілікті өтеумен, саналы қорытынды
2 топқа бөлсе: материалды және әлеуметтік. Онда әскерлердің тұлғалық
Қабілет - тәжірибе жүзінде көп қолданылады. Көбінде оны индивидуалды
1) психикалық процесс және күйлердің жиынтығы болса;
2) жалпы және арнайы білімнің жоғары деңгейі, дағды
3) білім үйрену емес, адамның өзінің бір ерекшеліктеріне байланысты
Отандық психолог ғалымдардың ішінен Б.М.Теплов өте жақсы қарастырған. Ол
1) Индивидуалды - психологиялық ерекшеліктері арқылы қабілет анықталады. Және
2) Қабілет деп барлық ерекшеліктерді айтпайды, ол оның
3) Қабілет - білімнің, үйрену адамдарда өтеліп
Жалпыланған элементарлы қабілет- бар адамға тән. Бірақ әртүрлі дәрежеде
Жекеленген элементарлы қабілет барлық адамға тән емес. Мысалы: музыкалық
Күрделі жалпыланған қабілет- барлық адамдарға тән. Олар қоғамдық іс-
Дарындылық - адам іс-әрекетінің ортада сәтті орындалуы және басқалардың
Талант- іс-әрекетті ерекше жаңак түрде, жоғары көрсеткішті және қоғамда
Қабілеттің қалыптасуы, оның анатомо- физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты, ең
Бірде бір курсант әскери әскери оқытылуы қатесіз болмайды. Ең
Әскерлердің қабілетін эффективті түрде анықтау, мынандай ережелер бойынша өтеді.
Қабілет нақты әскери іс- әрекет барысында қалыптасу керек. Және
Жаттығуларды жүйелі, саналы, бірте- бірте жүргізген жөн. Күрделі болу
Осы ережені сақтаса, қабілетті толық, мақсатқа бағытталған сай құруға
Темперамент – адамның табиғи сипатының психикалық іс-
Темпераменттің мәселесін зерттеу, қазіргі таңға дейін шешімін тапқан жоқ.
Отандық психолог Б.М.Теплов темпераментті психикалық ерекшеліктердің жиынтығы, және ол
Адамдар бір- бірінен күшінен, жылдамдығынан, іс- әрекет ритмінен, жылдамдығынан,
Сангвиник- қанның пропорйиялық мөлшері көп болса.
-холерик- өт көп болса;
-флегматик- сөл көп болса;
-меланхолик- қара өт көп болса;
Осындай темперамент көрінісі қазіргі таңда сондай таңғаларлықтай емес.
Темпераменттің даралық ерекшелігі жүйке үрдісіне байланысты. Жүйке үрдісінің қасиеттері
Павловтың тәжірибесі төрт қатынастың кең тараған түрін көрсетеді.
Кесте 1.1 Жүйке үрдісінің мінездемесі
Жүйке үрдісінің мінездемесі
Жоғары іс- әрекетінің түрі Күш Тұрақтылық Белсенділік Темперамент түрі
Тұрақсыз Күшті Тұрақсыз Белсенді Холерик
Тірі Күшті Тұрақты Белсенді Сангвиник
Ұстамды Күшті Тұрақты Инертті Флегматик
Әлсіз Әлсіз Ұстамсыз Белсенді немесе инертті Меланхолик
Павловтың жұмысынан кейін, отандық психологтарда темпераментті тұлға қасиеті,
Қазіргі таңға дейін Гиппократтың темперамент туралы классификациясы ең
Сангвиник- егерде оның қызығушылығы болса, қозу үстінде болса,белсенді,
Холерик - тұрақсыз, белсенді. Жоғары белсенділігімен, реактивтілігімен көзге түседі.
Флегматик - осындай типті адам көбінде ұстамды, тұрақты, баяу
Меланхолик- терең күйзелістерге түсетін, өте жоғарғы сезімталдығымен көге түседі,
Тағы бір айта кететін нәрсе, жаман темперамент түрі болмайды.
Әскердің темперамент ерекшелігін, іс- әрекет барысында , оқыту, тәрбие
Әскерлердің темпераментін білген офицерлерлің ең бір сәтті ететін ықпал
Көбінде адам туралы айиқанда оның мінезін айтады. Мінез грек
Мінез - белгілі өмір жағдайына байланысты субъектінің іс- әрекетінің
Немесе мінез адамның әлеуметтік іс- әрекетінде бірінші орында мамандығына
Мысалы: адам өзінің стресстік жағдайда өзін ұстай алмай, жаман
Мінез туғаннан бастап қалыптаса бастайды. Ой, сезім, оятулармен мінез
Мінездің құрылуы ерекше бір даму ерекшеліктеріне байланысты ( Жанұя,
Келесі мінез қырының зерттелу позициясын тұлғалық бағыттылығына қарай зерттейді.
Келесі мінез қырларына адамның іс- әрекетке деген қатынасын айтады.
Мінез қыры іс- әрекетке деген қатынаспен және тұрақты қызығушылықпен
Адам мінезіне сипаттама беретін ол, адамның бос уақытын қалай
Тағы адам мінезінің көрінуі оның басқа адамарға деген қатынасынан
Келесі адам мінезі оның өзіне деген қатынасынан көруге болады.
Осылардың бәрінен шығатын қағида, тұлға қырын мотивациялық және құралдық
Тұлғаның ең көрнекті түрінің бірі ол – мінез.
Мінез - бір жағынан тұрақты және қозғалмалы болып келеді.
Ал Аристотель мінезді көбінесе ерік-жігермен байланыстырған.Ол оны әлсіз және
Мінезді бөліп қарастыру, оны терең қарастырып және дамыту үшін
Ең бірінші әскердің мінез қыры оның қорщаған ортаға деген
Әскердің өзінің қызметіне деген қатынасы 3 сәттен тұрады:
Мінез тығыз темпераментпен байланысты. Кейбір жағдайларда оны бөліп қарастыру
Бірақта темперамент және мінез ұқсас емес. Ең бастысы темперамент
Әскерді тәрбиелеу үрдісі оның мінезінің әлеуметтік жағдайымен байланыстырады.
Басында қандай болмасын мінез қыры психикалық күй ретінде болса,
Жас сарбаз Қарулы Күш қатарына ене отырып, оның өзінің
Әскери қызметтің басталуы жас сарбаздың қайтадан мінезінің қалыптасуына әкеледі.
Іс- әрекетті қайта- қайта қайталау барысында тәжірибе жинақталады.
Әскердің мінез қырының қалыптасуы әскери ұжымға байланысты. Жолдастық және
Ең бірінші рет әскер қатарына кірген жас сарбаз өз
Әскердің мінезін қалыптастырудың ең бір негізі ол, командирдің жеке
Келесі әскери мінезді қалыптастырудың бірі, ол физикалық тәртіп болып
Ең соңғысы әскердің өзін- өзі мінезін тәрбиелеу болып табылады.Ең
Ерік - жігер - адамның мақсаты жұмыс орындау барысында
Ежелгі және орта ғасырлық дүние ерік құбылыстарын түсініп білмеген
И. П. Павлов ерікті - белсендігіне байлау болған кедергілерді
З. Фрейд пен Э. Фромның психоналитикалық зерттеулердің нәтижесінде, ерік
К. Лоренц ерік энергиясы адамның әу бастан жыртқыш болуынан
Жәнеде ерік өз бетімен дами бермейді. Ол тұдғаның қоғамдық
Еріктің дамуы басты ата- анаға тығыз байланысты. Ата- ана
Келесі еріктің қалыптасуы мектептің үлесі зор болып келеді. Мектепте
Ерік - жігердің ең нағыз қалыптасуы Әскери Қарулы Күш
Сезім- адамның қоршаған болмыс заттарды және құбылыстар мен
Сезім адам қасиеттерімен тығыз байланысты. Субъект қажеттіліктері және сол
қажет заттардың обьектив мазмұнына жаңа айрықша мән қосып, оларды
2) актив және пассив
Біріншісіне: советтік патриотизм, жолдастық, дочстық, айбаттылық.
Екіншісінде: уайым, енжарлық, көңілсіздік, сезімдер жатады;
3) жігерлену және кернеуден
Біздің сезімдеріміз реттеуші және сигналдық қызмет атқарады.
Сезімдік реттегіш қызметі көңіл- күй тұрақтылығы мінез- құлық бағыт
Сезім ағымы динамикалық, фазалығымен сипатталады. Сапасы жағынан әр қилы
Психологияда сезімді- моральдік, танымдық, эстетикалық деп 3 түрге бөледі.
Моральдік сезімдер- жеке адамдардың өзінің мінез құлқына деген эмоциялық
Ерекшелігі:
1) олардың әлеуметтік сипаты;
2) олардың көріністерінің күрделігі мен сан қырлылығы. Мысалы: патриоттық
Танымдық сезімдер- ақыл- ой әрекеті процесінде пайда болатын тебіреністерді
Кекесін сезімі- дүниеге, адамға және өзіне сын көзімен қараудың
Эстетикалық сезімдер- адамның әсемдікті қабылдаудағы және қолдан, жасауы барысынды
Құмарлық- дара мақсатқа немесе құмар болған нәрсеге жетуге бағытталған
Психологтардың еңбегіндегі мінездің, темпераменттің алатын орны
Мінез - адамның тұрақты психикалық ерекшеліктерінің индивидуалды қатынасы, ол
Эго психология өкілінің бірі Г.Олпорт: мінез-бұл бағаланатын тұлға, ал
Отандық психологияда мінез қаңқасын әрекетке тұрақтылықтың принципиалдылықтың
Темперамент - бұл психофизиологиялық ағымдардың тума ерекшеліктері( олардың қозғалыстары,
Мінез - бұл адамның өзіне, қоршаған адамға, әлемге деген
1 ) мінез бен темпераментті теңестіру;
2 ) олардың арасында антагонистикалық қарым-қатынас орнайды;
3 ) темперамент мінездің элементі болып табылады;
4 ) темперамент мінездің табиғи негізі болыа саналады;
Соңғы позиция зерттеуге жақын, отандық ғылымдардың қабырғаларында пайда болған.
Егер темперамент тұлғаның мазмұнды жағын анықтай алмаса, ал мінез
1) табиғат, қоғам және қоғамдық идеялар;
2) еңбек-адам өмір сүруінің тәсілі;
3) индивидтің басқа адамдармен қоғамдық байланысы;
4) өзіндік әрекет және адамның тұлғалығы;
А.Ф. Лазурский формалды және мазмұнды мінездемелерді индивидуалдық бірегей шегінде
Психикалық даму деңгейінің тума сапасы ретінде адамның дарындылығы және
1) іс-әрекет өнімділігі, көлемі, дифференциалдығы, адамның қызығушылығының жан-жақтылығы;
2) жекелеген психикалық құбылыстың күйі мен қарқындылығы;
3) психикалық құбылыстың сапалығы мен шарттылығы идеялық процесстердің сезімділіктен
4) психикалық элементтердің өсу координациясы және олардың арасындағы байланыстың
Сонымен психикалық өмір деңгейін А.Ф.Лазурский Шостромның теорияларына жақындатады.[22,С180].
Психикалық өмір мазмұны жалпы табыстылықты анықтамайды. Бейімделу тәсілдерін ортаның
Экзопсихика тұлғаның сыртқы объектілеріне қатынасын ( табиғатқа, адамға, рухани
Эндо және экзопсихика өзара әрекеттеседі, шарттасады, және эндосипаты
Әртүрлі даму кезінде эндо және экзопсихикалық комплекстердің үйлесімділігін негізге
1) эндопсихика;
2) эндо мен экзо ерекшеліктерінің үйлесімділігі;
3) экзопсихика;
Сонымен, деңгейі жоғарлаған сайын рухани-дүниегекөзқарастың ерекшеліктері артық, тұлғаның биологиялық
Бұл ой қазіргі психотерапияның рухани - бағдарына жақын
Голланд психологтары Г. Хейманс, Е. Вирсма және Р. ЛеСенна
Белсенділік- енжарлық іс- әрекеттің өмірдің барлық сферада көрінун
Эмоционалдық- эмоционалсыздық болып жатқан оқиғаларға деген жауап ретінде эмоционалды
Екіншілер бірінші әлсіз реакция көрсетеді, содан соң тітіркендіргіштерге
Ұзақ уақытқа жоспар құрып орындауға қабілетті.
Эмоционалды белсенділіік, бірінші екіншіліктің сапасын әртүрлі комбинациялар арқылы 8
Сонымен, мінез тұлғаның әртүрлі жағдайлардағы тұрақсыздық, теңсіздігінің мөлшерін анықтайды.[20,С187].
Кез - келген адам мазасыздық жағдайын сезінеді.
Мазасыздық- бұл реалды және қауіптілікті бастан кешіре алу.
1.3 Мінез акцентуациясы және акцетуациясы бар тұлға.
Егерде мінез өзгеріп, оның қандай да бір сипаты аса
Мінез акцентуациясы- бұл мінездің белгілі бір жақтары аса күшейтілген
Акцентуация болған кезде кейбір психогендік әсерлерге деген таңдаған қабылдау
Леонгард мінез акцентуациясының классификациясын құрды. 4 мінез акцентуациясын және
Демонстративті – бұл тип адамның зейін ортасында болғысы келгенде
Педантты- өткенге көп уақыт ренжу. Түкке тұрмайтын жағдайға маңызды
Тұйықталған- бір күйден екінші күйге ауысуы. Аса жоғары идеялардың
Қозғыш- өз әсерлерін, сөзін және мінез- құлық күшпен басқарады.
Гипертимді- үнемі көтеріңкі көңіл- күймен жүреді. Іс- әрекетке деген
Дистимді- төмен көңіл- күймен, өмірінің қараңғы жақтарына көп көңіл
Қауіпті, қорқақ- қорқақ, үнемі қауіпті сезінеді.
Циклотимді- жоғары екі типтің кемшіліктерін біріктіреді.
Эмотивті- сезімдермен өмір сүреді. Басқа адамдардың көңіл – күйін
Аффективті, экзальтивті- нәзік және әсершіл адамдар. Реалды өмірді иллюзорлы
Аталған белгілердің барлығы акцентуацияның әлсіз түрін көрсеткен. Олардың кейде
Гипертимді- аса көтеріңкі көңіл- күй, үнемі көңілді, сөзшең, өте
Дистимді- үнемі төмен көңіл- күй, қайғы, аз сөзділік, пессимизм,
Циклоидты- құбылмалы. Қарым- қатынасқа тез түскіш. Қарым- қатынасқа түсуі
Эмотивті- аса сезімтал, жараланғыш, болмашы жағымсыздықты терең қайғырады. Берілген
Демонстративті- үнемі назар ортасында болуға талпыну және өз мақсатына
Қозғыш- жоғары тітіркенгіш, ұстамсыздық, агрессиялық сипаттар тән. Белсенді және
Тұйықталған- өз сезімдеріне, әсерлерінде, ойларында тұйықталады. Өкпесі ұзаққа созылады.,
Педантті- өз уайымымен маңайындағысын жалықтыратын адам. Қызметте формальды талаптарды
Қауіптенгіш- көңіл- күйдің төмен фоны. Өзі үшін, жақындары үшін
Лабильдік- өте жылдам өзгеретін көңіл- күй. Эмоциясы анық көрінеді.
Интроверт- қарым- қатынаста тұйық. Өз алдына басқалардан бөлектену. Қажет
Конформды- жоғары қарым-қатынасқа түсушілік, көп сөйлегіштік, өз пікірі жоқ,
А. Е. Личко мінез акцентуациясының екі дәрежесін көрсетті, олар
Айқын дәрежесі - шеттетілген вариант қалпына жатады. Ал жасырын
Айқын түрдегі мінез акцентуациясы қандайда бір мінез қырының айқын
Әлеуметтік дезадаптация және іс - әрекетінің бұзылуы тек травмалық
2 КОНТРАКТІЛІ ҚЫЗМЕТТЕГІ ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ
2.1 Контрактілі қызметтегі әскери қызметкерлердің кәсіби іс- әрекетінің жемісті
әдістемелері мен процедурасы
Зерттеудің мақсаты келісім - шарт бойынша қызмет ететін әскери
Осы зерттеу мақсатынан бірнеше міндеттер айқын көрінді:
-эмперикалық зерттеудің программасын құрастыру, яғни теориялық
- эмперикалық зерттеудің базасын көрсету;
- контракт бойынша қызмет ететін әскерлерге диагностикалық жұмыс жүргізу;
- зерттеу барысында алынған нәтижелерді өңдеп, анализ
Теориялық қорытындыны қолдана отырып, келісім-шарт бойынша қызмет
Ал келісім- шарт бойынша қызмет ететін әскерлер
Кесте 2. 1 Контрактілі қызметтегі әскерлердің кәсіби іс- әрекетінің
Келісім- шарт бойынша қызмет ететін әскер қызметінің
Психодиагностикалық әдістемелер
Әскерлердің адамгершілік қасиетін анықтау үшін, оның әскери бағыттылығын, дайындық
«Биографиялық сауалнама»- арнайы КНБ институтында өңделген
Мінез акцентуациясын анықтау
«Шмишек- Леонгард» сұрақтамасы
Әскерлердің жалпы әскери бөлімдегі жағдайлары туралы аға басшылардың, яғни
«Эксперттік бағалау» әдістемесі
Енді әрбір көрсетілген әдістемелерді жеке- жеке талқылайық.
Биографиялық сауалнама
Жалпы белсенділік бағасын, зерттелінушінің адамгершілік сапасын, саяси өмірге деген
Әскери бағыттылық деңгейін әскери қызметке деген қатынасынан көруге болады.
Бағыттылықтың кеңдігін зерттеу үшін, ол жеке бастық қызығушылығынан және
Бағыттылықтың саналануы адамға әскери қызметтің талабынан және сол талапты
Кәсіби бағыттылықтың тұрақтылығын мына сұрақтың жауап қорытындысынан көруге болады.
Басқару жұмыстарына деген бағыттылықты, ұжымдық тәжірибелерді анализдей алу, жолдастарымен
Әскердің индивидуалды- психологиялық тұлғалық сапасын әлеуметтік- психологиялық бейімделуіне мінездеме
Әскердің физикалық мәдениетін және спортқа деген мінездемесінің қызығушылығын және
Келесі эксперттік бағалау әдісі.
Бұл эксперттік бағалау әдісіндегі эксперт болғандар батальон командирлері. Олардың
Келісім- шарт бойынша қызмет ететін әскерлердің көбінде төмен жалақы,
Келесі әдісіміз «Шмишек- Леонгард» әдістемесі. Бұл әдіс
Бұл әдістің өзіндік формуласы болады.
Акцентуалдық типтерінің әрқайсының көрсеткіштер Балдары * Коэффициент = Қорытынды
Әрбір мінез акцентуациясының коэффициенті:
-гипертимді 3;
-тірелуші 2;
-педантты 2;
-эмотивті 3;
-тревожный 3;
-циклотимді 3;
-қозғыш 3;
-дистимді 3;
-демонстративті 2;
-экзальтты 6;
Егерде максималды мәні- 24 болса, онда ол айқын мінез
2.2 Контрактілі қызметтегі әскери қызметкерлердің кәсіби
іс- әрекетінің жемісті болуына мінез акцентуациясының әсерін эксперименталды
Эмперикалық зерттеудің қорытындысын қарастыра келе, «биографиялық сауалнамаға» анализ жасадым.
Ол әскерлердің адамгершілік қасиетін анықтау үшін, оның әскери бағыттылығын,
Жалпы белсенділік бағасын, зерттелінушінің адамгершілік сапасын, саяси өмірге деген
Әскери бағыттылық деңгейін әскери қызметке деген қатынасынан көруге болады.
Бағыттылықтың кеңдігін зерттеу үшін, ол жеке бастық қызығушылығынан және
Бағыттылықтың саналануы адамға әскери қызметтің талабынан және сол талапты
Кәсіби бағыттылықтың тұрақтылығын мына сұрақтың жауап қорытындысынан көруге болады.
Басқару жұмыстарына деген бағыттылықты, ұжымдық тәжірибелерді анализдей алу, жолдастарымен
Әскердің индивидуалды- психологиялық тұлғалық сапасын әлеуметтік- психологиялық бейімделуіне мінездеме
Әскердің физикалық мәдениетін және спортқа деген мінездемесінің қызығушылығын және
Зерттеуге қатысқан адамдар саны: 45 келісім- шарт бойынша қызмет
Осы берілген көрсеткішті қорытындылап кетсем, келісім- шарт бойынша қызмет
1) қоғамдық белседілігі- 17,8 % төменгі деңгейде;
2) адамгершілік сапалары- 88,9 % жоғары деңгейде;
3) саяси өмір туралы ақпараттылығы- 6,7 % төменгі деңгейде;
Яғни, әскерлердің қоғам, саясат туралы білімнің және белсенділіктерінің төменгі
Осы берілген көрсеткішті қорытындылап кетсем, келісім- шарт бойынша қызмет
1) әскери бағыттылық деңгейі- 96,5 %жоғарғы деңгейде;
2) әскери мамандыққа деген өмірлік көзқарастары- 100 % өте
3) мотив және қызығушылықтары- 4,4 % төменгі деңгейде;
Яғни, әскери бағыттылығы жоғарғы деңгейді көрсетті. Ал мотивтері мен
Осы берілген көрсеткішті қорытындылап кетсем, келісім- шарт бойынша қызмет
басты қызығушылықтары- 95,5 % жоғары деңгейде;
басты қажеттілігі- 100 % жоғары деңгейде;
Яғни, қызығушылықтары: спортпен шұғылдану, теледидар қарау;
Ал қажеттіліктері: көбінесе спорт, әскери ойындарға қатысу;
Ал қиналатындары: бұлжытпай бағынудан, әдеби, ғылыми әдебиеттерді оқығанда. Және
Осы берілген көрсеткішті қорытындылап кетсем, келісім- шарт бойынша қызмет
-Әскери тәртіпті адекватты түрде қарауы- 55,5 % орташа деңгейде;
Яғни, әскри тәртіпті адекватты түрде қарауы орташа деңгейде.
-Кәсіби бағыттылықтың тұрақтылық деңгейі- 100 % өте жоғары
- Басқара алу қабілеті- 66,7 % орташа деңгейде
-Әскердің әлеуметтік психологиялық бейімделуі- 88,9 %жоғары деңгейде
-Ал танымдық қызығушылықтары- 66,7 % орташа деңгейде
-Физикалық және спортқа деген қызығушылықтары мен мүмкіншіліктері-
Ал енді жалпылай қорытындылай кетсем, «биографиялық сауалнама» қорытындысынан:
Келісім-шарт бойынша қызмет ететін әскерлердің көбі мемлекеттік тіл қазақ
оу- әр көрсеткіштердің пайызы; 1қатар «Қоғамдық белседілігі»; 2
Сурет 2. 1 Әрбір көрсеткіштердің қорытындысы
Қоғамдық белсенділікке, саяси өмір туралы белсенділігіне, адамгершілік
оу- пайыз көрсеткіші1 қатар-«Әскери бағыттылық деңгейі»; 2 қатар-«Әскери мамандыққа
Сурет 2.2 Әскери бағыттылық деңгейіне, әскери мамандыққа деген өмірлік
Оу- пайыз көрсеткіші
1 қатар- «Әскердің әлеуметтік және психологиялық бейімделуі»; 2 қатар-
Сурет 2.3 Әскердің әлеуметтік және психологиялық бейімделуіне, танымдық қызығушылықтарына,
Оу- пайыз көрсеткіші1 қатар-«Бағыттылық кеңдігі»; 2 қатар-«Әскери өмірге адекватты
Сурет 2.4 Әскерлердің бағыттылық кеңдігін, әскери өмірге адекватты қарауына
Мінез акцентуациясы
Шмишек – Леонгард әдістемесі
Бұл әдістемені мен 45 келісім- шарт бойынша қызмет ететін
Сұрақтама 88 сұрақтан тұрады. Оған «иә» және
Кесте қорытындысы бойынша:
35,5 % мінез акцентуациясы анықталды. Яғни 45 адамның 16
11- і – гипертимді мінез акцентуациясы- 24,4 %
3- і- эмотивті мінез акцентуациясы- 6,6 %
1- і- педантты мінез акцентуация- 2,3 %
1-і – экзальтты мінез акцентуация- 2,3 %
Кесте 2.2 Мінез акцентуация түріне тәуелді қарым- қатынас және
Акцентуация типі Қарым-қатынас және мінез-құлық ерекшеліктері Қарым-қатынасқа жағымды қасиеттер
Гипертимді (гипербелсенді )
Г1 Шектен тыс жоғары көңіл-күй, әрқашан көңілді, әңгімешіл, энергиясы
Кесте 2.2 Жалғасы. Мінез акцентуация түріне тәуелді қарым-
Педантты
Г4 Қажеттіліктерді күйзелу, қызметке келушілерді формалды талаптарымен қинайды, шектен
Экзальтталған
Г10 Өте ауыспалы көңіл-күй, эмоциясы ашық көрінеді, қоршаған жағдайларға
Оу-пайыз көрсеткіші; 1қатар-гипертимді; 2 қатар- педантты; 3 қатар- экзальтты;
Келесі эксперттік бағалау әдісі.
Бұл эксперттік бағалау әдісіндегі эксперт болғандар батальон командирлері. Олардың
қараушылық, жеке бастық тәртіпсіздік. ПМД де әскери тәртіптің бұзылуы
Контракт бойынша қызмет ететін әскерлердің көбінде төмен жалақы, көбінде
Эксперттер бізге әрбір әскердің кәсіби іс- әрекетіне психологиялық мінездеме
Кесте 2.3 Эксперттің және эксперимент әтижесінде алынған нәтижелердің
Зерт. коды Мінез акцентуациясы Жағымды жақтары Жағымсыз жақтары
Амангелді Ш.Қ. Гипертимді Энергияның көптілігі, бастамашылдығы Жеңіл ойлық,
Е.С. Гипертимді Оптимизм, жаңалық сезімі Міндеттерге салмақты қарамау,тітіркенушілік.
Кесте 2. 3 Жалғасы. Эксперттің және эксперимент әтижесінде алынған
Зерт. коды Мінез акцентуациясы Жағымды жақтары Жағымсыз жақтары
К.Т. Педантты Мейірімді, ұқыпты Тым үлкен жауапкершілікті талап етпейтін
Зерт. коды Мінез акцентуациясы Жағымды жақтары Жағымсыз жақтары
Б.Н. Экзальтты Альтруизм, шығармашылық Үрейленгіш, әсершіл, өкінуге бейім.
Кесте 2. 3 Жалғасы. Эксперттің және эксперимент әтижесінде алынған
Зерт. коды Мінез акцентуациясы Жағымды жақтары Жағымсыз жақтары
М.Ж. Эмотивті Альтруизм, өзгелердің сәттілігіне қуанады, өзгелермен бірге қайғырады
Д.Қ. Эмотивті Жоғары борыш сезімін атқарушы. Жақсы отбасын құрушылар
ҚОРЫТЫНДЫ
Теориялық бөлімді анализдей отырып, келісім- шарт бойынша қызмет
Мінез акцентуациясы- бұл мінездің белгілі бір жақтары аса күшейтілген
Зерттеу мақсатымыз: контрактілі қызметтегі әскери қызметкерлердің кәсіби іс- әрекетінің
Зерттеу міндетіміз орындалды.
Зерттеу болжамымыз: контрактілі қызметтегі әскери қызметкерлердің кәсіби іс-әрекетінің жемісті
Зерттеу болжамның дұрыстығын тексеру үшін, яғни біз мынандай психологиялық
-Биографиялық сауалнама
-Шмишек - Леонгард әдістемесі
-Эксперттік бағалау әдісі
Зерттеу жұмысы Жаңа- Ахмирова кентінде орналасқан 27943 әскери
Шмишек- Леонгард әдістемесі
Зерттеу жұмысында біз мінез акцентуациясының контракт бойынша қызмет ететін
11- і – гипертимді мінез акцентуациясы- 24,4 %
3- і- эмотивті мінез акцентуациясы- 6,6 %
1- і- педантты мінез акцентуация- 2,3 %
1-і – экзальтты мінез акцентуация- 2,3 %
Әрине, осындай төмен көрсеткіштер болсада әскерлердің кәсіби қызметтеріне негативті
Біздің болжамымыз жартылай орындалды. Біздің берген эксперименталды көрсеткішіміз эксперттер
Сонымен қатар әскерлердің кәсіби іс- әрекетінің жемісті боуына негативті
Биографиялық сауалнамадан алған көрсеткішіміз бойынша
Контрактілі қызметтегі әскерлердің көбі мемлекеттік тіл қазақ тілінен әлсіз
Әрбір әскердің кәсіби іс-әрекеті біздің Қарулы Күштер болашағына жауапты.
Ал 20 мамыр 2007 жылы Қазақстан Қарулы Күшіміздің министірі
Соңғы уақытта Қарулы Күштер қатарына психологтардың жұмысына деген қажеттілік
Отан қорғаушы, әлеуметтік рольді орындаушы болып табылады.Сонымен тұлғаның бейімделу
Сондықтанда Қазақстан Республикасына, өзіміздің Отанымызды психолог ретінде әскерлердің кәсіби
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Абсарбаев А.С. Казахстансая правда /А.С.Абсарбаев// Каз.правда 26.03.2001.- №
2. Уалиев С.Л. Юридическая газета/ С.Л. Уалиев// Юридическая газета
3. Караянин А. Г. Прикладная военная психология./
4. Подаляк А.С. Психология военного управление // Личность и
5. Бериков В.П. Военная психология и педагогика./В.П.
6. Сырамятников А.С. Настольная книга военного психолога./ А.С.Сырамятников -
7. Асмолов А. Г. Психология личности // Принципы
8. Маклаков А.Г. //Общая психология./ А.Г.Маклаков - СПб.,
9. Немов Р.С. Общая психология. Книга 1.-/
10. Психология индивидуальных различий //Под. редакцией ГиппенрейтерЮ.Б. и.Романова.
11. Рубинштейн С.Л. //Основы общей психологии.- / С.Л.Рубинштейн.
12. Военная психология. //Под.редакцией А.Г. Маклакова.- СПб., Питер, 2007.-С
13. Ананьев Б.Г. Строение характера // Психология индивидуальных различий.
14. Анастази А.А //Дифференциальная психология. – А.А.Анастази/ М.: Апрель
15. Березин Ф.Б., Мирошников М.П., Соколова Е.Д. //Методика многостороннего
16. Волков П.С.,// Разнообразие человечиских миров. –/ П.С.Волков М.:
17. Ганнушкин П.Б. Клиника психопатий., // Психология индивидуальных различий.
18. Грановская Р.М. //Элементы практической психологии./Р.М.Грановская – Л., 1988.-С
19. Егорова М.С. Психология индивидуальных различий. – /М.С.Егорова М.:
20. Ковалев А.Г., Мясищев В.Н. Темперамент и характер //
21. Қысқаша психологиялық словарь- А.,1991.
22. Лазурский А.Ф. Классификация личностей // Психология индивидуальных различий.
23. Левитов Н.Д. Проблема характера в современной психологии //
24. Леонгард К. Акцентуированные личности./ К.Леонгард. Ростов/н/Д.: Феникс,
25. Либин А.В. Дифференциальная психология: на пересечении европейских, россиских
26. Литвак М.Е. Предисловие //К.Леонгард. Акцентуированые личности.-/М. Е.Литвак. Ростов/н/Д.:
27. Личко А.Е. Типы акцентуаций характера и психопатий у
28. Машков В.Н. Основы дифференциальной психологии.-/В.Н. Машков.СПб. Из-во СПб
29. Мельников В.М., Ямпольский Л.Т. Введение в эксперементальную психологию
30. Психологическое самообразование: читая зарубежные учебники.- М., 1992-С 24
31. Роль среды и наследственности в формировании индивидуальности человека
32. Робер М.А., Тильман Ф. Психология индивида и
33. Современная психология / Под ред. В.Н. Дружинина.
34. Батаршев А. В.Темперамент и характер:Психология диагностика.- /А.В.Батаршев.М.,2001.-
35. Реан А.А. Психология личности: Социализация, поведение, общение./
36. Хьелл Л., Зиглер Д. Теории личности.-3-е изд./ Д
37. Психолоия. А-Я: Словарь- справочник/ Майк Кордуэлл.- Пер. С
38. Справочник практического психолога: Психотерапия/ сост. С.Л.Соловьева.-М.:АСТ; СПб.:Сова, 2005.-
39. Купер К.Индивидуальные различий/ К.Купер.-М.,200.- С353
40. Орысша- қазақша сөздік. А.- 1999.- С456
Кесте 1.1 Биографиялық сауалнама
1) Фамилия, атыңыз, отчество;
2) Әлеуметтік тумаңыз (жұмыскерлер, қызметкерлер, әскерлер қызметкерлер, шаруашылық отбасы);
3) Біліміңіз ( орта, арнайы орта, аяқталмаған
4) Жақындарыңызбен қарым- қатынасыңыз (жақсы,
Еңбек еткен жылыңыз (неше жыл және қандай мамандық бойынша)
Ата- аналарыңыз туралы мағлұмат (Ф.И.О, жасы, білімі, мамандығы);
Сіздің әскер қатарына енгеніңіз туралы ата- аналрыңыз қалай қабылдады
Туыстарыңыздың арасынан әскерге барған адам барма;
Ата- анаңызбен қарым- қатынасыңыз қандай (жаман, орташа, жақсы);
Жоғарғы оқу орнына түсуге талпындыңыз ба (қандай, қандай мамандық
Қандай шығармашылық жұмыстарға қатыстыңыз (техникалық, әдеби, тарихи, математикалық, авиамодельдік,
Сіз үнемі қандай қоғамдық жұмыстарды орындадыңыз және қашан;
Сіз қандай мақтау қағаздарын алдыңыз және не үшін;
Сіз радио, теледидар, митингтарда, жиналыстарда қатыстыңыз ба және
Сізге ұнайтын және ұнамайтын 3-4 мектептегі пәндерді жазыңыз;
Аттестатыңыздың орта баллын жазыңыз;
Қандай пәндерден сіз факультативтерге қатыстыңыз (физика, математика, тарих, әдебиет);
Қандай спорттық секцияларға қатыстыңыз;
Спорттық жарыстарға қатыстыңыз ба және қандай жетістікке жеттіңіз;
Алғашқы әскери дайындық оқуы сізге ұнайтын ба;
Әскери ойындарға қатысқанда қандай міндеттерді атқардыңыз;
Ұлы Отан Соғысындағы танымал атақты ұшқыштарды, әскери инженерлерді, әскери
Өзіңіздің қызығушылығыңызды және танымалдығыңызды атаңыз;
Өзіңіздің ең сүйікті кітабыңызды атаңыз;
Сіздің көңіліңізден шыққан қандай фильм бар;
Теледидардан қандай көріністі көргенді ұнатасыз;
Жоғары қызығушылықпен қандай іс- әрекет істегенді ұнатасыз (нақты ғылыммен,
Топта, ұжымда лидер болып көрдіңіз бе ? (жоқ, сирек,
Әскер қатарында қызмет еткіңіз келеме, сондай сезім қашан пайда
Сіздің ой- пікіріңіз үнемі ата- анаңыздың ой- пікіріне сәйкес
Сіздің ой- пікіріңіз үнемі мұғалімнің ой- пікіріне сәйкес келмейме
Сіздің ой- пікіріңіз қоршаған адамдар ой- пікіріне сай келмесе,
Әлемде болып жатқан және өз мемлекетіңде болып жатқан 2-3
Жақсы әскер болу үшін қандай тұлғалық қырларыңды дамыту керексің
Қандай танымал адамға сіз ұқсағыңыз келеді және неге;
Сіздің пікіріңіз бойынша, әскер қатарында қызмет ету барысында сізге
Бұл әскерлердің адамгершілік қасиетін анықтау үшін, оның әскери бағыттылығын,
Жалпы белсенділік бағасын, зерттелінушінің адамгершілік сапасын, саяси өмірге деген
Әскери бағыттылық деңгейін әскери қызметке деген қатынасынан көруге болады.
Бағыттылықтың кеңдігін зерттеу үшін, ол жеке бастық қызығушылығынан және
Бағыттылықтың саналануы адамға әскери қызметтің талабынан және сол талапты
Кәсіби бағыттылықтың тұрақтылығын мына сұрақтың жауап қорытындысынан көруге болады.
Басқару жұмыстарына деген бағыттылықты, ұжымдық тәжірибелерді анализдей алу, жолдастарымен
Әскердің индивидуалды- психологиялық тұлғалық сапасын әлеуметтік- психологиялық бейімделуіне мінездеме
Әскердің физикалық мәдениетін және спортқа деген мінездемесінің қызығушылығын және
Кесте 1.2 Мінез акцентуациясы
Шмишек – Леонгард әдістемесі
Сізде көбінесе көңілді көңіл – күй ме
Сізге қатысты жат ескертулерге сіз сезімталсыз ба
Сіз көп жерде тәртіп сақтайсыз ба
Бір нәрсе істегенде оның дұрыстығына көзіңіз жеткенше тыным таппайсыз
Кино, театр туралы әңгімелескенде көзіңізге жас алған кездер болды
Бала кезіңізде жолдастарыңыз сияқты батыл болдыңыз ба
Өмірге және өзіңізге деген қуаныштан көңіл – күйіңіз тез
Сізде себепсіз көңіл – күйдің өзгеруі бола ма
Сіз ұстамды адамсыз ба
Ортада және қоғамда барлығының зейінінде болып табыласыз ба?
Бір нәрсеге таңқала аласыз ба
Шешім қабылдағышсыз ба
Біреу сізді ренжіткен болса, тез ұмытасыз ба
ң жақсы жұмыскерлер қатарында болуға тырысасыз ба
Поштаға хат салған кезде, оның толықтай кіргеніне көз жеткізесіз
Сіз жұмсақ жүректісіз бе
Бөтен иттен және күн күркірегеннен қорықтыңыз ба
Көңіл – күйіңіз сыртқы жағдайға тәуелді ме
Сіз бір нәрсенің болатынын сезіп тұрғандай сезімде боласыз ба
Таныстарыңыз сізді ұната ма
Сіз бір рет болсын ашудан жынданған кезіңіз болды ма
Бір жерде ұзақ уақыт отыру сізге қиын ба
Сізге қатысты әділетсіз жағдай жасаса, сіз өзіңіздің
Сіз тез әрі сапалы орындауды талап ететін жұмысқа кірісер
Егер сіздің пердеңіз немес үстел жапқышыңыз қисық тұрса сіз
Тауық немесе қойды бауыздай аласыз ба
Бала кезіңізде үйде жалғыз қалудан қорқатынсыз ба
Көңіл – күйіңіз себепсіз өзгеріп тұра ма
Тез ренжіп, ашуланасыз ба
Сіз шексіз көңілді бола аласыз ба
Өз мамандығыңыздың ең мықты маманы болуға ұмтыласыз ба
Сізде бақыт сезімі өне бойыңызды жайлап кеткендей сезімде болдыңыз
Әзілқой спектакльдің жүргізушісі бола аласыз ба
Басқа адамдарға өз ойынызды ашық және тура айтасыз ба
Бір адамға әділетсіз жала жапса оны қорғауға ұмтыласыз ба
Жауапкершілікті талап ететін жұмысты ұнатасыз ба
Сіз қан көргенде тітіркенесіз бе
Қараңғы подвалға түсуге қорқасыз ба
Адамдармен тез тіл табысасыз ба
Бала кезіңізде үйден қаштыңыз ба
Өмір сізге қиын сияқты ма
Мектеп кезінде өлең жолдарын оқыдыңыз ба
Қақтығыстық жағдайдан кейін жұмысқа барғыңыз келмеген кездеріңіз
Сәтсіздік жағдай болса да әзілқойлық сезіміңіз сақтала ма
Сізді біреу ренжіткенде сіз бірінші болып кешірім сұрадыңыз ба
Сіздің үйіңіздегі әр нәрсе өз орнында тұруын бақылайсыз ба
Сіз үйге немесе жұмысқа бәрі орында ма, еш нәрсе
Сіз жануарларды ұнатасыз ба
Сізде өзіңізге немесе жақындарыңызға бір нәрсе болатын сияқты сезім
Сіздің көңіл – күйіңіз өзгермелі деп санайсыз ба
Егер сізді балағаттаса, сіздің соғып жіберуіңіз мүмкін бе
Басқа адамдармен қарым – қатынас жасауға қажеттілігіңіз бар ма
Көп адамдардың алдында баяндама оқу сізге қиын ба
Қандай жағдай болмасын терең депрессияға түметін адамдар қатарына жатасыз
Сізге басқаратын, жылдам жұмыстар ұнай ма
Сіз қандай жұмыстар болмасын, көздеген мақсаттарыңызға жетуге ұмтыласыз ба
Сіз мектепте өзініздің сыныптастарыңызға көшіріп алуға бересіз бе
Бүгінгі күнгі мәселені болашақта не күтіп тұр деп ойлап
Қайғылы фильмдер көргенде көзіңізге жас келді ме
Түнде зират жанынан өту үшін сізге жоғары ерік қажет
Сіз түнде жақсы көңіл – күймен жатып, таңертең шаршап
Басыңыз ауыратын кезіңіз болды ма
Сіз жиі күлесіз бе
Сіз жаңа жағдайға тез бейімделесіз бе
Сіз ұнатпайтын, сыйламайтын, бағаламайтын адаммен ақжарқын бола аласыз ба
Сіз белсенді адамсыз ба
Әділетсіздік жағдайға қобалжисыз ба
Сіз поездан түсіп қаламын, үйден, терезеден құлап кетемін деп
Жатар алдында газды, терезені, есікті тексересіз бе
Сіз табиғатты досым деп, табиғатқа деген махаббатыңызды көрсете аласыз
Ішімдік ішкендн көңіл – күйіңіз өзгере ме
Сіз өмірде енжар адамсыз ба
Саяхатқа шығуға сізді жиі шақырып тұра ма
Жас кезіңізде сіз көркем өнерпаздық үйірмелерге белсене қатыстыныз ба,
Сіз қуанышты көңіл – күйден жаман көңіл – күйге
Жиын арасында достарыңыздың көңіл – күйін көтеруоңайға түсе ме?
Ренішті көп ойлап түңілесіз бе
Адамдарға сенімсіздікпен және қауіппен қарайсыз б
Сабақта қате жіберілген бет болса жыртып тастаған кезіңіз жиі
Басқа адамдардың басына түскен қайғылары туралы көп ойлайсыз ба
Жаман түстерді көресіз бе
Көңілді жерде сіз өзіңізді көңілді ұстайсыз ба
Ішімдік ішсеңіз өзіңізді ұстай аласыз ба
Әңгімелесу кезінде әңгімеге шорқақсыз ба
Жауапты талап ететін мәселеден қашасыз ба
Сахнада кейіпкердің образына кіріп толық ойнай аласыз ба
Кесте 1. 3 Мінез акцентуация түріне тәуелді қарым-
Мінез акцентуация түріне тәуелді қарым- қатынас және іс- әрекет
Акцентуация типі Қарым-қатынас және мінез-құлық ерекшеліктері Қарым-қатынасқа жағымды қасиеттер
Гипертимді (гипербелсенді )
Г1 Шектен тыс жоғары көңіл-күй, әрқашан көңілді, әңгімешіл, энергиясы
Дистимдік
Г9 Үнемі төмен көңіл-күй, мұнаю, тұйықтық, аз сөйлеушілік, пессимистік,
Циклойдті
Г6 Қарым-қатынасқа түсуі жүйелі түрде ауысады. Жоғары көңіл-күй кезінде
Қызығушылықтары көңіл-күй цикліне тәуелді, мамандықты, жұмыс орнын ауыстыруда көзі
Эмотивті (эмоционалды)
Г3 Шектен тыс сезімталдық, кішкене қиындықтарға терең күйзеледі, сәтсіздіктерге,
Демонстративті
Г7 Барлығының көңілін өзіне аударуға тырысу, өз мақсатына қайтсе
Қозғыш
Г8 Жоғары тітіркенгіштік, шыдамсыздық, агрессивтілік, үндеместікке бейім. Ұқыптылық, мейірімділік,
Тірелуші
Г2 Өз сезімдері мен ойларында тұрып қалады, өкпені ұмыта
Педантты
Г4 Қажеттіліктерді күйзелу, қызметке келушілерді формалды талаптарымен қинайды, шектен
Мазасыз
(психоастеникалық)
Г5 Көңіл-күй фоны төмен, өзіне сенімсіздік, сітсіздікке ұзақ күйзеледі,
Экзальтталған
Г10 Өте ауыспалы көңіл-күй, эмоциясы ашық көрінеді, қоршаған жағдайларға
Интроверттелген
(шизоидті, аутистикалық) Аз қарым-қатынас, өзімен-өзі болады. Басқаларға суық, ұстамды
Экстраверттелген Жоғары қарым-қатынас, өзінің пікірі жоқ, өз бетті емес,
1.4 Контрактілі қызметтегі әскери қызметкерлердің кәсіби
іс- әрекетінің жемісті болуына мінез акцентуациясының әсерін эксперименталды
Эмперикалық зерттеудің қорытындысын қарастыра келе, «биографиялық сауалнамаға» анализ жасадым.
Ол әскерлердің адамгершілік қасиетін анықтау үшін, оның әскери бағыттылығын,
Жалпы белсенділік бағасын, зерттелінушінің адамгершілік сапасын, саяси өмірге деген
Әскери бағыттылық деңгейін әскери қызметке деген қатынасынан көруге болады.
Бағыттылықтың кеңдігін зерттеу үшін, ол жеке бастық қызығушылығынан және
Бағыттылықтың саналануы адамға әскери қызметтің талабынан және сол талапты
Кәсіби бағыттылықтың тұрақтылығын мына сұрақтың жауап қорытындысынан көруге болады.
Басқару жұмыстарына деген бағыттылықты, ұжымдық тәжірибелерді анализдей алу, жолдастарымен
Әскердің индивидуалды- психологиялық тұлғалық сапасын әлеуметтік- психологиялық бейімделуіне мінездеме
Әскердің физикалық мәдениетін және спортқа деген мінездемесінің қызығушылығын және
Зерттеуге қатысқан адамдар саны: 45 келісім- шарт бойынша қызмет
Кесте 1.5 Биографиялық сауалнаманың әрбір көрсеткішін бағалап, жалпы
көрсеткіш бойынша қорытынды шығару.
№ Әскердің қоғамдық белсенділігі, адамгершілік сапалары, саяси өмір туралы
Зерт.коды коды 14 15 16 29 35
1 К.Т. + + - + -
2 А.А. - + - + -
3 С.И. + + + + -
4 Б.К. - + - + -
5 Б.С. - + - + -
6 Ш.Қ. - + - + -
7 М.Ж. - + - + -
8 С.Қ. - + + + -
9 А.М. - + - + -
10 О.О. - + - + -
11 Д.А. - + - + -
12 Н.К. - + - + -
13 Ш.Қ. + - - + -
14 О.Б. - - - + -
15 О.С. - + - + -
16 С.Д. - + - + -
17 И.А. - + - + -
18 Д.Қ. - + - + -
19 С.Р. - + - + -
20 Ж.М. - + - + -
21 Н. Р. - + - + -
22 И.Д. - + - + +
23 Б.С. - + - + -
24 Б.Қ. - + - + -
25 М.М. + + - + -
26 Б.М. + + - + -
27 А.Т. - + - + -
28 Н.С. - + - + -
29 Е.С. + + - + -
30 К.Т. - + - + -
31 Т.Қ. - + - + -
32 Т.К. - + - + -
33 М.И. + - - + -
35 М. А. - - - + -
36 Ж.К. - + - + -
37 М.К. - - - + +
38 Б.Н. - + - + -
39 С.К. + + - + -
40 М.Б. - + - + -
41 С.Л. - + - + -
42 Л.Н. - + - + -
43 П.Н. - + - + -
44 С.Т. - + - + -
45 Б.Л. - + - + +
17.8 % 88.9 % 4.4 % 100 % 6.7
№ Әскери бағыттылық деңгейі, әскери мамандыққа деген өмірлік көзқарастары
Зерт. коды коды 8 13 16 22 23
1 К.Т.
- - + -
2 А.А. + - - + -
3 С.И.
+ + + -
4 Б.К. - + - + -
5 Б.С. - + - + -
6 Ш.Қ. - + - + -
7 М.Ж. - + - + -
8 С.Қ. - + + + -
9 А.М. - + - + -
10 О.О. + + - + -
11 Д.А. - + - + -
12 Н.К. - + - + -
13 Ш.Қ.
+ - + -
14 О.Б. - + - + -
15 О.С. - + - + -
16 С.Д. - + - + +
17 И.А. - + - + +
18 Д.Қ. - + - + +
19 С.Р. - + - + +
20 Ж.М. - + - + +
21 Н. Р. - + - + +
22 И.Д. - + - + +
23 Б.С. - + - + +
24 Б.Қ. - + - + +
25 М.М. - + - + +
26 Б.М. - + - + +
27 А.Т. - + - + +
28 Н.С. - + - + +
29 Е.С. - + - + +
30 К.Т. - + - + +
31 Т.Қ. - + - + +
32 Т.К. - + - + +
33 М.И. - + - + +
35 М. А. - + - + +
36 Ж.К. - + - + +
37 М.К. - + - + +
38 Б.Н. - + - + +
39 С.К. - + - + +
40 М.Б. - + - + +
41 С.Л. - + - + +
42 Л.Н. - + - + +
43 П.Н. - + - + +
44 С.Т. - + - + +
45 Б.Л. - + - + +
4,4 % 96,5 % 4,4 % 100 % 66,7
Бағыттылық ауқымдығы, яғни жеке бастық қызығушылықтары мен қажеттілігін анықтау
Зерт коды 15 19 25 26 27 28 29
К.Т. + + - + - + + -
А.А. + + - + - + + -
С.И. + + - + + - + -
Б.К. + + - + + - + +
Б.С. + + - + + + + +
Ш.Қ. + + - + + + + +
М.Ж. + + - + + + + +
С.Қ. + + - + + + + +
А.М. + + - + + + + +
О.О. + + - + + + + +
Д.А. + + + + + + + +
Н.К. + + + + + + + +
Ш.Қ. + + + + + + + +
О.Б. + + + + + + + +
О.С. + + + + + + + +
С.Д. + + + + + + + +
И.А. + + + + + + + +
Д.Қ. + + + + + + + +
С.Р. + + + + + + + +
Ж.М. + + + + + + + +
Н. Р. + + + - + + +
И.Д. + + + - + + + +
Б.С. + + + - + + + +
Б.Қ. + + + - + + + +
М.М. + + + - + + + +
Б.М. + + + - + + + +
А.Т. + + + - + + + +
Н.С. + + + - + + + +
Е.С. + + + - + + + +
К.Т. + + + - + + + +
Т.Қ. + + + - + + + +
Т.К. + + + - + + + +
М.И. + + + - + + + +
М. А. + + + - + + +
Ж.К. + + + - + + + +
М.К. + + + - + + + +
Б.Н. + + + - + + + +
С.К. + + + - + + + +
М.Б. + + + - + + + +
С.Л. - - + - + + + +
Л.Н. - - + - + + + +
П.Н. - - + - + + + +
С.Т. - - + - + + + +
Б.Л. - - + - + + + +
88,9% 88,9 % 77,7 % 44,5 % 95,5 %
% 93,4 %
№ Зерт. коды Бағыттылығын саналау деңгейі, әскери тәртіпке адекватты
31 36 37
1 К.Т. + + +
2 А.А. + + +
3 С.И. + + +
4 Б.К. + + +
5 Б.С. + + +
6 Ш.Қ. + + +
7 М.Ж. + + +
8 С.Қ. + + +
9 А.М. + + +
10 О.О. + + +
11 Д.А. + + +
12 Н.К. + + +
13 Ш.Қ. + + +
14 О.Б. + + +
15 О.С. + + +
16 С.Д. + + -
17 И.А. + + -
18 Д.Қ. + + -
19 С.Р. + + -
20 Ж.М. + + -
21 Н. Р. + + -
22 И.Д. + + -
23 Б.С. + + -
24 Б.Қ. + + -
25 М.М. + + -
26 Б.М. + - -
27 А.Т. + - -
28 Н.С. + - -
29 Е.С. + - -
30 К.Т. + - -
31 Т.Қ. + - -
32 Т.К. + - -
33 М.И. + - -
35 М. А. + - -
36 Ж.К. + - -
37 М.К. + - -
38 Б.Н. + - -
39 С.К. + - -
40 М.Б. + - -
41 С.Л. + - -
42 Л.Н. + - -
43 П.Н. + - -
44 С.Т. + - -
45 Б.Л. + - -
100 % 55,5 % 33,4 %
№ Кәсіби бағыттылықтың тұрақтылығы
4 5 6 7 12
1 К.Т. + + + + +
2 А.А. + + + + +
3 С.И. + + + + +
4 Б.К. + + + + +
5 Б.С. + + + + +
6 Ш.Қ. + + + + +
7 М.Ж. + + + + +
8 С.Қ. + + + + +
9 А.М. + + + + +
10 О.О. + + + + +
11 Д.А. + + + + +
12 Н.К. + + + + +
13 Ш.Қ. + + + + +
14 О.Б. + + + + +
15 О.С. + + + + +
16 С.Д. + + + + +
17 И.А. + + + + +
18 Д.Қ. + + + + +
19 С.Р. + + + + +
20 Ж.М. + + + + +
21 Н. Р. + + + + +
22 И.Д. + + + + +
23 Б.С. + + + + +
24 Б.Қ. + + + + +
25 М.М. + + + + +
26 Б.М. + + + + +
27 А.Т. + + + + +
28 Н.С. + + + + +
29 Е.С. + + + + +
30 К.Т. + + + + +
31 Т.Қ. + + + + +
32 Т.К. + + + + +
33 М.И. + + + + +
35 М. А. + + + + +
36 Ж.К. + - + + +
37 М.К. + - + + +
38 Б.Н. + - + + +
39 С.К. + - + + +
40 М.Б. + - + + +
41 С.Л. + - + + +
42 Л.Н. + - + + +
43 П.Н. + - + + +
44 С.Т. + - + + +
45 Б.Л. + - + + +
100 % 77,8 % 100 % 100 % 100
№ Басқара алу қабілеті
5 14 15 16 23
1 К.Т. + + + - +
2 А.А. + + + - +
3 С.И. + + + - +
4 Б.К. + + + - +
5 Б.С. + + + - +
6 Ш.Қ. + + + - +
7 М.Ж. + + + - +
8 С.Қ. + + + - +
9 А.М. + + + - +
10 О.О. + + + - +
11 Д.А. + + + - +
12 Н.К. + + + - +
13 Ш.Қ. + + + - +
14 О.Б. + + + - +
15 О.С. + + + - +
16 С.Д. + + + - +
17 И.А. + + + - +
18 Д.Қ. + + + - +
19 С.Р. + + + - +
20 Ж.М. + + + - +
21 Н. Р. + + + - +
22 И.Д. + + + - +
23 Б.С. + + + - +
24 Б.Қ. + + + - +
25 М.М. + + + - +
26 Б.М. + + + - +
27 А.Т. + + + - +
28 Н.С. + + + - +
29 Е.С. + + + - +
30 К.Т. + + + - +
31 Т.Қ. + + + - -
32 Т.К. + + + -
33 М.И. + + + - -
35 М. А. + + + - -
36 Ж.К. - - + - -
37 М.К. - - + - -
38 Б.Н. - - + - -
39 С.К. - - + - -
40 М.Б. - - + - -
41 С.Л. - - - - -
42 Л.Н. - - - - -
43 П.Н. - - - - -
44 С.Т. - - - + -
45 Б.Л. - - - + -
77,7 % 77,8 % 88,9 % 4,4 % 66,7
№ Әскердің әлеуметтік психологиялық бейімделуі, оның индивидуалды- психологиялық тұлға
9 10 11 30 32
1 К.Т. + + + + +
2 А.А. + + + + +
3 С.И. + + + + +
4 Б.К. + + + + +
5 Б.С. + + + + +
6 Ш.Қ. + + + + +
7 М.Ж. + + + + +
8 С.Қ. + + + + +
9 А.М. + + + + +
10 О.О. + + + + +
11 Д.А. + + + + +
12 Н.К. + + + + +
13 Ш.Қ. + + + + +
14 О.Б. + + + + +
15 О.С. + + + + +
16 С.Д. + + + + +
17 И.А. + + + + +
18 Д.Қ. + + + + +
19 С.Р. + + + + +
20 Ж.М. + + + + +
21 Н. Р. + + + - +
22 И.Д. + + + - +
23 Б.С. + + + - +
24 Б.Қ. + + + - +
25 М.М. + + + - +
26 Б.М. + + + - +
27 А.Т. + + + - +
28 Н.С. + + + - +
29 Е.С. + + + - +
30 К.Т. + + + - +
31 Т.Қ. + - + - -
32 Т.К. + - + - -
33 М.И. + - + - -
35 М. А. + - + - -
36 Ж.К. + - + - -
37 М.К. + - + - -
38 Б.Н. + - + - -
39 С.К. + - + - -
40 М.Б. + - + - -
41 С.Л. + - - - -
42 Л.Н. + - - - -
43 П.Н. + - - - -
44 С.Т. + - - - -
45 Б.Л. + - - - -
100 % 66,7 % 88,9 % 44,5 %
№ Физикалық және спортқа деген қызығушылықтары және мүмкіндіктері
20 21 25 29 32
1 К.Т. + + + + +
2 А.А. + + + + +
3 С.И. + + + + +
4 Б.К. + + + + +
5 Б.С. + + + + +
6 Ш.Қ. + + + + +
7 М.Ж. + + + + +
8 С.Қ. + + + + +
9 А.М. + + + + +
10 О.О. + + + + +
11 Д.А. + + + + +
12 Н.К. + + + + +
13 Ш.Қ. + + + + +
14 О.Б. + + + + +
15 О.С. + + + + +
16 С.Д. + + + + +
17 И.А. + + + + +
18 Д.Қ. + + + + +
19 С.Р. + + + + +
20 Ж.М. + + + + +
21 Н. Р. + + + - +
22 И.Д. + + + - +
23 Б.С. + + + - +
24 Б.Қ. + + + - +
25 М.М. + + + - +
26 Б.М. + + + - +
27 А.Т. + + + - +
28 Н.С. + + + - +
29 Е.С. + + + - +
30 К.Т. + + + - +
31 Т.Қ. + + + - -
32 Т.К. + + + - -
33 М.И. + + + - -
35 М. А. + + + - -
36 Ж.К. + + + - -
37 М.К. + + + - -
38 Б.Н. + + + - -
39 С.К. + + + - -
40 М.Б. + + + - -
41 С.Л. + + + - -
42 Л.Н. + + + - -
43 П.Н. + + + - -
44 С.Т. + - + - -
45 Б.Л. + - - - -
100 % 95,6 % 97,8 % 100 %
Кесте 1.6 Шмишек бойынша, мінез акцентуациялары
№
Аты- жөні Мінез акцентуациясының түрлері
1 К.Т. Гипертимді
2 А.А. Қалыпты мінез
3 С.И. Қалыпты мінез
4 Б.К. Қалыпты мінез
5 Б.С. Қалыпты мінез
6 Ш.Қ. Гипертимді
7 М.Ж. Эмотивті
8 С.Қ. Қалыпты мінез
9 А.М. Қалыпты мінез
10 О.О. Қалыпты мінез
11 Д.А. Қалыпты мінез
12 Н.К. Қалыпты мінез
13 Ш.Қ. Гипертимді
14 О.Б. Қалыпты мінез
15 О.С. Қалыпты мінез
16 С.Д. Қалыпты мінез
17 И.А. Эмотивті
18 Д.Қ. Эмотивті
19 С.Р. Қалыпты мінез
20 Ж.М. Қалыпты мінез
21 Н. Р. Қалыпты мінез
22 И.Д. Гипертимді
23 Б.С. Қалыпты мінез
24 Б.Қ. Қалыпты мінез
25 М.М. Гипертимді
26 Б.М. Қалыпты мінез
27 А.Т. Қалыпты мінез
28 Н.С. Қалыпты мінез
29 Е.С. Гипертимді
30 К.Т. Педантты
31 Т.Қ. Қалыпты мінез
32 Т.К. Қалыпты мінез
33 М.И. Қалыпты мінез
35 М. А. Гипертимді
36 Ж.К. Қалыпты мінез
37 М.К. Қалыпты мінез
38 Б.Н. Экзальтты
39 С.К. Қалыпты мінез
40 М.Б. Гипертимді
41 С.Л. Гипертимді
42 Л.Н. Гипертимді
43 П.Н. Гипертимді
44 С.Т. Қалыпты мінез
45 Б.Л. Қалыпты мінез
Кесте 1.7 Мінез акцентуация типтері
Акцентуация типі Қарым-қатынас және мінез-құлық ерекшеліктері Қарым-қатынасқа жағымды қасиеттер
Гипертимді (гипербелсенді )
Г1 Шектен тыс жоғары көңіл-күй, әрқашан көңілді, әңгімешіл, энергиясы
Эмотивті (эмоционалды)
Г3 Шектен тыс сезімталдық, кішкене қиындықтарға терең күйзеледі, сәтсіздіктерге,
Педантты
Г4 Қажеттіліктерді күйзелу, қызметке келушілерді формалды талаптарымен қинайды, шектен
Экзальтталған
Г10 Өте ауыспалы көңіл-күй, эмоциясы ашық көрінеді, қоршаған жағдайларға
Келесі эксперттік бағалау әдісі.
Кесте 1. 8 Эксперттің және эксперимент әтижесінде алынған нәтижелердің
Зерт. коды Мінез акцентуациясы Жағымды жақтары Жағымсыз жақтары
Амангелді Ш.Қ. Гипертимді Энергияның көптілігі, бастамашылдығы Жеңіл ойлық,
Е.С. Гипертимді Оптимизм, жаңалық сезімі Міндеттерге салмақты қарамау,тітіркенушілік.
Зерт. коды Мінез акцентуациясы Жағымды жақтары Жағымсыз жақтары
К.Т. Педантты Мейірімді, ұқыпты Тым үлкен жауапкершілікті талап етпейтін
Зерт. коды Мінез акцентуациясы Жағымды жақтары Жағымсыз жақтары
Б.Н. Экзальтты Альтруизм, шығармашылық талғам, Үрейленгіш, әсершіл, өкінуге бейім.
Зерт. коды Мінез акцентуациясы Жағымды жақтары Жағымсыз жақтары
М.Ж. Эмотивті Альтруизм, өзгелердің сәттілігіне қуанады, өзгелермен бірге қайғырады
Д.Қ. Эмотивті Жоғары борыш сезімін атқарушы. Жақсы отбасын құрушылар
3