Жоспар:
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.1.Ақшаның қажеттілігі,пайда болуы және мәні
1.2.Ақша жүйесі,оның элементтері және түрлері
1.3.Қазақстан Республикасының ақша жүйесінің
құқықтық негіздері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Ақша жүйесі және оның түсінігі туралы тақырыптың негізгі
Ал екінші бөлігінде,жалпы әр мемелекетке тән ақша жүйесі
Үшінші бөлігінде,ақшаның пайда болу тарихына жалпы сипаттама,яғни ақшаның
1.1 Ақшаның қажеттілігі,пайда болуы және мәні
Нарықтық экономиканың әрекет ету механизмін түсіну үшін ақшаның
٭Қоғамдағы ақшаның қажеттілігі тауар өндірісі тауар айналысының дамуынан
Сонымен,ақша-бұл тауар өндірісінің тарихи айырбасы процесінің ұзаққа созылған
Тауар мен ақшаның шығуында ортақ негіз бар ,бірақ
Ақша-қоғамдық еңбек бөлінісі арқылы жекелеген тауар өндірушілерді және
*Қазіргі кездегі нарықта ақшаның қажеттілігі жоғарыда көрсетілген Дж.Долан,
Ал экономикадағы ақшаның пайда болуы мен оның мәнін
Ақшаны анықтаудың көп түрін шартты түрде екі тұжырымдамаға
Әр түрлі аймақтарда тауар ретінде әр түрлі тауарлар
* Тауарды үлкен кеңістік ортасынан барлық басқа тауарлар
Сондықтан да ақшаның мәні үш қасиеттің біртұтастығымен өрнектеледі:
1.ақшаның жалпы тікелей айырбасталу қасиеті бар;
2.ақша тауардың айырбас құнын белгілейді;
3.ақша тауарда жинақталған жалпы жұмыс уақытының көрінісі болып
1.2 Ақша жүйесі,оның элементтері және түрлері
Әрбір мемлекеттің өзіне тән ұлттық ақша жүйесі болады.Ақша
*Ақша жүйесінің типі: ақша-ерекше тауар ретінде жүруіне,яғни жалпыға
Металл ақша айналысы,бұл жүйеде ақша тауары,яғни толық құны
Несие ақшалары және қағаз ақша айналысы,бұл жүйеде атына
Ал жалпы ақша тарихы негізінен қоғам өмірінің
Әлемдік өркениетте ақша жүйелерінің жекелеген элементтері ежелден белгілі
*Әрбір мемлекеттің өз ақша жүйесі бар.Ол
Ақша жүйесін ұйымдастырудың принципі;
Ақша бірліктерінің атауы;
Ақша белгілерінің түрлері,оларды шығарудың тәртібі және қамтамасыз ету
Ақша айналымын ақша-несие тұрғысынан реттеудің тетігі;
Ұлттық валюта бағамы,оны шетелдік валютаға айырбастаудың тәртібі.
Ақша жүйесін ұйымдастырудың принциптері мыналар:
ақша жүйесінің орталықтандырылған басқару принципі.Ол көбінесе шаруашылық жүргізуші
тиісті болжауларды жасау негізінде ақша айналымын жоспарлау принципі
ақша айналымының тұрақтылығы және икемділік принциптері,ақша айналымы экономиканы
ақша эмиссиясының несиелік сипатының принципі.Бұл ақша эмиссиясының несие
эмиссияланған ақшаның қамтамасыз етілуі принципі
Орталық банк тәуелсіздігінің принципі
Ақша бірліктерінің атауы.Ақша бірлігі-барлық тауар бағаларын өлшеуге және
Ақша бірлігінің атауы – теңге,доллар,рубль,,марка,фунт стерлинг,сом және тағы
Монополиялық тұрғыдан эмиссиялайтын барлық ақша белгілері заңда төлем
Ақша белгілірінің түрлері,оларды шығарудың тәртібі және қамтамасыз ету
1.қағаз ақша - әр елдерде әрқалай аталатын купюралар.
2.темір тиындар – әр түрлі құймалар түрінде.Тиынның беткі
Барлық төлем түрлеріне олардың көрсетілуі құны бойынша міндетті
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкноттары мен тиындары Ұлттық
Ақшаның түрлеріне:қағаз және несие ақшалар жатады.
Ақша-несие айналымының тетігі.Ақша несиелік реттеу құралдарының, ақша-несие тұрғысынан
1.ҚР-ның Ұлттық банктің банктерге несиесі бойынша
сыйақы мөлшерлемелерінің деңгейлері;
2.Ұлттық банкте депозиттелген ең аз шамадағы міндетті
резервтердің нормативі;
3.Мемлекеттік құнды қағаздарды сату және сатып алу
бойынша ашық нарықтағы операциялары;
4.Банктерге несиелер;
5.Валюта нарығындағы интервенция;
6.Айрықша жағдайларға жекелеген түрлерінің несиелік
операциялардың деңгейі мен мөлшеріне тікелей сандық
шектеулерді қою;
7.Ресми есептік мөлшерлеме
Ұлттық валюта бағамы.Оны шетелдік валютаға айырбастаудың тәртібі.Валюта бағамы-бұл
Сонымен,ақша жүйесі мемлекеттің ақша айналымының құрылысын білдіреді.және ол
Монометаллизм-ақша жүйесі,яғни бір металл жалпыға бірдей балама ретінде
Алтынның құн белгілеріне айырбасталуы сипатына қарай алтын монометаллизмнің
Алтын монеталы стандартты-еркін бәсекелестік кезеңінің талаптарына көп сәйкесіп,өндірістің,несие
Алтын құйма стандарт-оның алтын монеталы стандарттан айырмашылығы бұнда
Алтын-девиз стандарт –ол банкноттың девиздерге,яғни белгілі бір шетел
Әлемдік дағдарыстың нәтижесінде 1929-1933 жылдары алтын монометалллизмінің барлық
Биметаллизм-баламаның жалпыға бірдей құнының рөлі айналымда болатын екі
Қосарлы валюталар жүйесі –мұнда алтын мен күміс монеталардың
Екі жақты валюта жүйесі-металдардың сандық ара-қатынасын мемелкет бекітіп,алтын
«Ақсақ» валюта жүйесі-онда алтын мен күміс бірдей негізде
*Сонымен,нарығы дамыған мемлекеттердің ақша жүйесінің мынандай негізгі
Алтынның демонитизациясы,яғни алтынның ақша бірлігі ретіндегі құрамын алып
Алтынға айырбасталмайтын несие ақшаларына көшу;
Ақша айналымында кейбір қағаз ақшалардың сақталуы;
Мемлекетті,шаруашылықты несиелеудің тәртібіне байланысты банкноталар шығару;
Инфляциялық процестерге әкеп соғаты,нақша жүйесінің қағидаларының бұзылуына байланысты
Ал ақша жүйесінің қызмет етуінің экономикалық,яғни тауар-ақша
Олар айырбас сатысында пайда болады;
Бұл қатынастардың материалды объектісі болып тауар және ақша
Бұл қатынастарда ақша қозғалысы сатып алу-сатуға байланысты
Олар қоғамдық өндірістің қажеттілігіне бағытталған;
Бұл қатынастар құқықтық емес түрде қалыптасуы мүмкін;
Олар мемлекеттің қаржы қатынастарының материалдық негізін құрайды;
Бұл қатынастардың субъектілерінің ара қатынасы тараптардың заңи теңдігіне
Сөйтіп,қазіргі таңда белгілі бір мемлекеттің ақша жүйесі өз
1.3 Қазақстан Республикасының ақша жүйесінің құқықтық негіздері
Негізінен ақша өте көне заманда,тіптен мемлекеттер құрылғанға дейін
Ал жалпы,негізгі қарастыратын тақырыбымыз ақша жүйесінің құқықтық негіздері
Ақша жүйесінің құқықтық негіздері институтын қарастырған кезде мемлекеттің
Екіншіден,валюталық монополия барлық ақша қорларының,яғни барлық қаржылық-экономикалық институттардың
Үшіншіден,мемлекеттің валюталық монопллиясының басты мақсаты-ұлттық ақша жүйесін
Мемлекеттің,мемлекет мүддесін көздейтін өкілетті органдардың валюта жүйесіндегі құқықтарын
Валюта дегеніміз-заңды төлем қаражаты ретінде мемелкет қабылдаған әр
«Қазақстан Республикасының валютасы» – Қазақстан Республикасы аумағында заңды
«Шетелдік валюталар» деп,заңды төлем қаражаттары болып табылатын шет
Негізінен «валюталар» ,яғни қандай-да болмасын мемлекеттердің ақша бірліктері
Айналымда,қандай да болмасын мемлекеттерде еркін жүретін валюталар.Бұл валюталарға
Жартылай еркін жүретін валюталар.Бұл валюталарға ,яғни олардың ағымдағы
Тұйықталған,яғни бір елдің ішінде ғана жүретін валюталар.Біздің ұлттық
Енді Қазақстан Республикасының ақша жүйесіне келетін болсақ,Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының
Мемлекетіміздің ұлттық ақша жүйесі өз қызметін 1993 жылдың
«Теңге» атауының өзі көне түріктің жалпы ақша түсінігінен
Банкноттар мен тиындар номиналының құрылымын Қазақстан Республикасының Ұлттық
Қазақстан Республикасы ақша айналысы-тауар айналысына қызмет көрсету және
Девальвация – айналымдағы ақша бірлігінің алтын құрамын немесе
Деноминация – айналымдағы ескі ақшаларды белгілі бір арақатынастықтарды
Дефляция – айналымнан басы артық ақшаларды алып тастау
Нуллификация – айналымнан бағалығы жойылған қағаз ақшаларды алып
Ревальвация – ұлттық ақша бірлігінің бағалығын ресми түрде
Осы аталған банкноттар мен тиындар Қазақстан Республикасының Ұлттық
«Қазақстан Республикасының ақша жүйесі туралы» Заңы –ресми ақша
Ал Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі 1993 жылғы 13
ақша айналысын басқаруды;
айналыстағы ақша массасының көлемі мен құрылымын реттеуді;
банкноттар мен теңгелер шығаруды;
еліміздің валютасының курсын шет мемлекеттердің валютасына айырбастау курсын
айналыстағы теңгелерді айырбастаудың тәртібін анықтауды
шетелдік валютаны сатып алуды және сатуды;
теңгелердің қанша мөлшерде тұтынылатынын анықтап,оларды дайындауды;
нақты есеп айырысу және нақты төлемей есеп айырысу
Сонымен,Қазақстанның Ұлттық банкі ақша жүйесі шеңберіндегі қаржылық-құқықтық реттеудің
*Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің негізгі саяси-құқықтық функциясы
*Қазіргі кезде,Қазақстан Республикасында төмендегідей Ұлттық банктің банкноталары қолданыста:
1998 жылғы үлгідегі 5000 теңгелік банкнота;
1999 жылғы үлгідегі 200 теңгелік банкнота;
1999 жылғы үлгідегі 500 таңгелік банкнота;
2000 жылғы үлгідегі 1000 теңгелік банкнота;
2000 жылғы үлгідегі 2000 теңгелік банкнота;
2003 жылғы үлгідегі 10000 теңгелік банкнота..
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің бұл банкноталардың барлығы Қазақстан
Сонымен қатар Қазақстан Ұлттық банкінің банкноталарымен бірге Қазақстан
1997 жылғы үлгідегі сары түсті «нибрасс» құймасынан дайындалған
1995 жылғы үлгідегі 1999 жылы қолданысқа түскен, 10000,5000,1000
1995 жылғы үлгідегі Абай Құнанбаевтің 150-жылдығына арналып дайыедалған
1995 жылғы үлгідегі «нейзильбер» құймасынан БҰҰ-ның
1995 жылы қолданысқа түскен БҰҰ-ның 50 жылдығына арналып
1996 жылы қолданысқа түскен Жамбыл Жабаевтің 150-жылдығына арналып
1996 жылы қолданысқа түскен Қазақстанның тәуелсіздігіне арналып шығарылған
1997 жылы қолданысқа түскен Мұхтар Әуезовтың 150-жылдығына арналып
1998 жылы қолданысқы түскен Астана қаласын Республика астанасы
1999 жылы қолданысқа түскен Қаныш Сатпаевтің 100-жылдығына
2000 жылы 24 сәуірде қолданысқа түскен 1941-1945 жылдардағы
2000 жылы қолданысқа түскен Сәбит Мұқановтың 1000-жылдығына арналып
2000 жылы 1 қыркүйекте қолданысқа түскен Түркістан қаласының
2001 жылы қолданысқа түскен қазақ ұлттық аспаптар тақырыбына
2001 жылдың 12 ноябрінен бастап қолданысқа түскен «Архитектуралық
2001 жылы 30 ақпанда қолданысқы түскен Қазақстаннның сирек
2001 жылдың 15 ноябрінде қолданысқа түскен Қазақстанның 10-жылдық
2001 жылы 29 желтоқсанда қолданысқа түскен Қазақстанның сирек
2001 жылды 29 желтоқсанда қолданысқа түскен ежелгі тастық
2002 жылдың 22 наурызынан қолданысқа түскен Габит Мүсіреповтың
2002 жылдың 29 ноябрінен қолданысқа түскен Г.Мұставиннің 100-жылдығына
2004 жылдың 20 ақпанында қолданысқа түскен «Қазақстанның қызыл
Бұл жерде айта кететін жәйт,естелік тиындар алтыннан және
Қазақстан Ұлттық банкі арнайы қаржылық және ақша-несиелік құзыреті
* Сонымен,жоғарыда айтылғандарды есепке ала отырып Қазақстан Республикасының
қазіргі таңда Қазақстанның Ұлттық банкі еліміздің ақша
сонымен қатар,мемлекет ақша бірліктерінің алтын құраманы белгілемейді,яғни қазақстандық
заңдарда өзгеше көзделмеген жағдайларды қоспағанда,шетел валютасын төлеу құралы
Қазақстан экономикасының әрі қарай нығаюын қаматамасыз ету үшін
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен,ақша жүйесі дегеніміз-тарихи қалыптасқан, мемлекеттің ұлттық заңдарымен бекітілген
Ақша жүйесінің типін былай қарастырса болады:ақша – ерекше
Негізінен әлем тарихында ақша жүйесінің мынандай екі типі
Ал ақша жүйесінің түрлеріне келетін болсақ,оның негізгі екі
1.монометаллизм,яғни бір метал-алтын немесе күміс жалпыға ортақ
2.биметаллизм,яғни баламаның жалпыға бірдей құны екі металл
Ал Қазақстан Республикасының ақша жүйесі дегеніміз не дейтін
Пайдаланылған әдебиеттер:
1995 жылы 30 тамызда қабылданған ҚР-ның Конституциясы
1993 жылғы 13 желтоқсанда қабылданған «ҚР-ның ақша жүйесі
1995 жылы 30 наурызда қабылданған «ҚР-ның Ұлттық банкі
1993 жылы 14 сәуірде қабылданған «Қазақстан Республикасының валюталық
Эдвин Дж.Долан,Колин Д.Кэмпбелл,Розмари Дж.Кэмпбелл «Деньги,банковское дело и денежно-кредитная
Москва,1991 г.
Ғ.С.Сейтқасымов «Ақша,несие,банктер». Оқулық. Алматы, 2005 жыл
Е.Ф.Жуков «Деньги,кредит,банки».Москва,1999 г.
В.И.Тарасов «Деньги,кредит,банки».Учебное пособие. Минск, 2003 г.
Б.А.Көшенова «Ақша,несие,банктер,валюта қатынастары». Алматы,2000 ж.
10. И.Худяков «Финансовое право РК».Общая часть.
Алматы,2001 г.
11.С.С.Найманбаев «Финансовое право».Астана,2005 ж.
12.О.И.Лаврушин «Деньги,кредит,банки».Москва,1999 г.
13.С.М.Найманбаев «Қазақстан Республикасының Қаржы
құқығы».Алматы,1994
1
Өнім нарығы
Фирмалар
Отбасы
шаруашылығы
Ресурстар нарығы