ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ
Химия-биология мамандығы
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
тақырыбы: ХИМИЯДАН өзіндік жұмыстарды ұйымдастыру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТАР- ХИМИЯНЫ ОҚЫТУДЫҢ
НЕГІЗГІ ФОРМАСЫ
1.1 Өзіндік жұмыстарды ұйымдастыру
1.2 Элективті курстардың - өзіндік жұмыстарды
арттырудағы ролі
2 химия пәнін Элективті курстардА
экологиямен тығыз байланыстыра оқыту
2.1 Биогенді элементтердің табиғатта таралуы және рөлі
3 ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ
3.1 Биогенді (IV – VI топ) элементтерді оқытудағы
элективтік курстарды ұйымдастыру
3.2 Химиялық –экологиялық ұғымдарды қалыптастыру
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
ХХІ-ші ғасырдағы алдыңғы қатарлы бәсекеге талас, өркениетті елдер қатарына
Қазақстан Республикасы және ғылым минстрлігі дайындаған бағдарламасында “Қазақстан Республикасында
«Қазақстан-2030» бағдарламасы ұзақ мерзімді мақсаттарды атап, нақтылы нәтижелерге жету
Орта мектепте оқу пәндерінің қазіргі өзгерісті кезеңінде жүзеге асыруға
Тез өзгеріп отырған экономикалық жағдайда іргелі пәндік білім жеткілікті
Оқушылардың өзін барынша көрсете білу және қоғам өміріне
Орта мектептердегі факультативті сабақтар барысында химияны оқытудың дәстүрлі әдістемесі,
Өзіндік жұмыстарға баулуға арналған химия курстарына дидактикалық тапсырмалар жүйесін
Алға қойылған міндеттерді шешу үшін келесі зерттеу тәсілдері қолданылды:
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы химияны оқытуға арналған факультативті сабақтардың мүмкіндіктерін
Дәстүрлі және ұйымдастырушы инновациялық формалар мен тәсілдерді жүзеге асыруды
Химияны оқыту процесі барысында факультативті сабақтарды жүргізудің әдістемесін ұсыну,
Алдыға қойылған проблеманың басты мақсаты- оқушылардың таным белсенділігін, біліктілігін,
Зерттеудің мақсаты –«Химияны оқытудағы өзіндік жұмыстарды ұйымдастыру» тақырыбын факультативті
Зерттеудің нысаны -орта мектептердегі 8-сыныпта химияны оқытуда факультативті сабақтарда
Зерттеудің пәні - химия пәні 8-сыныпта өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру
Зерттеу пәні өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру арқылы оқушылардың танымдық ізденімпаздығын,
Зерттеу орыны – № 3 орта мектебі, зерттеу нысаны
Зерттеу жұмысының құрылымы: бітіру жұмысы 57 беттен; мазмұны, кіріспе,
1 ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТАР ХИМИЯНЫ ОҚЫТУДЫҢ
НЕГІЗГІ ФОРМАСЫ.
Өзіндік жұмыстарды ұйымдастыру
Негізгі алға қойған міндеттерге сәйкес химия курсын оқытқанда оның
Қазіргі кезде химияны оқытудың формаларын, әдістері мен құралдарын одан
Оқытудың барлық формалары өзара байланысты. Ол ең алдымен жалпы
Оқушыларға химиядан жүйелі түрде білім беруде сабақ басты орын
Бұл сабақтардың барлығы мақсаты, мазмұны, өткізу әдістері жағынан өзара
Оқу таным жорықтары
сыныптан тыс
көпшілік жұмыс
сыныптан тыс
топтық жұмыс
Сурет 1 Химияны оқытудың ұйымдастыру формаларының жүйесі:
Сабақ мақсат қоюдан басталады. Сабаққа қойылатын талаптардын мақсаттар туындайды.
1. Оқушыларды жаңа білімді қабылдауға даярлау.
2. Жаңа білім қабылдау.
3. Жаңа материалдарды жалпыға қорытындылау.
4. Білімді жетілдіріп, жаттығулар орындау.
5. Білім мен біліктерді қолдау.
6. Білім мен біліктерді меңгеру нәтижесін тексеріп, оқушылардың жетістіктерін
Негізгі бағытына сәйкес әрбір сабақты химия сабақтарының негізгі үш
1. Жаңа материалды оқып - үйрену.
2. Білім мен біліктерді жетілдіру.
3. Білім мен біліктерді тексеру және есепке алу сабақтары.
Оқу материалының мазмұны көбінесе сабақ әдістемесін белгілейтіні мәлім. Алайда
Бір тақырыптың өзін бірнеше түрлі мақсат қойып, түрліше өткізуге
Бұл әдістердің әрқайсысымен белгілі бір педагогикалық әдістемелік дидактикалық мақсат
Мұғалім оқушыға өздігінен жұмыс істеу арқылы оқушылардың дербестігін өз
Кесте 1 Өздік жұмыстардың түрлері
№ Өздік жұмысты жіктеу Өздік жұмыстар
1 Дидактикалық мақсаты Негізгі ұғымдарды қайталау, жаңа материалды қабылдау.
2 Оқушылардың танымдық белсен-ділігінің сипаты. Берген үлгілер бойынша көшіру.
3. Оқушылардың өздік жұмысын ұйымдастыру формалары. Фронтальды. Топпен. Жеке
4. Білімнің қайнар көзі. Оқулық және анықтамалар мен
Оқушылардың сабақ үстінде өздігінен жұмыс жасай білу дағдыларының қалыптасуы
Өздігінен орындайтын жұмыстардың ішінде оқулықпен жұмыстың орны ерекше. Олардың
Оқушылар шығармашылығын дамытуда өзіндік жұмыстар үлкен рөл атқарады. Ол
Өзіндік жүргізілетін жұмыстар химия пәнінің негіздерін оқушыларға үйретіп қана
Химия пәні бойынша өзіндік жүргізілетін жұмыстар көп уақыттан бері
Дегенмен, бұл салада әлі де зерттеліп, жетілдіріле түсетін түйінді
Бірқатар мектептер сыныптан тыс жұмыстарды оқушылардың көпшілігі қатысатын, атап
Соңғы кездерде оқушылар шығармашылығын дамыту, қызығуын арттыру үшін, химия
Оқушыларға жеке пәннен тек білім беріп қана қою жеткіліксіз,
Өзіндік жұмыстар белгілі бір мақсатқа сай жүйелі де нәтижелі
Оқушылардың пәнге деген ықыласы артып, қызыға бастаса, онда пәнді
Өзіндік жұмыстар оқушылардың химиялық білімін дамытып қана қоймайды, оларды
Оқушылардың сабақтан бос уақытын пайдалы істерге жұмсауда балалар қайткенде
Балалардың бос уақытын қалай ұйымдастыру керек? Оларды қайткенде пәнге
Оқушылардың пәнге қызығуын оқу бағдарламасы шеңберінде қанағаттандыру мүмкін емес,
Бұдан шығатын қорытынды, яғни өзіндік жүргізілетін пәндік жұмыстардың негізгі
Жастарды қоғамның жан-жақты жетілген белсенді азаматы етіп тәрбиелеу үшін
Оқушылардың қалауы бойынша ұйымдастырылатын оқу-тәрбие жұмысын өзіндік жұмыстар деп
Сабаққа байланысты мұғалімнің тапсырмасы бойынша бүкіл бір сыныптың оқушылары
Мектептен тыс жұмыстар сабақтан бос уақытта оқушылар сарайында, жас
Өзіндік жұмыстар мектепте, оқушылардың сабақтан бос уақыттарында, өз еріктері
Факультативтік сабақтар мынадай түрлерге бөлінеді: оқушылармен жүргізілетін жеке-дара, топтық,
Бұл жұмыстардың түрлері мен бағыттары оларға қатысатын оқушылар санымен,
Топтық жұмыстардың негізгі түрі – факультативтік сабақтар. Факультативтік сабақтар
Элективті курстар жұмысын ұйымдастыру міндеттерінің бірі – оқушыларға еріктілік
60-70 жылдары факультативті курстардың пайда болуы білім саласын жаңарту
Элективті курстар арқылы мектеп келесі төмендегі міндеттерді шешеді: оқушылардың
Орта мектепте элективті курстар химияны оқытудағы сабақтың негізгі түрі
Көптеген мектептерде элективті курстар жұмысын оқушылар мен мұғалімдер өз
Мақсатқа сәйкес политехникалық білім негіздерін беретін, сарамандық іскерліктер мен
Ауылдық жердегі элективті курстар ауыл шаруашылығын химияландыруға байланысты жұмыстарды
Химиялық элективті курстар жұмысының мазмұны мен мақсаттарына қарай әр
Элективті курстар мүшелері өздері тандап алған химия сыныптан тыс
Химия элективті курстардың мүшелері өздері орындаған жұмыстарының мазмұны туралы
Шығармашылықпен жұмыс істейтн көптеген мектептердің мұғалімдері сыныптан тыс жұмыстарға
Элективті курстың жетекшілері оқушылардың орындайтын жұмыстарының мазмұнын түсініп, орындау
Әрбір элективті курстардың өзіндік ерекшеліктері бар, мақсаттары да бірдей
Оқушылардың жеке оқу пәндеріне деген қызығушылықтары олардың оқу материалын
Дәл осы элективті курстардың көмегімен химияға аса қызығушылық танытатын
Элективті курстар бағдарламаларының вариативтілігіне ерекше назар аударып өту қажет.
Элективті курстардың - өзіндік жұмыстарды арттырудағы ролі
Химиядан өткізілетін элективті курстар оқу - тәрбиелік пәні. Оқушыларды
Оқушылардың жеке оқу пәндері бойынша қабілеттіліктердің дамуы оқу материалын
Егер оқушылардың сабаққа ынтасы мен бейімділіктерін жүйелі түрде дамытып,
Элективті курстар - оқушылардың өздері таңдап алған ғылым саласында
Элективті курстарды әдетте күндізгі сабақтардың соңында немесе кешкі уақытга
Элективті курстар жалпы оқушылардың білімін көтеру мақсатын көздеумен бірге,
Элективті курстарды оқушылардың ғылыми дүниетанымдық көзқарастарын қалыптастыруға көп септігін
Қазіргі ғылыми-техниканың алға басып, даму қарқының еске алсақ, элективті
Элективті курстар 3 топқа бөлінеді;
Жоғары деңгейдегі элективті курстар негізгі және міндетті курстардың мазмұнын
Қолданбалы элективті курстар (Химия ауыл шаруашылығында, Химия өндірісте, Химиялық
Арнаулы курстар элективті курсы. Ол химия ғылымының негіздеріне
Арнайы курстар мен элективті курстар республикамыздың белгілі аудандарының жағдайына
Кесте 2 Химия элективті курсының сызба-нұсқасы.
Р/с Элективті курстарды аттары. Сыныптар
1 Жоғары деңгей элективті курс.
1
2 3 8-сынып химиясының элективті курсы
9-сынып химиясының элективті курсы
10-11-сынып элективті курсы 8
9
10-11
2 Қолданбалы элективті курсы.
1 Ауылшаруашылық химиясы. 9-11
2 3 Химия негіздерінің талдауы. Өндірістегі химия. 9-10
10-11
Химия ғылымы мен химия өнеркәсібінің мәні - осы саладағы
Химикке тән осы сияқты және бұдан да басқа да,
Осының нәтижесінде әрбір оқушыда ақыл-ой және сарамандық іс-әрекеттің дараланған
Элективті курстарды оқып, зерттеуді ұйымдастырудың формаларын, мазмұнын және әдістемесін
Оқушыларға химияға байланысты кез келген сарамандық саласындағы қызметке қажетті
Бейорганикалық және органикалық химия бойынша тараулар, химиялық талдау негіздері,
Химияның жалпы курсын өткенде әдетте оқушылардың меңгеруіне қиын кейбір
Егеменді еліміздің халық шаруашылығының барлық саласында химияландыру іске асырылуда.
Өнеркәсіпте барған сайын күрделі химиялық үрдістер іске асырылуда, қысқа
Оқушылардың химияға деген құштарлығы химиямен жеке танысуға талпыну кезінде
Оқушылардың химиядан жоғары үлгерімі – пәнге көбірек қызығудың басты
Мұндай оқушылар үшін химиядан элективті курстарды ұйымдастыра отырып, біз
Оқыту ісі оқушылардың жалпы білім деңгейін көтеруге, политехникалық ой-өрісін
Химияға деген қабілеттіліктерді дамыту үшін мүмкіндігінше оқушылардың өзіне көбірек
Химия курсын оқып - үйрену барысында танысуға болатын көптеген
2 химия пәнін ЭЛЕКТИВТІ КУРС сабақтарда
экологиямен тығыз байланыстыра оқыту
2.1 IV-VI топ (биогенді элементтер) элементтерідің табиғатта таралуы және
Жаңа ғасырда дүниежүзілік бірлестік алдында тұрған басты мәселелердің бірі
Өнеркәсіптің өркендеуіне байланысты пайдалы қазбаларды өндіру кезінде жылына 100
Қышқылды жаңбырға түсінік беру үшін ерітінді ортасының қышқылдық немесе
Оқушылардың назарын әсіресе мынадай негізгі аспектілерге аудару керек:
Фотосинтез үрдісі кезінде продуценттер көміртегі (VI) оксидін органикалық заттарға
Құрлық және биомассасы әлі де болса артық мөлшердегі көміртегі
Табиғатты қазіргідей пайдалана берсек, табиғи байлықтардың мөлшері жылдан-жылға кеми
Барлық органикалық заттар жанғанда көміртегі (VI) оксиді түзілетінін көрсететін
Метан мен ацетиленнің жануының термохимиялық теңдеулері:
СН4 + О2 → СО2 +
2СН + 5 О2 → 4СО2 +
Осы типтес есептерді шығару оқушылардың шикізатты экономикалық та, экологиялық
Осы типтес есептерді оқушылар күнделікті ақпарат құралдарын пайдаланып, өздері
Химиялық эксперимент – химияны оқытудың негізгі тірегі. Химия сабақтарында
Химиялық экспериментті екі бағытта жүргізу керек: аналитикалық әдістерді пайдаланып,
Химиялық эксперимент арқылы табиғи құбылыс және үрдістердің тірі организмдерге
Химиялық экспериментті факультативтік сабақта пайдалану теориялық материалдарды толық меңгеруге
Адам қоғамының қазіргі кездегі жедел дамуы оның алдына көптеген
Сондықтан орта мектепте химия пәнінде, факультатив сабақтарда әрбір тақырыпты
Жер бетінде химиялық элементтердің таралуы әр түрлі. Жердің массасының
Биомолекулалардың органикалық бөлімімен ковалентті байланысқан элементтердің ядро заряды өскен
Бейорганикалық заттардан биоорганикалық заттарға эволюция үрдісінде химиялық элементтердің биожүйелер
Элементтердің ағза мен қоршаған ортада әркелкі таралуы олардың сіңірілуіне,
Элементтің қоршаған ортамен салыстырғанда ағзадағы мөлшерінің жоғарылауын элементтің биологиялық
Табиғи таңдау нәтижесінде тірі жүйелер негізін тек алты элемент
Негізгі органоген – көміртек. Ол мықты ковалентті байланыс түзе
Оттек пен сутегі көміртектің органикалық қосылыстарының тотығу және тотықсыздану
Қалған үш органоген – азот, фосфор, күкірт және де
Элементтерді тірі ағзалардағы орташа мөлшеріне қарай үш топқа бөледі:
1. Макроэлементтер. Олардың ағзадағы мөлшері 10-²%-дан жоғары. Олар –
2. Микроэлементтер. Олардың ағзадағы мөлшері 10-³% бен 10-5% аралығында.
3. Ультрамикроэлемент. Олардың ағзадағы мөлшері 105 %-дан төмен. Оларға
Тіршілік үшін маңыздылығына қарай химиялық элементтерді үш түрге бөлуге
1. Тіршілікке қажетті (ауыстырылмайтын) элементтер. Олар адам ағзасында үнемі
2. Қосымша элементтер. Бұл элементтер жануар мен адам ағзасында
3. Өте аз элементтер. (Se, Tl, In, La, Pr,
Әр түрлі жасушалар мен ағзалардың түзілуі мен өмір сүруі
Адамның ағзалары химиялық элементтерді әр түрлі концентрлейді, яғни микро
Ағзада микроэлементтер байланысқан және бос ионды түрінде де кездеседі.
Макроэлементтер – көміртек, сутек, оттек, азот, күкірт, фосфор –
Көміртек, сутек және оттек көмірсуларының және липидтердің (майлар) де
Кальций негізінен сүйек және тіс ұлпаларында концентрленеді. Натрий және
Тірі ағзаға қажетті он металл тіршілік металдары деп аталады.
Кейбір макроэлементтер (магний, кальций) және көптеген микроэлементтер ағзада биолиганд-аминқышқылдармен,
Химиялық элементтердің ағзадағы мөлшерінің өзгеруіне әр түрлі аурулар әсер
Ағзадағы макро және микроэлементтердің мөлшерін гормондар реттеп отырады.
Химиялық элементтердің адам ағзасындағы биологиялық рөлі әр түрлі болып
Макроэлементтертің басты функциясы – ұлпаның құрылысын, осмос қысымының тұрақтылығын,
Микроэлементтер ферменттер, гормондар, витаминдер, биологиялық белсенді заттар құрамына комплекс
Кейбір элементтердің мөлшері адам ағзасында жасы ұлғайған сайын өзгеріпотырады.
Алты негізгі макроэлементтер – органогендер – көміртек, сутек, азот,
Микроэлементтердің адам ағзасындағы мөлшері және қатынасы сот-медициналық сараптама қолданылады.
Тағам құрамында темір, мыс, мырыш, йод, кальций, фосфор, магний
Бірақ ағзаға органогенді элементтердің тек қана жетіспеушілігі емес артық
Көптеген элементтер (күміс, сынап, қорғасын, кадмий, және т.б.) улы
Биогенді элементтер ауыл шаруашылығында кеңінен қолданылады. Бор, мыс, марганец,
Көптеген элементтер және олардың қосылыстары дәрілік заттар ретінде кеңінен
Осылайша, химиялық элементтердің биологиялық рөлін зерттеу, осы элементтердің алмасуының
3 ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ
3.1 Биогенді (IV – VI топ) элементтерді оқытудағы факультативтік
Өзім іс-тәжірибеден өткен кездегі жүргізілген зерттеу жұмысы химиялық талдау
Химиядан жүргізілген элективті курстарды негізінен үш топқа бөлуге болады.
Химиялық талдау негіздерінен мағлұматтар береді. Арнаулы курс факультативі химия
Кесте 3 элективтік курстардың кешенді бағдарламасы
Р/н Факультативтердің мазмұны Сыныбы Сағат саны
1. Жоғары деңгейдегі факультативтер
1
2 3 8-сынып материалының негізіндегі курстар
9-сынып материалының негізіндегі курстар
10-11-сынып материалының негізіндегі курстар 8
9
10-11 8
6
102
Кесте 3 Жалғасы
2. Қолданбалы химия факультативі
1
2 3 Ауылшаруашылық химиясы Химия негіздерінін талдауы Өндірістегі химия
8
8
8 68
68
102
3. 1 2 3 4 Арнаулы курс факультативы Металдар
11
11
10 34
68
68
68
Менің бітіру жұмысым жоғары деңгейлі элективтік курсқа жататын Сыныптан
Элективтік курстың тақырыбы: «Биогенді элементтерді (IV-VI топ)» оқытудағы өзіндік
Сабақтың білімділік мақсаты: Оқушылардың сабаққа ынтасы мен бейімділіктерін жүйелі
Сабақтың тәрбиелік мақсаты: Оқушылардың жалпы білім деңгейін көтеру, политехникалық
Элективтік курс сабақтарының жоспары
Тақырып, 8-сынып Элективтік курстарда қарастырылатын мәселелер
1. Жай және күрделі заттар 1. Биосфера туралы түсінік.
2.Химиялық элементтердің табиғатта таралуы және айналымы.
3.Адам ағзасында химиялық элементтердің мөлшері, атқаратын қызметі.
Оттегі, күкірт 1.Қышқыл жауыннын пайда болуы
2 Оттегінің тірі организмдер үшін маңыздылығы
Азот, фосфор топшасы 1. Аммиактың тірі организмге тигізер әсері.
2. Фотохимиялық тұман. Қышқыл жаңбыр.
3. Құрамында азот оксиді бар түтіндерді химиялық жолмен тазарту.
4. Көміртегі топшасы 1.Атмосфера көміртегі оксидтерімен (CO2, CO) ластануы,
2. Тұмшалау эффектінің пайда болуы, одан келер зиян.
Сабақ барысы:
Элективтік курстар әдетте күндізгі сабақтардың соңында немесе кешкі уақытта
Элективтік курстар жалпы оқушылардың білімін көтеру мақсатын көздеумен бірге,
Қазіргі ғылыми-техниканың алға басып, даму қарқынын еске алсақ, элективтік
Кесте 4 Жоғары деңгейдегі элективті курстар негізгі және міндетті
Қолданбалы элективтік курстар (Химия ауыл шаруашылығында , Химия өндірісте,
Арнаулы курстар факультативі. Ол химия ғылымының негіздеріне сәйкес кейбір
“Биогенді элементтер” деп аталатын элективтік курсының сабақтары дәріс, рефераттарды
1-ші биосфера және онда биогенді элементтердің таралуы мен ролі
Күкірт (IV) оксиді фотохимиялық тотығу үрдісінен кейін (күкірт ангдриді)
Ол атмосферадағы су буымен әрекеттесіп, күкірт қышқылының буын түзеді:
Күкірт (IV) оксидінің негізгі бөлігі қышқылды полигидрат SO2 ·n
Күкіртті қышқыл дымқыл ауада біртіндеп күкірт қышқылына айналады:
2H2SO3 + О2 = 2H2SO4
Су буы
Фотохимиялық Су буының құрамындағы тотығу О2+hν
Дымқыл ауа
Металл
сульфаттары
Қышқылды Қышқылды
шық
Сурет 2 Қышқылды жаңбырдың түзілу механизмі
Күкірт және күкіртті қышқылдың атмосферадағы үлесі 2/3, ал қалған
Басқа қышқылдардың түрі атмосфералық мониторинг бойынша анықталмай отыр. Қышқылды
Көміртегі көмірқышқыл газын (көміртегі (VI) оксидін) қарастырғанда көміртегі (VI)
Реферат 1 Биосфера және биоогенді элементтер.
Элементтердің ағза мен қоршаған ортада әркелкі таралуы олардың сіңірілуіне,
Элементтің қоршаған ортамен салыстырғанда ағзадағы мөлшерінің жоғарылауын элементтің биологиялық
Табиғи таңдау нәтижесінде тірі жүйелер негізін тек алты элемент
Негізгі биооген – көміртек. Ол мықты ковалентті байланыс түзе
Оттек пен сутегі көміртектің органикалық қосылыстарының тотығу және тотықсыздану
Қалған үш органоген – азот, фосфор, күкірт және де
Элементтерді тірі ағзалардағы орташа мөлшеріне қарай үш топқа бөледі:
1. Макроэлементтер. Олардың ағзадағы мөлшері 10-²%-дан жоғары. Олар –
2. Микроэлементтер. Олардың ағзадағы мөлшері 10-³% бен 10-5% аралығында.
3. Ультрамикроэлемент. Олардың ағзадағы мөлшері 105 %-дан төмен. Оларға
Тіршілік үшін маңыздылығына қарай химиялық элементтерді үш түрге бөлуге
1. Тіршілікке қажетті (ауыстырылмайтын) элементтер. Олар адам ағзасында үнемі
2. Қосымша элементтер. Бұл элементтер жануар мен адам ағзасында
3. Өте аз элементтер. (Se, Tl, In, La, Pr,
Әр түрлі жасушалар мен ағзалардың түзілуі мен өмір сүруі
Реферат 2 VI А-топ элементтері оттегі, күкірттің табиғатта таралуы
Оттегі біріншіден әлемдік резервуарға қатысты, яғни барлық тірі организмдерге
Негізгі құбылыс – антропогендік қызметтегі атмосфераның ластануы. Екінші құбылыс
Сондай-ақ қауіптілігі де бар ормандардың түгелімен құруы, мекенсіз жазық
Оттегі экологиялық астаушы заттардың құрамына көп кірмейтіндіктен, мен осы
Табиғи ортаны ластайтын заттардың құрамына кіретін элементтің бірі –
Күкірт – қауіпті айналымдағы интенсивті элементтің қатарына жатады. Қазіргі
Қышқыл жауын – қоршаған ортаның ластануының ауыр түрінің бірі.
Реферат 3 V А-топ элементтері азот пен фосфордың таралуы.
Бұл топқа кіретін элементтердің бәрі органогенді. Қоршаған ортаға, табиғатқа
Топырақтың құнарлығын көтеру үшін азот тыңайтқыштары қолданылады. Топыраққа азот
Органикалық заттың аммиак пен аммонийға айналу процесін аммонификация деп
Топырақ өзінің аммонификациялық және нитрофикациялық азотты жоғалтпайды да, минералдық
Бірінші топқа – мәдени өсімдіктің өніміндегі биомассаның азотпен бөлініп
Екінші топқа – азоттың минералды түрі дымқыл атмосфераның қалдығымен
Үшінші топқа – азот нитраты мен төменгі оксидтер азот
NO3 → NO 2 → NO → N2O →
Денитрификация группасы бактериялық денитрификаторлар мен азоттың минералды сумен жуылуы
Азот тотықтары – атмосфераны негізгі ластаушы газдар қатарына жатады.
Нитрофикациялық процесс әсіресе азот оксидтерімен атмосфераны да ластайды. Бұдан
Қышқыл жаңбыр деген ұғымды 1872 жылы ағылшын инженері Роберт
Қышқыл жаңбырдың әлемдік түрде әсер ететіндігін мына мысалдардан көруге
Фосфордың сақталатын орны өткен геологиялық дәуірлерде пайда болған таулар
Фосфор органикалық қосылыстардың жағымсыз тағы бір жағы, олар синтетикалық
Қазір бірқатар елдер фосфоры бар осындай қалдық суларды, егістік
Реферат 4 IV А-топ элементі көміртегінің табиғатта таралуы
Құрамында көміртегі бар заттардың табиғатта біреуі бұзылып, екіншісі түзілу
Барлық организмдер өмір сүру үшін химиялық қоспаларды жинақтау, қосу
Оттек сияқты көміртек те топырақта өсімдіктердің, жануарлардың құрамында болады.
Ауадағы көмірқышқыл газы өсімдіктердің тез өсуіне, мол өнім беруіне
Оттекпен салыстырғанда көмірқышқыл газы суда 35 есе тез ериді
Қоршаған ортада аса қауіпті автокөліктерден ауаға қосылатын көміртек тотығы
Бұл газ адамдардың және жылы қанды жануарлардың қанындағы гемоглобинмен
Көміртек тотығымен аз өлшерде этилен (C2H4) қосылса өсімдіктердің жапырақтары
Тар көшелерде, көше қиылыстарында, жанаршам маңында, жер асты туннельдерінде
Отын жаққанда, өрт болғанда, адамдардың іс-әрекетіне және ауаға көмірқышқыл
Сонымен қатар, көмірсутектердің көп жағылуының (жылу электростанцияларында) ауаға көп
Атмосфералық ауаны қауіпті ластайтын құрамына көміртегі түйіршіктері тағы басқа
3.2 Химиялық –экологиялық ұғымдарды қалыптастыру
Биогенді элементтерді оқытуда өзіндік жұмысты элективтікурсты ұйымдастыруда көптеген оқушыларға
Осы ұғымдардың және басқа химияда қолданылатын экологиялық ұғымдарды «химиялық-экологиялық»
Бұл кестеде:
Біріншіден, басқа тілдерден ауысқан орысшаланған ұғымдар.
Екіншіден, қазақша әдебиеттерде қолданылатын сөздіктердегі аудармасы.
Үшіншіден, іс - тәжірибеден өту кезінде аударылып жасалған әр
Осы экологиялық ұғымдарға сүйене отырып, биогенді элементтер - оттегі,
Элективті курста сабақ ұйымдастырылғанда биогенді элементтердің табиғаттағы айналымы, оның
Кесте 5 Қазақ тіліндегі химиялық-экологиялық ұғымдарды бірегейлендіріп қолдану
Р/
С ұғымдар қазақ тіліндегі
әдебиеттерде Ұсынылып отырған анықтамалар Қолданылатын
тақырып
1 2 3 4 5
1 ПДК, мг/м3 —предельно
допустимая коцентрация кмш-
концентрациясын
ың мүмкін шегі
[36].
КШК-қалыпты
шектегі
концентрация
[МТК]* Күнделікті өте ұзақ уақыттар
бойында әсер етсе де, организмге зиян келтірмейтін заттың ауадағы,
2 Антропогенные
загрязнение Экология
мәселелеріне
арналған кітаптарда [6]. Адамдардың қатысуының
нәтижесінде болатын ластану.
Оларға, эвтрофикация, қышқылдық тұздар, топырақтың қышқылдануы және сілтіленуі, детергенттердің
3 Эвтрофикация водоемоф-
(эвтрофы, гр-еи хорошо+горһе питание, растения) — это процесс зарастания
ішуге жарамауы. 9 — сынып, 11-
сынып, азот топшасы.
Кесте 5 жалғасы
4 Подкисление почвы
Аммоний ионын топыраққа енгізгенде ол микроағзалар мен нитрат ионына
нитрофикациясының нәтижесінде азот қышқылы пайда болады. Бұл кезде топырақ
5 Падинлочивание почвы Арнаулы ауыл
шаруашылық
әдебиеттерде
[30,32,33] Топыраққа қандай да бір селитраны енгізу кезінде, мысалы,
6 НПК-биофильные
элементы -
Биофильді элементтер —МРК
азот, фосфор, калий элементтері; яғни тамақ өнеркәсібінде қолданылатын шикізаттардағы
негізгі элементтер 11-сынып У-топ
элементтері
7 ХСЗР-химические средства защиты растений
или Пестициды [лат. Реstis зараза +саеdеге убивать]- химические вещества,
Адам мен зиянды жануарлар және өсімдіктердің паразиттерін құртатын
химиялық заттар. Бейметалдар
8 Инсектицид [лат.
Insectum насекомое+
саеdеге убивать], [35] Инсектицид —
зиянды
жәндіктерді
жоюға арналған
пестицид [36] - Галогендер, хлор
және фосфор
органикалық инсектицид
9 Акарицид [гр.акаrі-клещ]
Кенелерді өлтіретін улы химикат [32]
Кесте 5 жалғасы
10 Фунгицид [лат. Fungus гр
—иб+ саеdеге убивать].
Химичесие вещества,
применяемые для борьбы с грибками-
возбудительями больезни растении и грибками, разрушающими деревянные сооружения Арнаулы
ауылшаруашылық
әдебиеттерде
[32,35]; Өсімдіктер ауруларын тудыратын
паразит саңырауқұлақтарды жоятын
химиялық препарат Галогендер,
фосфор
органикалық
қосылыстар
11 Бактерицид [гр. Вакtегіа
палочка возбудители
многих болезни человека, животных и растения]-вещества убивающие бактерий. Бактрияларды
өлтіретін агенттер
[36] Тірі организмдердің жұқпалы
ауруларын туғызатын
бактерияларды қырып жоятын дәрі. Галогендер
фосфор
органикалық қосылыстар.
12 Гербицид [лат. НеrЬа
трава+саеdrе убивать]-химические вещества, применяемые для
уничтожения сорняков. Зиянды
өсімдіктерге
қарсы күресу
үшін препараттар
[36, 37] Арамшөптерді құртуға
қолданылатын химиялық заттар. -
13 Антигельминтик
[гельминтозы греч. Неlmins глист]- глистные заболевания человека, животных и
химикаттар. Бейметалдар VI-
VII топ элементтері.
14 Дефолянты [лат. Ғоlium
лист]- вещества, вызывающие опадение листьев, растений, широко применяется для
әдебиеттерде. Механикаландырып картоп немесе
мақтаны жинауды жеңілдету үшін,
жапырақтарын түсіретін химиялық
препараттар. -
Кесте 5 жалғасы
15 Резистентность [лат.Rеsistere противостоять,сопротивляться]сопротивляемость организма заболеваниями. [35] - Тірі
әсеріне қарсылығы. Бейметалдар VI-
топ элементтері.
16 Репелленты [лат.
Rереllеns отталкивающий] -средства для отпугивания насекомых птиц. [35] -
құстарды үркітуге арналған препарат. Бейметалдар V-
топ элементтері.
17 Персистентный [лат. Реrsistere пребывать]-существующий длительное время.[35]
Улы заттардың бұзылмай ұзақ сақталуы. Бейметалдар.
18 Кумулятивность
[кумуляция. лат. -сumulatiо
скопление]-накопление в организме медленно выводящихся или разрушающихся пестицидов из-за
организмдерінде жинақталып оған
зиянды әсер ету. Сондықтан
кумулятивті қасиеттер төмен
персистенттілігі қысқа мерзімді
пестицидтер даярланып қолданылуы
керек. Бейметалдар V-
топ элементтері
[азот, фосфор].
19 Парниковый эффект. Парникті эффект.
[36] Көмірсутектердің көп жағылуынан
[жылу электростанцияларында]
ауаға көп мөлшерде негзінен
көмірқышқыл газы бөлінеді. Бейметалдар
көміртегі топшасы.
Элективті курстың соңында 5 сұрақтан түзілген тест жұмысы ұсынылды.
Олар берілген тапсырмалардың орындалуына басшылық жасап, жұмыс нәтижесін тақтаға
Төрт топқа жеке-жеке 1 минут ішінде орындау үшін төмендегі
1. Қайсы қосылыста азот IV валентті:
а) NO2; ә) N2O5; б) NH3; в) N2O ?
2. Қайсы қосылыста оттектің массалық үлесі көп:
а) K2O; ә)FeO; б)H2O; в) SO2 ?
3. Қайсы еритін негіз:
а) Ba(OH)2; ә)AI(OH)5; б) Fe(OH)3;
в) Cu(OH)2 ?
4. Фосфордың валенттігі қандай ?
а) 1, 3; ә)2, 5;
5. Қайсы металл қышқылдармен әрекеттеспейді:
а) AI; ә)Ag; б)Fe;
Реакция теңдеуін жазыңыз:
Негіздік оксид + су → ?
Қышқылдық оксид + су → ?
.
Келесі тапсырма 2 минут ішінде орындау үшін беріледі
Мына қосылыстарды топтарға бөліп жазыңыз:
K2O, Fe(OH)3, KCI, KHCO3, NaOH, CO2, HBr, H2SO4
Оксидтер __________
Негіздер ___________
Қышқылда ________
Тұздар ___________
Келесі тапсырма 3 минутта орындауға лайықталған.
Төмендегі айналулардың реакция теңдеулерін жазыңыз:
C →CO2 → H2CO3 → CaCO3
Соңғы тапсырма есеп түрінде болғандықтан оған 5 минут уақыт
4 грамм калий гидроксидіне тұз қышқылымен әсер еткенде қанша
Әр топтың белгіленген уақыт ішінде орындаған жұмысы тексеріліп, кезекпен
Кесте 6 №3 көпсалалы қазақ мектеп-гимназиясы оқушыларының ізденімпаздық қабілеті
№ Сыныптар Бағалары
Оқушылар саны Қанағат-
танарлық-
сыз,
% Қанағат-
танарлық,
% Жақсы,
% Өте
Жақсы,
%
1 Бақылаушы сынып 32 -
- 8 53,3 5 33,4 2 13,3
2 Эксперименттік сынып 30 - - 5 33,3 6
Сурет 3 №3 көпсалалы қазақ мектеп-гимназиясы мен №1 орта
ҚОРЫТЫНДЫ
Бұл бітіру жұмысы химия пәні бойынша “Қазақстан Республикасында білім
Осыдан қазіргі заман талабына сәйкес оқыту әдісі білімді игерумен
Бұл бітіру жұмысында орта мектеп бағдарламасында оқытылатын тақырыптарды оқытудағы
Бұл бітіру жұмысында қарастырылып отырған тақырып бойынша химия пәнінің
Химиядан өзіндік жұмысты ұйымдастыру мақсатында таңдап алған “Биогенді элементтер”
Ұсынылып отырған осы оқу-әдістеменің дәстүрлі түрде өткізілген сабақтан артықшылығы
Осылай, элективті курста химияны оқыту дегеніміз педагогикалық әдебиеттерде көрсетілгендей,
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005 - 2010
2. Рысбекова А. Танымдық қабілетті арттыру шарттары / А.
Гущина Л. Студенттердің өздік жұмысы / Л. Гущина. //
Едігенова А. Танымдық қызығу ерекшеліктері / А. Едігенова. //
Пидкасистый П. И. Самостоятельная деятельность школьника в обучении. /
Ерастов Н. Г. Методика самостоятельной работы. / Н. И.
Подласый И.П. Педагогика. / И.П. Подласый. - М.: 1999.
Қоянбаев Б. Ж. Педагогика. – Оқу құралы. / Б.
Жарықбаев Қ.Ұстаздық еткен жалықпас. / Қ. Жарықбаев. -Алматы.: Мектеп,
Джемс У. Психология в беседах с учителями. / У.
Петровский А. В. Новое педагогическое мышление. / А. Б.
Зинченко В.П.Оцелях и ценностьях образования. / В. П. Зинченко.
Занков Л. В. Дидактика и жизнь Избр. труды. /
14. Мұқанов М. М. Жас және педагогикалық психология. /
Әбілқасымова А. Студенттердің анымдық ізденімпаздығын қалыптастыру. – Алматы .
Бірімжанов Б. А. Жалпы химия. – Оқу құралы. /
Химическая энциклопедия.: том.2. 151-154 б.
21. Фельдман Ф. Г, Рудзитис Г.Е. Жалпы химия негіздері.
С. Жайлау. - Алматы.: 2004.-159-170 б.
24. Котлерова О. С. Учет знании по химии -
25. Ситкевич Л. И. Химический эксперимент в школе /
26. Кузнецов В. В. Физическая и коллоидная химия -
Таубаев Ш. Исследовательская культура учителя: методология. Теория и практика
Зверев М.Д. Экология в школьном обучении. / М.Д. Зверев
Дьяченко В.К. Групповое обучение. - М., 1985.
.Фирсов В.В. Дифференсация обучения на основе обязательных результатов обучения./
Зверев М.Д., Суровегина Т.И Экологическое образование школьников / М.Д.
Сатынская А. Болашақ мұғалімдердің экологиялық тәрбиесін қалыптастыру // Қазақстан
Қосанов О. Экология және адам экологиясы// Қазақстан мектебі. 1992.
МамбетказиевЕ.А., Сыбанбеков Ж. Табиғатты қорғау/ Е.А.Мамбетказиев., Ж Сыбанбеков Алматы.:
54
Көмірдің құрамында болатын Mg, Fe және тағы басқа металдардың
Күкірт ангидриді
SO3
Күкірт қышқылы
H2SO4
Көмір, мазут құрамындағы күкірт қосылыстарының жануы
Күкіртті газ
SO2
Күкіртті қышқыл
H2SO3