МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 5
I. «ФАБЕРЛИК ҚАЗАҚСТАН» КОМПАНИЯСЫ ҚОЙМАСЫНЫҢ АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРЫНЫ
1.1. Тауарлы –материалдық қорлар 7
1.2. Тауарлы –материалдық қорлардың ұғымы, классификациясы және бағалануы 8
1.3. Тауарлы –материалдық қорлардың түсуін құжатпен рәсімдеу 10
1.4. Тауарлы – материалдық қорларды босатқанда рәсімделетін құжаттар 16
1.5. Материалдың жауапкершілік тұлғаның есеп беруі 18
II. МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫНА СИПАТТАМА
2.1 Мәліметтер қорын басқару жүйелері 22
2.2 Мәліметтер қорының дамуы және түрлері 29
2.3 Delphi туралы жалпы мағлұмат 33
2.4 Delphi ортасында мәліметтер қорын құру 39
2.5 Мәліметтер қорының қосымшасын пайдалану механизмі 42
2.6 Өрістер туралы 42
2.7 SQL тілін мәліметтер қорымен жұмыс істеуде қолдану 45
III. «ФАБЕРЛИК ҚАЗАҚСТАН» КОМПАНИЯСЫ ҚОЙМАСЫНЫҢ АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРЫНЫ БАҒДАРЛАМАСЫН
3.1 Есептің қойылымы 53
3.2 Кестелерге сипаттама 54
3.3 Бағдарламашы инструкциясы 55
3.4 Қолданушы интрукциясы 55
IV. БАҒДАРЛАМАНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ
4.1 Экономикалық тиімділік көрсеткіштерін анықтау 60
4.2 Шығындарды есептеу 62
Бағдарламалық қамтамасыздандыруға кеткен жалпы шығын
Ағымдық шығындарды есептеу 63
64
4.5 Құрылытын бағдарламаның тиімділігі 64
4.6 Бағдарламаны құру мен оны функционалдауға кеткен шығындарды
4.7 Электронды оқыту құралын функционалдау тиімділігі 67
V. ЕҢБЕК ҚОРҒАУ
5.1 Еңбек қорғаудың заңдары және жалпы принциптері 70
5.2 Есептеу техникасы бар кабинетте компьютермен жұмыс істеу ережесі
70
5.3 Дербес компьютермен жұмыс істеу қауіпсіздігі 71
5.4 Электр тогының адам организіміне әсер етуі 73
5.5 Қоршаған ортаны қорғау 73
5.6 Компьютермен жұмыс істегенде өрт қауіпсіздігі 75
ҚОРЫТЫНДЫ 77
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 79
ҚОСЫМША 81
КІРІСПЕ
Ақпаратты басқару компюьтерлерді қолданудың негізгі сферасы болып табылады және
Қазіргі қоғамның талаптарына сәйкес жаңа техналогиялардың даму барысында жұмыс
Жұмыс орнын автоматтандыру үшін көптеген автоматтандырылған бағдарламалық жүйелер мен
Дипломдық жұмыс «Фаберлик Қазақстан» компаниясы қоймасының автоматтандырылған жұмыс орыны
Мәліметтер қорын басқару жүйесі Microsoft Access ақпаратты сақтау және
Қазіргі кезде Delphi корпоративтік қолдану үшін қолданылатын мәліметтер қоры
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауында электронды-есептеуіш машинасында автоматтандырылған жұмыс орнын
Екінші тарау мәліметтер қорын басқару жүйесі Microsoft Access және
Үшінші тарауда есептің қойылымы, бағдарламаны жазу жолдары және
пайдаланушыға арналған нұсқау көрсетілген.
І. ПӘНДІК АЙМАҚТЫ СИПАТТАУ
Тауарлы –материалдық қорлар
Тауарды өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайда үзіліссіз
Тауарлы –материалдық қорлар жөнінде мәліметті толық және шынайы қалыптастыру
1.Тауарлы –материалдық қордың ұғымы және бағалау тәртібін қарастыру.
2.Тауарлы –материалдық қордың қозғалысын құжаттық рәсімдеу және есепке алу
3.Тауарлы –материалдық қор есебін жетілдіру жолдарын анықтау.
1.2. Тауарлы –материалдық қорлардың ұғымы, классификациясы және бағалануы
Тауарларды өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайында үзіліссіз
13.11.96 жылғы № 3 бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық комиссияның
1. Шикізат қатары, материалдар, сатып алатын жартылай фабрикаттар және
2. Аяқталмаған өндіріс, жұмыстар, қызметтер орындау;
3. Ұйымдардың қызметі барысында сатуға арналған дайын өнімдер мен
Соған сәйкес тауарлы – материалдық қорлардың келесідей топтарды бөліп
II. Шикізаттар мен материалдар - өнімнің материалдық негізін құрайды.
III. Сатып алынатын жартылай фабрикаттар - өндеудің белгілі бір
IV. Отын - өндірістегі өзінің тағайындалу және пайдалану жағдайлары
V. Ыдыс және ыдыстық заттар – бұл әртүрлі материалдар
VI. Қосалқы бөлшектер машиналар мен құрал жабдықтардың тозған бөлшектерін
VII. Өзге де материалдар өзіне аталмыш ұйымда материалдар, отын
VIII. Басқа жаққа қайта өңдеуге берілген материалдар – бұл
IX. Құрылыс материалдары – құрылыс салушы ұйымдар есепке алынатын,
Материалдардың бір ғана түрінің алу бағасы есептік кезең барысында
- арнайы (идентификациялау) әдісі
- орташа өлшемді әдіс – қорларды бастпқы сатып алу
- қорларды соңғы сатып алу бағалары бойынша бағалау әдісі
1.3. Тауарлы –материалдық қорлардың түсуін құжатпен рәсімдеу
Тауарлы – материалдық қорларды кәсіпорын әртүрлі жағдайда алуы
Жабдықтаушылардың қоймаларынан тауарлы – материалдық қорды алған кезде алушы
Жабдықтаушылардың қоймаларынан тауарларды алу үшін материалды жауапты тұлғаға сенімхат
Бір қоймаға жататын тауарлы – материалдық қорлар алынған жағдайда
Пайдаланбаған сенімхатты қайтарған кезде оны «Сенімхаттарды есепке алу журналына»
Жабдықтаушылардан сатып алушының қоймасына автотранспортпен ( қосымша №2)
Тауарлы – материалдық қорларды қабылдау кезінде жүзеге асырылатын операциялардың
Тауарлы – материалдық қорларды кірістеуге мына құжаттар негіз болып
- шот фактура (№3 қосыша), онда: тауар нөмірі мен
Кіріс ордері. Жабдықтаушылардан немесе өңдеуден түскен запастарды есепке
Материалдарды қабылдау туралы акті. Жабдықтаушылардың ілеспе құжаттарындағы мәліметтерді сандық
Материалдық құндылықтарды өндірісте дайындалған және сақталған кезіндегі жетіспеушілігі мен
Материалдардың бөлінуі, сынуы, қирауы туралы актісі. Кәсіпорындарда сынудың, бүлінудің,
Сауда мекемелерінде тауарларды қабылдау, біріншіден кімнен тауар жеткізілген және
Сандық және сапалық тауарды жергілікті жабдықтаушылардан қабылдағанда жабдықтаушының қоймасында
Тауарларды саны мен сапасы бойынша сату кәсіпорындарда боса, тауарлардың
№ 1240 09.11.1994 ж және т.б. нормативтік актілерге
Егер тауарларды қоймаға жабдықтаушы немесе жүргізуші үш – төрт
Түскен тауарларды қоймада қабылдауды қойма меңгерушісі және МЖА сапасы
Тауар қабылдау күні, нөмірі және ілеспе құжат күні, нақты
Бұндай тауар қабылдауды құжаттық рәсімдеу тәртібі рационалды болып саналады,
Тауарлы – материалдық қорларды жабдықтаушы жөнелткенде оған келесі құжаттар
Тауарлық, есептік жіне көліктік.
Тауарлық құжат – деп, жіберілген тауарлар саны мен сапасы,
Есеп айырысу құжаттары – бұл түскен тауарларды түсіргенде
Көліктік - бұл құжаттар тасымалданған жүк көлемін және
- теміржол накладнойы – теміржол көлігімен тасымалдайтын тауарлар.
- Тауарлы – көліктік накладнойы – автокөліктік тасымалдайтын тасымалдайтын
- Коносамент – су жолымен тасымалданатын тауарлар;
- Авиа накладнойы - әуе жолымен және су жолымен
Тауар түріне байланысты және оның счет – фактурасын немесе
ҚР заңына сәйкес «Стандартизация және сертификация жайлы» тауарлардың халық
1.4. Тауарлы – матениалдық қорларды босатқанда рәсімделетін құжаттар
Кәсіпорын қоймасынан материалдар өнімді әзірлеуге және басқа да
Материалдардың шығысы мынадай құжаттар бойынша рәсімделеді:
Лимиттік – жинақтама картасы; материалдарды айырбастауға арналған талап –актісі;
Жабдықтаушылар тауарларды босатқан кезде әрбір жіберілген бөлігіне 3 данада
Лимиттік - жинақтама картасы - өнімді дайындауда үздіксіз
Қоймашының лимиттік – жинақтама картасын цех өкілі, ол цехтың
Материалдарды айырбастауға арналған талап – актісі. Бұл құжат қорлардың
Материалдарды босатуға арналған талап накладнойы. Босалқыларды субъектінің өз ішіндегі
Ол екі дана дайындалады. Материалдарды өз кәсіпорынының шаруашылықтарына босатқанда
Кәсіпорынның аумағынан тыс жерде орналасқан өз шаруашылықтарына немесе басқа
1.5. Материалдың жауапкершілік тұлғаның есеп беруі
Тауарлар мен ыдыстардың саны мен сапасын және ақшалардың сақталуын
Қоймадағы материалдық босалқыларды есепке алуды материалды ееспке алуды материалды
Алған карточкаларда қоймада материалдардың сақталатын орнын сипаттайтын реквизиттерді толтырады.
Егер қоймадағы материалдық қорлардың қалдықтары қорлардың белгіленген нормасынан жоғары
Бухгалтерияға берер алдында жазбалардың дұрыстығы және карточкадағы қалдықтардың шығарылуы
Жетіспеушілік және материалдық жағынан жауапты адамдардың қызметіндегі тәртіп бұзушылықтар
Айдың аяғында қоймаға бухгалтериядан материалдардың қалдықтарының есепке алынатын кітабын
Сөйтіп, қойма меңгерушісі материалдарды есепке алуға, олардың карточкаларын жүргізуге,
Есеп беру түрлері мен мәні. Материалды жауапты адам басшы
Қызмет жасау саласына байланысты көтерме сауда кәсіпорында тауарлар түрі,
Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгі жоспары бухгалтерлік есепке қаржылық –
Кәсіпорында кіші көлемде тауар кезінде МЖА және тауар жіберіп
Әрбір МЖА есеп беруі аналитикалық тауарлар есебі, қаржы құралдардың
МЖА есеп беруі кәсіпорында қандай үлгіде болмасын бірнеше бөлімнен
Есеп беру жыл басынан жыл соңына дейін МЖА-м бірінші
Есеп берудің келесі бөлімінде есеп беруде тауарлар мен ыдыстардың
Кіріс бөлімінде есеп беру әрбір кіріс құжатының әр бөлек
Осылайша, шығыс құжаттарда шыққан материалдардың мөлшері анықталады. Соңында тауар
Айтып кететін жайт, «Тауар» мен «Ыдыстар» бөлімшелерінде түскен және
ІІ. БАҒДАРЛАМАЛАУ ОРТАСЫНА СИПАТТАМА
2.1 Мәліметтер қорын басқару жүйелері
Мәліметтер қорын басқару жүйесі деп мәліметтер қорын құруға,
Өндірістік және әмбебап мәліметтер қорын басқару жүйелері арзан болып
Мәліметтер қорын басқару жүйелері өзінің құрылымы бойынша бір,екі және
2.1.1 сурет. Мәліметтер базасының құрылымы
Мәліметтер қорының бөліктерінің орналасуына қарай мәліметтер қорын басқару жүйелері
Жергілікті мәліметтер қорын басқару жүйелерінің барлық бөліктері пайдаланушының компьютерінде
Желілік мәліметтер қорын басқару жүйесіне файл-серверлік, клиент-серверлік және таратылған
Файл-серверлік жүйеде мәліметтер қорын басқару жүйесінің барлық мәліметтерді мүмкіндігі
Клиент-серверлік жүйе желіге түсірілетін ауыртпалықты азайтады, өйткені клиент мәліметтерді
Мәліметтер қорының сервері әртүрлі фирмалар құратын біршама қиын программалар
Таратылған мәліметтер қорын басқару жүйесінің бірнеше ондаған немесе жүздеген
Мәліметтер қорының бірлігін кесте деп атайды. Әрбір кестенің бағаны
№ Көшесі Үйі Пәтері Аты-жөні Телефон Аумағы
1 Шлеева 5а 4 Сайдахметов Мақсат 534716 64
2.1.1 кесте
Мәліметтер қорынан өзімізге қажетті мәліметтерді алу үшін әртүрлі сұраныстар
Біріншіден, бұл тіл реляциялық мәліметтер қорының мәліметтерімен жұмыс істейді.
Мысалы, Select операторын қолданған мынадай сұраныс мәліметтер қорын
Select*FromContru
Бұл кезде қажетті операцияларды мәліметтер қорын басқару жүйесі орындайды,
Екіншіден, SQL – де үш мәнді логика жүзеге асырылған,
Үшіншіден, SQL процедуралық тіл емес.
SQL тілінің операторлары негізгі үш категорияларға бөлінген:
Мәліметтерді бақылау операторлары. Data Control Statements
Пайдаланушының мәліметтер қорын пайдалану мүмкіндіктерін тексеру операторлары Grant,revoke
Мәліметтерді анықтау тілі Data definition Language – DDL. Мәліметтер
Мәліметтерді басқару тілі. Data Manupalations Language. Мәліметтерді іздеу,
Көрсетілген операторлардан басқада операторлар бар. Олар транзакция, байланыс және
Енді SQL – дің сұраныс құру мүмкіндіктерін қарастырайық.
Select командасы
Жоғарыда айтылып кеткендей, сұраныстарды құру кезінде Select командасының алатын
Select операторынан кейін терілу жүргізілетін бағандардың аттары көрсетіледі. Баған
Бір сұраныста бірнеше кестеден мәліметтер алуға болады. Бұл жағдайда
Сұраныста мәліметтерді теріп алу үшін қосымша шарттар енгізуге болады.
SELECTName,Capital,Continent
FromCountry
Where Area>1000000
Қосымша шарттарда кестенің сұралған бағандарын ғана емес, сонымен қатар
SQL – де арифметикалық операцияларды пайдалагуға болады. Мысалы, and,
SELECT Name, Capital, Continent
From Country
Where (Area > 1000000 AND Population > 1000000) OR
Мәліметтерді теру кезінде арнайы оаераторларды қолдануға болады. Мысалы, Between
SELECT Name, Capital, Continent
From Country
Where Area Between 1000000 and 8000000
Like операторы ұқсас мәліметтерді көрсетуге арналған.
SELECT Name, Capital, Continent
FROM Country
Where Name Like ‘C%’
Бұл сұраныс С әрпімен басталатын барлық мемлекеттердің аттарын көрсетеді.
Сұраныстар құру кезінде агрегатты функцияларды пайдалануға болады.
Max () – бағанның максималды мәнін таңдайды;
Min () – бағанның минималды мәнін таңдайды;
Avg () – Бағанның орта мәнін шығарады;
Sum () –Бағанның барлық мәндерін қосады;
Топтастыратын сұраныста шектеу қажет болса, where операторының орнына having
Select Continent
Sum(Area)
From Country
Group by Continent
Having Area>1000000
Сұраныста where операторынан кейін нәтиже қандайда бір бағанға меншіктелетін
SELECT Name, Capital, Continent
From Country
Where Area= (Select max (Area) from Country)
SQL – де бағандардың және кестелердің псевдонимдерін қолдануға болады.
Update командасы
Мәліметтерді өзгерту үшін Update командасы қолданылады.
Update Country
Set Population=2750000
Where Name= ‘Canada’
Бұл сұраныста where операторы қолданылғандықтан тек бір бағандағы мән
Insert командасы
Кестеге жаңа жазу қосу үшін Insert командасын пайдаланамыз. Егер
Іnto Country (Name, Capital, Area, Populations) Valeas (‘Panama’, ‘Panama’,
Егер кестеге толығымен бір жол қосу керек болса, бағандардың
Insert into Country Valeas (‘Panama’, ‘Panama’, 101178,2345000)
Delete командасы
Кестенің жолдарын өшіру үшін қолданылады.
Барлық жолдарды өшіру үшін:
Delete from Country
Таңдап алынған жолдарды өшіру үшін where операторын қолданамыз.
Delete from Country where Continent= ‘North America’
Create Table командасы
DDL – рамкасындағы кесте жасау үшін қолданылатын команда. Бағандардың
Create Table Country
Name Char (24)
Capital Char (24)
Continent Char (24)
Area Float
Population Float
2.2 Мәліметтер қорының даму тарихы және түрлері
Ақпаратты жүйелеу және сақтау қажеттілігі ертеден пайда болды. Бірінші
Программаларды сақтайтын электронды компьютерлердің пайда болу ақпаратты өңдеуге нағыз
Әдебиетте мәліметтер қорының әртүрлі анықтамасы беріледі:
Мысалы:
Қандай да бір тасушыда, қағазда, кинобаспада, магниттік дискіде сақталған
Мәліметтер қоры деп – объектіні немесе объектілер жиынының қасиеттерін,
Мәліметтер қоры дамуының бірнеше кезендерін көрсетуге болады. Бірінші кезеңде
2.2.1 сурет. Мәліметтер қорының бірінші кезеңі
Екінші кезеңде (60-шы жылдардың аяғында) тек файлдың құрылымы ғана
2.2.2 сурет. Мәліметтер қорының екінші кезеңі
70-ші жылдардың басында мәліметтер қорын басқару жүйесі пайда бола
Мәліметтер қорын басқару жүйесі мынадай принциптерге сүйеніп құрылуы керек:
Тездік. Пайдаланушыдан түсетін сұраныстар тез уақытты қанағаттандыру керек.
Аз шығын. Мәліметтерді сақтау және пайдалану үшін аз шығын
Қарапайымдылық. Пайдаланушылар қол астында қандай мәліметтер бар екенін оңай
Өзгертулер енгізудің қарапайымдылығы.
Іздеу мүмкіндігі. Мәліметтер қорын пайдаланушы әртүрлі сұраныстар арқылы мәліметтер
Бүтіндігі. Қазіргі мәліметтер қорындағы мәліметтермен көп пайдаланушылар жұмыс істеуі
Қауіпсіздігі.
Мәліметтер қорының жіктелуі
Мәліметтер қоры негізінен негізінде үш белгісі бойынша жіктеледі.
Бірінші белгісі сақталған информацияның сипатына қарай деректер базасы фактографиялық
Фактографиялық мәліметтер қоры қатаң анықталған пішінде ұсынылған, жазылған объектілер
Құжаттық – мәліметтер қоры әртүрлі типтегі: мәтіндік, графикалық, дыбыстық,
Мысалы, заңдық актлердің құжаттық деректер базасы заңдардың мәтінінен тұрады.
Екінші белгісі информацияларды сақтау әдісі бойынша мәліметтер қоры орталықтандырылған
Мәліметтер қорының реляциялық түсініктемесі
Реляциялық мәліметтер оры деп құрамында бөліктерінің өзара байланысынан құрастырылған
Кестелік информациямен біз күнделікті өмірде жиі кездесеміз. Мысалы, сынып
Деректері өзара әртүрлі қатынастармен байланысқан бірнеше кесте құрайық. Кестенің
Кестелердегі деректердің арасында қатынастың өте кең тарағаны және әсіресе
2.3 Delphi – туралы жалпы мағлұматтар
Delphi – бұл Object Pascal сияқты керемет программалау тілі
Неге осы атпен проект шыққан екен. Бәрі жай «Егер
Неге Delphi де программа құру өте қолайлы?
Егер Delphi-ді, мысалы C++ салыстырсақ, онда біздің көретініміз
Delphi-ді Visual Basic-пен салыстырсақ, онда көретініміз Visual Basic-та жазылған
1995 жылы шыққан Borland Delphi 1.0 революция болды,
Borland компаниясы жылдан жылға Delphi-дің жаңа версиясын шығаруда.
Delphi-дің бірінші версиясы екінші версиядан айырмашылығы 32 разрядты
1997 жылы Delphi-дің үшінші версиясы шығарылды. Delphi 3 бағдарламасы
Delphi 4 те динамикалық массивтер енгізілді, ол өте
Delphi 5 2000 жылы шығарылды, мәліметтер базасын және көптілді
Delphi 6 2001 жылы жарыққа шықты, өзімен бірге көптеген
Delphi 7 өзін программалық қамтамасыздандырумен ортасымен әзірлейді.
Қазіргі кезде Delphi соңғы версиясы – сегізінші. Borland Delphi
Delphi ортасы
Delphi - бұл тез өңдейтін программалау тілі ретінде
Delphi –ң жүктеу үшін: Пуск- Программы- Borland Delphi6-
Delphi – ді жүктегенде экранда бес терезе пайда
Негізгі терезе- Delphi6;
Старттық форма терезесі- Form1;
Обьектілер қасиеті көрсетілетін терезе- Object Inspector;
Обьектілер тізімін көрсететін терезе- Object Tree View;
Редактор коды берілетін терезе- Unit.pas, бірақ бұл терезе толығымен
2.3.1 сурет. Delphi жүктелгендегі ашылған терезе
Негізгі терезеге командалар менюі, құралдар панелі, компоненттер палитрасы кіреді.
2.3.2 сурет. Негізгі форма
Форма терезесінде негізгі терезеде орналасқан компоненттерді қою арқылы форма
Форма Delphi-дің негізгі салушы блогы болып табылады. Кез келген
Қасиеттері
1 Form Style= (fsNormal, fs mdiCheld, fsmdiForm, fsStayOnTop)
Property FormStyle:TFormStyle
Мұндағы fsNormal – қарапайым түрі әртүрлі есептерді шешу
fs mdiCheld, fsmdiForm – mdi стильді (multi document interface)
fsStayOnTop – бұл программаның барлық басқа терезелерінің үстінде орналасуы
Форма 2 түрге бөлінеді
1) модальды
Модальды форманы – қолдағанда қолданушы қосымшаның басқа бөлімдеріне бара
Модальды емес – форма show әдісі арқылы шақырылады және
2.3.3 сурет. Form терезесі
Object Inspector терезесінде форма бетінде орналасқан обьектілердің
2.3.4 сурет. Object Inspector терезесі
Редактор коды берілетін терезеде программа текстісі немесе программа
2.3.5 сурет. Редактор коды терезесі
Delphi6 программалау ортасында тез арада мүмкіншілігі көп эффективті де
Delphi ортасында мәліметтер қорын құру
Delphi ортасында әртүрлі мәліметтер қорын құруға болады. Мәліметтер қоры
Мәліметтерді енгізу компоненттері (Ttable, TQuery)
DataSource компоненті
Мәліметтерді енгізу компоненттері DataAccess бетінде орналасқан. Ал мәліметтерді
Қарапайым мәліметтер қорын құрудың күрделі мәліметтер қорын құрудан өзгешелігі
Мәліметтерді енгізу компоненттері мен көрсету компоненттерінің арасындағы байланысты қамтамасыз
Қосымша мен мәліметтер қорының арасындағы байланысты қамтамасыз ететін BDE
Мәліметтердің қорының қосымшасымен пайдалану механизмі
Қосымша Ttable – мен байланысатын компоненттер мәліметтермен жұмыс істеуге
TdataSource компонентінің тағы бір функциясы болып мәліметтерді енгізу және
Енгізілген мәліметтерді ашқан кезде мәліметтер қорының қажетті кестесінің жолдарын
Пайдаланушы мәліметтерді көрсету компоненттері көмегімен мәліметтерді көру және өзгерту
Мәліметтер қоры қосымшаның жалпы жұмысын қарастырғаннан кейін қосымша құруды
Мәліметтермен жұмыс істеу компоненттері мәліметтер қорының негізі болып табылады.
Мәліметтер қорында пайдаланушымен байланыс жасауүшін форма пайдаланылады.
Жаңа форма құрып алған соң мәліметтерді көрсету компоненттерін формаға
Мәліметтер қорын компонентпен байланыстыру. Ол ұшін объектілер инспекторындағы Database
Мәліметтер қорының кестесін компонентпен байланыстыру. Ол үшін объектілер инспекторы
Компоненттің атын өзгерту. Бұл міндетті емес, бірақ компоненттерге ойластырылған
Мәліметтер қоры мен компонент арасындағы байланысты активтендіру. Ол
TdataSource компонентін баптау
Екінші кезеңде формаға TdataSource компонентін қойып, оны баптау керек.
Мәліметтермен жұмыс істеу компоненттерін TdataSource –пен байланыстыру. Ол үшін
Компоненттің атын өзгерту. Бұл міндетті емес.
Мәліметтер қорының қосымшасын пайдалану механизмі
Мәліметтер қоры қосымшасын құрудың үшінші кезеңінде мәліметтерді көрсету компоненттерінің
Мәліметтер қорының қосымшасында TDBGrid компонентінің мәні зор.
Мәліметтерді көрсету үшін мынадай әрекеттерді орындау керек:
Мәліметтерді көрсету компонентін TdataSource компонентімен байланыстыру. Ол үшін dataSource
Мәліметтер өрісін (поле) көрсету. Ол үшін DateField қасиеті пайдаланылады.
Мәліметтерді көрсету компоненттерінің ішінде TDBNavigator компоненті ерекше орын алады.
Өрістер туралы
Мәліметтер қорының әрбір кестесінің өзіндік құрылымы болады және ол
Мәліметтер қорының қосымшасында әрбір өріске белгілі бір объект сәйкес
Delphi-де өрістер объектілерін құрудың екі жолы қарастырылған.
Динамикалық өрістер программист пограмма құру барысында айқын түрде олар
Өрістер типтері
Типі Сипаттамасы
А 1-255 дейін ұзындықтағы мәтіндік өріс
N -10 307 -10 307 дейінгі сандар
$ Ақшалық өріс
S -32 768 ден 32 767 ге дейінгі сандар
I -2 147 483 648 ден 2 147483 647
# Екілік – ондық нақты сандар. 0-32 үтірден кейінгі
D 1.01.0000-31.12.9999 дейінгі күнтізбе
T Миллисекундқа дейінгі дәлдікпен алынған уақыт
@ Күн және уақыт
M Шектеусіз ұзындықты мәтінді орналастыуға арналған өріс. Алғашқы 240
F RTF форматындағы мәтінді орналастыруға арналған мемо-өріс.
G BMP форматындағы сурет
O OLE объектісі
L Логиклық өріс
+ Автоинкреминенттік өріс
B Кез келген өлшемді байттар жиынтығы. Алғашқы 240 байт
Y 1-255 байттар жиынтығы, олар түгелімен кестеде сақталады
2.6.1 кесте
Біз осы кезге дейін мәліметтер қорын құрудың мәліметтерді енгізу
Мәліметтерді көрсету үшін Delphi –дің VCL компоннттер жиынтығы
Мәліметтерді кесте түрінде көрсету
TDBGrid компоненті
Бұл компонент екі өлшемді кестені инкапсуляциялайды. Ары қарай бұл
TDBGrid компоненті TDBCustoms және TСustomGrid кластарының тумасы болып
Торда өрістің қандай да бір жиынтығын көрсетуге болады, яғни
TBGGrid компоннтінің әрбір бағаны Tcolumn класымен сипатталады және типі
SQL тілін мәліметтер қорымен жұмыс істеуде қолдану
SQL (Structured Query Language)-бұл құрылымдық сұранымдар тілінің қысқартылған атауы,
Қарастырылып отырған SQL тілі логикалық байланысқан кесте-қатынастар жиынтығы түрінде
Реляциялы МҚ теориясының пайда болуы екі кластарға бөлуге болатын,
Қатынастарға қолданылатын, сұранымдарды арнайы операторлармен бейнелеуге мүмкіндік беретін алгебралық
Предикаттарды санау тілдері, берілген қатынастар жиынтығынан жаңа қатынасты анықтайтын,
SQL -командаларының типтері. Әдетте SQL -тілінің командалары бірнеше топқа
DDL (Data Definition Language ) - мәліметтердің анықталу
DML (Data Manipulation Language)- мәліметтердә басқару (манипуляция) тілі. DMLкомандалары
DCL (Data Control Language)-мәліметтерді басқару тілі. Сәйкес командалар мәліметтер
DQL (Data Query Language)-тілі. Бұл жиі қолданылатын командалар, мәліиеттер
Мәліметтер қорын администрациялау командалары әрекеттердің орындалуына бақылауды жүзеге асыру
SQL мәліметтерінің типі. Стандартты SQL- де пайдаланылатын мәліметтер
Жолдық типтер;
Сандық типтер;
Дата мен уақытты көрсетуге арналған типтар.
Бұл типтердің нақтырақ сипаттамасы.
Жолдық типтер. SQL-де екі жолдық типтер анықталған:
Белгіленген ұзындықты символдық жолдар;
Айнымалы ұзындықты символдық жолдар.
Белгіленген ұзындықты символдық жолдар. Белгіленген ұзындықты символдық жолдар түрінде
Character (n)
Мұндағы n бұл хабарлау қатысты болатын өріс өлшемін анықтайтын
Белгіленген ұзындықты жолдарды пайдаланғанда, әдетте, бос жолдар пробелдармен толтырылады.
Айнымалы ұзындықты символдық жолдар. Айнымалы ұзындықты жолдың ұзындығы барлық
Varchar(n)
n-максималды мүмкіндікті жолды анықтайтын сан.
Character типінен айырмашылығы Varchar пайдалану дискідегі кеңістікті үнемді шығындауды
Сандық типтер. Сандық типтер былай бөлінеді:
Бүтін санды типтер;
Белгіленген нүктелі заттық типтер;
Жүзуші нүктелі заттық типтер;
Белгіленген және айнымалы ұзындықты екілік жолдар;
Бүтін санды типтер. ANSI SQL стандартымен екі бүтін санды
INTEGER-4 байтты пайдаланатын таңбалы бүтін сан. 2147483648-ден 2147483647-ге дейінгі
SMALLINT–2 байтты пайдалантын таңбалы қысқа бүтін сан. 32768-ден 32647-ге
Белгіленген нүктелі заттық типтер. Белгіленген нүктелі заттық типтер бөлшек
Белгіленген үтірлі типті хабарлау синтаксисі келесідей:
DECIMAL (n.m)
Мұндағы n-дәлділік; m-масштаб
Дәлділік -ол сандық мәннің жалпы ұзындығы, масштаб-ол ондық нүктеден
Жүзгімелі нүктелі заттық типтер. Жүзгімелі нүктелі типтер әдетте ғылыми
Көп жағдайда екі жүзгімелі нүктелі заттық типтер пайдаланылады:
FLOAT-бірлік дәлділікті сандар;
DOUBLE-екілік дәлділікті сандар.
Екілік жолдар. Екілік жолдар салыстырмалы сирек қолданылады. Әдетте мұндай
Символдық жолдар сияқты, екілік жолдар белгіленген және айнымалы ұзындықты
BIT (n)-
Мұндағы n-байтпен берілген жол ұзындығы.
Айнымалы ұзындықты жолды хабарлау түрі мынадай:
BIT VARYING (n)
Мұндағы n- байтпен берілген жолдың максималды ұзындығы.
Дата мен уақытты берілген типтер. Аты айтып тұрғандай
SQL-стандартында дата мен уақыт туралы ақпаратты сақтауға арналған келесі
DATE-датаны сақтау үшін пайдаланылады;
TIME-уақытты сақтау үшін пайдаланылады;
TIME STAMP-дата мен уақытты сақтайды;
INTERVAL-екі дата мен уақыт моментіндегі уақыт аралығын сақтайды.
Мәліметтер қорының объектілерін басқару. Мәліметтер қорының объектісі дегеніміз мәліметтер
Мәліметтер қорының объектілерін басқару үшін SQLтілінің DDL командаларының
Кестелерді құру, түрлендіру және жою. Кесте, ақпаратты реляционды мәліметтер
Шектік шарттар- мәліметтер қорының кестесінің өрісінде шама мәнін шектейтін
Үндемей қабылданатын мәндер- жаңа жазу қосқанда, егер пайдаланушы осы
CREATE TABLE операторы. Кестені құру үшін CREATE TABLE операторы
CREATE TABLE кесте_аты (
Өріс_аты_1 мәлімет_типі.
Өріс_аты_2 мәлімет_типі.
өріс_аты_N мәлімет_типі)
Мысал, ЖЕКЕ АДАМДАР кестесін құру операторы мына түрде болады:
CREATE TABLE STUDENTS
SNUM INTEGER.
SIMA CHAR (25).
SFAM CHAR (25).
SOTCH CHAR (25).
SROZH DATE.
SADR CHAR (25).
STEL VARCHAR (25).
Шектеулерді беру. Шектеулер мәліметтер қорындағы ақпараттың сенімдігі мен қайшылығын
NOT NULL шектеуі;
Бірінші кілт шектеуі;
UNOQUE шектеуі;
Сыртқы кілт шектеуі;
CHECK шектеуі.
Индекстарды құру және жою. Қазіргі кезде ANSI стандарты индекстарды
Индексті құру операторының синтаксисі пайдаланылатын SQL таратуына қарай өзгешеленуі
CREATE INDEX индекс_аты
ОN кесте_аты (өріс_аты_1.[өріс_аты_2...])
Қарапайым индекс құру. Қарапайым индекс индекстардың өте қарапайым және
Қарапайым индекс құру командасының типтік синтаксисі келесідей:
CREATE INDEX индекс_аты
ОN кесте_аты (баған_аты)
Мысалы, СТУДЕНТТЕР кестесі үшін келесі оператор көмегімен, студенттер фамилиясынан
CREATE INDEX NAME_IDX
ОN Жеке_адам (Фамилия)
Керемет индекстер (уникальный). Керемет индекстер кестеге қайталанатын мәндердің енгізілуін
Керемет индекстерді құру операторының типтік синтаксисі келесі түрде болады:
CREATE UNIQUE INDEX индекс_аты
ON кесте_аты (өріс_аты)
Мысалы, ҚЫЗМЕТІ кестесі үшін келесі команданың көмегімен "Қызметі" өрісі
CREATE UNIQUE INDEX POST_IDX
ON Lқызметі (Қызметі)
Құрамдас индекстер. Құрамдас деп екі немесе одан да көп
Құрылған индексті беру синтаксисі жалпы түрде келесідей:
CREATE INDEX индекс_аты
ОN кесте_аты (өріс_аты_1, өріс_аты_2...)
Біздің мысалымызда СТУДЕНТТЕР кестесінің "Фамилиясы" және "Аты" өрістері үшін
CREATE INDEX FULLNAME_IDX
ON Жеке_адам (фамилиясы, аты)
Индекстарды жою. Индекстарды жою ешқандай қиындық туғызбайды.Жою үшін индекс
DROP INDEX индекс_аты
Индексті жою индекстелген өрістерге еш әсер етпейді. Жоюдан кейін
3. «ФАБЕРЛИК ҚАЗАҚСТАН» КОМПАНИЯСЫ ҚОЙМАСЫНЫҢ АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРЫНЫ
3.1 Есептің қойылуы
Есептің қойылымы: «Фаберлик Қазақстан» компаниясы қоймасының автоматтандырылған жұмыс орыны».
Есептің аты – «Фаберлик Қазақстан»
Программа аты –Project1.
Программалау жүйесі – Borland Delphi 6.0.
Компьютер – ІВМ РС АТ/286 және жоғары.
Жазылу бейнесі: «Фаберлик Қазақстан» компаниясы қоймасының автоматтандырылған жұмыс орыны
Кірістірілетін мәліметтер:
а) «Bases.db» атты мәліметтер базасына комрания өндіретін тауарлар туралы
б) жабдықтаушылар туралы толық ақпарат;
Шығарылатын мәліметтер:
а) қоймада бар тауарлардың толық тізімін;
б) қоймадан шығарылған және қоймаға келіп түскен тауарлар тізімі;
в) жеке тауар бойынша есеп;
Қателіктер:
а) қоймаға келіп түскен тауарлар бағасын және мөлшерін көрсету.
3.2 Кестелерге сипаттама
«Фаберлик Қазақстан» компаниясы қоймасының автоматтандырылған жұмыс орыны» бағдарламасын құруға
№ Алаң аты Алаң типі Алаң өлшемі Алаңға сипаттама
1 № Number
Реттік номері
2 Name AlphA 20 Атауы
3 Kod Number
Коды
4 Chetucheta Number
Есеп саны
5 Edizmer AlphA 6 Өлшем бірлік
6 Uchcena Number
Бастапқы бағасы
7 Kol Number
Сан
8 Summa Number
Суммасы
9 Date Date
Тіркелген күні
10 Ai Number
Айы
11 Jul Number
Жылы
3.2.1 кесте
oper.DB кестесі «Фаберлик Қазақстан» компаниясы қоймасының автоматтандырылған жұмыс
№ Алаң аты Алаң типі Алаң өлшемі Алаңға сипаттама
1 Name Alpha 25 Атауы
2 Addres Alpha 25 Қаласы
3 Dom Alpha 10 Мекен-жайы
4 God Number
Жылы
5 Pst Number
Бастақы баға
6 Is Number
Шығыны
7 Ost Number
Қалғаны
8 Mark Alpha 20 Маркасы
3.2.1 кесте
3.3 Бағдарламашы инструкциясы
Программаны жасау барысында ІВМ фирмасының Pentium процессорлы компьютері қолданылады.
ІВМ РС Компьютері
Процессордың тактілік тазалығы 3,6 ГГц және одан да жоғары
Оперативтік жады 1024 МБ-тан жоғары
Бейне карта жадысы 512 МБ-тан жоғары
Монитор 17’’, ал экранның кеңейтілуі 1024*768
Тышқан манипуляторы PS/2
Пернетақта 101/102 немесе Microsoft Natural
Қағазды басып шығару үшін – принтер HP LaserJet 1300
Қолданбалы бағдарлама – Borland Delphi 6.0 және 7.0
3.4 Қолданушы инструкциясы
«Фаберлик Қазақстан» компаниясы қоймасының автоматтандырылған жұмыс орыны бағдарламасын іске
3.4.1 сурет. Титулдық бет
Бұл бет «Фаберлик Қазақстан» компаниясы қоймасының автоматтандырылған жұмыс орыны
(3.4.2 сурет):
3.4.2 сурет. Тауарлар дәрежесі
Тауарлар дәрежесі форма терезесінде компания өндіретін тауарлар категорияларын көруімізге
3.4.3 сурет. Жабдықтаушылар
Жабдықтаушылар форма терезесінде жабдықтаушылар тізімін көре аламыз. Қоймаға қабылдау
3.4.4 сурет. Қоймаға қабылдау.
Қоймаға тауар қабылдау кезінде жабдықтаушы жайлы, жабдықтаушыдан қабылдап алынатын
Операциялар батырмасын басатын болсақ (3.4.5 сурет):
3.4.5 сурет. Операциялар
Операциялар форма терезесінде қоймада жүргізілген операцияларды көруге болады. Бағдарлама
3.4.6 сурет. Автор жайлы.
IV. БАҒДАРЛАМАНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ
4.1 Экономикалық тиімділік көрсеткіштерін анықтау
Құрылатын бағдарлама тиімділігі көптеген сәйкесінше көрсеткіштерге тікелей байланысты болады.
Экономикалық тиімділік көрсеткіштердің түрлері:
жылдық экономикалық тиімділік;
бағдарламалық қамтамасыздандыру тиімділігінің коэффиценті;
жүйенің сатылуының ұзақтығы;
Жылдық экономикалық тиімділік оған кеткен шығынға байланысты болып табылады,
Э = П-К (5.1)
Э- жылдық экономикалық тиімділігі.
П –жылдық эконом (пайданың жылдық өсімі)
К –ақшалай кеткен шығын
Жылдық экономикалық тиімділік шығыны (Ек) жылдық экономның (пайданың жылдық
Ек = П / Р
Бағдарламаны өңдеу уақытына (Т) келетін болсақ, ол жалпы
Т = Р / П
Келесі көрсеткіштер мен алдын-ала шығындарды есептеу көмегі жалпы шығындарды
жылдық эконом (пайданың жылдық өсімі )
бағдарламаны өңдеуге кеткен шығын;
бағдарламаны өңдеуге кеткен уақыт,
техникалық құралдар сапасының жоғарлылығы;
ТҚК-тың сапасының жоғарлығына байланысты шығындардың өсуі, қарапайымдылығы.
Бағдарламаны функционалдауға кеткен шығындар келесідегідей анықталады:
П = (П1 + П2 + П3) (1 +
П1- t –жыл ішіндегі еңбек және материалдық ресурс шығындарының
П2- t – жыл ішіндегі жаңа техника сапасының артуы
П3- t- жыл ішінде аз уақыт аралығында автоматтандырылған жүйені
Ен - капиталдық салымдар тиімділігі (тг/жыл)/тг.
Халық шаруашылығында Ен –нің мәні 0,15-ке тең. Ен –ді
(Т – Автоматтандыру процессін қысқарту мерзімі, жыл.
Электронды оқыту құралының түріне , сапасына байланысты сәйкесінше П1,
(t – Есептелінетін жыл шығындарына байланысты ұсынылатын коэффициент мәні.
Әр түрлі уақыттарға арналған ( ның бірнеше мәндері
Есептелінетін жылдар саны
( Келесі есептелінетін жылдар саны
(
5
4
3
2
1
0 1,6105
1,4641
1,3310
1,2100
1,1100
1,0000 1
2
3
4
5
6 0,9091
0,8264
0,7513
0,6830
0,6209
0,5645
4.1.1 кесте. Есептелінетін жылға қажетті көрсеткіштер
Шығындарды есептеу
Бағдарламалық өнімді құруға кететін бір уақыттық шығындарды келесі формула
Р = РП + РК
Мұнда РП – Өндірістік шығындар, тг.;
РК – Құруға кеткен капиталды шығындар, тг.
Бағдарламаны құруға кеткен өндірістік шығындар келесі формуламен есептелінеді:
РП = РПР + РПО + РИО + РВВ
Мұндағы РПР – жобаға кеткен шығындар, тг.;
РПО – Бағдарламалық қамтамасыздандыруға мүмкіндік жасайтын пограммалық құралдарға кеткен
РИО – Ұзақ уақытқа қолданылатын МҚ және олармен іздеу
РВВ – Өнімнің жұмыс атқаруына, оларды енгізуге кеткен шығын,
Бағдарламаны даярлауға кеткен алдын ала шығындарды есептегенде келесі жүйе
С = tпр*Сд (5.7)
Мұнда tпр – Өнімді құруға қатысқан еңбек жүйесі, адам-күн.;
Сд – 1 адамның 1 күндік бағасы, тг.
Капиталдық шығындар Рк құрамына техникалық құралдар мен ТҚК-ты сатып
Рк = Рктс + Рмонт + Ринв + Рзд
Мұндағы Рктс –ТҚК құны, тг.;
Рмонт –ТҚК-ты сатып алу, оны орнату мен жөндеуге кеткен
Ринв – Өндірістік – шаруашылық шығындар, тг.;
Рзд –ТҚК- ты орнату орнын жөндеуге кететін шығындар көлемі,
Рос – айналым құралдарының бағасы, тг.;
Ртр транспорттық-дайындау шығындары, тг.;
Рсоп – ТҚК-ты қолдану бағдарламалық қамтамасыздандыру шығындпры, тг.;
Рвысв – босатылған шығындар, тг.
Бағдарламалық қамтамасыздандыруға кеткен жалпы шығын
Бағдарламалық қамтамасыздандыру шығындарын (Рпо) есептегенде келесі көрсеткіштер қолданылады:
бағдарламаны дайындау еңбек жүйесі;
бағдарламалық өнімді даярлау уақыты.
Еңбек шығындары (бағдарламаны өңдеу шығыны t) келесі формуламен есептелінеді,
t = 3,6 * (n)1,2
Мұнда n – командалар саны.
Бағдарлама дайындау ұзақтығы Ткелесі формуламен есептелінеді, ай.:
Т = 2,5 *(t)0,32 (5.10)
Бағдарламаны даярлаушылардың еңбек өнімділігі Пр келесі формуламен:
Пр = 1000 * n / t
Орындаушылардың орташа саны Чn бағдарламаны даярлау уақыты мен еңбек
Чn = t / Т
Ағымдық шығындарды есептеу
Ағымдық шығындарды есептеп, оның мәнін табу үшін келесі формуланы
Иг = Икса + Из
Мұндағы Икса –АКҚ-ны эксплуатациалауға кеткен жылдық шығын мөлшері, тг/жыл;
Из – бағдарламаларды даярлаушыларға төленетін жалақының жылдық
мөлшері, тг/жыл.
Икса шығындары келесі фрормуламен есептелінеді:
Икса = (i * Иктс + Исоп + Ип
Құрылатын бағдарламаның тиімділігі
Құрылатын бағдарлама тиімділігінің бағасын анықтау, АЖО маманы үшін экономикалық
Экономикалық өнімділікті есептеу үшін келесі кестені толтыру қажет.
Көрсеткіштер атауы Идентификатор Өлшем бірлігі Көрсеткіш мәні
Ажо-сыз АЖО жағдайында
1 2 3 4 5
1. 1 жылда шешілетін есеп саны Nз есеп/жыл 50
2. Ақпаратты 1 есептен өңдеу көрсеткіші tз сағат 30
3. Есеп құжаттар саны Nд шт/жыл 200 100
4. есептің 1 құжатын басу уақыты Tд Сағат 4
5. Машина уақытының 1 сағат уақыты СМ Тенге -
6. ТҚК бағасы РКТС Тенге - 100000
7.АЖО-ды функционалдауға кететін эксплуатациондық шығындары
- амортизация 5 %
- ағымдық жөндеу 2 %
-құралдармен қамтамасыз ету 2,5 %
ҚОРЫТЫНДЫ:
Иктс
тенге
тенге
тенге
тенге
-
-
-
-
5000
2000
2500
9500
8. 1 оператордың еңбек шығындарының көрсеткіші Смм тг/адам-сағ 150
9. Бөлім маманының еңбек шығыны Сс тг/ адам-сағ 200
10. МҚ құру уақыты tбд сағ. Маш. уақыт. -
11. Электронды оқыту құралын даярлау уақыты tвв сағ. Маш.
12. Бағдарламалық өнім n мың команда - 1,2
13. Бағдарламашының күндік еңбек ақысы Спр Тенге 600 650
14. АЖО-ды функционалдау ақыты T Жыл - 4
4.5.1 кесте. Ағымдық мәліметтер
4.6 Бағдарламаны құру мен оны функционалдауға кеткен шығындарды есептеу
1.1. Бағдарламаны құруға кеткен шығындарды анықтау:
Р = Рп + Рк
Рк = 0, ескі есептеуіш техника қолданылатындықтан
Р = Рп = Рпо + Рио + Рвв
Бағдарламалық өнімді өңдеу еңбек жиілігі:
t = 3,6 * (1)1,2 = 3,6 (адам-ай)
Бағдарламалық өнімді өңдеу уақыты Тп келесі формуламен анықталады:
Тп = 2,5 * (3,6)0,32 = 3,7 (ай)
Бағдарламаны орындауға қатысқан адамдардың орташа мәні келесідегідей анықталады:
Чп = t /Т = 3,6 / 3,7 =
Бағдарламалық өнімді өңдеуге кеткен шығындар арқылы жалпы бағдарламалау шығындарын
Рпо = Спр * Тп * 24 =
Рио = См * tбд = 300
Рвв = См * tвв = 300*
Р = 57720 + 2100
Бағдарламаның функционалдаудың ағымдық шығынын есептеу жолы
а) жылдық ағымдық шығын:
Иг = Иктс +
(18000 - Бөлім маманының еңбек ақысы,
б) Есептелінген жылға байланысты 3 жылға бағдарламаны функционалдаудың ағымдық
И = Иг * ((0
И = 225500 *
((i мәндері 5.2 кестеден алынған)
1.3. Бағдарламаны құру мен оның 3 жылдық функционалдау шығыны:
Кг = Р + Иг =61920 +225500 = 287420
1.4 Бағдарламалық өнімді құру мен оның 3 жылдық функционалдау
К = Р + И = 61920 +
4.7 Бағдарламаны функционалдау тиімділігі
2.1. Есептерді орындаудың уақытын азайту негізінде пайданың тиімділігін есептеу:
П1 = Сс * tз * Nз – См
П1= 200*30*100 – 150*0,175*100 = 297000(тг/жыл)
2.2. Құжаттарды басу уақытын азайту негізіндегі пайданы есептеу:
П2 = Смм * tд * Nд – См
П2 = 400*0,5*100 – 400*0,175*100 = 13000 (тг/жыл)
2.3. Жылдық пайданы есептеу:
П = (П1 + П2 ) * (1 +
П = (297000+ 13000 ) * (1 + 0,15
2.4. 4 жыл ішіндегі бағдарламаны функционалдау тиімділігін есептеу:
По = П * ((0 + (1 + (2
По = 403000* (1,0 + 0,91 + 0,83+0,75+0,68) =
2.5. 3 жыл АЖО функционалдау негізінде 1 жыл ішіндегі:
Жылдық экономикалық тиімділік:
Эг = П – Кг
Эг=390000 – 287420 = 102580 (тг)
4 жылдық тиімділік:
Э = По-К
Э = 1580510– 1002255 = 578255(тг)
2.6. Экономикалық тиімділік коэффициенті:
Ек = (П – Иг) / Р
Ек = (403000 –225500) / 61920 = 2,86
2.7. Сатып алыну уақыты
Т = Р / (П – Иг)
Т = 61920 / (403000 – 225500) = 0,3
Бағдарламаның экономикалық есептеу кезінде жылдық тиімділік 102580 теңгеге тең
Осы экономикалық тиімділік негізінде Бағдарламаны құру үнемділігі мен жоғарғы
V. ЕҢБЕК ҚОРҒАУ
5.1 Еңбек қорғаудың заңдары және жалпы принциптері
Еңбек қорғау – заңды актілердің, әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық, емдеуді алдын
Техника қауіпсіздігі – ұйымдастыратын шаралардың жүйесі және техникалық жабдықтар,
Кіріспе инструктажы (барлығы үшін, жұмыс өтеміне немесе білімділігіне қарамай).
Жұмыс орында бірніші рет (жұмысқа алынғаннан бастап ).
Қайталанатын (6 айда 1 рет жиі емес).
Жоспарланбаған (еңбек қорғау ережесінің өзгеруінде).
Жылжымалы ( жұмысшылармен өндіріс алдында жүргізіледі, бұл кезде
5.2 Есептеу техникасы бар кабинетте компьютермен жұмыс істеу ережесі
1. Есептеу техникасы бар кабинеттерде қымбат, ұқыпты ұстауды
2. Сіздің жұмыс орында ЭЕМ-ның құрамдас бөліктері бар. Олар
3. Жанған иіс пайда болған кезде тез арада жұмысын
4. Жұмыс басталар алдында жұмыс орнын тексеру керек және
5. ДЭЕМ-мен жұмыс істеу кезінде монитордың сәулелі трубкасы
6. ДЭЕМ-мен жұмысы үлкен назар аударуды, өзін-өзі ұстауды және
7. Жұмыс істеу кезінде жоғарыда көрсетілген ережелерді сақтау және
8. Жұмыс біткен соң тумблерді өшіріп, құрылғыны жұмсақ таза
9. Сіз осы ережелерді білу және орындауға міндеттісіз. Мұғалімнің
5.3 Дербес компьютермен жұмыс істеу қауіпсіздігі
1. Жұмысшының жұмыс уақыты кезіндегі міндеттері:
1. Берілген жұмысты орындау. Олар арнайы белгіленген міндеттермен тапсырылған
2. Тәулікте жұмыс уақыты кезінде жұмыс орнын ұқыпты және
3. Құрылғылар мен дербес компьютерлер жабдықталған желдету тесіктерін ашық
4. Жылу беруді төмендететін бөтен заттармен жабдықтарды жаппау.
5. Біраз уақытта жұмысты орындауды тоқтату керек болса, барлық
6. Текстік информациямен жұмыс істеу кезінде ақ фондағы қара
7. Көз бен экран арасындағы ара қашықтықты ұстау, ол
2. Дербес компьютермен жұмыс істеуде мыналар рұқсат етілмейді:
1. Жүйелік блоктың артқы панеліне жақындауға;
2. Тоққа қосылып тұрған кезде, перифериялық құрылғылардың интерфейстік кабельдерінің
3. Монитордың, жүйелік блоктың, пернетақтаның, принтердің үстіне ылғал түсуін
4. Өз бетімен құрылғыларды ашуға, жөндеуге болмайды.
3. Жұмысшы дербес компьютерді қосуда келесі тәртіптерді сақтау керек:
1. Перефириялық құрылғыларды (принтер, монитор, сканер және тағы басқа)
2. Үздіксіз қоректену бұлағын (UPS) қосу;
3. Жүйелік блокты өшіру.
4. Дербес компьютермен жұмыс істегенде мыналар рұқсат етілмейді:
1. Қараусыз қосылған электр құрылғыларды қалдыру;
2. Дербес компьютермен жұмыс істеуге құқығы жоқ адамдарға беру;
3. Қорғаныс материалдарын шешуге;
4. Өшіруге арналған сымдарды қозғауға;
5. Компьютерді ауыстыру кезінде қосқышты саусақпен ұстауға;
6. Қосылу кабельдерін тартуға, айналдыруға, майыстыруға;
7. Кабельге басқа заттарды қоюға;
8. Ыстық және жылы заттардың кабельдерге тиюін болдырмау.
5.4 Электр тогының адам организіміне әсер етуі
Программистің жұмысы электр жабдықтарымен тікелей байланысты болғандықтан, оларды
Термиялық әсер – дененің әр бөліктерінің күйюі, жоғары температураның
Электролитикалық әсер – органикалық сұйықтықтың ыдырауы сонымен қатар
Биологиялық әсер – ағзаның тірі ұлпаларының тітіркендіруіне және ішкі
5.5 Қоршаған ортаны қорғау
Біздің елдің конституциясына сәйкес мемлекеттік жүйе қалыптасқан. Бұл жүйеде
Атмосфера ауасын қорғау
Қазақстанда ауа бассейнін қорғауды жариялайтын негізгі заңды құжат болып
Есептеуіш техника кабинеттерінде өндірістік ортаның метеожағдайлары
ДЭЕМ мен жұмыс істеу кезінде жұмыс орында ауа температурасы
Экранмен көздің арасындағы арақышықтық 60-70 см болуы тиіс, 50
5.6 Компьютермен жұмыс істегенде өрт қауіпсіздігі
Өрт – бақыланбайтын арнайы көзі бар заттардың жануы.
Электрлік жану бұл – токтың түйісуі (замыкание), электр
Токтың түйісуін алдын алу желілердің дұрыс монтажы мен эксплуатациясына
Қорғанысты қолдануда автоматикалық өшіргіштер тез әсерлі реле және өшіргіштер
Программистің жұмысы электр жабдықтарымен тікелей байланысты болғандықтан, оларды дұрыс
Сонымен қатар электр тогынан қорғаудың тағы бір әдісі бар,
Изолоцияланған қорғаныс – адамды ток жүретін бөлшектерінен қорғау.
Кедергіленген қорғаныс - ток жүретін бөлшектерден уақытша сақтайтын заттарды
Қорғалған қорғаныс жұмысшының жеке желілік, жылулық және механикалық әсерлерден
Есептеу техникасы бар кабинеттерде өрт шығудың екі себебі болады.
Олар: электрлі және электрлі емес.
Электрлі – бұл қысқа тұйықталу, электр жабдықтарының және электр
Электрлі емес – жылыту жүйелерінің ақаулығы, дұрыс эксплуатацияланбауы.
Бөлмелерде өндірісте пайдаланатын керексіз қағаздар, бөтен заттар және
Барлық ережелерді сақтау және еңбек қорғау нормасын сақтау
ҚОРЫТЫНДЫ
Delphi ортасында мәлеметтер қорымен жұмыс істейтің программалар
Қазіргі заманда информатиканың қосымшасының аяқ астынан кеңеюінің мағынасы есептеу
Себебі, есептеу машинасы қаншалықты жетілдірілген дегенмен ол адамның логикасын
Қазіргі уақытта технология көптеген жетістіктерге жетіп, барлық оймен, қолмен,
Қорыта келгенде, айтарым компьютерлендіру заманына сәйкес мәліметтер қорын басқару
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
О. Ефимова, В. Морозов, Н. Угринович. Курс компьютерной технологии
Microsoft Office 2000. Учебное пособие. Москва 2000, 165 б.
И.Ю. Баженова Delphi 6. Самоучитель программиста. Москва, «Кудиц», 2002,
Бобровский С.И. «Delphi 6: Учебный курс», 2003, 561 б.
Н. Культин. «Основы программирования в Delphi 7», Москва, 2005,
В. Карпов Delphi. Специальный справочник. Санкт-Петербург, «Питер», 2002, 129
С. Симонович, Г. Евсеев, А. Алексеев. Специальная информатика. Москва,
С. Симонович. Новейший самоучитель работы на компьютере. Москва, 1999
В. Фаронов. Программирование баз данных в Delphi 6.
Э.Г. Кофман. Теория расписаний и вычислительные машины. М. Наука,
В. Фаронов. Профессиональная работа в Delphi 6. Санкт-Петербург, 2002,
В. Фаронов. Delphi 5. Учебный курс. Санкт-Петербург, 2002,
Хендерсен К.Д. «Delphi4 и системы клиент - сервер», Санкт-Петербург
Епанешников А.В. «Программирование в среде Delphi 5.0», Москва 2002,
А.Хоменко, В.Гофман «Работа с базами данных в Delphi» Санкт-Петербург
П.В.Шумаков, В.В.Фаронов. Руководство разработчика баз данных. Москва, 2000, 562
Delphi 5: Учебник. CD диск.
Федоров А.Г. «Создание Windows – приложений в среде Delphi
Шумаков П.В. «Delphi5 и разработка приложений баз данных», Санкт-Петербург
Издательство «Питер». Санкт-Петербург 2000, 331 б.
Фаронов В.В. Delphi 5, Санкт-Петербург 2001, 411 б.
Издательство «Нолидж». Москва- 2000, 621 б.
Бобровский С.И. Delphi 5, Москва 2000, 154 б.
Куликов С. «Delphi 3: Учебный курс», Москва 1995, 451
Бобровский С.И. Delphi 4, Санкт-Петербург 2000, 252 б.
О.Ефимова, В.Морозов, «Курс компьютерной технологии» Москва, АБФ, 1998 г.
Шумаков П.В. «Delphi 3 и разработка приложений баз данных»
«Delphi ортасы» О.Камардинов, Х.Жантелi
«Delphi тiлiндегi бағдарламаның құрылымы»
«Delphi тiлiндегi бағдарламаның элементтерi» Қ. Дiнасылова
«Delphi 7 ортасында бағдарламалау негiздерi» Ш.Шекербекова, Ұ.Тұрмағамбетова
Н.Ермеков, Н.Стифутина. «Информатика»
6
Мәліметтеққорының сервері
Мәліметтер
Клиент
Мәліметтер
Клиент
Мәліметтер
Мәліметтеққорының сервері
Қосымшалар сервері
Клиент
Логикалық файл
Мәліметтер
Логикалық файл
Мәліметтер
Логикалыќ файл
Мєліметтерді тізбектеп
теру
Логикалыќ файл
Тікелей алынатын мєліметтер жиыны
Адрестеу механизмі арќылы мєліметтерді өндіру
Мәліметтерді көрсету
Мәліметтер қорының псевдонимі
Мәліметтер қорының драйвері
TDataSource
TTable
Мәлімет-тер қоры
Қосымша
BDE
2.4.1 сурет. Мәліметтер қоры