ЖОСПАР
Кіріспе ....................................................................................................3
1 Тарау .Ауыл шаруашылығының дамуы және оның экономикалық
1.1.Аграрлык реформа және Ауыл шаруашылығындағы экономикалық тұрақтылық..............................................................................................................5
1.2 Ауыл шаруашылығын қаржыландыру тетіктері............................................9
1.3.Агробизнесті ұйымдастырудың шетелдік тәжірибесі.................................12
2.Тарау. Ауыл шаруашылығының дамуының қазіргі жағдайы................................................................................................17
2.1. Ауыл шаруашылығы өндірісінің дамуын талдау .......................................17
2.2. Ауыл шаруашылығы өндірісін ұйымдастырудағы негізгі мәселелер......19
Қортынды.............................................................................................28
Қолданған әдебиеттер тізімі .............................................................30
Кіріспе .
“ ... Қазақстанда тарихи , әсіресі әміршіл экономика дәуірінде
... Мемлекеттің күллі қаржы – экономикалық саясаты , соның
Н. Ә. Назарбаев .
Президенттің Қазақстан Халқына Жолдауына сәйкес Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003-2005
жергілікті әкімшілік нарықтық қатынастарға араласудан шеттету .
жеке меншік пен тиесілі бөлістерді заттай айқын , күмәнді
банкроттық тетіктері арқылы ауыл экономикасын сауықтыру .
ең алдымен фермерлер мен нағыз жеке шаруашылықтар үшін кредиттерді
азия мен Еуропа қайта жаңарту және даму банктері заемдарының
25-30 мың теңге көлемінде кіші кредиттер үлестіру . Үкімет
тікелей отандық және шетел инвестицияларын тарту .
фермерлерге өнімдерін өткізуге жәрдем көрсету .
сумен жабдықтау және иррегация проблемаларын шешу .
барлық министрліктер мен қорлар желі бойынша ауыл проблемаларын басымдықпен
Осы мәселелер қарастырылған . Бұл мемлекеттік қолдаудың мөлшерін жыл
Ауыл шаруашылығы өндірісінің тұрақты түрде өсуі бұл саланы тиімді
Қазіргі ашық әлемдік экономика жағдайында жұмыс істеуге бейімделе бастаған
Оң жетістіктермен қатар , ауыл шаруашылығында әлі де болса
Ауыл шаруашылығын дамытудың зор әлеуеті бар Қазақстан ауыл шаруашылығы
“ Ауылым – алтын бесігім “ деген сөз бәрімізге
1 Тарау. Ауыл шаруашылығының дамуы және оның экономикалық
рөлі.
1.1.Аграрлык реформа және Ауыл шаруашылығындағы экономикалық тұрақтылық.
Біздің өміріміздің түбегейлі озгертіп Қазакстан тәуелсіздікке ие болған өткен
Экономикалық реформадан бұрын ауыл шаруашылығында өнім шаруашылықтың екі санатында
Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агентінің анықтамасы бойынша ауыл шаруашылығы
Шаруа (фермер) қожалықтары адамдардың отбасылық еңбек бірліктері болып табылады,
2003жылғы маусымда Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен агроазық- түлік кешенінің
Сонымен қатар экономикалық өсу аясында қала және ауыл тұрғындарының
Ауыл шаруашылығы өндірісінің басқа салалардан айырмашылығы және оның ерекшелігі
Агроөнеркәсіпті реформалау үрдісі, оны нарық соқпағына көшіру, ауыл шаруашылығы
Елдің жалпы ішкі өніміндегі ауыл шаруашылығының үлесі шамамен 85%ын
Ауыл шаруашылығының Республикалық ЖӨ-дегі өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығы
1- кестеде көрсетілгендей 2004 жылы, 2005 жылмен салыстырғанда мал
Бонитеттің жоғары балы Республиканың солтүстігіндегі астық беруші Ақмола (38),
Жайылымдармен Маңғыстау (1 шаршы мал басына шаққанда 102,4
100 ауыл тұрғынына келетін кәсіпкерлік обьектілерінің саны республикада орташа
Ауылдық жерде 1000 тұрғынға келетін ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта
Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру құрылымында 38% жуығы үш Солтүстік
2- кесте көріп отырғанымыздай 2005 жылы мемлекетке пайыздық есептемемен
Қазіргі уақытта ауылдық жерде үй шаруашылықтарының тұтынуға жұмсалған табыстары
Ауыл шаруашылығы жалпы өнімін өндіру республика бойынша бір жан
Оның ішінде, әсіресе:
Қор өндіруші өнеркәсіптердің өнімінің бағасының көтеруіне байланысты шаруа қожалықтары
Республикадағы өнеркәсіпорындарды шаруаларға өте қажетті кіші көлемде ауыл шаруашылық
Мемлекет көлеміндегі «Агротехсервиз»,өнеркәсіп құрылымдары ауыл шаруашылық тауарларды өндірушілердің қазіргі
Мемлекет кепілдік жолменен өндіріс құралдары мен техника құралдарын дайындайтын
Жоғарыда көрсетілген үкімет актілеріндегі ұсынысты іске асыру ауыл шаруашылық
1.2 Ауыл шаруашылығын қаржыландыру тетіктері
Ауыл шаруашылығы салалары көп өнім беретін деңгейде жүргізу үшін
Шаруашылықтың дербестіктен айыру, қатаң бақыланатын смена бойынша қаржыландыру, қатаң
Әлемдік көптеген елдерінде көтерме сауда базалары бар. Батыс пен
Бізде ауыл шаруашылығы өндірісшілерінің еңсесін тіктеудің бірден- бір басым
экономикалық тәсілдер - ауыл шаруашылығы өнімдерін сатып алу, республикалық
әкімшілдік тәсілдер - ауыл шаруашылығы өнімдерін мен азық- түлікке
Шетелдік азық- түлік кешенін мемлекеттік реттеу тәжірибесі де көңіл
Нақты бағдарламаларға курстық негізде құжаттар бөлу.
Маркетингтік қызметтік жандана түсуі үшін қаражат көзін іздестіру.
Экологиялық бағдарламаларды қаржыландыру.
Ауыл шаруашылығы өнімдерін сату мен өңдеуді қаржылық қолдау.
Қаржыландыру бағыттарының бәрі де өзіндік маңыз бен қайтарымға ие
Маркетингтің көмегімен қай өнімді қай жерде және қашан өндіру
Маркетинг дегеніміз- өнімді өндірумен , сатумен немесе делдалдық қызыметпен
-өнім мен қызымет түрін таңдау:
-рынок ауқымын анықтау :
-өнімге немесе қызымет көрсету түріне баға белгілеу:
-өнімді ( қызымет көрсетуді ) рынокта жылжыту :
-өнімді өткізетін немесе қызымет көрсететін орынды белгілеу сияқты көптеген
Егер ауыл шаруашылығы өндірушісі үшін ең басты міндет- халықты
комерциялық
жекелеу маркетингтік
қызымет көрсету мен өнімді бөлу
қызымет көрсетулер мен өнімді сату .
Комерциялық мақсат – белгілі бір кезеңде пайда табумен байланысты
Жеке маркетингтік қызымет мақсаты – тауар өндіруші мен өндірілген
Қызымет көрсету мен өнімді бөлу саласындағы мақсаттар олардың кезеңдер
Бұдан әрі маркетингті жүргізу тактикасы жасалады . Бұл рыноктық
Көріп отырғанымыздай ауыл шаруашылығын қаржыландырудың көптеген , жан –
1.3.Агробизнесті ұйымдастырудың шетелдік тәжірибесі
Дамыған елдерде көп жылдар ішінде басымдылығы сақталып келе жатқан
Кейбір экономистер ірі шаруа (фермер) қожалықтарының тиімді екеніне Америка
АҚШ фермерлерінің жіктемесі бойынша 100 мың доллордан астам өнім
Ұсақ фермерлік шаруашылықтардың саны көп болса да олар барлық
Кейбір ауыл шаруашылығы өнімдеріне мемлекет фермерлік қожалықтары табыстылығының жеткілікті
өнімге кепілдік бағалар белгілеу ;
фермерлік бағаларды кедендік қорғау;
өнімді сатып алуды қаржыландыру және ауыл шаруашылық өнімдерін сұраныстан
экспорттық протекционизм ( бағаларға экспорттық үстемелер қою ) .
АҚШ-та ауыл шаруашылық шикізат бағалары елдің әлемдік нарықтағы бәсеке
Орнын толтырушы (компенсациялық) төлемдер ауыл шаруашылық өнімдерінің негізгі түрін
Фермерлердің негізгі бағдарламасы несие алуға қол жеткізу болып табылады.
Қазіргі уақытта АҚШ- та фермерлік қожалықтар ауыл шаруашылығында
1 мың доллордан 2, 5 мың доллорға
2,5-нан 5 мың доллорға дейін .
5-нан 10 мың доллорға дейін.
10-нан 20мың доллорға дейін .
20-дан 40мың доллорға дейін .
40-тан 100 мың доллорға дейін .
100-ден 250 мың доллор және 250 мың доллордан жоғары.
Қазіргі уақытта АҚШ- тағы фермалардың 28% құрайды және
1.Қарапайым тауарлы өндіріс .
2.Жалдамалы еңбекті пайдаланушы тауарлы фермерлер .
3.Акционерлік капиталға және жалдамалы жұмыс күшіне негізделгне ірі корпорациялар
Батыс Еуропаның көптеген елдерінде фермерлік шаруашылықтарды жіктеу мен өндірістік
1.Отбасылық шаруа (фермер) қожалықтары .
2.Іскерлік қызыметті бөліп жасауда екі және оданда көп меншік
3.өнім өндірумен өңдеу жөніндегі ауыл шаруашылық акционерлік (жеке меншік)
4.әртүрлі басқа да кооперативтер .
Отбасылық шару қожалықтары – барлық өндірістік және экономикалық қызыметте
Іскерлік қызыметті бірігіп жасайтын біріккен шаруа қожалықтары – көп
Әртүрлі басқа да шаруа (фермер) қожалықтары ірі кәсіпорындардың,
Өнім өндіруші табысына қолдау жасау . Оған тікелей мемлекеттік
Баға деңгейіне араласу арқылы азық-түлік нарығына әсер ету шаралары
Шығындардың орнын толтыру ., өндіріс құралдарын сатып алушы өндірушілерге
Нарықтың дамуына жағдай жасау . Бұл шараларға мемлекеттік қаржының
Өндіріс инфрақұрылымының дамуына жағдай жасау . Оған қсаө мерзімдік
Аймақтық бағдарламаларды жүзеге асыру . Бұл өндірісті дамыту үшін
Мемлекеттік қолдаудың бұл түрі ЕС-ке мүше елдерде , АӨШ
-Макроэкономикалық саясат . Бұл топта аграрлық өнеркәсіп кешенін мемлекеттік
Ауыл шаруашылық тауар өндірушілерін жанжақты өолдау дамыған мемлекеттердің аграрлық
2.Тарау Ауыл шаруашылығының дамуының қазіргі жағдайы .
2.1. Ауыл шаруашылығы өндірісінің дамуын талдау .
Президент Жолдауында үстіміздегі жылы ауыл шаруашылығы өндірісін дамытуға Республикалық
Дүние жүзілік экономиканы глоболизациялау жағдайындағы агроөнеркісіптік бағдарлама еліміздегі азық
Агроөнеркәсіптік комплекстің еңбеккерлердің алдындағы үлес міндет , жеткен жетістіктерімен
Тек қана мақта саласына мемлекет тарапынан берілген жеңілдіктер мен
3- кестеден көріп отырғанымыздай, Республика бойынша барлығы 150309 шаруашылық
2.2. Ауыл шаруашылығы өндірісін ұйымдастырудағы негізгі мәселелер
Аграрлық сектормен ауыл проблемасын кешенді шешу үшін мемлекеттік азық
Қазіргі уақытта ауыл шаруашыллық секторы жқмысының мерзімділігіне және техникалық
Ауыл шаруашылық тауар өндірушілер үшін несие ресурстарына мүмкіншілікті қамтамасыз
Ауыл шаруашылығына мемлекеттік қолдау қажет , сондай ақ фермерлік
Ғылыми –техникалық прогрес бұл жалпы ауыл шаруашылығын индустриалдық дамытуда
-Кіші натурал шаруа қожалықтарының санын қысқарту арқылы шығындарды үнемдеу
- Маманданған шаруа қожалықтарының тауарлық дәрежесін асырады ( егін
- Ауыл шаруашылық өндіріс шығындарында капитал үлесі өседі
- Ауыл шаруашылық кәсіпорындарын коорпорациялау процесі арқылы шоғырлануына ,
Нарықтық бәсеке жағдайында шаруалардың ауыл шаруашылық кәсіпорындарына өндірітін ғылыми
Нарық жағдайында өндірісті озық техника , технологиямен қамтамасыз ету
Ауыл шаруашылығын қайта дамыту , мемлекет тарапынан шаруашылықты жетік
Қазіргі таңда ауыл шаруашылық экономикасын қайта дамытуда ғылыми техникалық
Лизинг –бұл заңды және жеке тұлғалардың лизингтік келісім негізінде
1.бірден толық құнын төлемей техника , құрал – жабдықтар
2.өндірісте технологияны қайта құруға немесе озық техника , технологияны
Қазіргі таңда лизинг мемлекет тарапынан көмек көрсетудің бір кқрінісі
Лизинг жолымен алынатын техникалардың бағасы қымбат , шарттары олар
Биылғы жылы Ақмола обылысы бойынша ауыл шаруашылығы тауар өндірушілеріне
Машина технологиялық парктер көлемі обылыс бойынша ауыл шаруашылығында тікелей
Қазақстан кәсіпорындардың дамуына кедергі болып тұрған негізінен макро экономикалық
1.қаржы немесе ресуртың жеткіліксіздігі мен инвестициялық белсенділіктің әлсіздігі .
2.бюджеттің әлеуметтік тұрғыдан алғандағы қатаң жобасы , жұмыссыздықтың жоғарғы
3. импорттың өсу жағдайында ұлттық тауарлардың бәсекелестік қабілетінің төмендеуі
4. салық жүйесінің жетілмегендігін атап көрсетеді .
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының экономикасы түбегейлі жүйелі бағыттары мен
Пассивті маркетингке тән қасиет ірі көпшілік потенциялды шек қойылған
өнімнің жаңа түрі енгізіліп , өзін - өзі қызымет
нарықтың географиялық ықпалының аумағы кеңейіп және де сонымен қатар
сауда маркаларындағы салалардың саясаты дамып және саудадағы өзіне -
Активті маркетингтің стратегиялық мақсаттары негізінен үш факторларға байланысты .
техникалық процестің жылдамдығын дамыту .
тұтынушы рыноктың толықтығы және де оның көлеміне келіп жетуі
рыноктық халықаралық ынтымағын нығайту және сол жолдағы кедергілерді жүйелі
Технологиялық процестердің ықпалын нығайтуға және оның жылдамдылығының артуы инновациялық
Бүгінгі күні шаруашылық субьектілерінің барлығы өз жұмыстарында маркетинг құралдарын
Еуропалық сабақтастық дүниежүзінде ең ірі сүт өндіруші сабақтастық
Өнеркәсібі дамыған әлемнің барлық елдерінде сапа проблемасы алдынғы қатарда
2.3. Ауыл шаруашылығының әлеуметтік инфроқұрылымын талдау
Ауыл шаруашылығы өндірісінің басқа салалардан айырмашылығы және оның ерекшелігі
Президент Жолдауында адамның өмір тіршілігі және нарықтық жұмыс істеуі
Әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін дамытудың орта мерзімді кезеңге арналған негізгі
республикалық бюджет қаражатынан ( жасына , мүгедектігіне , асыраушысынан
ең төменгі күн көріске қатысты базалық әлеуметтік төлемдер мөлшерін
жинақтаушы зейнетақы жүйесінің төлемдерін оңтайландыру .
2006 жылы барлық санаттағы мүгедектерге және жасына байланысты жәрдемақы
Денсаулық сақтау . Медициналық мекемелермен қамтамасыз етілуді талдау көрсеткендей
Ауылдық емдеу профилактикалық ұйымдардың материалдық техникалық базасы қанағаттанғысыз .
2006- 2008 жылдары денсаулық сақтау саласындағы саясатты іске асырудың
2005 – 2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде жүзеге
Білім беру .Мектеп жасындағы балалардың оқу мен қамтылуы талдау
шалғайдағы ауылдарға оқушыларды мектепке арнаулы автокөлікпен жеткізу;
аграрлық сектор үшін мемлекеттік білім беру гранттары мен білім
білім беру обьектілерін салу, мысалы Алматы облысында ауылдық жерлерден
Мәдениет, спорт, қоғамдық қауіпсіздік және құқықтық қызмет көрсету.
спорт құрылыстарын қайта жаңғырту мен жаңартуды жүргізу;
дене мәдениеті мен спортпен шұғылдануға арналған спор алаңдарын салуды
Спорт мекемелерін қажетті спорттық жарақтармен және жабдықтармен қамтамасыз
Спорт инфрақұрылымын құру.
Ауыл халқы үшін құқықтық қызметтердің жүйелілігі мен қол жетімділігі,
Ауыл халқының көші қоны. 1997- 2004 жылдары 714489 ауыл
Мемлекеттік көші қон саясаты ауылдық қоныс аударушыларға қатысты мыналарды
Ауыл халқының көші қон ағымдарының көлемін болжау;
Елді мекендер кесіндісінде қолда бар қордағы жерлерге есеп жүргізу,
Азаматтардың қоныс аударуын ынталандыру, мемлекеттік кепілдіктер мен жеңілдіктер,субьсидиялар мен
Газдандыру. Қазіргі таңда газбен Батыс Қазақстан, Маңғыстау, Атырау ,
Жаңа жол мұнай газ кен орнында газды қайта өңдеу
Ауыл тұрғындарын газбен қамтуды жақсарту жөніндегі іс шаралар мен
223 АЕМ- де магистральді газ бөлу желілерін салу;
276 АЕМ- де кентішілік газ желілерін салу;
1132 АЕМ- де сұйытылған газбен толтырудың және боллондарды алмастырудың
Байланыс, телефондандыру, почта. Ауыл халқының қалың көпшілігі шектеулі ақпарттық
2004- 2010 жылдары ауылдық байланыс пен почта қатынасын қалпына
Бағдарлама шеңберінде шеілетін проблемалардың ауқымы мен жаңалығы, әзірленіп отырған
Бірінші кезеңде (2004-2006) жылдар. Алғашқы үш міндетті шешу көзделеді.
Екінші кезеңде (2007- 2010)жылдар. Ауылда орналасуды оңтайландыру ауыл тұрғындарының
Қортынды.
Ауыл шаруашылығының еліміздің экономикалық және әлеуметтік өміріне айрықша орын
Республика қалқының 43 пайызға жуығы бүгінде ауылдық жерлерде тұрады
Бірінші . Биылғы жылы агроөнеркәсіп бағдарламасы аяқталады . Орташа
Үкімет « Агроөнеркәсіп кешені мен ауылдық аймақтарды дамытуды мемлекеттік
Екінші . Ауыл шаруашылығы өнімдерін қндіруде және өңдеуде кластерлік
Үшінші . Біз ауылшаруашылығы өнімдерін өткізудің және “ Мал
Төртінші . Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын халықаралық стандарттарға көшіру проблемасын
Бесінші . Фермерлердің өткізу рыноктары мен өндіруші кәсіпорындарға қол
Алтыншы . Үкімет пен әкімдер ауыл шаруашылығына несие берудің
Жетінші . Ауыл шаруашылығы өнімділігінің деңгейі айтарлықтай дәрежеге өндірістің
Сегізінші . Ауыл шаруашылығы ғылымын басым бағытта дамыту қажет
Тоғызыншы . Қазір ауыл шаруашылығында ұсақ құрылымдар басым .
Оныншы . Ауылдарымыз біздің салт – дәстүрлеріміз ұлттық мәдениетіміздің
Қазақстанның ауыл шаруашылығы үшін жаңа кезең басталды . Біз
Қолданған әдебиеттер тізімі .
Ауыл шаруашылығын реформалау және басқару.// Қаз ҰУ Хабаршысы.
Аграрлық сектор экономикасын мемлекеттік реттеу жүйесін қалыптастыру.
// Қаз ҰУ Хабаршысы №2. 2004 жыл 19-23 б.
3.Аграрлық азық- түлік кешенін қаржыландыру мүмкінліктері.// Қаз ҰУ Хабаршысы
4. Ауылшаруашылық құрылымдары экономикасының дамуын мемлекеттік реттеудің маңызы .
/ Экономика и государственное регулирования №2 2005жыл 93-96\ .
5. Ауылшаруашылық өнімдерін сатудағы тиімді бағаны үлгілеу .
/ Саясат №5 2005жыл 61-63 б\.
6. Ауыл шаруашылығы саясатының экономикалық тұрақсыздығы жәңе шет ел
/ Қаз ҰУ Хабаршысы № 5 2004 жыл 191-196
7 . Қазақстан экономикалық , әлеуметтік және саяси жедел
/ Ақиқат №3 2005жыл 7-11 б\.
8. Басқарудың шетелдік тәжірибесі . І . Жансүгіров тағылымы
9 . Агробизнестің дамуы және оның экономикадағы ролі .
/ Ясауи университетінің хабаршысы №4 2004 жыл 94-97 б
10. Аграрлық саладағы экономикалық тұрақтылық және даму жолдары .
/ Отраслевая и региональная политика №3 2004 жыл
11. Қазақстандағы аграрлық реформа және шетел тәжірибесі , жерге
/ Заң №9 2004 жыл 6-53 б \ .
12 . Аграрлық экономика саласының қарқынды дамуының басты шарты
/ Қаз ҰУ Хабаршысы №3 2004 жыл 91-95 б
13. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. //
14. Кәсіпкерліктің қалыптасуы және болашағы.//Материялы международный
15. Нарықтық жағдайда аграрлық бизнесті жетілдіру. // Ақиқат. 2005ж.
3