Кіріспе.......................................................................................................................3
I – Бөлім. Кассалық операциялар және олардың мәні
1.1. Банктің кассалық операциялары, мазмұны, мәні.........................4
1.2.Банктік есеп айырысу шоттарын ашуды
ұйымдастыру тәртібі.............................................................................5
II – Бөлім. Банктің есеп айырысу-кассалық операцияларының есебі
2.1.Кассалық операциялардың есебі..................................................10
2.2.Банктің есеп айырысу-кассалық операцияларының есебі.........12
Қорытынды..........................................................................................27
Қолданылған әдебиеттер....................................................................29
Қосымшалар
Кіріспе.
Менің курстық жұмысымның тақырыбы «Банктің нақты кассалық
Бүкіл ақша айналымы шаруашылығы байланыстары кешенінің шеңберінде,
Қолма-қол жарнаға хабарландыру есеп айырысу есебінде қолма-қол ақша
Банктер мен олардың клиенттері арасындағы есеп айырысуды дәл
Ұлттық банктің облыстық басқаруында Ұлттық банк филиалдары арқылы
3
I Бөлім. Кассалық операциялар және олардың мәні
1.1. Банктің кассалық операциялары, мәні, мазмұны
Коммерциялық банктің кассалық операцияларды ұйымдастыруға
ұлттық банкте бекітілген арнайы нұсқау бар. Қазақстан Ұлттық
анықтайтын оларды жасап шығаратын және қамтамасыз ететін бірден
Қолма-қол ақшалар айналысы нақты ақшалар қозғалысын білдіреді.
Оған банкноталар, манеталар және қағаз ақшалар айналысының едәуір
шығарушы қазынашылықтың үлесіне тиеді.
Касса бойынша операциялардың, яғни 451 шоттың кредиті мен
есебін кассир жүргізеді. Регистрлерге жазулар бухгалтериялар кассир
4
1.2. Банктік есеп айырысу шоттарын ашуды ұйымдастыру
Есеп айырысу - кассалық операциялар негізін клиенттердің банктердегі
Қазіргі кездегі екінші деңгейдегі банктердегі шоттар ашу тәртібі
Ағымдағы
Жинақ
Корреспонденттік
Жоғарыдағы ережеге сәйкес, Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі
I . Резидент – заңды тұлғалар үшін :
- Жарғысының нотариалды куәләндырылған көшірмесі
- Статистикалық карточка
- Мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу туралы куәліктің
- Филиалдар мен өкілетті үшін, резидент заңды
- Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер
- Қол қою және мөр басу үлгісі
5
- Қол қоюшы тұлғаларға арналған бұйрықтың көшірмесі
- Банктік шот ашу туралы өтініш
- Банктік шот туралы келісім шарт
II. Бейрезидент заңды тұлғалар үшін
- Мемілекеттік немесе орыс тілінде дайындалған филиал
- Статистикалық карточка
- Мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу туралы куәліктің
- Филиалдар мен өкілеттік үшін, бейрезидент заңды
- Қол қою және мөр басу үлгісі бар
- Жеке куәлік көшірмесі
- Банктік шот ашу туралы өтініш
- Банктік шот туралы келісім шарт
III. Шаруа (фермер) шаруашылығы :
Мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу туралы куәліктің көшірмесі
Жерді пайдалануға жер бөлімшесін беру туралы құжаттың
Қол қою және мөр басу үлгісі бар нотариалды
Жеке куәлік көшірмесі
Банктік шот ашу туралы өтініш
Банктік шот туралы келісім – шарт
IV. Жеке кәсіпкерлер үшін :
Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу туралы куәліктің
6
Жерді пайдалануға жер бөлімшесін беру туралы құжаттың
Қол қою және мөр басу үлгісі бар ноториалды
Жеке куәлік көшірмесі
Банктік шот ашу туралы өтініш
Банктік шот ашу туралы келісім-шарт
V. Шетелдік дипломатиялық және консульдық өкілеттіктер үшін:
- Қазақстан Республикасындағы Сыртқы істер министірлігінен берілген,
- Қол қою және мөр басу үлгісі
Жеке куәлік көшірмесі
Банктік шот ашу туралы өтініш
Банктік шот ашу туралы келісім – шарт
VI. Жеке тұлғалар үшін :
Жеке куәлік көшірмесі
Қол қою және мөр басу үлгісі бар ноториалды
Банктік шот ашу туралы өтініш
Банктік шот ашу туралы келісім – шарт
Банк ссудалары, вексельдері және басқа да міндеттемелері
Есеп айырысу аумағына қарай:
I. Мемлекет ішіндегі есеп айырысулар, оның ішінде:
- бір қаланың ішінде
- қаладан тыс жерлерде, аудандарда, ауылда
II. Мемлекет арасында халықаралық есеп айырысулар:
Есеп айырысу уақытына қарай:
7
сауда операциясы басталғанға дейін аванстық төлемдер
мәміле жасалған соң, мерзімді төлемдер
коммерциялық несие шартында, яғни мәміле жасалған соң белгілі
мерзімнен бұрын, яғни келіскен мерзімге дейін
ашық шот бойынша жоспарлы, яғни тауарларды алған сайын
мерзімі кейінге қалдырылған, яғни бастапқы белгіленген мерзімін
мерзімі өтіп кеткен төлемдер, яғни төлем уақыты кешіктірілген
Есеп айырысу жүйелеріне қарай :
пошта байланысы арқылы
телеграф-телетайп байланысы арқылы
телефон байланысы арқылы
электрондық байланыстар арқылы
дүниежүзілік банкаралық телекоммуникация қоғамының жүйесі арқылы
Есеп айырысу формаларына қарай:
I. Қолма – қолсыз аударымдар (банктік),оның ішінде :
кредиттік
дебеттік
ашық шот арқылы
аккредитив
инкассация
II. Қолма – қол ақшалар арқылы:
Есеп айырысу тәсіліне қарай:
толық есеп айырысулар
жартылай есеп айырысулар
8
өзара талаптар мен міндеттемелерді есепке алу клиринг арқылы
Есеп айырысу құралдарына қарай:
I. Кредиттік аударымның құралдарымен есеп айырысулар, оның ішінде:
- төлем тапсырмасымен
II. Дебеттік аударымдар құралдармен есеп айырысулар, оның
төлем талап тапсырмасы
чек
вексель
инкассалық өкілдер
III. Аралас құралдар арқылы есеп айырысулар, яғни бірде
аккредетив
пластикалық карточкалар
банктік аударымдар және тағы басқа
Есеп айырысу шамасына қарай:
ірі төлемдер
ұсақ төлемдер болып бөлінеді.
9
II Бөлім. Банктің есеп айырысу – кассалық
2.1. Кассалық операциялардың есебі.
Кассалық операциялар Ұлттық банктің облыстық басқаруында Ұлттық банк
Филиал қолма-қол ақша алу үшін есеп айырысу орталығының
1) филиалда арыз бергенде:
Дт - 1860 (904) басқа да дебеттер
Кт - 1352 (885) банктің жергілікті филиалдарымен есеп
2) Есеп айырысу орталығында арызды алғаннан кейін:
Дт - 2152 (886) жергілікті филиалдармен есеп айырысу
Кт - 1050 корреспонденциялық шот
3) Ұлттық банк филиалында:
Дт - 1051 корреспонденциялық шот
Кт - коммерциялық банк филиалындағы арнайы жеке шот.
4) Ұлттық банктің облыстық басқаруында:
Дт - 1051 банктерге филиалдың арнайы жеке шоты
Кт - 1001 облыстық басқару кассасында.
5) Ұлттық банктен алынған қолма – қол ақшаны
Дт - 1001 (031)
Кт - 1860 (904)
6) Кассадан артық шыққан ақшаны Ұлттық банкінің облыстық
- коммерциялық банктің филиалдарында:
10
Дт – 1002 (032) банкноттар мен монеталар
Кт - 1001 (031) кассадағы қолма – қол
- Ұлттық банк облыстық басқаруында:
Дт - 1001 (030)
Кт – 1051 коммерциялық банктің арнайы жеке шоты
Бірдей уақытта:
Дт - 1051 коммерциялық банктің арнайы жеке шоты
Кт - 1051 корреспонденттік шот.
Есеп айырысу орталығына орталық корреспонденттік шот бойынша
Дт - 1051
Кт - 2152 (886)
Филиал жазба және 2152 (886) шот бойынша қосымшалар
Дт - 1352 (885) жергілікті филиалдармен есеп айырысу
Кт - 1002 (032) банкноттар мен монеталар.
11
2.2. Банктің есеп айырысу –
Клиенттерді есеп айырысу – кассалық қызмет көрсету барысында
Банктер арасындағы төлемдерге делдалдық ету Қазақстан Республикасы
Корреспонденттік есеп – бұл Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінде
Корреспонденттік есеп бойынша жүргізілетін операцияларға жатады:
банк клиенттерінің ақша қаражаттарын аудару және өндіру ;
банк кәсіпорындары клиенттерінің бюджетпен, зейнетақы қорларымен және басқа
клиенттерден қабылдау және қолма-қол ақша беру, оның ішінде
банкаралық қарыздар және депозиттер, бағалы қағаздар, Қазақстан
клиенттенрге ұсынылған несиелерден түскен пайыздар және басқа
депозиттік есептер бойынша пайыздарды төлеу;
банк аппаратын ұстау шығыны және тағы басқалар.
12
Коммерциялық банктер корреспонденттік есеп ашу үшін ұсынады:
есеп ашуға өтініш;
қол үлгілері және мөр бедері карточкалары көшірмесі натуралдық
Коммерциялық банк Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі алдында
Банк-корреспонденттер, хаттар, лауазым иелері қолдарының үлгілері, телеграфтық
Коммерциялық банктер шетелдік банктермен корреспонденттік қатынас орнату
Бас лицензия коммерциялық банкке шетелдік банктермен тікелей
13
есептері шетелдік банк-корреспонденттік есебіне тура түседі. Бас
Халықаралық корреспонденттік қатынастар, әдетте, бақылау құжаттары пакеттерінің
Корреспонденттік қатынас өзара сенімге құрылатындықтан, осы қатынасқа
Банкаралық корреспонденттік қатынас арасында, капитал рыногіне
Несиелік тәуекелділікті бағалауға банктің қаржылық сенімділігін бағалау
14
есептерін бір-біріне алмастырады, ол банктің қаржылық қуатын бағалауға
Пайда және залал туралы есептер банктің өткен шаруашылық
Іскерлік қатынас тәжірибесі талданады, яғни, банк өз міндеттерін
Банк арлық корреспонденттік қатынас келісімдері саудаға байланысты
Операцияларды жүзеге асыру үшін банктер бір-біріне есеп ашады.
есепшотымен жедел жұмыс жүргізуге мүмкіндік береді.
15
«НОСТРО» есепшотын иелене отырып, бір банкі ақша қаражатын
Банк есепшоты ұстағаны, сондай-ақ есепшот бойынша жүргізілген
Келісім мақсатында банкке ішкі «айналы есепшоты» ұстау қажет.
16
Корреспонденттік қатынас кезінде «НОСТРО» есепшотында белгілі көлемдегі
Кейбір елдерде баланстар қатынастарға байланысты шектеулер бар екенін
Қазақстан Республикасында корреспонденттік есепшоттар бойынша операцияларды көрсету
Баланстық есепшот № 170 « Банк-корреспонденттегі банк есепшоты
Есепшоттың бағыт-мақсаты : банк-корреспонденттегі оның есепшотында жатқан
Есепшот дебеті бойынша : сомалыр жүргізіледі, банк-корреспондентке,
Баланстық есеп №180« банк-корреспондеттің есепшоты – «ЛОРО» (теңгемен)
Есепшоттың бағыт-мақсаты : қаражат есебі, банк-корреспондентке және
оның клиенттеріне жататын.
17
Есепшот дебеті бойынша: сомалар өткізіледі, банк-корреспондент есепшотына
Халықаралық банк «Альбарака-Қазақстанның» мынандай банктерде корреспонденттік есепшоттары
Біздің коммерциялық банктер шетелдік банктермен корреспонденттік қатынас
Банкаралық есеп айырысулар - бұл төлемдер мен есеп
Сонымен бірге ірі корреспонденттік банктер неғұрлым кішілерге
Бұл форма арқылы банкаралық қатынастар жасау үшін корреспонденттік
Корреспонденттік шот - бұл корреспонденттік келісім шарт негізінде
Банкаралық есеп айырысуларды ұйымдастырудың екі варианты бар :
18
орталықтандырылған – мұнда банктер арасындағы есеп айырысулар
орталықтандырылмаған немесе неғұрлым либеральді – ол коммерциялық
Біздің елімізде банкаралық есеп айырысулар бірінші вариантта
Банкаралық корреспонденттік қатынастар процесінде есеп айырысуларға негізгі
Басқа коммерциялық банктермен олардың филиалдарында ашылған корреспонденттік
Корреспонденттік қатынастарға қатысушы жақтардың әрбіреуі өз бетінше
Банкаралық есеп айырысудың Қазақстандық отралығымен жүйеге қатысуы
Келісім – шарт жасау үшін қолданушы орталыққа келесі
жүйеге қосылуға арыз ;
нотариалды куәләндырылған банк жарғысының және банктік операцияларды
Бұл келісім – шарттың негізгі реквезиттері болып табылады
екі жақтың реквезиттері ;
19
екі жақтың құқықтары мен міндеттері
қолданушының банктік құпиясының затын құрушы ақпараттың конфеденциялдығын
клиринг нәтижелері бойынша ақша аудару мерзімдері мен әдістері;
келісім – шарт шарттарының орындалмағаны үшін екі жақтың
келісім – шартты бұзу және өзгерту тәртібі ;
екі жақтың келісуі бойынша басқа да шарттар.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі екінші деңгейлі банктердің
Банктің корреспонденттік шотын жүргізуге бірнеше талаптар қойылады.
Қазіргі кезде Ұлттық банк алдында әлемдік жетістіктерге жететін
Корреспонденттік шот бойынша операциялар есебін жүргізу үшін келесі
- 1050 «банктің корреспонденттік шоттары» бөлімнің баланстық шоттары
1051 – «Қазақстан Республикасының банкіндегі банктің корреспонденттік
1052 – «басқа банктердегі банктің корреспонденттік шоттары» .
- Келесі бөлімшелердің балансының шоттары :
2010 – «пайыз есептелінуінсіз алынуға тиісті депозиттер» ;
20
2011 – «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің корреспонденттік
2012 – «шетелдік орталық банктерінің корреспонденттік шоттары» ;
2013 – «басқа банктердің корреспонденттік шоттары» ;
2020 – «пайыз алынатын депозиттер» ;
2021 – «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің корреспонденттік
2022 – «шетелдік орталық банктерінің корреспонденттік шоттары» ;
2023 – «басқа банктердің корреспонденттік шоттары» .
Ұлттық банк филиалдары арқылы түрлі төлемдерді төлеу жағдайында
Ақшаны шіберуші банкте :
Дт – 2203 «клиенттердің ағымдағы шоттары»
Кт – 1051 «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіндегі банктің
Ақшаны алушы банкте :
Дт – 1051 «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіндегі банктің
Кт – 2203 «клиенттердің ағымдағы шоттары»
Корреспонденттік шоттар бойынша операцияларды көрсету үшін қажетті
Банктер арасындағы корреспонденттік қатынастар келісім шарт шартына
корреспонденттің арызы бойынша кез-келген уақытта, егер заңда
немесе келісім-шартта басқаша қарастырылмаса ;
21
- корреспонденттік шоттың келісім-шартының қызметі
корреспонденттің корреспонденттік шоттарды ашу және жүргізу лицензиясын
Ақша аударудың банкаралық жүйесі (ААБЖ) - бұл банкаралық
Жоғары приоритетті төлем - бұл төлем үшін бірінші
Ақша аударудың банкаралық жүйесінің тағайындауы Қазақстан Рқспубликасы
Ақша аударылатын банкаралық жүйесінің ұйымдастыруымен қызмет етуінің
22
Бөлшек төлемдер жүйесінің бір операциялық күн бойына сағат
Банкаралық есеп айырысулардың Қазақстандақ орталығымен Ұлттық банк
Ақша аударудың банкаралық жүйесіндегі төлем құжаттарының акцепті –
Төлем құжаттарының банкаралық есеп айырысулардың Қазақстандық орталығымен
аутекфикация өткізу, яғни төлем құжаттарының шынайлығының куәлігі
төлем инициаторында қолданушылардың статусы бар болуы ;
төлем құжатында көрсетілген соманы қолданушы шотынан есептен
Төлемнің орындалуы банкаралық есеп айырысудың Қазақстандық орталығының
жүзеге асырылады. Касса қолданушыға төлем құжатының және шотына
Ақша алушы-қолданушы ақша қаражаттарын сәйкесінше шотына қабылдай
23
төлеуші-қолданушының шотына қайтаруы тиіс. Ақша қаражаттарының қайтарылуы
Кассада дебеттік аударымдарды тек төлеуші-қолданушының келісімімен және
Банкаралық жүйеде тәуекелді басқару мақсатында операциялық күн
Р1 - қолданушылық жеке арыз бойынша корреспонденттік шотынан
Р2 - қолданушыға Қазақстан Республикасының Ұлттық банкімен
Р3 - кезекті тіркелуі мүмкін төлем құжаттарының максимальды
Банктер есеп айырысуларды осы параметрлер бойынша жүзеге асырады.
Вексель қолма-қолсыз есеп айырысу бір құралына жатады. Себебі,
«Вексель» сөзі ағылшынша bill note - міндеттеме шоты
24
Вексельдің екі түрі бар : жай және аудармалы.
- Жай вексель (соло) вексельді ұстаушыға вексельде
- Аудармалы вексель (тратта) вексельде корсетілген соманы
Жай және аудармалы вексель - коммерциялық вексельдердің түрлері
Шетел валютасымен есеп айырысуды жүргізген кезде субъектілер 452
Валютадағы кассасы үшін жеке касса кітабы ашылады. Валюта
Валюта түскен кезде 452 - шоты дебеттеледі де
431 - «ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма -
301 - «алынуға тиісті қарыздар» шоты - кассаға
25
725 - «бағам айырмашылығынан түскен табыс» шоты -
333 - «қызметкерлер мен басқа да адамдардың қарыздары»
Валюта кассасынан валюта берген кезде – 452 шот
333 - «қызметкерлермен басқа да адамдардың қарыздары» шоты
431 - «ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма-қол ақша»
844 - «бағам айырмашылығы бойынша шығыстар» шоты -
Қоғамдық тамақтандырумен бөлшек сауда кәсіпорындарының ерекшелігіне байланысты олардан
26
Қортынды.
Меннің осы курстық жұмысты таңдаған себебім, мамандығыма байланысты
Мен курстық жұмысты қортындылай отырып, төмендегідей қортындыға
Кассадағы операциялар есебі 451 - «кассадағы қолма -
451 - «кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша»
«Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшаның» есебі Қазақстан
Кассаға ақша қабылдау кассаның кіріс ордерлері бойынша жүзеге
Кассаға қабылданған теңге сомасы жазумен жазылып, тиын сандарымен
27
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлерімен немесе басшы
Менің ұсынысым осы қазіргі кезде банк бөлімшелерінде клиенттер
28
Қолданылған әдебиеттер тізімі :
Қазақстан Республикасындағы банктер мен банк мекемелері : Негізгі
Сейткасымов Д. Деньги. Кредит. Банки. – Алматы, 1999г
Банковское дело/ Под ред. Д.э.н., Г.С. Сейткасымова.
Ақша, несие, банктер : Оқулық 1-бөлім/ Жалпы редакциясын
Усов В.В Деньги. Денежное обращение. Инфляция : Учебное
Финансы. Денежное обращение. Кредит: Учебник для
Альфред М.Кинг. Тотольное управление деньгами/ Пед. С англ.
Банки и банковские операции: Учебник для вузов/Е.Ф.Жуков, Л.М.Иаксимова,
Мадиярова Д.М., Марчевский В.С. Основы современного банковского дела/учебное
Банковское дело : Учебник.- 4-е изд., перераб.
Банки Казакстана N 10, 2002г.
Андросов А.М. Бухгалтерский учет. – М: Финансы
Ван Хорн Дж. К. Основы управления финансами. –
14. Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной
29
деятельности и аудит.- М: Перспектива, 1994г.
15. Куттер М.И. Теория и принципы бухгалтерского учета.
16. Курятова Л.А., Эргашев Х.Х. бухгалтерский учет основы
17. Нидяз Б., Андерсон Х., Колдуэлл
18.Палий В.Ф., Палий В.В.Финансывый учет. – М: ФБК
19.Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский
20.Тасмағанбетов Т.А., Омаров А.Ш.Әлібекова Б.А., Рабатов О.Ж. Байболтаев