ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Т. РЫСҚҰЛОВ атындағы ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
«Қаржы нарығы және банктік бизнес» кафедрасы
Бағалы қағаздар нарығының түрлері және олардың
қызметтері
Тақырыбы бойынша
К У Р С Ж
Аға оқытушы: Сарманбетов Құрманжан
Студент: Бердіқұлов Шыңғыс
Мамандығы: Қаржы
Тобы: 203 А
Алматы, 2006
Мазмұны
Кіріспе.........................................................................................................3
Мемлекеттік бағалы қағаздар туралы түсінік..............................4-17
1.1 Мемлекеттік бағалы қағаздар нарығының
экономикадағы ролі, мәні...........................................................................4-10
1.2 ҚР-ғы мемлекеттік бағалы қағаздар түрлері, оларға
2. ҚР-ғы мемлекеттік бағалы қағаздар нарығы.................................18-28
2.1ҚР-да бағалы қағаздар нарығын реттеу...............................................18-23
2.2 ҚР-да мемлекеттік бағалы қағаздар нарығына сараптама.................23-25
2.3 Мемлекеттік бағалы қағаз шығарудың халықаралық тәжірибесі.....26-28
Қорытынды...................................................................................................29
Қолданылған әдебиеттер............................................................................30
Кіріспе
Қазақстан Республикасында өзінің тәуелсіздігін алуына байланысты кез-келген мемлекеттегідей
БҚН-ның ішінде өзіндік ерекшеліктеріне ие мемлекеттік бағалы қағаздар
1.
1.1 Мемлекеттің бағалы
жүйесіндегі ролі, бағалы қағаздар мәні.
Бүгін мемлекеттік бағалы қағаздар нарығына ерекше орын беріліп
Бастапқы кезеңде бюджет дефициті тек қана Ұлттық Банктің
Қазақстандағы мемлекеттік бағалы қағаздар мемлекеттік қазынашылық вексельдермен, 1996
Мемлекеттік бағалы қағаздар – мемлекеттік ішкі қарызының болуының
Әр ел МБҚ-на өзінің терминологиясын пайдаланады.
Мемлекеттік бағалы қағаздар функциялары
МБҚ шығару келесі негізгі тапсырмаларды шешу пайдаланылуы мүмкін:
( Мемлекеттік бюджет дефицитін қаржыландыру. Яғни инфляциялық емес,
( Мақсатты мемлекеттік бағдарламаларды қаржыландыру. Ол көбіне тұрғын-үй
( Экономикалық активтілікті реттеу: айналымдағы ақша массасын, инфляция
Мемлекеттік бағалы қағаздардың артықшылықтары.
МБҚ әдетте кез-келген бағалы қағаздар мен активтердің қасында
1) Бұл салынған қаржыларға ең жоғарғы қатысты сенімділік
2) Басқа бағалы қағаздармен салыстырғанда ең жеңілдігі көп
МБҚ-ды орналастыру.
Әдетте жүзеге асырылады:
( Орталық банк немесе Қаржы Министрлігі арқылы. Шығарылатын
( Қағаз (бланкілік) немесе қағазсыз формада (лауазымды депозит
( Әртүрлі әдістермен: аукциондық саудалар, белгіленген бағамен барлық
Мемлекеттік бағалы қағаздардың түрлері
Классификация негізінде жатқан критерийлерге байланысты бірнеше топтама бар.
Эмитент түрі бойынша:
( Орталық үкіметтің бағалы қағаздары;
( Муниципалды бағалы қағаздар;
( Мемлекеттік ұйымдар бағалы қағаздары;
( Мемлекеттік статус берілген бағалы қағаздар;
Айналу формасы бойынша:
( Бірінші орналастырылғасын еркін қайта сатылатын бағалы қағаздар;
( Белгілі бір мерзім өткесін эмитентке қайтарылуы мүмкін,
Айналу мерзімі бойынша:
( Әдетте 1 жылға дейін шығарылатын қысқа мерзімді;
( Айналу мерзімі әдетте 1 жылдан 5-10 жылға
( 10-15 жылдан артық өмір сүру уақыты бар
Табысты төлеу әдісі бойынша:
( Пайыздық БҚ (пайыздық ставкасы фиксацияланған, яғни облигация
( Дисконтты БҚ. номиналдық бағасынан төмен бағамен орналастырылады,
( Индексацияланатын облигациялар. Номиналдық бағасы, мысалы инфляция индексіне
( Ұтыстық, табыс ұтыс түрінде төленеді;
( Комбинацияланған облигациялар. Олар бойынша табыс ертеректе айтылған
Муниципалды бағалы қағаздар
Муниципалды бағалы қағаздар – бұл жергілікті мемлекеттік билік
Мақсаттары.
Жергілікті билік органдары қосымша мына топтастырылған мақсаттардың кез-келгеніне
( Жергілікті бюджеттің уақытша дефицитін жабу;
( Жылдық бюджетте жоқ бір уақытта ірі қаржыны
( Әлеуметтік мақсаттағы (мектептер, ауруханалар, көрме, кітапханалар т.б.)
( Жергілікті инфрақұрылым обьектілерін (жолдар, көпір, су жүйелері
( Салынған қаржы бірнеше жыл ішінде алынатын пайда
( Өзін-өзі сатып ала-алатын негізде құрылыс, жөндеу, қайта
Муниципалды займ формалары
Муниципалды займдардың 2 басты формасы бар:
( Муниципалды бағалы қағаздарды шығару;
( Ссудалар;
Муниципалды бағалы қағаздар әдетте муниципалды облигациялар түрінде, кейде
Әлемдік тәжірибеде муниципалды бағалы қағаздарды шығарудың негізгі формасы
Муниципалды БҚ мемлекеттік БҚ статусына салық салу (заңды
Инвесторлар. Муниципалды бағалы қағаздардың сатып алу 2 негізгі
( Банкінің депозиттарымен салыстырғанда шекті табысының салық жеңілдіктері
( Бұл БҚ-дың жоғары сенімділігі бос ақша қаражаттарын
Муниципалды БҚ-дың қаматамасыз етуі болып әдетте сәйкесінше бюджет
Шығару және айналдыру механизмдері.
Муниципалды займдар туралы шешім және оны шығару формасы,
Мұндай делдалдарды таңдау конкурстық негізде жергілікті органның
шығындарын минимизациялауды есептеп жүргізіледі.
1.2 ҚР-ғы бағалы қағаздардың түрлері, оларға сипаттама.
Жалпы мемлекет бағалы қағаздарының эмитенттеріне Қаржы Министрлігі, оның
1994 жылы Қазақстанның бірінші мемлекеттік бағалы қағаздар нарығының
МЕИКАМ - Мемлекеттің индексацияланған бағалы қағазы. Ерекшелігі 1999
1998 жылғы мемлекеттік бағалы қағаздар рыногына елеулі өзгерістер
АВМЕКАМ – Үкіметпен ЖЗҚ-дың активтерін теңгенің девальвациядан қорғау
АВКАМ – Арнаулы валюталық қазынашылық міндеттемесі. Бұл бағалы
Бағалы қағаздардың басқадай түрлеріне келсек, ол Қазақстанда тұңғыш
Эмитент: ҚР-сы Маңғыстау облысы атқарушы органы (әкімшілігі)
Эмитенттің қаржылық кеңесшісі: «ДБ Секьюритиз (Казахстан)» АлматыААҚ
Эмитенттің қаржылық агенті: «Қазақстан қор биржасы» ЖАҚ.
Жобаның заңды сараптамашысы: White & Case.
БҚ түрі: Дисконттық облигация, Теңгенің АҚШ долларына бағаның
НИН: KZ 71B2807A05
KASE коды: MGU012.001
Номиналы: 100,00 АҚШ доллары
Эмиссиялау күні: 28. 07. 99
Айналу басы: 30.07.99
Өтелу күні: 28.07.00
Айналу мерзімі: 364 күн
Орналастырылған: 34681 облигация
Тарту көлемі: 399683427,51 теңге
Өтелу көлемі: 3468100 АҚШ долларына эквивалент.
Максималды табыстылығы: 15,89% жылына
Орташа табыстылығы: 14,71% жылына.
Алматы қаласының облигациялары
Эмитент: Алматы қаласы әкімшілігі
БҚ түрі: дисконтық облигация, теңгемен АҚШ долларына
НИН: KZ 71К2512А00
KASE коды: ALU 012.001
Номинал: 100,00 АҚШ доллары
Эмиссиялау күні: 24.12.99
Айналым басы: 27.12.99
Өтелу күні: 25.12.00
Айналу мерзімі: 364 күн
Орналастырылған: 32706 облигация
Тарту көлемі: 399990261,63 теңге
Өтелу көлемі: 3270600 АҚШ долларына эквивалент.
Максималды табыстылығы: 13,01% жылына
Орташа табыстылығы: 13,00% жылына.
Астана қаласы облигациялары
Эмитент: Астана еркін экономикалық аймақтық әкімшілік кеңесі
Займ операторы: «Астана Финанс» (Астана) ААҚ.
Облигация түрі: купонды облигация, теңгемен АҚШ долларына индексацияланған
НИН: KZ 71L2612A08
KASE коды: ASU. 012.001
Номиналы: 100,00 АҚШ доллары
Эмиссиялау күні: 27.12.99
Айналу басы: 28.12.99
Өтелу күні: 26.12.00
Айналу мерзімі: 364 күн
Купон түрі: Жартыжылдық
Купондық төлемдер күні: 27.06.00, 26.12.00
Орналастырылған: 10853 облигация
Тарту көлемі: 144 988 460,00 теңге
Өтеу көлемі: 1 085 300 АҚШ долларына эквивалент.
Орналастыру бағасы: 100 АҚШ доллары
Келісім табыстылығы: 13,00% жылына
Тіркелген купондық ставка: 13,00% жылына
МЕККАМ - 3
Бағалы қағаз эмитенті: ҚР Қаржы Министрлігі; Облигация түрі:
МЕККАМ – 6
Эмитент: Қаржы Министрлігі; Дисконттық; Айналу мерзімі – 6
Номиналы – 100.00 KZT; Бірінші эмиссия – 24.07.95.
МЕККАМ – 12
Эмитент: Қаржы Министрлігі; Дисконттық; 12 айлық; Номиналы –
МЕКАВМ – 6
Эмитенті – Қаржы Министрлігі; Дисконтты; Индексацияланған;
6 айлық; Номиналы – 100.00USD; Бірінші эмиссия –
МЕКАВМ – 9
Эмитенті: Қаржы Министрлігі; Дисконтты; Индексацияланған;
9 айлық; Номиналы – 100.00USD; Бірінші эмиссия –
МЕКАВМ – 12
Эмитенті: Қаржы Министрлігі; Дисконттық; Индексацияланған;
12 айлық; Номиналы – 100.00USD; Бірінші эмиссия –
МЕАКАМ
Эмитенті – Қаржы Министрлігі; Купонды; 10 жылдық; Номиналы
МЕИКАМ – 9
Эмитенті: Қаржы Министрлігі; Купондық; Индексацияланған;
9 айлық; Номиналы – 1000.00KZT; Жылына купондық төлем
Ноталар
Эмитент: ҚР Ұлттық Банкі; Дисконттық; Айналым мерзімі
Ұлттық жинақ облигациялары
Эмитент: Қаржы Министрлігі; Купондық; 12 айлық; Номиналы –
KAZAKHSTAN - 02
Эмитент: Қаржы Министрлігі; Купондық; 5 жылдық; Жылына купондық
KAZAKHSTAN - 04
Эмитент: Қаржы Министрлігі; Купондық; 5 жылдық; Жылына купондық
KAZAKHSTAN - 07
Эмитент: Қаржы Министрлігі; Купондық; 7 жылдық; Жылына купондық
2. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік
бағалы қағаздар нарығы
2.1 Қазақстан Республикасында бағалы
нарығын реттеу
Бағалы қағаздар нарығын реттеу бағалы қағаздар нарығындағы мемлекет
ҚР-да БҚН-н дамыту бағдарламасында №608, 17.05.96. Үкімет шешімімен
( Мемлекет экономикасына инвестиция тарту механизмдерінің тиімді жұмыс
( Өркениетті рынок құру және ұлттық бағалы қағаздар
( Жайдайларды қамтамасыз ету және тұрғындар қаржыларын инвестицияларын
Мемлекеттік реттеудің негізгі принциптеріне жатады: 2/№608/
1. БҚН-ғы мемлекеттік реттеу принципі. Рынокты реттеу жүйесі
2. Нормативті база бірлігі принципі. Мемлекеттік территорияның барлығында
3. Мемлекеттік араласудың минималдылығы және өзін-өзі реттеушілігінің максималдылығы.
4. Тең мүмкіншілік принципі:
( Бағалы қағаздарға бәсекелестікті қолдау;
( Рынокты реттеу органдары алдында БҚН-ң барлық қатысушыларының
( Мемлекеттік көмекті дауысты және конкурсты негізде бөлу;
( БҚН-ғы қызмет мемлекеттік кәсіпорындардың коммерциялық кәсіпорындар алдында
( Мемлекеттік органдардың рыноктың кәсіби қатысушыларына ресми баға
( Реестр ұстаушы компаниялардан басқа рыноктың кәсіби қатысушыларының
5. Жалғасушылық принципі. Рынокты реттеу жүйесінің эволюциялық, жоспарлық
Бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеу – бұл бағалы
1) Ұлттық Банк, оның ішінде бағалы қағаздар нарығын
2) Қазақстан Республикасы Үкіметі, оның ішіндегі Қаржы Министрлігі;
3) Монополияға қарсы комитет;
4) ҚР Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі;
5) ҚР Индустрия және сауда министрлігі;
6) ҚР Инвестиция жөніндегі агенттік;
7) ҚР Кеден комитеті;
Сондай-ақ БҚН-н реттеу обьектілеріне мыналар жатады:
( БҚН-ң эмитенттері;
( БҚН-ғы инвесторлар;
( Кәсіби делдалдар (брокерлер, дилерлер, депозитарийлар);
( Өзін-өзі реттеуші ұйымдар, қор биржалары, орталық депозитарий,
БҚН-н реттеу келесідей элементтерді қамтиды:
( БҚН-н нормативтік жағынан қамтамасыз ету арқылы реттеу
( БҚН-н нормативтік жағынан қамтамасыз ету, яғни БҚН-на
( БҚН-н ақпараттық жағынан қаматамасыз ету, БҚН-на байланысты
БҚН-на мемлекеттік реттеу келесідей әдістер көмегімен жүзеге асырылады:
( Функционалдық реттеу әдістері, яғни БҚН-ң қатысушыларының көмегімен
( Институционалдық реттеу әдісі, яғни БҚН-на қатысушылардың меншігінің
Бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеу ҚР-да БҚН-ғы туралы
( БҚН-ң субьектілерінің қызметіне байланысты нормативтік актілерді даярлай
( Эмиссияланатын БҚ шығарушыларын тіркеуге ала отырып, олардың
( БҚН-ң инвесторларының құқықтарын қорғау және олардың эмитенттерімен
БҚН-н мемлекеттік реттеу тәсілдеріне мыналар жатады:
( БҚ-ң эмиссиясының проспектісін тіркеуге алу;
( Кәсіби қатысушыларының қызметін лицензиялау;
( Институционалдық инвесторлардың немесе бқ-р мамандарының білімін аттестациялау;
( БҚ эмитенттерінің қаржылық жағдайына аудиторлық тексерулер жүргізу,
( Биржалық операциялардың жүргізілуіне қадағалау және бақылау жасау;
( Клирингтік ұйымдардың қызметімен тіркеу және қадағалау жүргізу;
( Заңға сәйкес БҚ қозғалысы жөніндегі ақпараттарды жариялау;
БҚН-да мемлекеттік реттеуді қамтамасыз ету үшін, заң бұзушылықтың
Ал 2001 жылдың қыркүйек айында ол бағалы қағаздар
1) Бағалы қағаздар нарығының динамикалық дамуын қамтамасыз ету;
2) Нормативті актілер жүйесін дамыту;
3) Реттеу жүйесінің тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
Рынок субъектілері қызметтерінің лицензиялануы және бақылануы жөніндегі негізгі
2.2 ҚР-да мемлекеттік бағалы қағаздар нарығына сараптама
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі 2004 жылы 126,2 млрд
Нәтижесінде Қаржы министрлігінің айналыстағы бағалы қағаздарының көлемі 2004
2004 жылы кірістілік төмендеді: 12 айлық МЕККАМ –
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 8 қыркүйектегі №
айналыс мерзімі 3, 6, 9, және 12 айлық
айналыс мерзімі бір жылдан астам және толық бес
айналыс мерзімі бес жылдан астам ұзақ мерзімді қазынашылық
айналыс мерзімі бір жылдан астам және толық бес
айналыс мерзімі бес жылдан астам ұзақ мерзімді индекстелген
айналыс мерзімі бес жылдан астам ұзақ мерзімді жинақтық
Ұлттық Банк ноталары эмиссиясының көлемі 2004 жылы 561,9
Нәтижесінде 2003 жылдың желтоқсан айымен салыстырғанда 2004 жылдың
99,5 %– ға ұлғайып, 396,1 млрд теңге болды.
2004 жылы репо операцияларының көлемі 60,1 %–ға 782,4
20,3 %– ға артық.
2.3 Мемлекеттік бағалы қағаздарды
халықаралық тәжірибесі
Халықаралық тәжірибеде мемлекеттің қарыздық міндеттемелерінің көп түрі бар.
Қазіргі заманда БҚН-ғы ең көп дамыған болып АҚШ-та
( Федералды үкімет (қазынашылық);
( Үкіметтік ұйымдар, агенттіктер т.б.
Оның қарыздық міндеттемелерінің көлемі жоғары қарқынмен өсіп келеді.
АҚШ-ң қарыздық міндеттемелерінің негізгі эмитенті – Қазынашылық болып
БҚ-ды рыноктық шығару қысқа мерзімді қазынашылық ноталар және
10 және 20 жылдық облигациялар үлесі 1990 жылы
Қазынашылық вексельдер 3, 6, 12 айға шығарылады. 3,
52 апта айналыста болатын вексельдер, тәжірибеге енгізілгесін 1929
Орта мерзімді ноталар АҚШ Қазынашылығымен 2, 3, 4
АҚШ облигациялары өткен уақытқа дейін шығарылып келген. 1978
Қазынашылық ноталар мен облигациялар ұзақ уақыт бойы жазылуымен
АҚШ-ң рыноктық емес БҚ-на жатады: жинақ облигациялары, депозиттік
Жинақ облигациялары негізінен азаматтар арасында орналастыру көзделген. Қазір
АҚШ мемлекеттік бағалы қағаздары сонымен қатар федералды үкіметпен
Азия даму банкі, Фермерлік несие жүйесі, Фермерлік несие
АҚШ-тың муниципалды бір-бірінен айтарлықтай айырмашылығы бар. Шығарылу мақсатына
Қорытынды
Қор рыногының төмен өсімі экономика және ЖІӨ-нің соңғы
Кейбір мәселелер мемлекет тарапынан жылдам қозғалуда талап етеді.
Рыноктағы ағымдағы жағдай нормативті-құқықтық базаны жетілдіруді талап етеді.
Мемлекет өзінің БҚ-н ақырындап азайтып келеді. Бұған мысал
Осындай даму барысында осындай қорытынды жасау, біздің БҚН-ң
Қолданылған әдебиеттер
1. Брокеры и регистраторы на рынке ценных бумаг
Постановление Правительства от 17. 05. 96г. № 608
REUTERS агенттігі 03.07.2002ж. мәліметтері
Investopedia.com.Term.directory.http: //www.investopedia.com/
Рынок ценных бумаг / Уч. пособие. Алексеев А.-М.:
Рынок ценных бумаг / Уч. пособие. ГалановВ., БасовВ.-М.:
Ценные бумаги и фондовый рынок/Учебник. Миркин Я.М.-М.:-Перспектива,1995.-264с.
Ценные бумаги и фондовый рынок/Учебник. Сейтқасымов Г.С., Ильясов
Сборник нормативных законодательных актов по РЦБ в РК.-Алматы
Итоги за 2001год//Журнал РЦБК. ЗАО «Казахстанская фондовая биржа».-2001,
Итоги развития фондового рынка в РК за первое
Иванов М. Биржевой фондовый рынок Казахстана в марте
Материалы сайта «Бизнес Консалтинг» (обзор рынка паевых инвестиционных
1