Несие беруші


МАЗМҰНЫ
Кіріспе .........................................................................................................
Несиелік процесті ұйымдастырудың теориялық негіздері ...............
. Коммерциялық банк несиелерінің экономикалық процестерді
қаржыландырудағы мәні мен маңызы ... ..................................................
. Проблемалы несиелер пайда болуының алғышарттары ............
. Несиелік қоржын және оны бағалау әдісі ....................................
«Темірбанк» акционерлік қоғамының проблемалы несиелермен
жұмыс істеу аспектілері..............................................................................
2.1. «Темірбанк» АҚ Проблемалы несиелер департаментінің қызметі.......................................................................................................
2.2. Проблемалы несиелер департаментінің жұмыс істеу методикасы..................................................................................................
3.
3.1 Проблемалы несиелерді басқарудың шетелдік тәжірибесі..........
3.2 Ұсыныстар
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымшалар
1.1 Коммерциялық банк несиелерінің экономикалық процестерді
Несиенің классикалық теориясы оны шаруашылық қатынастарды айқындайтын қоғамдық –
Жоғарыда айтқандай, несие өндірістік процесстің үздіксіздігін қамтамасыз ету қажеттілігінен
Осылайша негізгі және айналым қорларының қозғалыс процесінде ақшалай қаражаттың
Ақшалай қаражаттың уақытша босатылуы және оларға деген қажеттілік тек
Қаражатқа деген қажеттілік пен оның босатылуы арасында туындаған қарама–қайшылық
Сонда, несие дегеніміз – тауарлар мен уақытша бос ақшалай
Несиенің мүмкіндігін шындыққа айналдыру үшін оның белгілі бір талаптары
Сөйтіп, несиенің объективті өмір сүруінің негізгі талаптары төмендегідей тізбектеледі:
жеке тауар өндірушілердің өндірістік (негізгі және айналым) қорлар айналымы
несие беруші мен қарызға алушының заңды тұрғыдан дербестігі;
несиелік қатынасқа несие беруші мен қарызға алушының мүдделік танытуы.
Несие объективті қажеттіліктен туындаған және ол қоғамдық өндіріс процесінде
Көріп отырғанымыздай, несиеде өзгермейтін, тұрақты болып қалатын жайт –несие
Несие беруші – несиелік мәміленің қарыз ұсынатын жағы. Мұны
Қарыз алушы – несиелік қатынастар жағы, яғни несие алып,
Несие берушілер мен қарыз алушылардан басқа несие қатынасы құрылымының
1. Сурет. Несиенің құрылымы
Осылайша, несиеленген құн өндірістік қорлардың ауыспалы айналымының үздіксіз
Сонымен бірге, несиенің мәнін толығырақ оның қозғалыс заңдылығы аша
Несиені орналастыру (Но) – несие қозғалысының алғашқы баспалдағы болып
Несие алу (На) қарыз алушының уақытша қажеттіліктерін қанағаттандырады, өйткені
Несиені пайдалану (Нп) қарыз алушының несиеніөз шаруашылығында пайдаланып,несие берушіге
Ресурстардың босатылуы (Рб) қарыз алушының шаруашылығында құнның ауыспалы айналымының
Несиенің қайтарылуы (Нқ) уақытша пайдаланған құнның қарыз алушыдан несие
2. Сурет. Несие қозғалысының сызбасы
Сөйтіп, несие қозғалысының заңдылықтарын талдау процесінде көріп отырғанымыз, осы
Жалпы алғанда, несиенің белгілі бір шаруашылық жүргізуші субъектілерге ғана
Несие өндірісті ұлғайтуда да үлкен роль атқарады, яғни негізгі
Қазіргі уақытта несиенің ақша айналысы сферасындағы ролі де белгілі.
Несиенің мәні нақтылы қызметтер негізінде де байқалады. Несиенің қызметін
Қайта бөлу қызметі. Оның мағынасы қарыз алушыға (шаруашылық, халыққа)
Екіншіден, қайта бөлу дегеніміз не? Егер бұл сұраққа нақтырақ
Нақты ақшаларды несиелік құралдармен ауыстыру қызметі. Бұл жерде нақты
3. Сурет. Несиенің қызметтері
Көріп отырғанымыздай, несиенің айтылған қызметтерінен басқа қосымша екі қызмет
Капиталды шоғырландыру мен орталықтандыруды жеделдету қызметі. Несие механизмі қосымша
Бақылау қызметі. Шындығында бақылауды несие емес, банк жүзеге асырады.
Несиенің мәнін мен қызметтерін, сондай-ақ несиелік қатынастарды ұйымдастыру талаптары
Қазіргі несиелік қатынастарды ұйымдастыру қағидаттары екі топқа бөлінеді:
І топқа – жалпы экономикалық тәртіптегі қағидаттар:
несиенің мақсаттылығы;
несиенің дифференциялдығы
ІІ топқа – несиенің мәнін бейнелейтін қағидаттар:
несиенің мерзімділігі;
несиенің қайтарымдылығы;
несиенің төлемділігі;
несиені қамтамасыз етілуі;
Қазіргі несиенің дифференциялдық қағидаттарының мазмұны өзгерген десе болады. Біріншіден,
4. Сурет. Несиелеу қағидаттары
Мерзімділік – белгілі экономикалық категория ретіндегі мәніне негізделген несиенің
Несиенің қайтарымдылығы оның экономикалық категория ретіндегі басқа да тауарлы-ақшалай
Несиенің төлемділігі – бұл несие беруші қарыз алушыға берілетін
Қазіргі банктердің несие үшін сыйақы мөлшерлемесін белгілеуде ескеретін басты
орталық банктің коммерциялық банктерге беретін ссудалары (мүдделендіру) бойынша белгіленетін
банкаралық несие бойынша орташа сыйақы мөлшерлемесі;
өз клиенттеріне депозиттік шоттар бойынша төлейтін орташа сыйақы мөлшері;
банктің несиелік ресурстарының құрылымы тартылған (қаражаттар үлесі қаншалықты жоғары
несиеге деген сұраныс (сұраныс аз болса, несие бағасы да
несиенің сұралатын мерзімі мен түрі, нақтырақ айтсақ, банк үшін
еліміздегі ақша айналысының тұрақтылығы (инфляция қарқыны қаншалықты жоғары болса,
Сонымен қатар, пайыз мөлшерлемесіне объективтік және экономикалық, сол сияқты
Несиелеудің келесі бір қағидаты – берілітін ссудалардың материалдық жағынан
Отандық тәжірибеде банктік несиені қамтамасыз етудің кең түрде қолданылатыны
Несиенің мәнін, қызметін және ролін қарастыра келіп, несиенің экономикалық
Банктік тәжірибеде белгілі бір критерияларға байланысты несие формалары анықталған.
1. Несиеленген құн өзгерісіне байланысты тауарлы, ақшалай және тауарлы-ақшалай
2. Несиелік қатынастың субъектісіне, объектісіне және несиенің қызмет ету
Коммерциялық несие несиенің басқа формаларына қарағанда бұрын пайда болған.
Нарықтық экономикада несиенің негізгі формасы – банк несиесі. Бұл
Несие қатынасы банктер мен кәсіпорындардың, ұйымдардың арасында ғана болмайды.
Мемлекеттік несие формасының өзгешелігі – несиелік қатынастардың субъектілерінің (не
Халықаралық несие несиегер ретінде мемлекет, банк, басқа елдердің жеке
Ростовшистік несие – ең ежелгі және қарапайым несие формасы.
Осы қарастырылған несие формаларының көптеген түрлері болады. Несие түрлері
Кесте 1 – Несиелердің белгілеріне байланысты жіктелімі
№ Критерийлері Несиенің жіктелімі
1. Қарыз алушылар категорияларына қарай 1. Қаржылық институттарға берілетін
банктерге;
мақсатты қорларға;
қаржы-несиелік мекемелерге;
2. Қаржылық емес агенттерге берілетін несиелер:
ауыл шаруашылығына;
өнеркәсіп салаларына;
саудаға;
дайындық ұйымдарына;
жабдықтау-сату ұйымдарына;
кооперативтерге;
жеке кәсіпкерлерге;
3. Тұтыну мақсатына берілетін несиелер
2. Мерзіміне қарай қысқа мерзімді (1 жылға дейін)
орта мерзімді (1 жылдан 3-5 жылға дейін)
ұзақ мерзімді (5 жылдан жоғары)
3. Тағайындалуы және пайдалану сипатына қарай негізгі қорларға жұмсалатын;
айналым қаражатына жұмсалатын;
4. Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай 1. Қамтамасыз етілген:
кепілхатпен;
кепілдемемен;
кепілдікпен;
2. Сақтандырылған
3. Қамтамасыз етілмеген:
сенім (бланктік) несиесі;
5. Қайтарылу дәрежесіне қарай стандартты несие;
күмәнді несиелер;
үмітсіз несиелер;
6. Валютамен берілуіне қарай ұлтық валютамен;
шетел валютамен;
1 кестенің жалғасы
1 2 3
7. Берілу шартына қарай тұтыну несиесі;
ипотекалық несие;
овердрафт несиесі;
овернайт несиесі;
онкольдық несие;
банкаралық несие;
ломбарттық несиесі;
лизингтік несие;
рамбурстық несие;
сенім несиесі;
маусымдық несие;
консорциалдық несие;
экспорттық несие; т.б.
Қаржы-несие мекемелерімен ұсынылатын жоғарыда қарастырылған несиелерді алу механизмін несиелеу
несиеге деген өтінішті қарау;
несиелік қабілетін талдау;
несиелік келісім шарт жасасу
несие беру
несиелік мәміленің орындалуына бақылау жасау.
І кезең. Банкке келіп түскен несиеге деген өтінішті қарау.
Кез келген несиелік операциялар осыдан басталады. Мұндай құжаттарда қарыз
5. Сурет. Несиелік процесс кезеңдері
ІІ кезең. Қарыз алушының несиелік қабілетін талдау кезеңі.
Қарыз алушының несиелік қабілеті – қарыз алушының алған ссудасы
ІІІ кезең. Несиелік және кепіл туралы келісім-шарт жасасу.
Қазіргі несиелеудің басты ерекшелігі бойынша банк қарыз алушының несиелік
ІV кезең. Несие беру кезеңі.
Бұл кезең ағымдық шот ашу, ссуданы беруді құжаттау тәртібін,
V кезең. Несиені қайтару және оған сыйақы төлеуіне бақылау
Ссудалар бойынша қарызды қайтару тәсілі банк қаражаттарының пайдалану ұзақтығына
Кейбір авторлардың пайымдауынша, несиелік саясат – бұл несиелік операцияларды
Банктің несиелік саясатты жеке банктің мақсатын, нарығын, оның қаржылық
Екінші деңгейлі банктердегі несиелік саясатты анықтайтын факторларға мыналар жатады:
1. Сыртқы факторлар:
- жалпы мемлекет экономикасының жағдайы;
- құқықтық және салықтық ерекшеліктер;
- банктік өнімдердің бағасы мен бәсекелестік деңгейі;
- банктің несиелік қызметіне қажеттілігі;
2. Ішкі факторлар:
- несие ресурстары (өтімділік резервін қоспағанда);
- жеке ссуда түрлерінің тәуекелділік және табыстылық деңгейі;
- ссуданың қамтамасыз етілуі;
- банк қызметкерлерінің квалификациясы;
- банк клиенттері;
- несиелік қызмет сапасы;
Несиелік саясат банк қызметін әртараптандырудағы іс-әрекеттердің тізбектелуін қамтамасыз ету
негізгі несиелік процестерді ұйымдастырудағы банк стратегиясы;
несиелеуді ұйымдастырудағы банк тактикасы;
несиелік саясатты жүзеге асыруды бақылау;
Өз кезегінде ішкі несиелік саясат құрылымында келесі элементтер көрсетілуі
банктің несиелік портфелін басқару;
несиені беру, бақылау және қайтару процесінде банк бөлімшелерінің құзіретін
қажетті құжаттар тізімі;
негізгі несиелік қызметтерді ұйымдастыру;
несиелеудің жекелеген түрлерін лимиттеу;
несиелеудегі пайыздық ставкаларының саясатын жүргізу;
несиелермен жасалатын ағымдық жұмыстардың қағидаттары;
проблемалы несиелер сараптамасы, оларды талдау мен шығу жолдарын қарастыру
Несиелік саясатпен банк қызметкерлерін таныстыру, оларды соған сай келетін
Несиелік саясатта несиелік комитет туралы ереже де қамтылады. Несиелік
Отандық банктер тәжірибесіндегі несиелік комитеттің шешетін мәселелері мынадай:
несие алуға берген клиенттің өтінішін және несиелік қызметкердің несие
несие беру немесе одан бас тарту туралы шешім қабылдайды;
несиелік тәуекелдерге байланысты несиелеу формаларын анықтайды;
несие сомасы мен мерзімін анықтап, пайыз мөлшерлемесін бекітеді;
несиені қайтаруды қамтамасыз ету тәсілдеріне талаптар белгілейді;
несиелеу шартын бекітеді (несиелік лимит, несиелік желі);
берілген несиелерге мониторинг жүргізу тәртібін бекітеді;
банктің несиелік стратегиясын жасайды;
несиелеу бойынша бөлімшелердің жұмысын талдайды;
несиелік комитеттің мәжілісінің хаттамаларына қол қояды және хаттамаларды тіркеу
Сөйтіп, несиелік саясатта қарыз алушы туралы қажетті ақпараттар жинау
Бұл мыналарға байланысты туындауы мүмкін:
а) қарыз алушының алаяқтығы;
ә) қарыз алушының болашақтағы кезеңде ақшалай ағымды ұйымдастыра ала
б) экономикалық және саяси тұрақсыздығы;
в) несиеге қойылған кепілдің болашақ құнына және сапасына (өтімділігі
г) қарыз алушының іскерлік беделіне нұқсан келу қауіпі.
Қарыз алушының банктен алған несиесі бойынша қарызын немесе оған
несиелік қызметті ұйымдастыру;
қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау;
бір қарыз алушыға келетін несие мөлшерін азайту;
несиелерді сақтандыру;
жеткілікті кепіл талап ету;
дисконттық ссуда беру;
несиелік мониторинг;
несиелік қоржынды басқару;
проблемалық несиелерді қалпына келтіру.
Осылардың ішінде несиелік тәуекелдерді азайту процесінде маңызды орынды жеке
Сапалы талдау белгілі бір кезең негізінде жүргізіледі: а) қарыз
Қарыз алушының несиелік қабілетін анықтау банктің қарыз беру, бермеу
Мәселен, АҚШ-та әлеуетті қарыз алушының несиелік қабілетін анықтау үшін,
Оның негізінде тәуекелді анықтау келесі критерийлер арқылы жүзеге асады:
– мінез (Customer character) – қарыз алушының кәсіби беделі,
– қаржылық жағдайы (Capacity to pay) – алған ссуданы
– капиталы (Capital) – кәсіпорынның акционерлік капиталының көлемі мен
– қарызды қамтамасыз ету (Collateral) – несие алу кезінде
– жалпы шарттар (Current business conditions and goodwill) –
Ұлыбритания банктерінің тәжірибесінде қарыз алушының несиелік қабілетін талдауда «Parts»
несиенің мақсаты – Purpose;
қарыз (ссуда) көлемі – Amount;
қарызды қайтару – Repayment (негізгі қарыз және пайыз үстемесі);
мерзім – Term;
қарыздың қамтамасыз етілуі – Security.
Қарыз алушыға кандидатты бағалау жүйесінде ағылшынның клирингтік банктерінде кеңінен
PARSER:
Person – әлеуетті қарыз алушы туралы ақпарат, оның беделі;
Amount – сұрайтын несие сомасының негіздемесі;
Repayment - несиені қайтару мүмкіндігі;
Security – қамтамасыз ету құралы;
Expediency – несиенің мақсаттылығы;
Remuneration – несиені беру тәуекелі үшін банктің пайыз мөлшерлемесі.
CAMPARI:
Character – қарыз алушының беделі;
Ability – қарыз алушының бизнесін бағалау;
Means – ссудаға деген қажеттілігін талдау;
Purpose – несиенің мақсаты;
Amount – несие сомасының негізделуі;
Repayment – несиені қайтару мүмкіндігі;
Insurance – несиелік тәуекелден сақтандыру әдісі.
Шетелдік экономикалық әдебиеттерде SWOT (S – strong, W –
Қарыз алушының несиелік қабілетін анықтауда қолданылатын тағы бір әдіс
Несиелік скоринг жүйесі әдетте 7-10 пунктан тұрады және
Ақпарат. Несиелік бюродан алған жағымсыз ақпараттын жоқтығынан клиент 50
Несие мақсаты: 0 баллдан ссудалық қарызды басқа несие берушілер
Өзіндік қаражаттардың болуы. Қандайда қаражат көзі болсын жылжымайтын мүлік,
Қамтамасыз етілуі: 0-дан 25% - 0 балл, 25-тен 50%
Жобалық қаржыландыру саласындағы тәжірибесі – 0 балл; 1-2 жыл
Тұрақты серіктестің болуы: жоқ болуы – 0 балл, бар
Таза жылдық табыс (орташа табыс көлемінен төмен 0 баллдан,
Алған нәтиже бойынша үміткер 125 балл көлемінде алса,
Скоринг үлгілерін жеке тұлғалардың және шағын бизнес өкілдерінің несиелік
Несиелік скоринг әдісінде ақпаратты жинақтауда несиелік бюроға көңіл бөлінгендігі
Қарыз алушылардың несиелік қабілетіне жоғарыдағы көрсеткіштерді пайдаланып баға бергеннен
Проблемалы несиелер түсінігі және пайда болуының алғышарттары
Әрбір банк үшін несиелік қызмет көрсету банктің ұсынатын қызмет
Несиелік бақылау – несиені берген күннен бастап, оны толық
банкте жинақталған қарыз алушы туралы ақпарат;
қарыз алушыдан алынатын ақпараттар;
өзге көздерден алынатын ақпараттар (жабдықтаушылардан, сатып алушылардан, өзге
банктің басқа бөлімдерінің мәліметтері.
Алынған ақпараттар негізінде банктер тексеру жұмыстарын жүргізетін орында келесі
несиелік ресурстарының мақсатты пайдаланылуы;
бухгалтерлік есеп жағдайы;
тауарлы-материалдық құндылықтардың сақталу шарттары;
несиелеу құрылымының қайта өңдеу немесе өткізу құндылығы мен болашағын
қарыз алушының меншік каражаттарын қолдануы және т.б.
Банктерде әрбір қарыз алушыға несиені беруге байланысты алынатын барлық
Проблемалы несиелер – бұл қарыз алушының өз міндеттерін белгіленген
Проблемалы несиелерге мыналар жатады:
несие келісімшартында көрсетілген уақытта қайтарылмаған, уақыты кешіктірілген және қосымша
сақтандыру, кепілхат немесе кепілдемемен қамтамасыз етілген несиелер бойынша сақтандыру
несиелерге есептелетін пайыздық несиелік келісімшартта көрсетілген күннен 30 күн
Қарызды қайтаруға байланысты қиындықтар бірден пайда болмайды және кездейсоқ
банк беделіне нұқсан келеді, өйткені мерзімі өткен және қайтарылмай
әкімшілік шаралар ұлғаяды, өйткені проблемалы несиелер несие персоналының өте
квалификациясы жоғары кадрлардың кету қаупі оларды стимулдау мүмкіндіктерінің, операциялардың
барлық қаражаттар өнімді емес активтерге қайтарылады;
қарыз алушы тұлға тарапынан сотқа қарсы арыз түсу каупі
Барлық осы шығындар банк үшін өте қымбатқа түсіп, қарызды
Қарызды қайтарумен байланысты қиындықтар туындауының ең негізгі себептері мынадай:
Банк персоналымен жіберілген қателіктер кезінде, әсіресе, несиеге деген өтінішті
қарыз алушыға деген жеткілікті деңгейде қаталдықтың болмауы (мысалы, өтінішті
қаржылық сараптаманың профессионалды жүргізілмеуі;
несие қызметкерінің қарыз алушы қажеттіліктерін, сала спецификасын т.б. маңызды
ссуданы құжаттау кезінде жіберілген қателер (келісімде банк мүдделерін көздейтін
ссуда бойынша кепілдің жеткілікті болмауы (мысалы, кепілдің бағасын жоғары
ссуданы қайтару уақытында қарыз алушы үстінен бақылаудың нашарлығы (
Қарыз алушының тиімді жүмыс істемеуі әсерінен:
басшылықтың әлсіздігі;
өнім сапасының төмендеуі немесе оның нарықтан ығыстырылуы;
жарнамалық компанияның жоспарының болмауынан, болашақ нарықтарды бағалаудың қателігінен маркетингтің
компания қаржыларының бақылауының нашарлығы (дебиторлық қарыздың өсуі, қосымша шығындар
негізгі шаруашылық қызметінің табыстылығының төмендеуі;
Банк тарапынан тәуелді емес факторлар:
экономикалық конъюктураның нашарлауы;
саяси өзгерістер;
заңнаманың өзгерісі;
технологиялық ілгерушіліктер және т.б.
Проблемалы несиелерді қаржылық және қаржылық емес белгілер бойынша тануға
Несиенің проблемалығының қаржылық белгілері қаржылық есепке сараптама жүргізгенде, сонымен
Қарыз алушы несиенің қызмет ету аясында банкке балансын, пайда
дебиторлық қарыздың күрт өсуі;
қысқа мерзімді активтер үлесінің төмендеуі;
қысқа мерзімді қарыздың пропорционалды өспеуі;
өтімділік коэффициентінің төмендеуі;
активтер сомасында негізгі капитал үлесінің ұлғаюы;
операциондық қызметтен шығындардың пайда болуы;
коммерциялық несиелеу шарттарының өзгеруі және т.б.
Банк үшін клиентпен әрдайым қарым – қатынасты сақтап тұру
жоғарғы басқарушы құрамның мінезінің, әдеттегі істерінің өзгеруі;
басшылардың отбасы аясындағы проблемалары;
банкпен қарым-қатынасқа түсуге зауқы соқпауы және арадағы қарым-қатынастың күрт
басты қызметкерлерін ауыстыру;
жаңа кәсіпорындарды құрумен қызығушылық, жылжымайтын мүлікті сатып алумен айналысу;
қаржылық есеп беруді жақсы құрмау;
негізделмеген тәуекелге бел буу;
маңызды клиенттерді жоғалту;
тозған құрал-жабдықтарды ауыстырудағы уақытты созу;
нарық жағдайларының нашарлауына реакцияның баяулығы, т.б.
Егер банк проблемалы несиелерді анықтаған болса, осы несиені қайтаруды
Проблемалы несиелерді анықтаған уақытта ең бірінші қолданылатын қадам –
Проблемалы несиені анықтағаннан кейін банктің жұмысы мыналарды қамтиды:
қарыз алушыны қаржылық жағынан сауықтыру;
ссудалық қарызды төлеттіру (өндіріп алу).
Қарыз алушыны қаржылық жағынан сауықтыру несиелік келісімшартты өзгерту арқылы
Қарыз алушыны қаржылық жағынан сауықтыру шараларына мыналар жатады:
несиенің төлем мерзімін ұзарту немесе несиелік келісімшарттың қызмет ету
қарызды қайта құрылымдау, яғни несиелік келісімшартқа өзгерістер енгізе отырып,
қайта қаржыландыру, қарыз алушыға немесе үшінші бір тұлғаға (қарызды
заңға сәйкес келмейтін өзге де шаралар.
Несиенің мерзімін ұзарту немесе қайта құрылымдау шарты ретінде мыналар
қарыз алушыдан қосымша қамтамасыз ету мүлкін талап ету;
қарыз алушының алашақ қарызын банкке алуға құқық беруі туралы
өндірістік және қаржылық қызметінде пайдаланбайьын қарыз алушының активтерінің бір
шығыстарды азайту бағдарламасын жасау;
кей жағдайларды қаржыны басқарушыны қайта тағайындауды талап ету.
Несиені қайта қаржыландыру шаралары проблемалы несиелермен жұмыс жасау тәсілі
қарыз алушының қарызын өтеуді үшінші бір тұлғаға өз жауапкершілігіне
қарыз туралы келісімшартты рәсімдеу барысында қателіктер жіберілсе;
Несие бойынша қарызды төлеттіру сот шешімі бойынша немесе сот
Егер несиені төлеу мерзімінің кешіктірілуі қарыз алушының зұлымдығынан туындап
Жалпы коммерциялық банктерде мұндай проблемалы несиелермен жұмыс жасайтын арнайы
1.2. Несие қоржыны және оны бағалау әдісі
Несие қоржыны банк пайдасының негізгі көзі және бір уақытта
Несие қоржыны – несиелік тәуекелдің немесе одан қорғану тәсілдерінің
Жалпы банктерде несие қоржынының бақылауын жүргізетіндер:
несие бөлімшелерінің жауапты қызметкерлері;
несие бөлімшелерінің басшылары мен филиал директорлары;
банктің несиелік комитеті;
банк басшылары;
Несие қоржынының жағдайы туралы есеп несиелік комитет пен банк
Несие қоржынын бақылау банк типіне, оның мамандануына, қабылданған
Несиелік қоржынды басқару – бұл банк қабылдауға дайын болып
Несиелік қоржынды басқаруды іске асырудың ортақ алғышарттарына жататындар:
нақты қарыз алушылар мен олардың топтары үшін несиелеудің ішкі
несиелік рейтигнпен байланысты болатын жекелеген қарыз алушылардың тәуекел деңгейін
әр түрлі салалар бойынша несиелеуді диверсификациялау;
төменгі тәуекел деңгейі бар ең маңызды салаларды анықтау;
жоғарғы тәуекел деңгейі бар салаларға қатысты несиелік саясатты қатаңдату;
несиеге баға белгілеу саясатын дайындау.
Көптеген банктер кезекті тексерісінде несиелерге рейтинг бергенді жөн көреді.
Несиелерді жіктеу мыналарға байланысты:
қамтамасыз ету затының сапасына (қамтамасыз ету затының жеткіліктігі, өтімділігі
қарыз алушының қаржылық жағдайына (қарыз алушының төлем қабілеттілігін, өтімділігін,
қарыз алушының несиелік тарихына (қарыздық міндеттеменің бар болуы, алдында
Осы келтірілген критерийлер несиенің қай классқа жататынын анықтауға көмектеседі.
Несие қоржынын жіктеу Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы
Әрбір несиелік операциялар бойынша несиелік қоржынды жіктеу несиелік тәуекелдерге
Банк негізгі қарыздың толық сомасына байланысты шығындардың орнын жабу
Несиелік тәуекел деңгейіне қарай, яғни қарыз алушының келісімшартта бекітілген
Стандартты – 0% - провизия құрылмайды;
Күмәнді:
1-санатты күмәнді – 5% төлемдерді уақтылы және толық
2-санатты күмәнді – 10% төлемдерді кешіктіріп немесе жартылай
3-санатты күмәнді – 20% төлемдерді уақтылы және толық төлеген
4-санатты күмәнді – 25% төлемдерді кешіктіріп немесе толық төлемеген
5-санатты күмәнді – 50% банктің несиелік саясатына байланысты;
Үмітсіз – 100% – қайтарылу мүмкіндігі жоқ.
Несиелерді жіктеу барысында барлық несиелік операциялар бойынша қарыз алушының
Скоринг – берілген балдар мен тиісті салмағының сомасы ретінде
Кесте 2 – Қарыз алушының қаржылық жағдайының баллдық
Класс Қаржылық жағдайының сапасы Балл
1 Тұрақты 0
2 Қанағаттанарлық +1
3 Тұрақсыз +2
4 Қауіпті +4
Активтерді жіктеу барысында анықталатын қорытынды балл жоғарыда аталған барлық
Кесте 3 – Активтер санатына байланысты провизия мөлшері
Балл саны Активтің жіктеу санаты Провизиялар мөлшері (негізгі борыштың
1-ге дейін (қоса алғанда) Стандартты 0
Күмәнді
1-ден 2-ге дейін (қоса алғанда) 1-санатты 5 пайыз -
2-санатты 10 пайыз - төлемді кешіктірген немесе толық төлемеген
2-ден 3-ке дейін (қоса алғанда) 3-санатты 20 пайыз -
4-санатты 25 пайыз - төлемді кешіктірген немесе толық төлемеген
3-тен 4-ке дейін (қоса алғанда) 5-санатты 50 пайыз -
4 және одан да көп Үмітсіз 100 пайыз -
Сөйтіп, банктер ай сайын өз активтер қоржынын тексеріп, ережеге
Кесте 4 – Несиелердің жіктелуі және оларға провизия құру
мың теңге
Жіктелуге байланысты несиелер тобы Жалпы негізгі қарыз сомасы соның
1 2 3 4 5 6
1.Стандартты
0
2.Күмәнді:
1) күмәнді 1 санат - төлемдерді уақтылы және толық
5
2) күмәнді 2 санат - төлемдерді кешіктірген немесе төлемдерді
10
3) күмәнді 3 санат - төлемдерді уақтылы және толық
20
4) күмәнді 4 санат - төлемдерді кешіктірген немесе төлемдерді
25
5) күмәнді 5 санат
50
3. үмітсіз
100
барлығы (1+2+3)
Осы үлгі бойынша ұсынылған мәліметтер арқылы екінші деңгейдегі банк
Банк активтері мен шартты міндеттемелерінің жіктелімі 2004ж. 2005ж. 2006ж.
Барлық активтер мен шартты міндеттемелер, млрд., теңге
Стандартты
үлесі,%
Күмәнді:
үлесі,%
1-санатты күмәнді
үлесі,%
2-санатты күмәнді
үлесі,%
3-санатты күмәнді
үлесі,%
4-санатты күмәнді
үлесі,%
5-санатты күмәнді
үлесі,%
Үмітсіз
үлесі,%
1965,9
1467,2
74,6
475,0
24,2
350,0
17,8
37,0
1,9
51,4
2,6
16,1
0,8
20,5
1,1
23,7
1,2
3330,3
2411,5
72,4
862,6
25,9
691,5
20,8
28,9
0,9
97,9
2,9
18,9
0,5
25,4
0,8
56,2
1,7
5427,0
3973,5
73,2
1382,1
25,5
1136,8
21,0
38,2
0,7
142,8
2,6
28,5
0,5
35,8
0,7
71,4
1,3
11242,5
8117,7
72,2
3026,9
26,9
2587,9
23,0
112,7
1,0
236,1
2,1
39,0
0,3
51,2
0,5
97,9
0,9
Кесте 5 – Екінші деңгейлі банктердің активтері мен шартты
Кестеден байқағанымыздай, банктердің активтері мен шартты міндеттемелерінің сапасына жасалған
Ал осы мәліметтер негізінде рейтингтік агенттіктер жалпы банктік сектордың
Standart&Poor, s несие бойынша рейтингті жергілікті және шетел валютасына
Standart&Poor, s агенттігінің биылғы жылы берген рейтингі ойлағандай болып
Кесте 6 – Қазақстан банктерінің рейтинг-парағы
Қазақстан банктері Несиелік рейтингтер
«Казкоммерцбанк» АҚ ВВ/Тұрақсыз/В
«Казахстана Халық банкі» АҚ ВВ+/Тұрақсыз/В
«Туран Алем Банкі» АҚ ВВ/Тұрақсыз/В
АТФ-Банк ВВ+/Тұрақты/В
«Темірбанк» АҚ В+/Тұрақсыз/В
«БТА Ипотека» АҚ ВВ-/Тұрақсыз/В
«Нұрбанк» АҚ В/Тұрақсыз/С
«Евразия банкі» АҚ В/Тұрақсыз/В
«Лариба –банк» АҚ В/Тұрақты/В
Цеснабанк В-/Тұрақты/С
КазИнвестБанк В/Тұрақты/В
«Альянс Банк» АҚ В+/Тұрақсыз/В
Standart&Poor, s ойынша, егер Қазақстанда экономикалық рецессия жағдайы орын
Fitch Rating агенттігі де банктердегі несиенің құнсыздану деңгейінің ұлғайғандығын
«Темірбанк» АҚ проблемалы несиелермен жұмыс істеу методикасы
«Темірбанк» акционерлік қоғамы Қазақстан Республикасының қаржы нарығында 1992 жылыдың
Бүгінгі таңда «Темірбанк» - заңды және жеке тұлғаларға қызмет
Кіші кәсіпкерлікті қолдау қоры;
Еуропалық Қайта Құру және Даму банкінің (ЕБРР) бағдарламасы бойынша
Азиялық Даму Банкі (АБР);
Халықаралық Қайта Құру және Даму банкі (МБРР).
Құрылған күннен бастап банк жақсы нәтижелерге қол жеткізіп, банк
Банк мыналарға кепіл береді:
оперативтік және профессионализм;
жобаның және басқа қаржылық ақпараттардың құпиялылығы;
кепілді бағалау және қысқа мерзім ішінде несиені беру;
тегін заңнамалық консультация көрсету;
клиенттердің қажеттілігіне байланысты несиені қазақстандық теңгеде немесе шетел валютасында
кепілмен қамтамасыз етуге икемді түрде келу (кепіл ретінде ақша
несие бойынша пайыздық ставка сомаға, несиелік мерзімге және кепілдің
«Темірбанк» АҚ-ның «Проблемалы несиелер департаменті» 2005 жылы банк Басқармасымен
Департамент мақсаттары мынадай:
банктің несиелік қоржынының жағдайын жақсартуға көмектесу;
жалпы қарыз сомасын және көлемін азайту арқылы проблемалы
проблемалы несиелерді анықтау мақсатында банктің қарыздық портфелін банктің бөлімшелерімен
банк филиалдарында проблемалы несиелердің қайтарылуын қамтамасыз ету мақсатында сұрақтары
мемлекеттік басқару органдары мен басқа құрылымдарымен, соның ішінде банктің
үмітсіз несиелерге айналмаудың заңдық шараларын қабылдау;
проблемалы несиелердің айығуының стратегияларын құрастыру;
Өз жұмысының барысында департамент келесідей функцияларды атқарады:
қарыз алушымен сөйлесу және кешіктірілген қарыз себебін анықтау;
қарыздың мақсатты қолдануын тексеру;
қарыз алушының қаржылық жағдайының мониторингін жүргізу;
баға белгілеуші маманымен бірге кепіл затының мониторингін жүргізу;
мемлекеттік органдарда меншік құқығына тіркелген мүлігі бар-жоғын анықтайтын сұрату
проблемалы қарыздар бойынша қаржылық тұрақтылық орнату мақсатында ұсыныстарды келесідей
несиелеу мерзіміндегі қарызды өтеу кестесін өзгерту;
пролонгация – қарызды өтеу уақытын ұзарту;
реструктуризация – келісімнің шартын өзгерту;
қарызды аудару;
басқа да заңдық негізде тыйым салынбаған қаржылық құралдар мен
заң шегінде кепілге салынған мүлікті кепілгерден өндіріп алу ұсынысы;
сот шешімінсіз ссудалық қарызды кепіл затын келесідей өткізу арқылы
банк келісімімен кепіл беруші кепіл затын сатуы;
сенімді тұлғаның банктің заңдары мен ішкі құжаттары шегінде кепіл
қарызды өтеу үшін үшінші бір тұлғаға өз жауапкершілігін арттыру;
соттық қудалау жолымен ссудалық қарызды қайтару ұсынысын шығару;
банктің Қауіпсіздік қызметкерлерімен ссудалық қарызды қайтару шараларын ұйымдастыруды ұсыну;
банктің Несиелік Комитетін үмітсіз проблемалы несиелер жайлы ақпараттандыру;
филиалдардан келетін ақпараттарды, есеп берулерді құжаттандырып, баға белгілеу, сараптама
белгіленген тәртіп бойынша банк филиалдарында тексеріс жүргізу;
банк филиалдарындағы проблемалы несиелермен жұмыс жағдайын толық және нәтижелі
банк басшылығына проблемаларды, кемшіліктерді және заң бұзушылықтарды жою ұсыныстарын
департамент қызметінің өкілеттілігі шегінде банктің өкімдерін, қаулыларын, ақпараттарын филиалдарға
кемшіліктерді жоюға бағытталған банк филиалдарының шараларының орындалуын бақылау;
банк басшылығының тапсырмасын орындау барысында керекті ақпараттарды жинауда банктің
департамент қызметінің шегіне кіретін сұрақтар бойынша түрлі құжаттарды ұсыну;
кепілдендірілмеген қарызды жабу нәтижесінде жүргізілген шаралар бойынша құрылымдық бөлімшелер
проблемалы несиелердің пайда болуының алдын – алу методикасын ойластыру;
Департамент құқықтары:
департамент қызметінің нәтижелілігін қамтамасыз ету мақсатында кез- келген
кез-келген құжаттарды, ақпараттарды, соның ішінде коммерциялық және банктік құпия
департамент алдына қойылған мақсаттарға жету үшін басқа құрылымдық бөлімшелер
несиелендірілген қарыз алушыдан бухгалтерлік есебін және басқа да төлем
өз міндеттерін уақытылы орындамайтын қарыз алушылар бойынша өз ұсыныстарын
өз қызметі шегінде ішкі құжаттарды дайындау;
банк филиалдары департамент қызметінің сұрақтары бойынша тапсырыстар мен нұсқауларының
өз міндеттері шегінде мемелекеттік басқару органдарында және басқа да
бекітілген штаттық кесте негізінде департамент қызметкерлері арасында міндеттерін бөлу;
Департамент құрамын, штаттық күнтізбесін, оларға өзгерістер енгізуді банк басқармасы
Департамент құрылымына келетін болсақ, оның дұрыс ұйымдастырылуы проблемалы несиелер
6. Сурет. Проблемалы несиелер департаментінің ұйымдастырушылық құрылымы
Көріп отырғанымыздай, департамент құрылымы төрт негізгі бөлімдерден тұрады. Әр
Жалпы проблемалы несиелерді қайтару жұмыстарының жүргізілуін бақылау және ұйымдастыру
а) «№1 проблемалы несиелер» - Несиелеуден кейінгі
б) «№2 проблемалы несиелер» - «Темірбанк» АҚ-ның Проблемалы
«№1 проблемалы несиелерге» 30 күнге дейінгі мерзімге ай сайынғы
Ал 30 күннен жоғары кешіктірген жеке тұлғалар мен кешіктірілген
Проблемалы несиелермен жұмыс белгілі этаппен жүргізіледі.
I Этап. Проблемалы несиелерді анықтап шығару.
ОАиУКО-мен пайда болуына және себебіне қарамастан ай сайынғы төлемдерді
«№1 проблемалы несиелер» жұмыстарымен НҚКжәнеББ және банк филиалдарының айналысуы.
« №2 проблемалы несиелермен» ПНД және аймақтық менеджерлердің айналысуы.
II Этап. Проблемалы несиелер сараптамасы.
Проблемалы несиелер сараптамасы несиелік досьеде көрсетілген ақпараттарды, яғни қарыз
«№1 проблемалы несиелер» сараптауын НҚКжәнеББ маманы,
III Этап. Жұмыс бағытын таңдау.
Проблемалы несиелер бойынша мәліметтері негізінде әрбір бөлім бастығы жұмыс
Жұмыс бағытын таңдау жасалған сараптама нәтижесінде анықталған төлемнің кешіктірілу
IV Этап. Іс – шаралардың орындалу жоспары.
Іс – шаралар жоспарын бөлім бастығы проблемалы несиелер
Ақпаратпен алмасу, келісімге келу, іс–шаралар жүргізілу жоспары және проблемалы
V Этап. Бақылау.
Тәртіп орындалуын бақылау бөлім бастықтарына жүктеледі.
Проблемалы несиелерді олардың пайда болу себебіне қарамастан анықтауды ОАиУКО
ОАиУКО әр күндік бақылау, проблемалы қарыз алушының қарыздық жағдайының
№1 проблемалы несиелермен жұмыс істеу методикасы
«№1 проблемалы несиелермен» жұмыс НҚКжәнеББ және филиалдармен келесідей үлгіде
01 күннен 15 күнтізбелік күнге кешіктірген қарыз алушының міндеттерін
а) қарыз алушыға немесе кепіл берушіге поштамен төлем бойынша
ә) проблемалы қарыз алушымен телефон арқылы хабарласу, жинақталған қарыз
б) проблемалы қарыз алушыдан проблемалы несие сараптауына байланысты арыз
в) банк басшылығы жағынан жеке жүргізілген жұмыстар, яғни жинақталған
15 күннен 30 күнтізбелік күн (жеке тұлғалар) және 15-нен
а) қарыз алушының немесе кепіл берушінің міндеттемелерін орындамау туралы
ә) телефон хабарламасының тіркемесі;
б) қарыз алушы арызының көшірмесі;
в) істелінген жұмыстар туралы ақпарат;
г) проблемалы несие бойынша нақты кепіл ұстаушысы туралы ақпарат;
30 күн (жеке тұлғалар), 60 күн (заңды тұлғалар) кешіктірілгендерге,
№2 проблемалы несиелермен жұмыс істеу методикасы
«№2 проблемалы несиелер» бойынша жүргізілетін жұмыстармен ПНД мен аймақтық
Кесте 7 – Жылжымайтын мүлік бойынша жұмыс істеу тәртібі
Кешіктірілу күні Іс – шаралар
1-5 Телефон желісімен сұхбаттасу
6 Кешіктірілген төлемді 15 күн ішінде төлеу туралы хабарламаны
7 Хабарламаны хат негізінде жолдау
25-30 №1 хабарлама үшін Есеп бөлімінен толық есеп беру
7 кесте жалғасы
1 2
31 Міндеттерді орындамау және 30 күн ішінде қарыз сомасын
61-70 1. Жылжымайтын мүлікті қайта бағалау.
2. №2 хабарламаны тіркеу (ағылшын әдісі)
Егер бірінші ағылшын әдісі бойынша сауда-саттық өткізілмеген жағдайда, 7
Қарастырылған стандартты сызба тәртібін барлық банк бөлімшелері орындауы міндетті.
Стандартты сызба шаралары келесідей үлгіде жүргізіледі (жылжымайтын мүлік кепіл
а) 2 күн ішінде филиалға және ПНД түскен
ә) бір уақытта ПНД қызметкерлері мен аймақтық менеджерлері «проблемалы»
б) 15 күн ішінде «№2 проблемалы несие» түскен
в) 15 күннен 45 күн мерзімінде «№2 проблемалы несие»
г) 45 күннен 60 күн мерзімінде «№2 проблемалы
ғ) 60 күннен 65 күн мерзімінде «№2 проблемалы
д) 65 күннен 75 күн мерзімінде «№2 проблемалы
е) 75 күнінде «№2 проблемалы несие» түскен күннен
Кесте 8 – Жылжымалы мүлік бойынша жұмыс тәртібі
Кешіктірілу күні Іс – шаралар
1-5 Телефон желісімен сұхбаттасу
6 №1 хабарлама үшін Есеп бөлімінен толық есеп беру
7-10 Міндеттерді орындамау және 30 күн ішінде қарыз сомасын
10-15 №1 хабарламаны ұсыну
15-30 Кепіл мүлкінің мониторингі
45 Қарызды қайтармау жағдайында автокөлікті өндіріп алу
75-76 кепіл мүлкін қайта бағалау
№2 хабарламаны тіркеу (сауда-саттықтың ағылшын әдісі бойынша)
Егер бірінші ағылшын әдісі бойынша сауда-саттық өткізілмеген жағдайда, 7
Стандартты сызба шаралары келесідей үлгіде жүргізіледі (кесте 8) (жылжымалы
а) 2 күн ішінде филиалға және ПНД түскен
ә) бір уақытта ПНД қызметкерлері мен аймақтық менеджерлері «проблемалы»
б) 15 күн ішінде «№2 проблемалы несие» түскен
в) 15 күннен 75 күн мерзімінде «№2 проблемалы несие»
г) 75 күннен 90 күн мерзімінде «№2 проблемалы
ғ) 90 күннен 95 күн мерзімінде «№2 проблемалы
д) 95 күннен 105 күн мерзімінде «№2 проблемалы
е) 105 күнінде «№2 проблемалы несие» түскен күннен
Сауда-саттық өткiзiлмедi деп жарияланған кезде, ПНД мүлікті бағалау жөніндегі
Кесте 9 – Қамтамасыз етілмеген несиелер бойынша жұмыс тәртібі
Кешіктірілу күні Іс- шаралар
1-5 Телефон желісімен сұхбаттасу
6 Кешіктірілген төлемді 7 күн ішінде төлеу туралы хабарламаны
7 Хабарламаны жөнелту, ұсыну
15-20 қарыз сомасын қайтару туралы хабарламаны жөнелту
қарыз алушының мүліктік жағдайын бағалау
Стандартты сызба шаралары келесідей үлгіде жүргізіледі (кесте 9) (қамтамасыз
а) 2 күн ішінде филиалға және ПНД түскен
ә) бір уақытта ПНД қызметкерлері мен аймақтық менеджерлері «проблемалы»
б) 7 күн ішінде «№2 проблемалы несие» түскен күннен
в) 15 күн ішінде «№2 проблемалы несие» түскен күннен
г) нәтиже болмаған жағдайда коллекторлық агенттіктердің көмегіне жүгінеді.
Коллекторлық агенттіктер (ағылшынның «collection» - «жинау» сөзінен шыққан) кешіктірілген
Әрбір банк қай қарызды берудің шешімін өзінің проблемалы несиелерімен
«Темірбанк» АҚ бірнеше қазақстандық коллекторлық агенттіктерімен келісім-шартқа отырған. Атап
Жалпы алғанда, департамент өз қызметі шегінде банктің бірнеше бөлімшелерімен
Мерзімі өткен қарыздар (1424 шоты):
МӨҚ = НҚ* 1%*ККС ;
Мерзімі өткен өсімақы (1741 шоты):
МӨӨ = ӨС*1%*ККС ;
3) Айыппұл мөлшері (1734 шоты):
НҚ * %
АМ = ------------ * ККС ;
360
Мұндағы:
НҚ – негізгі қарыз сомасы;
ККС – кешіктірілген күн саны;
ӨС – өсімақы сомасы.
Көрсетілген формулалар бойынша есебін департамент есеп бөліміне арнайы қызметтік
Департамент жұмысы барысында проблемалы несиелерді қайтаруға байланысты іс-шаралар қорытындысы,
Қарыз алушылардың банк алдындағы өз міндеттерін орындауына кері әсер
Проблемалы қарыздармен жұмыс жасайтын банк бөлімшелерінің жұмысын бақылау;
Проблемалы несиелер бойынша есеп берулерді тыңдау (мониторинг, қабылданған шаралар
Проблемалы несиелермен жұмыс жасайтын қызметкерлердің ұсыныстарын қарастырып, келесідей сұрақтар
төлемдерді қайтаруға байланысты қарыз алушымен жұмыс істеу әдісін ұсыну;
проблемалы несие бойынша қарызды жабу тәртібін өзгерту;
проблемалы несиелерді реструктуризациялау;
ссудалық және дебиторлық қарыздарды банк шығынына аудару;
кейбір проблемалы несиелер бойынша айыппұл мен өсімақының есептелуін тоқтату;
сенімді тұлғаның сауда-саттықтың болмағанын көрсеткен кейін кепіл затын банк
коллекторлық агенттіктермен келісім-шартқа отыру шешімін қабылдау;
банк тарапынан болатын қарызды қайтармау себебін талдау, шығару;
клиент тарапынан қарызды қайтармау себебін анықтау;
Комитет құзіретіне кіретін нормативтік құжаттарды қарау.
Проблемалы несиелер бойынша бас банк бөлімшелері мен филиалдарының есебін
Комитет банктің несиелік саясатын орындау барысында мүмкін болатын шығындарды
Осындай істелінген жұмыс қорытындысын несие қызметкерлері әр апта, ай
Кесте 10 – Кешіктірілу күндеріне байланысты проблемалы несиелер
Ескерту - мәліметтер 01.02.2008ж. жағдай негізінде көрсетілген
Сурет. Проблемалы несиелер көлемі
Көрсетілген суреттен жалпы проблемалы несиелердің кешіктірілу күндері мен сандық
Кесте 11 – Несие түрлеріне байланысты проблемалы қоржын құрылымы
мың.теңге
Осындай есеп берулер филиалдардан келіп түскен мәліметтер негізінде де
Кесте 12 – Филиалдар бойынша проблемалы несиелер жағдайы
Ұсынылған мәліметтер негізінде әрбір несие түріне провизия құрылады. Провизия
Кесте 13 – Алматы бойынша орташа провизия динамикасы
Доля провизий на 01/03/07 Доля провизий на 01/04/07 Доля
Ипотека 1,18% 1,20% 1,43% 1,25% 1,24% 1,47% 1,61%
Non-Stop 0,96% 0,99% 0,96% 0,93% 0,97% 0,98% 0,98%
Авто 1,51% 1,72% 1,83% 1,67% 1,65% 1,67% 1,89%
Прочие обеспеченные 0,99% 1,04% 1,07% 1,17% 1,13% 1,70% 1,15%
Экспресс 17,07% 17,77% 22,89% 23,50% 26,63% 23,76% 31,64%
ТемiрОК 68,80% 23,91% 71,43% 79,61% 88,08% 87,14% 102,49%
Прочие Без обеспеч 2,28% 2,34% 1,44% 1,32% 1,29% 1,78%
Средний по Банку 3,70% 3,70% 4,34% 4,12% 4,14% 1,92%
Көріп отырғанымыздай, проблемалы несиелер департаменті банк басқармасымен қабылданған тәртіп
Проблемалы несиелерді басқарудың шетелдік тәжірибесі
Несиелік қатынаста басқа экономикалық қатынастардан өзгеше ететін қасиеті несиелердің
Несие қайтарылуын қамтамасыз ету қарыз алушының міндеттерінің кепілі деп
Көптеген нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттерде мұндай механизм жылдар бойы
Қазіргі кезде ресейдің банктік секторы да тұрақты даму тенденцияларын
Кесте 14 – Шетел мемлекеттерінің проблемалы несиелер үлесі
%, есебімен
2001 2002 2003 2004 2005
Украина 25,1 21,9 28,3 30 19,6
Россия 6,2 5,6 5 3,8 3,4
Беларусь 13,4 10,8 6,2 4,6 3,5
Молдова 10,4 7,7 6,2 6,5 4,8
Ескерту – Халықаралық валюталық қор мәліметтері
Мұндай нәтижеге жету банктік сектордың даму жолының дұрыс бағыт
Несиелік қамтамасыз етуді тиімді пайдалану Ресей заңнамасына өзгерістерді енгізуді
РФ Азаматтық кодексінде көрсетілгендей, мiндеттеменiң орындалуын қамтамасыз ету әдiстерiне
Банктік несиелерді қайтаруда қамтамасыз етулердің ішінде кең таралған түрі
Кепілге байланысты қатынастар келесі нормативтік актілермен реттеледі: РФ Азаматтық
Азаматтық кодекске сәйкес несие беруші мен қарыз алушы кепіл
Кепіл арқылы несие берушінің (кепіл ұстаушының) барлық талаптары қамтамасыз
а) негізгі қарыз бен пайыз сомасы;
ә) несие беруші шығындары (мүлікті алу, аукцион өткізу, конкурс
б) несие берушінің пайыздарға, айыппұлдарға байланысты шығындары;
в) несие берушінің мүлікті сақтауға байланысты шығындары.
Заңдық тұрғыдан кепіл механизмінің құрылымын сурет 8 көрсетуге болады.
1.Несиелік келісім-шарт
Қарыз алушы
Кепіл мүлкін беру (бермеу)
Кепіл мүлкінің уақытша
меншік иесі немесе
нақты меншік иесі болады
пайдалануына міндет
артады.
Сурет. Кепіл механизмінің құрылымы
Көріп отырғанымыздай, кепіл механизмінде меншік құқығын, кепіл мүлкін пайдалану
Ресейлік банктік тәжірибеде кепіл затының кімде қалатынына байланысты кепілдің
Кепіл беруші өз міндеттерін орындамаған жағдайда кепіл ұстаушы кепіл
кепіл мүлкі жылжымайтын мүлік болса;
кепіл мүлкінің көркемдік, тарихи, қоғамдық құндылығы болса;
кепіл берушінің тұратын жері белгісіз және өз жоқ болған
Несие берушінің сотқа шағымдануы қуынымдық арыз және керекті құжаттар
Екінші әдіс – сот шешімінсіз – негізінен екі жағдайда
жылжымалы мүлік қатынастарында, егер бұл банк пен кепіл беруші
жылжымайтын мүлік қатынасында, егер несиелік келісім-шарт бойынша төлем уақытының
Екі жағдайда да кепіл мүлкін алу оны ашық түрде
Кепіл мүлкі сауда-саттықта жоғары баға барген тұлғаға сатылады. Егер
Жалпы қамтамасыз етудің кепіл формасы қарыз алушының несие беруші
Нарықтық экономикалы мемлекеттердің банктік тәжірибесінде несиелік міндеттерді орындаудағы қамтамасыз
Кепілдік хат – несие беруші банк пен гарант арасындағы
Заңда банк-гаранттың несие беруші алдында міндеттерін тоқтатуының түрлі міндеттемелері
кепілдік бойынша келісілген соманың несие берушіге толық төленген жағдайда;
кепілдік уақытының аяқталу жағдайында;
несие берушінің кепілдік бойынша өз міндеттерінен бастартып, оны гарантқа
Гарант кепілдік тоқтатылуы туралы білген уақытында, міндетті түрде бірден
Кепiл болушылық бойынша кепiл болушы басқа жақтың (борышқордың) несие
несие беруші банк пен қарыз алушы арасында несиелік келісімшарт
несиелік келісімшарт жасасқанға дейін;
үш жақты кепілдік шартының несиелік келісімшарт жасасу кезінде бір
Кепіл болушылық толық (барлық несие сомасы мен пайыздық мөлшерлемесіне)
Айыппұлды төлеу тәртібі:
1. Несие беруші тараптардың келісімінде айып төлеу міндеті көзделген
2. Егер заңдарда тыйым салынбаса, тараптардың келiсiмiмен заңды айып
Украина мемлекеті мерзімі өткен несиелерді қайтаруда Ресейлік тәжірибені қолданады.
Демек, проблемалы несиелерді қайтарудың бірнеше жолдары бар және олар
Ұсыныстар
Қазіргі таңда еліміздің несие нарығы өткен жылы орын
Мұндай қысқа мерзімді шаралар мерзімі өткен несиелерді қайтарудың бір
Ресей аналитиктерінің айтуы бойынша, мұндай ішкі банктік шаралардан басқа
Проблемалы қарыздармен жұмыс істейтін банкте жеке бөлімше ашу немесе
Қарызды қайтаруды маманданбаған компанияларға беру;
Проблемалы несиелерді қайтаруға маманданған тәуелсіз коллекторлық агенттіктерге беру.
Жоғарыда ұсынылған нұсқалардың жақсы, жаман жақтарын саралап көрейік.
Егер банк бірінші нұсқаны таңдаса, яғни жеке бөлімше құру,
проблемалы қарыздарды сегментерге бөлуді үйреніп, проблемалы несиелер қоржынын үнемі
проблемалы қарыздардың әр сегменттерімен тиімді жұмыс стратегиясын шығару (банктің
арнайы программаларды орнату (қайтару процессінің тиімділігін жоғарлату үшін және
Профессионалды телефон орталығын құру;
үнемі коллекторлардың, телефон орталықтарының қызметкерлерінің, юристердің және т.б. штатын
еншілес коллекторлық компанияны заңды тұлға ретінде тіркеп, қызметін үнемі
Банк ішінде жұмыс істеу немесе жеке коллекторлық агеттік ашу
Проблемалы қарыздармен жұмыс істеудің келесі нұсқасы – маманданбаған агенттерге
Үшінші нұсқа – проблемалы қарыздарды тәуелсіз, арнайы маманданған коллекторлық
Біріншіден, тәуелсіз коллекторлық агенттіктер компания және тиімді технология құруда,
Қарызды қайтарудың тағы бір жолы – клиринг болып табылады.
Батыс Европа елдерінде клирингілік есеп-айырысулар арқылы циклдік есепке алулар
Үшінші тұлғалар қатысатын схемаларды пайдаланса, мұнда сөз кәсіпорын қарызы
Қолданылған әдебиеттер
«ҚР банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы /
Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен
Постановлением Правления АО «Темiрбанк»№ 209 от «03»
Банковское дело (Настольная книга банкира): Учеб.пособие/ Под научной ред.
Банковское дело: Учебник / Под ред. Г.Г. Коробовой. –
Банковское дело: Учебник. – 2-е изд., перераб. и доп.
Воронин В.П., Федосова С.П. Деньги, кредит, банк: Учеб. пособие.
Давлетова М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане: Учебное пособие.
Искаков У.М, Бохаев Д.Т, Рузиева Э.А. Финансовые рынки и
Көшенова Б. А. Ақша, несие, банктер және валюталық қатынастар
Мақыш С.Б. Банк ісі. Оқулық. – Алматы: ИздатМаркет, 2007.
Насырова М.Р, Токсанбай С.Р, Кулпыбаев С.К, Гуляева С.П. Современный
Сейітқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер: Оқулық. – Алматы: «Экономика»,
Смағұлова Қаржы, ақша айналысы және несие
Экономические ориентиры на пути к ускоренной модернизации: Материалы междунар.
Андриана Ю.Р. Минимизация кредитного риска / Банки Казахстана. –
Бралина А.Г. Коммерциялық банктердегі проблемалық несиелерді басқару / Вестник
Вероника Г. Качество активов банков ухудшается / Деловой Казахстан.
Ковалев В.А. О кредитоспособности заемщика / Деньги и Кредит.
Мақыш С.Б. Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің проблемалық активтерін
Смулов А. В новый год – без плохих кредитов.
Теңізбаева А. Несиелік қатынастарды құқықытық реттеу мәселелері / Заң.
Фоминский О. Еще 12 месяцев ожиданий / Капитал.КZ. –
Шаяхметова К.О. Коммерциялық банктердің қызметіндегі тәуекел / ҚазЭУ Хабаршысы.
Интернет
www.temirbank.kz
www.credits.ru
www.google.kz
66
Банктің аталмыш қарызды алуы (Бқ)
Несиенің қайтарылуы (Нқ)
Ресурстарды босату (Рб)
Несиені пайдалану (Нп)
Несиені алуы (На)
Несиені орналастыру (Но)
Қарызға алушы
Несиеленген құн (несие)
Несие беруші
Несиенің құрылымы
Бақылау
Капиталды шоғырландыру мен орталықтандыруды жеделдету
Қолма-қол ақшаларды несиелік құралдармен ауыстыру
Қайта бөлу
Несие қызметтері
Қағидаттар
Мерзімділік
Қайтарымдылық
Төлемділік
Қамтамасыз етілу
Мақсаттылық
Дифференциялдық
Өтінішті қарау
Несиелік қабілетін талдау
Келісім-шарт жасасу
Несие беру
Бақылау
Анализ және мониторинг бөлімі
Методология бөлімі
Бөлім бастығы
Маманы
Бас маманы
Бөлім бастығы
Маманы
Бас маманы
Бөлім бастығы
Проблемалы несиелер анализі, мониторингі және методология басқармасы
Коллекторлық компаниялармен жұмыс
Қамтамасыз етілмеген проблемалы несиелермен жұмыс істеу бөлімі
Қамтамасыз етілген проблемалы несиелермен жұмыс істеу бөлімі
Департамент директоры
Проблемалы несиелер департаменті
Проблемалы несиелер бойынша басқарушы директор