Валюталық биржалар


Мазмұны
Кіріспе..............................................................................................
Ақша нарығының қалыптасуы, мәні және атқаратын қызметі..............................................................................................
Валюталық биржалар. Атқаратын қызметі...................................
Қазақстан Республикасында ақша нарығы мен валюталық биржаларды жетілдіру
Қорытынды.....................................................................................
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі............................................... 5
6-26
26-32
32-36
37
38
Аннотация
Курстық жұмыста ақша нарығы мен валюталық биржалардың мәнін,
Қазақстан Республикасында ақша нарығы мен валюталық биржаларды жетілдіру
Курстық жұмыстың құрамында 7 – сурет, 17 әдебиет
Кіріспе
Ақша мен биржаның пайда болуы
Тарих құрылуының ұзақ мерзімді уақытында ақшаның пайда болуы
«Биржа» деген термин ежелгі грек сөзі - "бурзэ",
Экономикасы дамыған мемлекеттерде биржалар бірнеше түрге бөлінеді. Мысалы,
• қор биржасы (бағалы қағаздар сатады);
• валюта биржасы;
• тауар биржасы;
• еңбек биржасы.
Сонымен, биржа - нарықтың ұйымдасқан түрі, онда сұраным
Биржаның бысшы органы болып биржалық комитет саналады, ал
Сонымен, қор биржасы - бағалы қағаз иелерінің биржа
1 Ақшаның қалыптасуы, мәні және атқаратын қызметі. Инфляция
Ақша дегеніміз тауарлардың тауары, оның өз бойыңда жасырын
Ақшаның жалпыға бірдей эквивалент ретінде мынадай ерекшеліктері бар:
Тауар мен ақша арасындағы бірлік те қарама-қарсылық қайшылық
Ақшаның пайда болуымен байланысты бір тауардың екінші бір
Әсіресе халықаралық енбек бөлінісінің тереңдеуі мен экономикалық қатынастар
Қағаз ақшалар өте ертеде, ең алғаш Қытайда даму
Ревальвация — ақша курсын көтеру. Алтын немесе шетел
Ақша техникалық құрал емес, ол экономикалық категория адамдар
Ақшаға сұраныс пен ұсыныс
Макроэкономикалық тепе-теңдік ақша рыногында белгілі бір пропорциялардың болуын
Ақшаға сұраныс шаруашылық агенттерінің сақтап жүрген ақша қаржыларының
Ақшаға деген сұраныстың монетарлық теориясы неоклассикалық дәстүрлерге сүйеніп,
Монетаристер экономиканы дамытуда ақшаның реліне үлкен мән береді.
М-s = КРҮ
Мұнда М-s — ақшаның номиналды саны: к —
Егер К мен Ү— өзгермейтін тұрақты мөлшер деп
Американ профессоры И. Фишер өзінің "Ақшаның сатып алу
Теңдіктің екі бөлігін V-ге белсек, мына формуланы аламыз:
Ақшаға сұраныстың неоклассикалық теориясы математикалық тұрғыдан үш теңдік
М 2 = КРҮ
Екіншіден, бұл теңдеу ақшаның ұсыну қызметін сипаттайды М
Үшіншіден, бүл теңдеу нарықтағы теңдіктің жағдайларын көрсетеді: Мs=
Демек, неоклассиктердің түсінігіңде ақша нарығының макроэкономикалық үлгісі мынаған
График түрінде бүл үлгіні былай көрсетуге болады.
М sМ -s — ақшаны ұсыну қисық сызығы.
ОМД — ақшаға сұраныстың қисық сызығы.
1-сурет.
Ақшаға сұраныстың қисық сызығы.
Суретте ақшаға сұраныстың (М) баға дәрежесіне тәуелділігі (Р)
Баға РА — деңгейінде тағайындалғанда ақшаға сұраныс пен
Мұндай жағдайда ақша құнсызданып, бағалар өсіп РА деңгейіне
Кейнсиандық теория ақшаға сұранысты түсіндіргенде неоклассиктерден мүлдем алшақтайды.
Трансакциондық қалдық қаржыларды белгілі бір ақша табысының деңгейін
Сонымен Дж. М. Кейнс ақшаға сұранысты түсіндіруде неоклассиктер
Дж. М. Кейнс ақшаға сұраныс теориясында жоғарыда аталған
Сонымен экономика ғылымында Кейнс қоржындық таңдау проблемасын енгізді,
Сұраныс екі бөлікке бөлінеді:
Мд = М + М
Мд— трансакциондық сұраныс иемесе басқаша көрінісі,
l1(y);М — алыпсатарлық сұраныс немесе басқаша көрінісі,
L2(r-r)r —нарықтың проценттік ставкасы, — r процент нормасының
Ақша нарығының Кейнстік агрегаттық үлгісі трансакциондық алыпсатарлықтың ақша
2-суреттегі график ақшаға трансакциоңдық сұранысты білдіреді. Алыпсатарлық пиғыл
Бағалы қағаздардың (облигациялар және тағы басқалар) курсы біріншіден,
2 – сурет.
Ақшаға трансакциоңдық сұраныстың қисық сызығы.
2-сурет ақшаға деген трансакциондық сұранысты білдіреді. Ол проценітің
Ақшаны ұсыну егер ол экзогенді автономиялық ақшаға сұраныс
Мд және Мs сызықтарының қиылысы ақша рыногындағы тепе-теңдік
3 – 4 сурет.
Ақшаға сұраныс және ұсыну сызбасы
30-жылдардағы Кейнс идеяларының кеңірек таралуы неоклассикалық теорияның деградацияланып
Мд=Рf (rВ, re, Р, һ, Ү, и)
Мұндағы Мд — номиналды ақша қалдығына жоспарланған сұраныс.
Монетаризм ақшаға деген сұранысты шаруашылық агенттердің ақша қорынан
М. Фридменның теориясында ақшаға сұраныс қызметінен тұрақты болатыны
Соғыстан кейінгі, алғашқы онжылдықтарда АҚШ-тың ЖҰӨ мен ақша
М. Фридменнің таза теориясын сұраныс теориясы демей, ақша
Ақшаның өндіріс көлеміне ықпалы
Неокейнсиандықтар мен монетаристердің теориялық айтыстары қалай дегенмен баға
Монетаристер неоклассиктер сияқты барлық ресурсттарды толық пайдалану жағдайыңда
Монетаристердің макроэкономикасының үлгісі ақшаның жиынтық сұранысын реттеуге немесе
Неокейнсиандықтар жақтайтын фискалдық саясатқа мемлекеттік шығындар мен салықтарға
Егер ақшаға сұраныс тұрақты, алдын ала болжауға мүмкін
Орталық банк банкнот (эмиссия) саласыңда ғана монопольдық жағдайда
Орталық банктің несие-ақша саясатының басты құралдары: ашық нарықтағы
Орталық банктің несие-ақша саясатының басты бағыты ашық нарықтағы
Есеп — процент, дисконтты саясаттың мәні процент ставкасы
80-жылдары батыс елдері өздерінің орталық банктердің несие-ақша саясатына
Орталық банктің монетарлық саясатының механизмі қандай? Ақша массасының
Бірінші кезеңде орталық банк өзінің әрекеттері арқылы (коммерциялық
Екінші кезеңде банк депозиттерінің мультипликациондық кеңеюі болып ақшаны
Үшінші кезеңде ақшаны ұсынудың өсуі оны арзандатады, яғни
Төртінші кезеңде процент ставкасының төмендеуінің нәтижесіңде жеке меншік
5-сурет.
Монетарлық саясаттың жалпы ұлттық өнімнің сызбасы
М — ақша массасының көлемі; l — инвестиция
Сызбада ақша рыногы мен инвеспщия нарығының өзара байланысы
Жаңа күрделі қаржы өндіріс көлемін ұлғайтып, жалпы ұлттық
Кейнсиандық үлгі бойынша мемлекеттің ақша саясатының күрделі қаржыға,
Жоғарыда айтылғандарға байланысты ақша саясатының қысқа және ұзақ
Монетаристер басқаша есептейді. Олардың ойынша баға мен жалақы
IS (Investment – Saving) қисық сызығы проценті ставкасының
LM (Liguidity – Моnеу) қисық сызығы экономиканың ақша
Бұл жағдайда ақша рыногы тепе-теңдікте болады, яғни ақшаға
6-сурет.
Қисық сызықтардың қиылысуының сызбасы
Суретте көрініп тұрғандай LМ қисық сызығының ерекше конфигурациясы,
Өткен онжылдықтарда ақша саясатын жақтаушылар тек монетаристер арасында
Ақшаның қызметтері
Ақшаның бірінші қызметі – құн өлшемі. Ақшаның көмегімен
Тауар-құны мен алтын құнының тәуелділігі ерекше мүделікті байқатады.
Егер тауар бағасы тауар құнымен қарайлай өссе, оңда
Сөйтіп тауар бағалары негізінен тауардың өз құнына тура
Үшінші қызметі - төлем құралы. Бұл кызметті тауарды
Несие қатынастарының дамуымен байланысты жаңа айналым құралы -
Ақшасыз есеп айырысу тауар айналымы тұтынысының қолма-қол ақша
Төртінші қызметі - қорлану немесе қазына жасау құралы.
Ақшаның соңғы, бесінші қызметі сол - әлемдік ақша
Әлемдік аренада ақшаның айиылым құралы емсс, төлем құролының
Тарих куәландырғандай, монетаның отаны ретіндегі Лидии мемлекеті болып
"Деньги" ұғымы түркілердің - күміс металды "теңге" деп
Ақшаның металдық және номиналдық теориялары
Ақшаның металдық теориясын "меркантилизм" мектебінің өкілі Томас Мэн
Несие қатынастары және ақшасыз есеп айырысуға көшу, несие
Американ экономисі Пол Самуэльсонның ойынша: "Ақша - бұл
Бұрын айтқанымыздай, осындай қорытындының негізіне несие ақшаның пайда
Ең соңында тарихтың пайдалы сабақтарын еске алуға тура
Ол кезде Индияда, Цейлонда, Африканың кейбір аудандарында ақша
Қазіргі әлемде мұндай мысалдар көптеп кездеседі. Кейбір елдерде
Ақша нарығы
Ақша дегеніміз — тауардың жалпы эквивалентінің тиянақталған түрі,
Біріншіден, тек ақшаға айырбастау арқылы ғана тауарлар қоғамдық
Екіншіден, әр адамның еңбектегі, яғни қоғамдық өндірістегі үлесін
Үшіншіден, айырбас үрдісінде ақшаның делдалдық етуімен тауардың ішкі
Тауарлар дүниесінің тауар және ақша болып екіге бөлінуі
Ақша айналысы заңы
Ақша айналысы заңы — құн заңының айналыс аясындағы
Ақша айналысы заңының мәні — ақшаның айналыс құралы
Ақша тек айналыс құралы ғана емес, сонымен бірге
Экономикада сатылған тауарлар бағасынан айналыста әлдеқайда кем ақша
Сөйтіп, айналысқа қажетті ақша мөлшері өндірістің даму жағдайларына
— несиенің даму деңгейі, егер тауардың көп бөлігі
— қолма-қол ақшасыз есеп айырысудың дамуы;
— ақша айналысы санының өсуі.
Айналысқа ақша екі түрде шығарылады, эмиссияланады: қолма-қол ақша,
Ақша айналымының екі жағының бірлігі, олардың бір түрінің
Ақша агрегаттары
Өнеркәсібі өркендеген мемлекеттерде ақша жиыны құрамын анықтау үшін
М1 — айналыстағы қолма-қол ақша (банкноттар, тиындар, ал
М2 — оған М1 агрегаты және мерзімді 4
М3 - оған М2 агрегаты және арнаулы несие
L - оған М3 агрегаты және ірі коммерциялық
Ақша жиыны
Ақша жиыны нақты әр мемлекеттің өзіне тән ақша-несие
Қазақстан Республикасының ақша жиынының құрылымына төмендегі ақша агрегаттары
М1 — айналыстағы қолма-қол ақша;
М2 — құрамына М1 агрегатын және шаруашылық субъектілерінің
Ақша агрегаттарының құрылымы тұрақты қалыпта болмайды. Ол ақша
Ақша жиыны бірнеше жолмен өсуі мүмкін:
- банкноттар мен тиындарды эмиссиялау есебінен;
- Орталық банктен коммерциялық банктердің несие алуымен;
- мемлекеттік бюджеттің кемшілігін жабу үшін Орталық банктің
- Орталық банктің асыл металдарды, шетел валютасын және
- чек шығаруымен немесе коммерциялық банктердің салым тарту
Ақша жиыны көлемінің өзгеруіне айналыстағы ақша жиынының өзгермелігімен
Ақша жиыны айналымының баяулауы — ұлттық жиынтық өнімді
7-сурет.
Ұсыныс пен сұраныс сызбасы
Ақша айналысының Орталық банктің ақшаға бақылау жасауы баяулауы
Басқа да нарық секілді, ақша нарығында да ақшаға
Орталық банктің ақша айналысын басқаруы
Ұлттық банк - заңды төлем құралын, яғни банкноттарды
Ұлттық банк банкноттар мен тиындардың қажетті мөлшерін анықтайды,
Қазақстан Республикасында шығарылған банкноттар мен тиындардың атаулы құрылымы,
Валютаны өзгертуге тек қана Қазақстан Республикасы Парламентінің құқығы
Ұлттық банк Қазақстан Республикасының валютасын шет ел мемлекеттерінің
Қолма-қол ақшаның айналымы олардың банк кассасына үздіксіз оралып
Қазақстан Республикасында ақша банкноттарын өндіру және коммерциялық банктерге
Эмиссия — мемлекет тарапынан банкноттардың, тиындардың, бағалы қағаздардың
Қолма - қол ақша түріндегі эмиссия - айналысқа
2 Валюта биржасы
Валюта биржасы – шетел валютасымен валюталық операцияларды жүзеге
Бұл валюта биржасындағы көп мөлшерде валюталарды саудалау іске
Қор биржалары
Қаржылық қолдануды қосқанда ресурстардың бөлінісі жаңа экономикалық шарттардың
Қор биржасы - құнды қағаздардың қалыпты айналымы үшін
- қор нарығында биржалық делдалдармен бағалы қағаздарды сату
- ел үкіметінің шығыстар мен өндірісті қаржыландыру және
- жалған капиталдың қалыптасуы және ұсыныс пен сұраныстың
Қаржылық ресурстарды қайта бөлу мен жұмылдыру, шоғырландыру процесінде
Қор биржасы өзінің қызметін келесі принциптерге сай құрады:
- брокер және клиентпен арадағы жеке сенімділік, өйткені
- биржада жасалатын барлық мәмілелер туралы жариялылық пен
- сауда мен есепке алу дәрежесін белгілеу жолымен
Осы принциптерді қамтамасыз ету нәтижесінде, бағалы қағаздарды қор
Қор биржасының механизмін жіберу үшін, алдын ала мыналар
Валюталық қатынастар мен валюта жүйесінің түсінігі
Халықаралық валюта катынастары дегеніміз — дүниежүзілік шаруашылықга орын
Халықаралық валюта қатынастарының өркендеуі өндіргіш күштердің қарқынды өсуімен,
Халықаралық валюта қатынастар халықаралық экономикалық қатынастардың дамуына жалпылама
Халықаралық экономикалық қатынастар материалдық өндіріс сферасымен қатар бөлу,
Валюталық қатынастар жағдайы ұлттық және дүниежүзілік экономиканың дамуынан,
Валюталық қатынастар ұдайы өндіріске қатысты екіншілей (вторичны) болғанымен,
Халықаралық валюта қатынастары шаруашылық байланыстарының интернационалдануы негізінде бірте-бірте
Тарихқа көз жүгіртсек, ең алдымен халықаралық нормаларға сәйкес
Аталған шарттар өзгерген жағдайларда дүниежүзілік валюта жүйесі кезеңдік
Дүниежүзілік валюта жүйесінің ғаламдық шаруашылықтағы мақсаттары және қызметі
Ұлттық және дүниежүзілік валюта жүйелерінің өзара байланысы олардың
Ұлттық валюта жүйесінің негізгі элементтеріне мыналар жатады:
- ұлттық валюта;
- ұлттық валютаның айырбасталу, аударылу (конвертациялау) мүмкіндіктері;
- ұлттық валютаның паритеті (құны);
- ұлттық валюта курсының (бағамының) режимі;
- валюталық шектеулердің бары немесе жоғы, валюталық ережелері;
- ел валютасының халықаралық өтімділігін ұлттық реттеу;
- халықаралық кредиттік құралдар айналымын пайдалану ережелері;
- елдің халықаралық есептеулер ережелері;
- ұлттық валюталық нарық пен алтын нарығының режимі
- елдің валюталық қатынастарын басқарушы және реттеуші ұлттық
Ал, дүниежүзілік валюта жүйесінің негізгі элементтері болып төменде
- резервтік валюталар, халықаралық есептесуге арналған валюталық бірліктер;
- валюталардың өзара айырбасталу шарттары;
- валюталық паритеттердің үйлестірілген тәртібі;
- валютаны бағамдау тәртібінің ережелері;
- валюталық шектеулерді мемлекетаралық реттеу;
- халықаралық валюта өтімділігін мемлекетаралық реттеу;
- халықаралық кредиттік құралдар айналымын пайдалану ережелерін үйлестіру;
- халықаралық есептеулердің негізгі факторларын үйлестіру;
- дүниежүзілік валюта нарықтары мен алтын нарықтарының режимі;
- мемлекетаралық валюталық реттеуді жүзеге асырушы халықаралық ұйымдар;
Ұлттық валюта жүйесінің негізін осы мемлекеттің заңымен бекітілген
Шетелдік валюта валюталық нарықтардағы сатып алу-сату объектісі болып
Дүниежүзілік ақша деп халықаралық экономикалық, саяси, мәдени қатынастарға
Айырбасталу мүмкіндігі бар ұлттық валютаның ерекше категориясына резервтік
Резервтік валюта мәртебесін алудың объективті алғышарттары болып елдің
Резервтік валюта мәртебесі оны шығарушы елге мынадай артықшылықтар
Валюта жүйесінің келесі элементі оның шетел валюталарына айырбасталу
Валюта жүйесінің тағы бір элементіне валюталық паритет, яғни
Валюта бағамының режимі де валюта жұйесінің элементі болып
Валюталық шектеулердің бар немесе жоқ болуы да валюта
Ал, халықаралық кредитгік қаражаттар айналымына келетін болсақ, оларды
Халықаралық валюта өтімділігін реттеу валюта жүйесінің тағы да
Халықаралық валюта өтімділігі дегеніміз — жекелеген немесе бір
Халықаралық валюта өтімділігінің көрсеткіш ретінде, әдетте ресми алтын-валюта
Валюталық нарық және алтын рыногы режимі ұлттық және
3 Қазақстан Республикасындағы ақша нарығы мен валюталық
биржаларды жетілдіру барысы
Қазақстан Республикасы зандарына сәйкес валюталық операцияларды жүргізетін субъектілер
Тауар (жұмыс, қызмет) экспорты үшін ақы төлеу ретінде
Жарғылық қызметі сынға тарту, кайырымдылық жарналары және өзге
Уәкілетті банктер Қазақстан Республикасының валюталық заңнаманың сақталуын тексеру
Резидент-заңды тұлғаладың банктік есепшоттарынан қолма-қол шетел валютасы резидент
Ұлттық Банктің қолма-қол шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыруға
Резидент-заңды тұлғалар ішкі валюта рыногында тек мына мақсаттарға
- резидент еместердің пайдасына төлем жасауға және ақша
- уәкілетті банктерден шетел валютасымен алынған кредиттер бойынша
- Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге іссапар және өкілдік
- Ұлттық Банктік осы қатынастарды реттейтін нормативтік-құқықтық актілерінде
- жеке тұлғалардың шетел валютасымен салымдары (депозиттері) бойынша
- қолма-қол шетел валютасымен айырбас операцияларын жасауға;
- Қазақстан Республикасының заңды актілерінде көзделген өзге де
Резидент-занды тұлғалар шетел валютасын сатып алуға тапсырыс рәсімдеу
Резидент-занды тұлға сатып алынған шетел валютасын отыз күнтізбелік
Резидент-заңды тұлға ішкі валюта рыногында бұрын сатып алған
Резидент емес-заңды тұлғалар валюта операцияларын жүргізу үшін уәкілетті
Резидент емес-заңды тұлғалардың уәкілетті банктердегі банктік есепшоттарына Қазақстан
Резидент емес-заңды тұлға уәкілетті банктерден банктік есепшоттарындағы ұлттық
Резидент емес-заңды тұлғалардың бұрын алған шетел валютасының пайдаланылмаған
Қазақстан Республикасының резидентгері мен резидент еместері валюта операцияларын
Валюталық бақылаудың негізгі бағыттары мыналар:
- клиенттердің тапсырмасы бойынша, сол сияқты өздері жүргізетін
- валюта операциялары бойынша төлемдердің заңдылығын және негізділігін
- валюта операциялары бойынша есепке алу мен есеп
Валюталық бақылау органдары өз құзыреті шегінде нормативтік-құқықтық актілер
Валюталық бақылау органдары мен агенттері валюталық бақылауды жасаған
Халықаралық қаржылық корпорацияның (МФК) капиталына жазылу АҚШ долларымен
Еуропалық қайта құру және даму банкінің (ЕБРР) капиталына
50%-і АҚШ долларымен;
50%-і АҚШ долларымен есептеліп, көрсетіледі де Қаржы министрлігінің
Қазақстанның Азиялық даму банкінің (АБР) капиталына жазылуы да
бірінші — төленетін бөлік — жазылу құнының 12%-ін
екінші — шақырып алынатын бөлігі (отзывные) — жазылу
Бірінші бөлікті республика Қаржы министрлігі көлемін бірдей етіп,
Валюталық бақылау дегеніміз шетелдік валютаның қолда бар көлемін
1996 жылдың 24 желтоқсанында Қабылданған "Валюталық реттеу туралы"
2001 жылғы 20 қыркүйекте кабылданған "Қазақстан Республикасыңда экспорт-импорт
Экспорт-импорт валюта бақылауының мақсаты мен бағыттарына мыналар жатады:
1. Валюта бақылауының мақсаты экспорттық түсімнің толық және
2. Валюта бақылауының негізгі бағыттары:
а) жүргізілетін экспорт-импорт валюта операцияларының заңға сәйкес келуін
б) төлемдердің негізділігін тексеру;
в) экспорт-импорт валюта операциядары жөніндегі есептің толық және
Қорытынды
Қорыта келгенде, ақшаның қоғамдағы маңызы өте зор. Икемді
1. Тек ақшаға айырбастау арқылы ғана тауарлар қоғамдық
2. Әр адамның еңбектегі, яғни қоғамдық өндірістегі үлесін
Валюта – белгілі бір елдің заңмен белгіленген ақша
Макроэкономикалық тепе-теңдік ақша рыногында белгілі бір пропорциялардың болуын
Ақшаға сұраныс шаруашылық агенттерінің сақтап жүрген ақша қаржыларының
Ақшаға деген сұраныстың монетарлық теориясы неоклассикалық дәстүрлерге сүйеніп,
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Байгісиев М. Халықаралық валюталық қатынастар. Алматы 2005ж.
Шеденов У. Жалпы экономикалық теория. Алматы 2005 ж.
Саниев Ө. Ақша. Неисе. Банк ісі. Алматы 2005
Көшенова Б. Валюталық қатынастар. Алматы 2005 ж.
Әубәкіров Я.Ә. Экономикалық саясат негіздері. Алматы: Санат, 1998
Мәделиев Б. Нарықтық экономика теориясына кіріспе. Алматы. Экономика,
Жүнісов Б., Ұ.Мамбетов, У.Байжомартов. Нарықтық экономика негіздері. Алматы
Алехин Б.И. Рынок ценных бумаг: Введение в фондовые
Балабанов В.С. Рынок ценных бумаг: Коммерческая азбука /
Балабанов И.Т. финансовый менеджмент: Учебник. -Москва: Финансы и
Биржевая деятельность: Учебник / Под ред. проф. Галанова.
Бороздин П.Ю. Ценные бумаги м фондовый рынок. -Москва:
Бункина М. Деньги, банки, валюта. Учебное пособие. Москва.;
Ефремов И.А. Операции коммерческих банков с іденными бумагами.
Карагусова Г. Что нужно знать о ценных бумагах:
Карагусов Ф. Ценные бумаги и регулирование их обращения
Кредиты. Инвестиции - Москва.: "ПРИОР", 1995. - 144с
34