Бағалы қағаздардың түрлері


ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
ӘЛ – ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес кафедрасы
Қаржы және аудит кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Бағалы қағаздар нарығындағы мемлекеттің қызметі
Оқытушы:_________
Студент:_________
Мамандығы:_________
Алматы – 200 6ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ................................................................................................................3
1 БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАДА ҚАЛЫПТАСУЫ
Бағалы қағаздар нарығының жалпы түсінігі .........................................5
1.2 Бағалы қағаздардың түрлері...................................................................7
1.3 Бағалы қағаздар нарығындағы мемлекеттің қызметі .........................13
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНЫҢ ДАМУЫ
2.1 Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығының пайда болуы..................................................................................................................15
2.2 Бағалы қағаздар нарығының даму жолдары.......................................17
2.3 Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығының құқықтық негіздері
ҚОРЫТЫНДЫ ............................................................................................24
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР .............................................................25
КІРІСПЕ
Қазақстанның орталықтанған – жоспарлы экономикадан нарықтықтық экономикаға өтуі
Қоғамдағы соңғы 6-7 жылда болған өзгерістер – Қазақстан
Социализм жүйесі өндірісті де, әлеуметтік экономикалық қажеттілікте де
1 БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАДА ҚАЛЫПТАСУЫ
Бағалы қағаздар нарығының жалпы түсінігі
Бағалы қағаз нарығы субъектілерінің қатынастары экономикалық-құқықтық механизмге негізделеді.
Өзінің ұйымдық және құрылымдық ерекшеліктеріне орай бағалы қағаздар
90-шы жылдардың экономикалық тәжірибесі дәлелдегеніндей шаруашылықты жетілдіргендей нарықты
Қазақстан Республикасының мемлекеті бағалы қағаздар нарығын құру және
Өркениетті мемлекеттерде экономикалық өрлеуді қаржыландырудың басты жолы бағалы
эмитенттер, яғни әртүрлі бағалы қағаздар шығаратын
шаруашылық субъектілері;
инвесторлар, яғни уақытша бос ақша ақытша бос ақша
тұлғалар;
бағалы қағаздар нарығының кәсіби мамандары: брокерлер,
диллерлер, инвестициялық басқарушылар және т.б.;
инвестициялық компаниялары, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары және т.б.
қор биржалары, депозиторийлер, клирингтік және басқа бағалы қағаздарды
Осы күрделі құрылымдардың қызметін ұйымдастыратын, басқаратын және реттейтін
Бағалы қағаздардың түрлері
Бағалы қағаздардың негізгі және туынды түрлеріне акция түріндегі
меншікті акциаландырғанда, яғни акционерлік қоғам құрып, оның жарғылық
бар компанияны акционерлік қоғам ретінде қайта құрғанда;
жарғылық капиталды қосымша молайтқанда.
Атап айтқанда, жарғылық капитал деген шығарылған акциялардың бастапқы
Акция бірнеше түрге жіктеледі, бір жағынан бір акционерден
Атаулы акция – иесі міндетті түрде корпорацияның реестірінде
Ұсынушыға арналған акция – иесінің аты-жөні корпорация кітабында
Жәй акцияларды иеленушілердің корпорацияның тапқан пайдасының мөлшеріне байланысты
Артықшылықты акциялар (немесе преференционалды) – меншік туралы ерекше
Облигация деп эмитенттің белгілі бір шартты орындауға, яғни
Облигация иемденушісі корпорацияға несие беруші болып табылады.
Облигация иемденушісіне сыйақы төленеді.
Басқа несие беруші сияқты, облигация несиесінің дауыс беру
Облигация бойынша сыйақы корпорацияның шығынына жатады.
Облигация бойынша мезгіл-мезгіл төленетін сыйақы түріндегі пайда купонға
Облигация қамтамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген болып екіге
Облигацияның рейтингі – олардың инвестициялық сапасын арнаулы фиралардың
Ааа - өте жоғары сапа;
Аа – жоғары сапа;
А – ортадан жоғары сапа;
Ваа – орта сапа;
Ва – алыпсатарлық элементтері бар;
В – инвестицияға қажет белгілері жоқ;
Саа – төмен сапа;
Са – белгілі бір мөлшерде алыпсатарлық;
С – ең төмен сапа.
Ең жоғарғы рейтингілі облигациялар «инвестициялық класты» деп аталады.
Вексельдер өндірістегі жұмыстың айналымдылығы, яғни өнімді өндіру, оны
Вексель – қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген төлем
Вексель – тауар-ақша қатынастарын және коммерциялық несиені дамытуды
Вексель несиені өтемеу қауіпімен байланысты болғандықтан, ол вексель
Басқа қарыз міндеттемелерінен вексельдің үш түрлі айырмашылығы бар:
Біріншіден, вексельдің дерексіздігі, яғни қарызды қандай жағдайға, не
Екіншіден, оның дауыссыздығы, яғни қарызды қандай жағдайда алғандығына
Үшіншіден, вексельдің айналмалылығы, яғни вексель иемденуші оны басқа
Қолдану өрісіне қарай, вексель жәй және аудармалы вексель
вексельді сатып алушы сатушыға береді;
сатушы тауарды тиеп қояды немесе тапсырыс бойынша қызмет
сатушы белгіленген уақытта вексель бойынша төлем өтеуді ұсынады;
сатып алушы көрсетілген қызметке, алынған тауарға ақы төлейді
Жәй вексельді пайдаланғанда тек екі жақ өзара әрекет
Аудармалы вексель деп несие берушінің қарыз алушыға вексельде
вексель беруші төлеушіге, яғни қарыздарға тауарды және траттаны
төлеуші вексель бойынша акцепт беріп, оны вексель берушіге
вексель беруші акцептелген вексельді ремитентке – аудармалы вексель
ремитент аудармалы вексельді трассатқа төлемді өтеуге жібереді;
трассат банкке вексельді төлеуге үкім беріп және сонымен
ремитент вексельді несие берушіге жібереді;
несие беруші вексельді ақшаны өз шотына аудару үшін
ақша трассаттан несие берушіге несиені өтеу ретінде түседі.
Төлем уақыты келгенде несие беруші несиені өтеу үшін
Вексельді толтырғанда кәсіпорын басшысы мен оның бас бухгалтері
векселдік таңба болуы керек;
төлемнің уақыты көрсетілуі керек;
мендеттеме бойынша келісілген соманы төлеу керек;
төлем өтейтін жер көрсетілуі керек;
кімге және кімнің үкімі бойынша төлемді;
вексельді толтырған жері және уақыты;
вексель берушінің қолы.
Осы айтылған мәліметтердің тек біреуі ғана көрсетілген жағдайда
Вексельді қолдану аясына келісім жағдайына және олардың тауармен
Коммерциялық вексельдер – тауарларды сату және сатып алу
Несие келісімдерін ақшалай түрін рәсімдеу қаржы вексельдері болып
Жалған вексельдерді беру нақты не материалдық, не ақша
Бағалы қағаздардың басқа түрлері. Бағалы қағаздардың өте көп
Жазылу құқын үш түрлі жолмен жүзеге асыруға болады:
өз құқын іске асыру, яғни жаңа акция сатып
жазылу құқын сатуға болады;
жазылу құқын пайдаланбауға да болады.
Жазылу құқы – қысқа мерзімді бағалы қағаз. Әдетте,
Опцион – шартқа енгізілген мерзімдік талапты көрсететін бағалы
Бағалы қағаздардың туынды түрлерінің бірі – варрант.
Бағалы қағаздардың келесі тобына қаржы нарығы айналымындағы
қазыналық вексельдер;
депозиттік сертификат;
чек.
Чек - заңды түрде бекітілген ақшалы құжат. Ол
атаулы чектер, оны чек беруші белгілі бір адамның
ордерлі чектер, олар жеке немесе заңды тұлғаларға толтырылады;
иесі ұсынушы чектер, ол бойынша көрсетілген сома чек
Бағалы қағаздар нарығындағы мемлекеттің қызметі
Бағалы қағаздар нарығы басқа нарықтардан өзінің айрықша тауарымен
Жалған капитал – нақты капиталдың қағаз белгісі, яғни
Бағалы қағаздар ақша капиталының немесе басқа материалды құндылықтардың
Бағалы қағаздар нарығы нарықтық экономикада күтпеген кездейсоқ болатын
Кәсіпорынның қосымша капиталға мұқтаждығы көптеген жағдайға байланысты олардың
Экономикасы дамыған мемлекеттерде бағалы қағаздар көмегімен қосымша капитал
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНЫҢ ДАМУЫ
Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығының пайда болуы
Бағалы қағаздар нарығының кейбір элементтері 20-шы жылдары КСРО-да
Елде дамыған бағалы қағаздар нарығы қалыптасуы үшін оның
Сұраныс пен ұсыныс;
Делдалдар мен басқа қатысушылар;
Нарықтық инфрақұрылым, яғни коммерциялық банктер, қор биржалары, инвестициялық
Нарықты реттейтін және өзін-өзі реттейтін жүйелер.
Нарықтың осы құрамдас бөліктері қазіргі уақытта негізінен құрылып
Дегенмен, Қазақстан экономикасының дағдарысы жағдайында толыққанды бағалы қағаздар
Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының құрылымы және бағалы қағаздардың
Біріншіден, мемлекеттік бағалы қағаздардың элементі – Қаржы Министрлігі;
Екіншіден, Ұлттық банк – оның (қаржы Министрлігінің) қаржы
Мемлекеттік қазыналық вексельдер;
Мемлекеттік қазыналық облигациялар;
Қазақстан Ұлттық Банкінің қысқа мерімді ноталары;
Жекеменшіктендіру купондары.
Мемлекеттік қазыналық вексельдер мемлекеттік қазыналық облигацияларды ішкі мемлекеттік
Бағалы қағаздар нарығының даму жолдары
Қазіргі кезде Республикада бағалы қағаздар нарығы қалыптасу шағында.
Экономикалық мәселелерге:
нарықты реттейтін механизмнің жоқтығы;
бағалы қағаздар нарығын дамытатын бірыңғай көзқарас жүйесінің жоқтығы;
заңдардың мүлтіксіз орындалмауы;
салымдарды тіркеу жүйесінің жоқтығы (депозитно-регистраторская система);
бағалы қағаздар нарығының материалдық-техникалық негізінің аздығы;
нарық инфроқұрылымы өсу деңгейінің төмендігі жатады.
Ал, әлеуметтік-психологиялық мәселелерге бағалы қағаздар нарығында маман кадрлардың
Бағалы қағаздар нарығына мамандарды Бағалы қағаздар жөніндегі Ұлттық
Дүниежүзілік нарық тарихында бағалы қағаздар нарығының негізгі үш
банктік үлгі – онда бағалы қағаздар нарығы механизмі
Банктік емес үлгі немесе нарықтық үлгі – онда
Аралас үлгі - онда бағалы қағаздар нарығы механизмі
Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығының ерекшелігі – жекеменшіктендіру
Бағалы қағаздар нарығының нарықтық үлгісінің банктік үлгіден айырмашылықтанры
Нарықта акционерлік капитал үлесінің көптігі;
Үлестік бағалы қағаздардың қарыздық қағаздардан көптігі;
Өндірісті қаржыландырудағы тура банктік несиенің аздығы;
Нарықтағы банк емес мекеелердің көптігі.
Бұлардан басқа мемлекетіміздің бағалы қағаздар нарығының нарықтық үлгісін
Өндірісті өркендету үшін шығарылып сатылған акциядан түскен ақша
Әлі көп уақытқа дейін Қазақстан нарығында өндіріс саласын
Саясат факторы – дүниежүзіндегі сияқты, Қазақстанда да бос
Қорыта айтқанда, Қазақстан Республикасында қалыптасып келе жатқан бағалы
Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығының құқықтық негіздері
Кез-келген мазмұны қоғамда орын алып және одан әрі
Бағалы қағаздар нарығын құқықтық ережелермен қамтамасыз ету деген
Бағалы қағаздар туралы Қазақстан заңдары орыстың азаматтық (саудалық)
1917 жылғы Қазан революциясына дейін Қазақстан Ресей империясының
Сол уақытта, яғни 1922 жылы РСФСР-дың азазматтық кодексі
1937 жылы 7 тамызда Рессей Федеративтік республикасының Орталық
1929 жылы 6 қарашада Ресей Федеративтік республикасының Орталық
Ол кезде вексельдер және шектермен қатар тауарларды сақтау,
Заң шығарудың келесі кезеңінің негізі – 1977 жылы
Мемлекеттің «өз ішінде» айналымға түсетін мемлекеттік облигациялар шығарылды.
Дегенмен КСРО халықаралық сауда-есеп айырысуында төлем қаржысы ретінде
Экономиканы қайта құру идеясы өндірісті қосымша инвестициялау көздерін
Қазақстанда 1990-1994 жылдары бағалы қағаздар шығарып және оларды
Жоғарыда айтылған Азаматтық заңдардың Негіздері;
1991 жылдың 21 маусымдағы «Шаруашылық серіктестіктері және акционерлік
1991 жылдың 11 маусымдағы «Бағалы қағаздар айналымы және
1991 жылдың 13 қарашасындағы Қазақ КСРО-ның Министрлер кабинетінің
Жоғарыда аталған заңдар негізінде шығарылған басқа ережелер жиынтығы.
Мүлік мемлекет меншігіне алу және жекеменшіктендіру арқылы акцияландыру,
Вексельдер, банктік (депозиттік) сертификаттарды шығаруды және оларды айналымға
Сол жылдары акционерлік қоғамдар, оның ішінде жекеменшіктендірілген қоғамда,
Өз тәжірибеміз бағалы қағаздар нарығында мемлекеттің атқаратын ролін
Сондықтан 1994 жылдың 20 наурызында Республика Президентінің «Бағалы
Жарлық шыққан күннен бастап 1991 жылығы Қазақстанның екі
1995 жылдың сәуірінен Қазақстанда бағалы қағаздар нарығын дамытудың
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен қазіргі Егемен Қазақстанда бағалы қағаздар нарығының алғашқы
Бағалы қағаздарды шығаруды мемлекет органдары қатаң қадағалап отырады.
Тағыда айта кетерлік, бағалы қағаздар нарығының жұмысын қамтамасыз
Қазақстан Республикасының құқықтық негіздерінде бағалы қағаздар туралы түсініктер
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Рынок ценных бумаг и его финансовые институты: Учебное
Сборник нармотивно-законадательных актов по ценным бумагам в РК
Баян Көшенова «Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары» Жалпы
Ценные бумаги и фондовый рынок /Г.С. Сейткасимова и
Шалгимбаева Г.Н. Рынок ценных бумаг. Механизмы государственного регулирования.
Русско-казахский толковый экономический словарь предпринимателя. – Алматы. 1993.
Кошерова Б. «Бағалы қағаздар нарығы». Алматы. 1999.
«ҚР Ұлттық банкі туралы» ҚР Президентінің заң күші
Карагусов Р. Ценными бумаги и регулирование их обращения
3