әл-Фараби атындаәы Қазақ Ұлттық университетінің Философия
Пікір
Бұл жұмыс өзекті мәселелердің бірі – әртүрлі этникалық
Бірінші бөлімде этникалық таптауырындар мәселесін зерттеген Отандық және
Екінші бөлімде қолданылған әдістемелер: Т.В. Иванованың этникалық таптауырындарды
Зерттеу үшін алынған әдістемелер дұрыс таңдалған, қазірдің
Зертеу нәтижелерінде автордың тікелей және жанама өзара әрекеттестіктегі
Жұмыс ғылыми, әрі практикалық тұрғыда мәнді болып табылады.
МАЗМҰНЫ
Алматы 2003 11
1 Теориялық бөлім 11
1.1Таптауырындар этникалық өзіндік сананың құрамдас бөлігі 11
ретінде 11
1.2 Этникалық таптауырындардың жалпы сипаттамасы 23
1.3 Этникалық таптауырындардың зерттелу тарихы 26
1.4 Автотаптауырындар, гетеротаптауырындар және мәдениет аралық түсіністік 40
Кіріспе
1.Теориялық бөлім.
1.1. Таптауырындар этникалық өзіндік сананың
құрамдас бөлігі ретінде.
1.2. Этникалық таптауырындардың жалпы
сипаттамасы.
Этникалық таптауырындардың зерттелу
тарихы.
Автотаптауырындар, гетеротаптауырындар
және мәдениет аралық түсіністік.
2.Эксперименттік бөлім.
2.1. ұдістер мен әдістемелердің сипаттамасы.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттердің библиографиялық
тізімі.
ұл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық
ФИЛОСОФИЯ ЖұНЕ САЯСАТТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
ЖАЛПЫ ПСИХОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Ауылдық және қалалық жерлердегі жоәарәы сынып оқушыларының
Орындаәан: 1-курс магистрант Муса Қ.М.
ұылыми жетекші:
Ташимова Ф.С.
Қорәауәа жіберілді ң_____ңң_________________ң 2003 ж
Кафедра меңгерушісі:
Логинова Н.А.
Алматы 2003
1 Теориялық бөлім
1.1Таптауырындар этникалық өзіндік сананың құрамдас бөлігі
ретінде
Субъективтілік пен рухани элементтер ұлттық қауымның қалыптасуында және
Этнопсихология элементтерінің халықтар өмірінде және олардың басқа ұлттармен
Сондықтан, этнопсихологияның мақсаты мен қызметі гуманитарлық ғылымдардың қызығушылығын
Этнопсихология өзінің даму жолында көптеген қиындықтарға кездесті. Ол
Этнопсихологияға түбегейлі қызығудың жаңа кезеңі XYІІІ ғасырдың ортасынан
Ш. Монтескьенің географиялық детерминизм принципіне сүйеніп, ұлттық мінез
Мінез теориясын жасауға белгілі үлес қосқан ағылшын философы
Сондай – ақ, философ Д. Юм кез –келген
XVІІІ ғасырдың аяғында, XІX ғасырдың бірінші жартысында
«Адам қоғамының тарихы табиғаттың даму нәтижесі болып табылады»,-
И. Канттың ізгі ойлары этнопсихологиялық зерттеулер тарихында
Автор ұлттық мінездің негізгі бағыты – басқа халықтарға
Ұлы философтың кейбір еуропалық халықтардың ұлттық мінезіне салыстырмалы
Ұлттық мінез туралы білімді дамытуға Г.Гегельдің шығармашылық көзқарасы
Жалпы жаңа этнопсихология ғылымының негізін салушылар М. Лацарус
халық рухының психологиялық мәнін табу;
халықтардың өмір сүру заңдылықтарын ашу;
қандай да бір халықтың пайда болу, даму, жоғалып
Ғалымдардың ойынша, «Халықтар психологиясы» ұғымы – жалпы тілдің,
Олардың пікірінше, халықтар психологиясы екі бөліктен тұрады:
екіншісі, нақты белгілі халықтарды зерттейтін бөлік.
Авторлар айтқан: «Біріншісі барлық халықтар үшін қажетті заңдарды
«Этнопсихология» ұғымы Батыстағы ғылыми әдебиеттерде жиі кездесе бермейді.
1886 жылы психологтың алғашқы этнопсихологиялық мақаласы жарық көрді.
Атақты ғалымның айтуынша, негізгі халық азығына жататын тілді,
ұз тұжырымдамасын талдау барысында, осы ғылымның пәнін нақты
Оның идеясы этникалық психологияның ғылым ретінде ары қарай
«Халық рухының» тұжырымдамасы француз ғалымы Г.Лебонның идеясында жаңғырды.
1846 жылы Ресейдегі көптеген халықтардың өмірі мен тұрмысын
Осыған орай, орыс психологиясының тарихшысы Е.А.Будилова этнопсихологиялық мәселелердің
Ресейдің әр түрлі бағыттағы қоғамдық ойшылдарының ішінен В.Г.Белинскийдің,
Олардың жұмыстарында халықтар мінезінің спецификасы мен оның қалыптасуына
Н.А.Бердяевтің ғылыми жұмыстарында ұлт және сенім туралы абстрактілік
В.Соловьевтың тұжырымдамасы-орыс халқының мінезін және оның дамуының негізгі
Этникалық психология мәселелері А.АПотебняның назарынан да тыс қалмады.
ХХ ғасырдың басында ұлттық мәселе Ресейде үлкен талқылауда
ұткен ғасырдың жиырмасыншы жылдары ол өзінің ғылыми
1927 жылы Г.Шпеттің айтқан ойы «жалпы психологиядағы
М.Лацарус пен Х.Штейнтальдің, В.Вундтың, Г.Г.Шпеттің көзқарастары көп жағдайда
Этникалық псилогияның дамуы екі бағытта жүрді:
бірінші бағыт - этнографиялық материалдарды жинақтау, жинау барысында
екінші бағыт - тіл білімдеріне байланысты, алуан түрлі
Өткен ғасырдың отызыншы жылдарында Кеңес Одағында этнопсихология саласында
70-ші жылдардың ортасында Кеңес елінде этникалық идентификацияның өсуі
1983 жылғы "Советская этнография" журналында этнопсихологияның нені зерттейтіні
Этнопсихологиядағы зерттеулердің мәселелерін талқылаған А.Ф. Дашдамировтың (1983) «Этнопсихологияның
Г.В. Старовойтованың пікірі бойынша, этнопсихология ғылым ретінде жалпы
А.А. Реанның этникалық психологияны жеке ғылым ретінде қарау
Этнопсихологияның әдіснамалық негізі, психикалық құбылыстарды зерттеудің іс -
70–80 жылдарда КСРО – дағы этнопсихологиялық ізденіс саласында
Тұлғаның өміріндегі ұлттық мінездің байқалуының А.Г. Асмоловтың тұжырымдамасы
Сонымен, этнопсихологияның тарихи дамуын талдай отырып, этнография мен
А.В. Сухарев индивидтің психикалық және психологиялық бейімделуін жан-
Соңғы 10 жыл төңірегіндегі зерттеулердің нәтижесінде этникалық өзіндік
1961 жылы Х. Вернер «этнопсихология» ұғымын ғылым ретінде
Бүгінгі шетел этнопсихологиясы эмпирикалық мәліметтерді талдау мен интерпретация
Батыс ұлттық психологиясының дамуында екі фактор бар.
Олар:
жеке – тұлғалық тұрғыны көздеп, этникалық ортаның барлық
зерттеушілердің философиялық әдіснамалық серпіліс көрінісінің басымдылығы.
Шетел этнопсихологтарының алдындағы мәселелер:
ұлттық мінездің қалыптасу ерекшеліктері;
әртүрлі мәдениеттегі норма мен патологияның ара қатысы;
тұлғаның қалыптасуына жас кезіндегі тәжірибенің мағынасы.
Осы сарындағы зерттеулер ұлттық психологияның дамуындағы бірнеше бағытты
психоаналитикалық;
әртүрлі мәдениеттегі тұлғаны зерттеу;
әлеуметтік психологиялық
80-ші жылдардың екінші жартысы – 90-шы жылдардың басында
Тұлғаның ішкі дүнесі мен мәдениетінің байланысы туралы түсінікті
Қазіргі шетелдік этнопсихологтардың зерттеуі бүгінгі біздегі этнопсихологияның негізгі
Гетеротаптауырын – басқа топпен байланысты, үміттермен сәйкестіктегі құрылған,
Этникалық таптауырын – тек арнайы жолмен жасалған ақпараттар
Этникалық таптауырындар этникалық өзіндік сананың реттеуші элементі ретінде
Этникалық таптауырынның танымдық қызметі стереотипизацияны зерртеуге когнитивті ыңғай
Этникалық таптауырындардың барлық қызметтерінің көрінуі ұлтаралық қатынастар контекстінде
1.2 Этникалық таптауырындардың жалпы сипаттамасы
Адамзаттың бүгінгі таңдағы даму этапы ұлттық мәселердің асқынуымен
Эмнирикалық зерттеулер нәтижелері көрсеткендей, жағымсыз этникалық бейненің кристаллизациясы
Отандық ғылыми әдебиеттерде ұлттық қатынастар күйін, ұлттық мәдениеттің,
Бірақ, соңғы жылдарда, ұлттық сана – сезімнің конфликтлі
Ұлтаралық бағыт – бағдарлардың ішінде этникалық таптауырындар негізгі
Этникалық мәдениет жеткілікті консервативті болып табылады. Әсіресе, бұл
Этникалық таптауырындардың мәнін ұғу үшін, ең алдымен, «әлеуметтік
Таптауырындар адам санасының екі тенденциясының әрекет күшінде пайда
екіншіден, жеңілдету - өте күрделі құбылыстарды белгілеу үшін
Таптауырындардың бірнеше интерпретациялары бар. Бір бағытта таптауырын «бір
Этникалық топтар туралы менталды суреттер зерттеушілерді ұлтаралық қатынастардың
Зерттеушілердің басым көпшілігі этникалық таптауырындарды, «білім жеткіліксіздігі», «ригидтілік»,
1.3 Этникалық таптауырындардың зерттелу тарихы
У.Липманның пікірін қолдай отырып, Дейкер Х.,Н. Фрейда таптауырындарға
Кез – келген таптауырындық бейне шындықтың дәнін тасиды,
Этникалық таптауырындар ұлттық мінездің көрінісінің формасы болып қызмет
Әлеуметтік таптауырындарды қандай да болмасын әлеуметтік топтағы немесе
Әлеуметтік таптауырынның жалпы орны адамдардың толық, орынды өзара
Этникалық топ өзін басқа топтардан жағымды айырмашылығымен көрсетуге
В.С. Агеевтің айтуынша, стереотипизация үрдісі өзінше жақсы, сондай
Сонымен, топаралық қабылдаудың әмбебап механизмі бола тұра, өзара
Әлеуметтік таптауырындар сөзсіз әлеуметтік шындықтың көрінісін оңайлатып, схемаландырады
Р.Таджури әлеуметтік таптауырындарды «қабылдайтын субъектнің белгілі категориядағы жеңіл,
Т.Шибутани әлеуметтік стереотипизацияны «қандай да бір жеңіл, айырықша
В.П. Трусов және Л.Х. Стрикленд ''Психологиялық журнал'' («Психологический
Таптауырын өзінің эмоциялық бояуына, схемаланғандығына, этникалық топтың өкілдер
Этникалық өзіндік сана этнонимде, сондай-ақ этникалық таптауырындарда бекітіледі.
Этникалық таптауырындар күнделікті, көпшілік санасының элементі ретінде,
Қарастырылып отырған аспектде Л.Н. Гумилевтың көзқарасы өте маңызды.
Этникалық таптауырындарды зерттеу негізіндегі Л.М. Дробижева (1991) /19/
Р.С. Оганджанян бір ұлттың ортасындағы этникалық таптауырындардың қалыптасу
«Мәдениеттің өзара әрекетінде этностар бір – бірі туралы
Н.М. Лебедева да этникалық таптауырындарды қауымның жеке жағдайы
Автордың ойынша, этникалық таптауырындар қарапайым санада қалыптасып, этникалық
ұрі бұл этникалық таптауырындар тілде, халық әдеп-ғұрыпында, дәстүр
Этникалық көзқарас жүйелерінің негізінде, Г.У. Кцоеваның пікірі бойынша;
Осыдан, ол этникалық өзіндік сананы қарастыра отырып, таптауырындардың
Зерттеуші осы таптауырындарды этносаралық қатынастар жүйесінде қараған. Олардың
Г.У. Кцоева бірлескен іс- әрекет этникалық таптауырындардың мазмұны
Этникалық таптауырындарды өз маман психологтардан гөрі, басқа маман
Отандас авторлар бұл терминді, әсіресе, этносаралық өзара әрекет
Л.Н. Гумелев өз шығармасында мінез-құлық таптауырындары бала өмірінің
Батыста этникалық таптауырындарға өте жиі зерттеулер жүргізілген. Бұл
Этнопсихологтар Х. Дейкер, Н. Фрейда этникалық таптауырындар сол
Х. Дейкер (Н. Dyіjker) мен Н. Фрейда (N.
Топ арасындағы байланысты жасау үшін неғұрлым қолайлы жағдай
Т. Адорно үшін, таптауырындар – ол «заттарды ыңғайлы
Е. Вайнектің көзқарасы бойынша, таптауырындар – ол адамдардың
Г. Олпорт иланғыштық (предрассудок) іске асыру үшін бейімделуді
Басқа авторлар бір халықтың басқаға тұрақты таралған, әртүрлі
Тек соңғы жылдары ғана этникалық таптауырындар мәселесі қызықты,
Таптауырындық қасиеттер адамның жоғарғы дәрежедегі жан – жақты
Этникалық таптауырындардың мәселелерін және олардың динамикасын тікелей зерттей
Әртүрлі зерттеулерде таптауырындардың бойынан когнитивтік компоненттердің аз екенін
Этносаралық қатынастарға әр түрлі ұлттардың арасындағы субъективті қобалжытатындарын
Осы таптауырындардың түрі әдеттегі сананың бөлінбейтін бөлігі болады.
Алынған мәліметтер топтар арасындағы факторлар өзара әрекетпен, ұлттар
Басқа факторлар үшін әсіресе, топтар ішіндегі топшаға әлеуметтік
Этникалық таптауырындар «жақсы» мен «жаман» халық бейнесінің қалыптасуына
Әртүрлі зерттеулер этникалық таптауырынға когнитивтік компоненттердің аз екенін
Этникалық таптауырындар қандай да бір адамның тұлға
Этносоциолог З.В. Сикевич (1999) жастардың ең алдымен, жасын,
Бұл, ойлау үрдісінің икемсіз сипатына орай, тәжірибе материалын
Ұлттық айырмашылықтары кездесетін жерде таптауырындар айрықша күшпен енгізіледі.
Сонымен, біз этникалық таптауырындардың динамикалық аспектілері олардың
Ал, енді Қазақстандағы этнопсихологияның даму кезеңіне мән берсек,
Бұлардан бұрын өмір сүрген ғұлама бабаларымыз Әбу Насыр
Ұлы Отан соғысы жылдарынан кейін ұлттық мінез, халық
Біздің Республикада этнопсихологиялық мәселелер туралы сұрақтар екі негізгі
70-жылдардан бастап еліміздің бірталай ғалымдардың – профессор Н.Джандильдиннің
Бүгінгі этнопсихологиядағы міндеттерді айта отырып, В.К.Шабельников халықтардың өткен
Б.А.Әмірованың этнрикалық жаңсақ танымдарының оқыту процесіне әсер етуі
Біздің еліміздегі этнопсихологияның жалпы жағдайын алып қарайтын болсақ,
1.4 Автотаптауырындар, гетеротаптауырындар және мәдениет аралық түсіністік
Этникалық таптауырындарды екіге бөледі, олар:
автотаптауырындар;
гетеротаптауырындар;
Этникалық өзіндік сананың даму деңгейі авто- және гетеротаптауырындар
Автотаптауырындар – ол қандай да бір этникалық қауым
Этникалық автотаптауырын өзіндік сананың айрықша барометрі, индикаторы болып
Анығырақ тоқталатын болсақ, олар әдеттегідей, қолайлы бағалау тенденциясын,
Жағымды таптауырындардың осы түрі мен этноцентризм құбылысы “өз
«Автотаптауырындар сипаттаманың сыртқы объективтілігінде идеалдағыдай бір нәрсе көргісі
Автотаптауырындағы орны бар идеализация – ол этноцентризмнің көрінісі,
Бірақ, этноцентризм кез – келген басқа әлеуметтік психологиялық
Гетеротаптауырындар – басқа халықтар туралы бағалық пікірлердің жиынтығынан
Этникалық таптауырындардың мазмұнында мыналарды ажырату керек:
осы халық өкілдерінің сыртқы бейнесі, оның тарихи өткен
кешені – шамамен оның тұрақты ядросы;
ұлттық шамамен байланыс пен моральдық ерекшеліктерінің өзгермелі пікір
Этникалық таптауырындардың мазмұнының адекваттылығы өте нақты емес, қиын
Сонымен, авто-гететаптауырындар этникалық өзіндік сананың элемент ретіндегілер екені
Социализация барысында қалыптасқан таптауырындар тұрақты және тіпті үлкен
Этникалық таптауырындар - әлеуметтік таптауырындардың «жеке жағдайы», олар
Этнотаптауырындар этникалық «біз» бейнесінің қалыптасуына әсер етеді, этно-контактлік
Этникалық таптауырындар – ұлттықтың маңызды сипаттамаларын – салыстыру
Сонымен бірге өз ұлтының қасиеттері туралы елестетулер белгілі
Басқаша айтқанда, этникалық таптауырын тек салыстыру жолымен ғана
Басқа факторлармен қатар этникалық таптауырындар, «жақсы» және «жаман»
Этникалық таптауырындардың негізгі құрамы табиғи тілдің семантикалық элементтері
Ұлтаралық қатынастарды зерттеу үшін әлеуметтік бағдарларды зерттеудегі дәстүрлік
Этникалық таптауырын әлем туралы психологиялық білімдер жүйесінің, ұлттар
Автотаптауырындар - өзінің этникалық тобының шын немесе ойдан
Гетеротаптауырындар – басқа этникалық топтар туралы атрибутивтік белгілер
Бұл жерде айта кететін нерсе, автотаптауырындар мен гетеротаптауырындар
Этникалық таптауырын екі емес, одан да көп этникалық
Ұлтаралық бағдарларды зерттеулердің нәтижелерін ұлттар арасындағы қатынастарды реттеу
біріншіден, гетеротаптауырындар мазмұны бойынша біршама “гомогенді және монолиттің,
екіншіден, егер топтық автотаптауырындар көп жағдайда монотонды (бір
Таптауырындар – бұл бір мезетте проекцияның да, реалды
Этникалық таптауырын ішкі диалогтық болып келеді. Оның негізгі
Автотаптауырындар мен гетеротаптауырындар арасындағы айырмашылық ұлттар арасындағы өзара
8