ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ
ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Тарих факультеті
Бүкіл әлем тарихы және халықаралық қатынастар кафедрасы
1917-1920 ж.ж Кеңес мемлекетіндегі мәдени құрылыс
(дипломдық жұмыс)
Студент:
Ғылыми жетекші:
т.ғ.к., доцент
Мазмұны
К І Р І С П Е 3
І тарау: Кеңес үкіметінің мӘдени құрылыстағы бастапқы шаралары. 8
1.1917-1920 ж.ж. мӘдени құрылыстағы шаралар. 8
2. Білім және ағарту жұмысы 12
3. Ғылым салаларының қалыптасуы 19
ІІ тарау: Әдебиет пен Өнер жанрларындағы Өзгерістер 30
1.Кеңестік Әдебиеттің қалыптасуы. 30
2.Өнер жанрларындағы жаңа бағыттардың дамуы мен олардың ерекшеліктері. 35
Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы
Қолданған Әдебиеттер тізімі 58
К І Р І С П Е
1917 жылы қазан айында Ресейдің большевиктер партиясы төңкеріс жасап
Осының барлығы кейінгі уақытта қалыптасқан Кеңес Одағында тоталитарлық
Бірақ кәзіргі уақытта Кеңес Одағы ыдырап, оның кеңістігінде жаңа
Сондай басты мәселелердің бірі Кеңес мемлекетінің бастапқы кезеңіндегі мәдени
Өткен ғасырдың 20-шы жылдары Азамат соғысынан кейінгі қиын кезең
Осыған қарамастан большевиктер үкіметі “Жаңа экономикалық саясатқа” көшіп бірқатар
Кәзіргі кезеңде ТМД мемлекеттері әр түрлі жолмен дамып келеді,
Соған қарамастан 20 жылдары Кеңес мемлекетіндегі сауатсыздықпен күрес, ғылым
Соңғы жылдары ТМД мемлекеттерінде, оның ішінде Қазақстандағы оқу орындарының
“Нарық экономикасында әркім өзінше дамиды” деген кәзіргі жаңа қағида
Міне, осыған байланысты тарихтан тағлым алу үшін, бұдан 70
Кеңес Одағындағы мәдени құрылыс туралы жазылған еңбектердің саны көп,
Бұл кітаптарда Қазан төңкерісінен кейін, большевиктер үкіметінің бірінші деректері
Соғыстан кейінгі уақытта КСРО ғы 20 ж.ж мәдениет салаларының
Солардың негізінде Кеңес Одағының әр дәуіріндегі мәдениеті туралы жалпы
Ұсынылып отырған дипломдық жұмыс құрылымы жағынан кіріспеден, 2 тараудан,
Кіріспеде зерттелген тақырыптың маңыздылығы мен актуальділігі дәлелденіп, тақырыптың қысқаша
Бірінші тарауда білім, халық ағарту жұмыстары: сауатсыздықты жою, мектеп
Осыған байланысты КСРО–ның ұлттық республика-ларындағы білім және ағарту жұмыстары
Сонымен қатар, Кеңес мемлекетіндегі ғылымның салалары қалай дамыды және
Екінші тараудың параграфтарында жаңа мемлекет көп ұлтты әдебиетін қалыптасып
Сонымен қатар осы жылдардағы кеңестік көп ұлтты өнердің жанрлары:
Қорытындыда дипломдық жұмыста қаралып зерттелген кеңес Одағындағы 20-жылдардағы мәдени
1.Назарбаев Н.А. В потоке истории. Алматы: “Атамұра”, 1999 ж,
2.Директивы ВКП (б) и постановления Советского правительства о народном
Эпоха социализма. М, 1978-1980 г.г. Вып.1-7; Культурное строительство в
Сб.документов и материалов. Алма-ата, 1965 г. тб.
3.Галкин К.Т. Высшее образование и подготовка научных кадров в
4.История литератур народов Средней Азии и Казахстана. М,1960г.; Очерки
Қысқаша қазақ ССР энциклопедиясы. Алматы.1989ж.;
Новейшая история Отечество ХХ век в 2-х томах. М,
І тарау: Кеңес үкіметінің мәдени құрылыстағы бастапқы шаралары.
Білім және ғылымның дамуы.
1. 1917-1920 ж.ж. мәдени құрылыстағы шаралар.
Қазан төңкерісінен кейін билікке келген большевиктер үкіметі экономикалық мәселелермен
Бұрынғы интеллигенцияның көпшілігі Кеңес өкіметін қабылдамады, тек азғантай ғана
Азамат соғысы жылдарында халық арасында саяси ағарту және тәрбие
1918 жылғы 26 маусымда шыққан “Халыққа білім
Аталған кезеңде жаңа үкімет жоғарғы білім беру саласында бірқатар
Жоғарғы оқу орындарына мұғалімдер партия-кеңес органдарына қызметкерлер дайындайтын, Коммунистік
А.Карпинский басқарған Ресей ғылым академиясы 1918 жылдан бастап, Кеңес
Белгілі ғалым М. Бонг-Бруевич басқарған радио орталығы, бүкіл Ресей
Сонымен қатар жүріп жатқан соғысқа қарамай, Кеңес үкіметі көптеген
Қазан төңкерісінен кейін жаңа идеология негізінде әдебиет пен өнер
Атап кеткен жазушылар мен ақындар көптеген шығармаларында жаңа кеңестік
Бұл кезде бұрынғы театрлардың көпшілігі үкіметке бағындырылып қаржы ала
Азамат соғысы кезінде 3 мыңнан астам театр жұмыс атқарды.
Осы кезде драмалық театрлар көптеген ұлттық аймақтарда құрылды.
Театрмен қатар музыка өнерінде көптеген жаңалықтар болды. Опера өнері
Халыққа бейнелеу өнерін насихаттау үшін бұрынғы көптеген патша сарайлары,
Осыған қарағанда билікке келген большевиктер 1917-1920 жылдары жаңа мәдениетті
Сондықтан осы 2-3 жылда Кеңес үкіметі мәдениет саласында шамасы
Әрине, азамат соғысы кезінде Кеңес үкіметі барлық мақсаттарын іске
2.Білім және ағарту жұмысы
Өркениетті мемлекеттің жағдайы оның халқының білім деңгейімен өлшенетіні белгілі
Осындай жағдай шамамен 1917 жылға дейін сақталды. Ұлттық аймақтардағы
Осындай жағдай шамамен 1917 ж. дейін сақталды, ұлттық аймақтардағы
Сонымен қатар, елдегі саяси жағдай шиеленісе түсті, Тамбов, Түмен
Осы кезде жаңа өкімет мектеп системасындағы қаржыландыруды әлдеқайда азайтып,
Қалыптасқан жағдай үкімет көптеген аймақтардағы аз да болса да
Партия мен Кеңес өкіметінің жолдауымен мектепке бүкіл Кеңес қоғамының
Фабрика, зауыт, мекемедегі жұмысшылар, мұғалім мен мектептерге материалдық жағынан
Ауылдарда мектептерді азық-түлік, отынмен жабдықтау ауыл шаруаларына жүктелді.
Қала, ауыл тұрғындары өз еркімен білім-ағарту мұқтажына арналған қаржы
Х - Бүкілресейлік Кеңес съезі халық ағарту комитеті баяндамасы
Өте ауыр жағдайды ескере отырып, Кеңес съезі уақытша шара
Бұл қаулы мектеп өмірін бір қалыпқа келтіру, негізгі ауыртпалықты
Сонымен қатар, съезд білім-ағарту ісінің тек мемлекеттің қарамағында қалатынын
1923 жылдың тамызында Бүкілодақтық Орталық Атқару Комитеті арнайы жарлық
Атап отырған кезеңнің орта кезінде сауатсыздықты жою мекемелердің, онда
Ал, 1926 жылғы санақ Грузияда халық сауаттылығы-34%, Әзірбайжанда 25%,
Кеңес үкіметінің ресми деректері бойынша –12,5%, Өзбекстан-10,6%, Тәжікстанда-3,7% болды.
Бірақ осы берілген Кеңес үкіметінің деректерін толық деп айтуға
Осы кезден бастап жалпы білім беретін бастауыш мектептердің жүйесі,
20-жылдардың басында мектеп пен сауатсыздықты жою жүйесі көрген қиыншылықтар
Ұлттардың көбісінің қазан төңкерісіне дейін алфавиті болмаған. Алфавит жүйесін
Бұл саладағы ең алғашқы қадамдар азаматтық соғыстан кейін жасалған,
Бұл жұмыстарда халықтардың алфавиттерін орыс алфавитіне ауыстыру мәселесін жеңілдетті.
Оқытудың туған тілде жүргізілуіне толық мүмкіншілік жасалды. Ұлттық мұғалім
Осы шаралардың нәтижесінде халықты туған тілінде оқытатын, сауатын ашатын
1920-жылдары Ленин жарлығын жүзеге асыру мақсатымен Ташкентте, Минскіде мемлекеттік
Бұл университеттер мектеп мұғалімдерін дайындамаса да, педагогикалық мамандарды тәрбиелейтін
КСРО халықтарының ынтымақтасып жұмыс істеуі дамыған халықтар мен нашар
ХХ ғасырдың бас кезінде қазақ халқының негізгі көпшілігі оқи
Сондықтан Қазан төңкерісінен соң, бірден ересектерді оқыту үшін мектептер
1920 жылы жергілікті халық ағарту бөлімдерінің жанынан сауатсыздық жөнінде
Жер–жердің бәрінде лекциялар оқылып, “бір күндіктер”, “үш күндіктер”, “айлықтар”
Өткен уақыттың бұл ауыр азабын жоюда неғұрлым күшті белсенділік
Олардың бастауымен 1928 жылы “Мәдени шеру” өткізілді, кейінірек бұл
Ойланылмай жасаған алфавиттік реформалардың жүргізілуі де істі қиындата түсті.
20-жылдардың аяғында қазақ жазуы араб әрпінен латын әрпіне, одан
Сөйтіп, бір адамның үш рет қайта сауат ашуы үшін
Қазан төңкерісінен кейін Қазақстанда халыққа білім берудің жаңа жүйесі
Халық бұқарасының өзі оқу-білімге аса зор ынта білдіреді.
Олар мектеп, интернат құрылыстарына, оқушыларды мектеп жабдықтарымен, оқу-жазу құралдарымен
Қазан төңкерісінен кейінгі алғашқы қайта құрылыстар маман кадрларының жетіспейтіндігін
1918 жылы 30-қазанда Жетісу облыстық Халық ағарту комиссариаты Верный
Қорытындылай келсек, атап отырған жылдары Кеңес үкіметі білім және
Әсіресе сауатсыздықты жою бағытындағы жұмыстар сәтті жүрді деп айтуға
Бірақ білім және ағарту жұмыстары енді бір идеологияға бағындырылып,
3. Ғылым салаларының қалыптасуы
Қандай мемлекет болса да, оның экономикасын, мәдениетін дамытуда ғылымның
Мемлекеттік және шаруашылық ұйымдары жұмысына, ауыл шаруашылық проблемасының маңызды
Кеңес мемлекеті ғылыми жұмысшылардың еңбек пен тұрмыстық жағдайларын жақсартуға
Бүкіл мемлекет кеңістігінде ғылыми-жұмыстары ұйымдастыру, буржуазия зиялылары арасында етек
Қайта өрлеу дәуіріндегі ғылымның дамуы В.И.Лениннің бастаған жолымен алға
Ғылым практикаға кіріп, кеңес қоғамының қанына сіңді, социалистік мемлекеттің
Аса ірі ғылыми-техникалық күштерінің халық шаруашылығындағы мәселелерді шешуге бірігуі
1921 жылдың басында құрылған Мемлекеттік жоспар мамандардың ғылыми жұмыстарын
Мемлекеттік жоспар жұмысына академиктер П.П.Лазарев, А.Е.Берсман көрнекті социалист-электротехниктер И.Г.Александров,
Ленин айтқандай мемлекеттік жоспар жолымен, біз өзіміздің шаруашылық құрылысының
Мемлекеттік жоспар жүйесі бойынша елдің өндіргіштік күштерді зерттеуге бағыт
Осы орталықтың негізгі мақсаты - жоспарлауға негізделген ғылымды мемлекеттік
Осы қарым-қатынаста ғылыми жұмыстарға бағыт беру біршама табысты болды.
1923 жылдың наурыз айында мемлекеттік жоспар елдің табиғи өндіргіш
Ауылшаруашылық мүддесіне жауап беретіндей ғылыми-техникалық, конструкторлық ойшылдар автомобиль, трактор,
Авиация саласындағы жетістіктер самолет жасау өндірісіне елеулі әсерін тигізді.
Москва-Харьков, Москва-Нижний Новгород бағытындағы ең бірінші авиалинияларының ашылуы, 1922
1925 жылдың маусым-шілде айларында Москва-Пекин маршрутымен Кеңес самолеттерінің ұшуы
Радиотехника мен радиофикация салаларындағы едәуір өзгерістерге, Нижний Новгород радиолабораториясының
Қуатты радио торабын Москвада орнату жұмыстарын осы радиолабораторияға тапсырылды.
Ғылыми-техникалық ойдың дамуына халық мәдениетінің өркендеуі әсер етті. Техника
Осы кезеңде Тимирязев атындағы ауыл-шаруашылық академиясы ерекше құнды және
Ал жеміс ағаштарының жаңа сорттарын өсіруде белгілі, ғалым-практик И.В.Мичуриннің
И.В.Мичуриннің тәжірибелері ғалымның қуаттылығын, адамның табиғатты өзіне бағындыра білетіндігін
Ғылыми білімдерінің тереңдеуі практика жұмыстарының сұранысы жаңа ғалымдарының шығуын,
Қарапайым лабораториялар аз уақыт ішінде ғылыми мекемелер институт деңгейінде
Ғылыми мекемелерде, институттарда таяуда ғылыми дамуына игі ықпалын тигізетіндей
1921 жылы Ғылым Академиясы жүйесінде физика лабораториясы мен математика
Кейіннен Кеңес ғалымдарының даңқын шығарған жетістіктерінің негіздері электроқондырғылар электронды
Ғылым Академиясы, институт және жоғарғы оқу орындарының геолог экспедициалық
Оңтүстік, Орал, Қиыр Солтүстік, Орта Азия аудандарында жүргізілген зерттеулер
Арктика мен Солтүстік теңіз жолдарын барлау, зерттеу, игеру жұмыстарының
1921 жылдың наурызында теңізді зерттейтін Ғылым институты ашылды, ал
Ғылыми шығармашылықтың негізгі салалары бүкіл республикаларында ортақ болды.
Ал ерекшеліктері, біріншіден, кадр мәселесіне байланысты болды. Мысалы, Украинада
Ғылыми зерттеулердің тақырыптары республикалардың экономика жағдайларының ерекшеліктеріне, табиғи өндіргіш
Белоруссия республикасында батпақ жерлерді құрғату мәселесі маңызды болса, Орта
Республикадағы Ғылым-зерттеу жұмыстарының ілгері басуына жағдай жасаған орыс ғалымдарының,
Орта Азияда топырақ өңдеу, дәнді дақыл, техникалық дақыл өсіру,
1921 жылы Түркістанда су мелиорациялық зерттеуді жүргізуге арналған ғылыми
Республикалық университеттер ірі ғылыми орталықтарына айналды. 1921 жылы ашылған
Әзірбайжан мемлекеттік университеті физика мәселелерін ғылыми тұрғыда зерттеу ошағы
Қазақстандағы Қазан төңкерісінен кейінгі ғылымның жағдайы мен дәрежесі ғылыми
Қазақ әскери комиссариатының жанындағы тарихи-статистика бөлімі (1919 ж),
Бірте-бірте Ресей географиялық қоғамының Орынбор, Түркістан бөлімдері, Семей және
1920 жылы Қазақстанда табиғи өндіргіш күштерді зерттеу жөніндегі комиссиясының
Олардың қызметіне ірі ғалымдар: академиктер И.М.Губкин, А.Н.Самойлович, А.Е.Ферсман, профессорлар
1920 жылы өлкетанушы ғалым А.Б.Чулочников бастаған бір топ тынымсыз
Бұл еңбектер күні бүгінге дейін маңызын жойған жоқ.
Тұңғыш ғылыми зерттеу мекемелері 1922 жылы ҚАКСР Денсаулық сақтау
1924 жылы Денсаулық сақтау халық комиссариаты жанынан санитарлық-бактериологиялық институты
Бейбіт өмірге көшу жағдайында сауатсыдықты жою, кадрлар дайындау, еңбекші
20-жылдары Кеңес Одағы мәдениет саласында көптеген жетістіктерге жетті.
Сауатсыздықты жою жоғары қарқынмен жүргізіліп, жалпыға бірдей міндетті бастауыш
Кеңестік ғылымда маңызды табыстарға жетті.
Бірқатар құнды жаңалықтар ашқан жүздеген жаңа ғылыми мекемелер пайда
Ғылыми институттар елдің қорғанысын нығайтуға көмектесті.
Ғылым өмірмен барған сайын тығыз байланысса, оның Кеңестік құрылыстағы
Осының барлығы Кеңес үкіметінің ғылымды және оның әртүрлі салаларын
Осы саланың айтарлықтай жетістіктерінің ішінде ұлттық аймақтарда ғылыми орталықтарды
Тағы бір айтатынымыз, ол КСРО ғалымдарының еңбектері шетел
1.История СССР. М: “Просвещение”, 1979 г. 170 б.
2.История СССР. М: “Просвещение”, 1979 г. 171 б.
3.Пособие по истории СССР. “Высшая школа” М,1987г. 466 б.
4.Культурная революция в СССР. М,1967г. 113 б.
5.Равкин З.И. Советская школа в период востановления народного хозяиства
6.История СССР с древнейших времен до наших дней в
7.История СССР с древнейших времен до наших дней в
8.История СССР с древнейших времен до наших дней в
9.История ССР, Эпоха социализма.М: “Просвещение”, 1973г. 169
10.Равкин З.И. Көрсетілген шығарма. 144 б.
11.Равкин З.И. Көрсетілген шығарма. 145 б.
12.Равкин З.И. Көрсетілген шығарма. 146 б.
13.Қысқаша ССР энциклопедиясы, ІV том, Алматы.1989ж. 428 б.
14.Қысқаша ССР энциклопедиясы, ІV том, Алматы. 1989ж.
Сборник документов и материалов. Алма-Ата. 1965г. 234 б.
16.Культурное строительство в Казахстане (1918-1932г.г)
Сборник документов и материалов. Алма-Ата. 1965г. 235 б. 17.История
18. “Сделаем Россию электрической” сборник воспоминаний участников комиссии ГОЭЛРО
19.История СССР, VIII том, М, 1967г., 280 б.
20.Лашманова Л.Н. культурнное строительство. М, 1972г., 105 б.
21.История СССР, том, М. 1967г., 282 б.
22. История СССР, том, М. 1967г., 283 б.
23.Директивы КПСС и Советского правительства по хозяйственным вопросам, Т
24.Директивы КПСС и Советского правительства по хозяйственным вопросам, Т
25.История СССР. Учебник. М. 1976г., 157 б.
26. История СССР. Учебник. М. 1976г., 158 б.
27.Қысқаша Қазақ ССР энциклопедиясы. IV-том, Алматы. 1989ж, 441 б.
28. Қысқаша Қазақ ССР энциклопедиясы. IV-том, Алматы. 1989ж, 442
29.культурное строительство в Казахстане (1918-1932 г.г) Сборник документов и
1.Кеңестік әдебиеттің қалыптасуы.
Ресей империясында 1917 жылға дейін көбінесе орыс әдебиетінің орны
Л.Толстой, И.Тургенев, И.Бупин, М.Горький, А.Ахматова, А.Блок, С.Есенин сияқты жазушылар
Аталған өнер қайраткерлерінің шығармаларында Ресейдегі қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық қайшылықтар ашық
Патша өкіметі өзінің империялық және шовинистік саясатына байланысты, Ресейдің
Билікке келген большевиктер үкіметі басқа халықтарды өздеріне қарату үшін
Сондықтан жаңа үкіметтің ең көкейкесті және маңызды саясаты Ресей
Өйткені, қоғамдық мәдени дамудың әртүрлі сатысында тұрған, әрқилы өмірлік
Қазан төңкерісінің жеңісімен бірге бұрынғы Ресей империясы халықтарының мәдениеті
Қазан төңкерісі Кеңес өкіметін мекендейтін халықтар мен ұлттардың өмірін
КСРО халықтары әдебиеті өз идеалы және бағыт-бағдары жағынан біртұтас
Ең алдымен, олар ескіден қалған сарқыншақ-ұлттық оқшаулану мен халықтар
Әлеуметтік және психологиялық жаңа климат бұрыннан тұрақтанып қалған көптеген
Социализм сананың барлық саласына ерік берді, мейлінше байытты, суретшілердің
Адам сезімінің әлемі әрі нәзік, әрі терең және жан-жақты
Сурет галереясы залдарынан көргенін немесе опера сахнасынан естігенін, әйтпесе
Дегенмен, әртүрлі көркемдік мұраларды қабылдау тәжірибесінде КСРО халықтары арасындағы
Қазан төңкерісіне Кеңес Одағы халықтарының әдебиеті әртүрлі көркемдік тәжірибесімен,
Бірінші топқа: орыс, украин, белорусс, грузин, армян, әзірбайжан, молдаван,
Бұл әдебиеттер сандаған сатылы фольклордан ағартушылыққа, сентиментализмге, романтизмге, сыни
Бұлармен бірге көпғасырлық тәжірибесі жоқ – қазақ, қырғыз, мари,
Олар адамның диалектикалық тұрғыда бірден-бірге жетіле түсетін күрделі мінез-құлқын
Міне, сондықтан да, Қазан төңкерісінен кейін, бұл әдебиеттерге
Ұлттық әдебиеттер тарихи қысқа мерзім ішінде қайырымсыз өткеннің қарымын
Роман, этикалық поэма, повесть, әңгіме, драма, фельетон – бұған
Айтылмаш әдебиеттер үшін фольклорға онша шығармашылықпен қараған жоқ. Олар
20-шы және 30-шы жылдар аралығында көп ұлтты КСРО әдебиеттерінің
Қытаймен, Түркиямен байланысы ұзақ уақытқа тыйылды. 20-30 жылдар аралығында
М.Дулатовтың “Бақытсыз Жамал” романы, “Оян, қазақ” поэзиясы, Ж.Аймауытовтың “Қартқожа”,
Әдеби қозғалысты М.Әуезовтың, С.Мұқановтың, Ғ.Мүсіреповтың, Т.Жароковтың есімдері байыта түсті.
Қазақ төңкерісінің жеңісін сеніммен қарсы алғандардың бастаушысы, революционер, әрі
Ол Ақмола өңірінде Кеңес өкіметін орнатуға белсене қатысты, кейін
М.Жұмабаевтың замандастары көзі тірісінде оны қазақтан шыққан Блок деп
Оның лирикасы өзінің нәзіктілігімен, жаңашылдығымен, адам жанының тазалығы мен
М.Жұмабаевтың өлеңдері мен поэмаларында партиялық партиялық және топтық принциптерге
Оның шығармалары тек Қазақстанның тәуелсіз жылдарында ғана басылып шығып,
Дегенмен, 20-жылдардың өзінде кейбір жазушылар мен ақын, әдебиетшілердің творчествосы,
Әрине тақырыптардың көпшілігі революциялық оқиғаларға, азамат соғысын көрсетуге, социалистік
2.Өнер жанрларындағы жаңа бағыттардың дамуы мен олардың ерекшеліктері.
Атап отырған кезеңде өнер жанрларында көптеген идеялық бағыттар болды,
А.Луначарскийдің айтуы бойынша большевиктер көсемі В.Ленин киноны “өнердің ең
Осыған байланысты Кеңес үкіметі кино өнеріне, оны дамытуға көп
Кинематография большевиктердің қолында саяси жұмыстарды жүргізуге көптеп пайдаланды,
Бірақ Қазақ төңкерісінен кейін, бұл өнер саласында шұғыл өзгерістер
РКП-ның ХІІ съезі Ресейде кинематограф өндірісін дамытуын талап етті.
1920 жылдың қазанында Кремльде Гидроторфқа арналған документальді кино көрсетілді.
1920 жылдың аяғында Д.Вертовтың басшылығымен азамат соғысы тарихына арналған
Көркем кинематография облысында кино шеберлерімен жас ұрпақ өкілдері
20-жылдың басында ұлттық республикаларда киноға алғаш қадамдарын басты.
1919 жылы құрылған Бүкіл Украин кино комитетімен, 1921 жылы
Экранға бірнеше Украин киностудиясының ұлттық әдеби классиктерінің шығармаларынан
Жас КСРО кинематографиясы әлемге аты шыға бастады. 1925 жылы
Оған бүкіл дүние жүзінде өте жоғары баға берілді.
1927 жылы Парижде өткізілген Бүкілдүниежүзілік өнер көрмесінде оған жоғары
1926 жылы режиссер Всеволод, Пудовкин А.М.Горькийдың “Ана” романы
Ал Қазақстанға көшсек, мұнда 1917 жылға дейін, барлығы жеке
Кинотехника өте төменгі дәрежеде болды, өлкенің экономикалық жағынан артта
Ал көрсетілген фильмдер көбінесе шет ел мемлекеттерінде шыққан және
Қазан төңкерісінен кейін киноның маңызын тез түсінген большевиктер үкіметі
Қазақстанның саяси-әлеуметтік өмірі туралы алғаш “Қазақстан бес жылдығына” атты
1928 жылы “Совкино” киностудиясы қазақ тұрмысын бейнелейтін Д.А.Фурмановтың шығармасы
1929 жылы Алматыда Т.Рысқұловтың тікелей қатысуымен “Востоккиноның” өндірістік бөлімшесі
Бұл бөлімше “соңғы хабарлар” деген жалпы атпен бірнеше хроникалық
Осы кезеңде дүниеге келген фильмдер көркемдік құны мен мазмұны
Қазақстан жайлы орыс кинематографистері жасаған документальді және көркем фильмдер
Іле-шала Қазақстанда кино өнерін дамыту шаралары жүзеге асырыла бастады.
КСРО театрының сахнасында жаңа репертуарлар біртіндеп пайда бола бастады.
МХАТ, Кіші театр, Ленинград Академиялық драмтеатры, Киев, Харьков, Қазақ
КСРО театрының дамып, өсіп өркендеуіне К.С.Станиславский мен В.И.Немирович Данченко
Осы жылдар көптеген жаңа театрлар мен театр студияларының
1922 жылы Москвада МГСПС (қазіргі Моссовет атындағы театр) және
Ұлттық театрлар да тез өсе бастады.
1920 жылы Украинада Иван Франко атындағы театр, Минскіде
КСРО халқының қаһармандық жеңістерін баяндайтын спектакльдер КСРО театрларының
Қазақ театрының қайнар көзі халық творчествасына (әнші-ақындар мен шешендік
Әлеуметтік әділетсіздікке, ескі кертарпа әдет-ғұрыпқа, зұлымдыққа қарсы шығып, керенау
Қазақ халқының қоғамдық өмірі мен тұрмыс-салтына байланысты пайда болған,
Феодалдық құрылыс пен патша үкіметінің отаршылдық саясаты Қазан төңкерісіне
1918 жылы Алматыда, Семейде, Петропавлде т.б қалаларында бірқатар орыс
Қазақтың әуесқой театр коллективінің алғашқы даму кезінде “Қызыл керуен”
Алғаш олар клубтарда жұмысшы солдар депутаттарының жиналыстарынан кейін және
Кейін көшпелі труппаға айналған соң елді мекендерде ойын-сауық қойып,
1922 жылы Орынбордағы қазақтың халық ағарту институтының жанынан тұрақты
Түптеп келгенде осындай әуесқой театр коллективтерінің үгіт-насихаттылық, ағартушылық және
1924 жылы Орынборда “Бүкілресейлік Коммунистік жастар Одағы ҚазАССР Орталық
Бұл қойылымға К.Ерназарова, Ж.Сәрсенин, Р.Асылбеков, Ж.Әуезов, С.Мұқанов, С.Байғожин, Е.Өмірзақов
Мәдени саласында ең үлкен орын алған музыка өнері.
Қоғамға классикалық музыка мұрасын паш етуде концерттік жұмыстар үлкен
1923 жылы Москвада ауыл шаруашылық көрмесінде қойылған жалпылама концерттер
Музыкалық қойылымдар қойыла бастады.
Фабрика, завод, оқу орындарының, әскер бөлімшелер жанынан музыкалық үйірмелер,
Р.М.Глиэр, Н.Я.Мясковский, С.С.Прокофьев, А.И.Хачатурян, Т.Н.Хренников, Д.Д.Шостакович және басқа да
Осы аталып отырған кезеңде, симфониялық жанрда терең мағынада
Жаңа кеңестік операның жүйелі және әржақты дамуына атақты композиторлар
Сонымен қатар, халықтың арасына ағайынды Покрасстардың революциялық әндері мен
Осы кезде Орта Азия мен Қазақстанның өнер қайраткерлері жаңа
Кеңес үкіметінің алғашқы жылдарынан-ақ ақындар мен әншілердің өнер сайыстары
Алғашқы ірі айтыстардың бірі 1919 жылы Верный қаласында өтіп,
Олардың ішінде халық поэзиясының алыбы Жамбыл Жабаев пен оның
Ұлттық мәдениетті дамытудағы Лениндік саясаттың нәтижесінде ғасырлар бойы жиналған
20-жылдың ортасында басталған музыкалық радио хабарлары, артистердің үнемі гастрольге
20-жылдың екінші жартысында әнші Әміре Қашаубаев Париж бен Майндегі
Әміренің әншілік құдіреті туралы Жүсіпбек Елебеков таңданарлық пікір келтірген:
Ол қатысқан спектакльде жұртшылық оны сахнадан жібермей қоятын. Талай
Әміре “Сметті”, “Жалғыз арманы”, “Қарғаны”, тіпті қай өлеңді болсын
Музыка зерттеушісі А.В.Затаевичтің 1925 жылы “Қазақ халқының 1000 әні”
Осы жинақ арқылы қазақ музыкасы қалың жұртшылыққа кең танылды.
Халық музыкалық шығармашылығы жаңа мазмұнмен баии түсті. Республика өміріндегі
20-жылдардың екінші кезеңінде мүсін өнерінің дамуына қолайлы жағдай жасалды.
Мүсіншілерді сәулет құрылыстары, стадион, парктерін безендіруге қатыстырды.
Бұл кезде станок мүсіні ерекше дамыды, әсіресе портрет мүсіні.
Бұл жылдары күрделі де, маңызды да мүсін өнерінің қайта
Мүсіншілердің бірі бұл кезеңнен біркелкі, шығынсыз шықса, екіншілері формальдық
Мүсіншілердің көпшілігі Қазан төңкерісі, азаматтық соғыс тақырыптарын өздерінің шығармашылығының
Тақырып шеңбері кеңейеді, сонымен қатар мүсіншілер шығармашылық деңгейде де
Мүсін өнерінің алдында тұрған мақсаттар мүсіншілердің ұжымға бірігуін, қосылуын
20-жылдардың бас кезінде мүсіншілер көбінесе, бірікпей өз беттерімен жұмыс
Сонымен қатар, өкімет сұранысын орындауға бағытталған шығармашылық ұжымдар да
Мысалы Москвадағы “Куб”, “Монолит”, “Рельеф” сияқты шағын мүсіншілер ұжымдарын
20-жылдардың орта шеніне дейін мүсіндер көрмелерге шығарылатын, бірақ бұл
Алайда, 20-жылдардың басында мүсіншілердің арнайы көрмесін жасауға талпыныс болады.
Мұнда профессор Залеман, Беклемишеф, Бах, олардың оқушылары Дитрих, Линев,
Бұл көрме ретроспектива сипатында болады, төңкерістен бұрын жас алған
20-жылдардың орта кезінде Мәскеу мүсіншілерінің бір тобы орыс мүсіншілері
Бейбіт құрылыс жағдайында живопись бейнелеу өнерінің негізгі түрі болады.
20-жылдардың екінші жартысында, өткен ғасырдың кезінде өнер жолына түскен
Олардың шығармашылық талпыныстары Кеңес бейнелеу өнерінен тиісті орын алады,
Мысал ретінде Лентупов, Кончаловский сияқты суретшілерді атауға болады.
Аталған суретшілер төңкерістен бұрын бұрыс бағытта тұрғаны бізге мәлім,
20-шы жылдары тақырыпты көрме ұйымдастыру тәжірибесі қолға алынады. Бұл
Келешекте тақырыпты көрме ұйымдастыру жұмысы – салт-дәстүрге айналады.
1923-1928 жылдары Қызыл әскерінің жылдығына арналған IV,X көрме “Революция,
Бұл көрмелерді ұйымдастыруға өкімет тарапынан үлкен қамқорлық көрсетіледі.
Тақырыптық көрмелер ұйымдастыру жұмысы КСРО тақырыптық суретінің қалыптасуына, озық
20-жылдары бейнелеу өнерінде тарих, соғыс тақырыбында сурет салу өнері
Қазан төңкерісі мен азаматтық соғыс – бұл суретшілер үшін
Өздерінің суреттерін олар оқиғалардың ізін суытпай, өздерінің әсеріне, сезіміне
Ақиқат пен өнердің ұштасуы тарихи, соғыс тақырыбында салынған суреттердің
20-жылдары тарих, соғыс тақырыбында жазатын КСРО суретшілерінің қомақты тобы
Самокеш Н.С, Владимиров И.А сияқты тәжірибелі суретшілерімен қатар Греков,
Натюрморт жанрында да бұл кезде елеулі өзгерістер болады.
Бұл жанр кезінде өмірден қашқан формаға үңілген формалистердің “үңгірі”
Осы жанрда формалистер өнерді түбінен жоятын тәжірибелерін жасайтын.
Қазақстанда ұлттық дәстүрлері Қазан төңкерісіне дейін-ақ қалыптасқан әдебиет пен
Қазан төңкерісі қарсаңында Қазақстанда өзінің төл-тұлға, профессионал-суретшісінің болмағаны былай
Мұндағы орыс өнерінің реалистік дәстүрлерін сақтаған жалғыз суретші –
Ол кейінірек 1920 жылы ұйымдастырған бейнелеу өнері студиясына сабақ
Жас суретшілер аяқ алысын байқатып, көзге көріне бастады, олар
Қазақстанда бейнелеу өнерінің өрісіне жол салған Н.Крутильников, Ә.Кастеев, Ә.Исмаилов,
1928 жылы Семейде ұйымдастырылған ең тұңғыш көркем сурет көрмесі
Суретшілер бір жерден екінші жерге түйемен көшіп-көшіп жүріп, халық
Өмірдің сан алуан қырларын көрсету графика өнеріне де тән
Еліміздің халықтарының тұрмысы, өмірі жан-жақты суреттелді. Графика шеберлерінің тілі
20-жылдары Коммунистік партия тарапынан үгіт-насихат жұмысы, периодикалық баспасөздің бұқарамен
Бұл шешімдер графиканың дамуына жаңа жол ашты: газет, журнал,
20-жылдардың басынан республикалық газет пен журналдары заманның өзекті оқиғаларын
Көп суретшілерге периодикалық баспасөз саяси, шығармашылық мектебі боп танылды.
Әзіл-оспақ тілінде сөйлейтін графика ерекше дамыды, графиканың бұл түрі
Осы саладағы жұмыс істейтін графиктердің тәжірибелері халықаралық тақырыптағы карикатураның
Бұл карикатура социализм әлемінің өктемдігін, Кеңес Одағының сыртқы жауларының
Карикатура жау-дұшпандарымызды аяусыз даттайтын, бірақ әзіл-оспақтын астары гуманистік идея
Халыққа тәрбие беру ісінде Кеңес әдебиеті мен өнері баға
Кеңес жазушылары мен ақындары Қазан төңкерісі мен азамат соғысының
Кеңес әдебиетінің қаһармандары-тарихты жасаушы, жаңа қоғам орнатушы жұмысшылар мен
Көптеген творчестволық тақырыптар жоғарғы орындардың ұсынуымен байланысты болды, енді
20-жылдардың аяғында әдебиет пен өнерде партияның саясатын қолдайтын, соны
Сөйтіп барлық өнер салалары басқарушы партия мен Кеңес үкіметінің
1.Егоров А. Проблемы эстетики. “Советский писатель”. М:1974 г. 309
2.Ломидзе Г.И. Ұлы достық ұлағаты. “Жазушы”, Алматы: 1981, 26
3.Ломидзе Г.И. Ұлы достық ұлағаты. “Жазушы”, Алматы: 1981, 27
4. Ломидзе Г.И. Ұлы достық ұлағаты. “Жазушы”, Алматы: 1981,
5.О партийной и советской печати. Сборник документов: М:1954, 354
6. О партийной и советской печати. Сборник документов: М:1954,
7. О.партийной и советской печати. Сборник документов: М:1954, 356
8.Қысқаша Қазақ ССР энциклопедиясы. 4 том, 1989. 290 б.
9. Қысқаша Қазақ ССР энциклопедиясы. 4 том, 1989. 291
10. Қысқаша Қазақ ССР энциклопедиясы. 4 том, 1989. 292б.
11.История СССР. Эпохи социализма “Просвещение”, М:1977, 198 с
12.Культурное строительство в СССР. (1917-1927 г.г) Разработка единой государственной
13.Ланиманова Л.Н. Культурное строительство.М, 1973. 172 с.
14.Культурное строительство в Казахстане. (1918-1932г.г) Сборник документов и материалов.
15.Великий Октябрь и интернациональные связи казахско-советской связи. Алма-Ата, 1987г.
16.Луначарский А.В. Статьи об исскустве.М,1961г. 563 с
17.Қысқаша Қазақ ССР энциклопедиясы. 4 том. Алматы, 1989ж. 228
18.Қысқаша Қазақ ССР энциклопедиясы. 4 том. Алматы, 1989ж. 229
19. Қысқаша Қазақ ССР энциклопедиясы. 4 том. Алматы, 1989ж.
20.Культурное строительство в Казахстане. (1918-1932г.г) Сборник документов и материалов.
21.История СССР. Совесткий период. М: “Высшая школа”, 1987г. 314
22.Қожамқұлов С. “Шеберлік мектебі”. Алматы: “Өнер”, 1993ж. 145 б.
23.Қазақ совет энциклопедиясы. “Қарағанды” Алматы, 1990ж. 204-205 б.б
24.История Советского искусства. 1 том. М: “Искусство”, 1965г. 123
25. История Советского искусства. 1 том. М: “Искусство”, 1965г.
26. “Борьба за реализм в изобразительном искусстве 20-х годов”.
27.История Казахской ССР с древнейших времен до наших дней
28. История Казахской ССР с древнейших времен до наших
Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы
Қандай мемлекет болса да оның өркениетті даму, оның мәдениетінің
Большевиктер осыған дейін, Батыс мемлекеттерінен мәдени жағынан артта қалған
Осы жұмысты атқаруда Кеңес үкіметі көптеген қиыншылықтармен кездескені бәрімізге
Осыған байланысты билікке келісімен, басқарушы большевиктер партиясы, мәдениет пен
1917 жылдан бастап большевиктер партиясы мен үкіметі мәдени құрылыс
Осылай Кеңес өкіметі жаңа мектеп системасын құрып, оны әржақты
Кеңес мемлекетінің барлық аймақтарында халықтың арасындағы ағарту жұмысына басқарушы
Сонымен қатар Қазақстан, Қырғызстан, Түркменстан сияқты республикаларда “Қызыл керуендер”
Осы кезде көптеген бұрынғы патша сарайлары, солардың ішінде Қысқы
Жаңа мемлекетте ғылым салаларын дамыту үшін Кеңес үкіметі бірқатар
Бұрынғы Ресей академиясы енді КСРО академиясы деп қайта құрылып,
Осы кезде математика, физика, химия, биология, астрофизика, агрохимия, агробиология
Ал тарих, философия сияқты гуманитарлық ғылымдарға басқарушы партия ерекше
Әдебиет пен өнер салалары да осы жылдары Кеңес өкіметінің
Осы аталған жазушылар мен ақындар өздерінің шығармаларында революцияны, азамат
Соынмен қатар, партия қатары бұрынғы жазушылар мен ақындардың арасында
Осы жылдары жаңа театр, кино, драматургия, бейнелеу өнері, музыка
Осы жылдары Ленинград пен Харковь қалаларында бірінші балалар театрлары
Сонымен қатар осы жылдары, алғашқы кеңестік кинофильмдер түсіріліп шықты,
Осылай 1917-1920 жылдары Кеңес Одағында социалистік идеологияға бағынған, мәдени
Жаңа кеңестік мәдениет көп ұлтты болды, сондықтан осы кезеңде
Кеңес халықтарының социалистік мәдениеті бүкіл дүние жүзіне белгілі бола
Жалпы осы кездегі мәдени құрылыстағы жетістіктер Кеңес Одағының саяси,
Қолданған әдебиеттер тізімі
І. Деректер:
1.1.О партийной и советской печати. Сборник документов. М.1954г.
1.2.Борьба за реализм в изобразительном искусстве. Материалы. Документы. Воспоминания.
1.3.Культурное строительство в Казахстане. (1918-1932г.г) Сборник документов и материалов.
1.4.История СССР в документах и иллюстрациях (1917-1971 г.г) М:
1.5.Сборник документов по истории СССР для семинарских и практических
ІІ Зерттеулер
2.1.Великий Октябрь и интертнациональные связи казахско-советской культуры. Алма-ата.1987г.
2.2.Ермаков В.Т. Исторический опыт культурной революции в СССР. М:
2.3.История совесткого искусства. Том1. М: «Искусство». 1965г.
2.4.История СССР с древнейших времен до наших дней в
2.5.Культурное строительство в СССР (1917-1927г.г) Разработка единой государственной политики
2.6.История Казахской ССР с древнейших времен до наших дней
2.7.Карпов Г.Г. О советской культуре и культурной революции в
2.8.Қожамқұлов С. Шеберлік мектебі. «Өнер», Алматы. 1993ж.
2.9.Назарбаев Н.А. В потоке истории. Алматы: «Атамұра».1999ж.
2.10.Қазақстан тарихы. Очерктер. Алматы: «Дәуір», 1994ж.
2.11.Қазақ совет энциклопедиясы. Қарағанды. Алматы.1990ж.
2.12.Ленин В.И. О пролетарской культуре. ПСС, т 41
2.13.Ланеманова Л.Н. Культурное строителство. М.1973г.
2.14.Луначарский А.В. Статьи об искуссвте. М.1961г.
2.15.Ломидзе Г.И. Ұлы достық ұлағаты. Алматы: «Жазушы». 1981ж.
2.16.Ленин о культуре и искусстве. М: «Наука», 1966г.
2.17.Ремизова Т.А. Культурно-просветительная работа в РСФСР. (1921-1925г.г). М:
2.18. Ривлин З.И. Советская школа в периоды восстановления народного
53