КІРІСПЕ.................................
І. ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ КӘСІБИ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.........
1.1. Құқықтық тәрбиенің педагогикалық-психологиялық негіздері.................
1.2.Тұлғаның өзін-өзі бағалау мәселесін теориялық талдау........
ІІ. ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ ОРГАНЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ТҰЛҒАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.........
2.1. Құқық қорғау органы қызметкерлерінің тұлғалық қасиеттері мен сипаты
2.2.Құқық қорғау органы қызметкерлерінің комуникативті іс-әрекетінің ерекшеліктері.......................
2.3.Құқық қорғау органы қызметкерлерінің кәсіби іс-әрекетіндегі өзін-өзі бағалау деңгейнің
ІІІ. ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ ОРГАНЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАЛАУ ДЕҢГЕЙІН ЗЕРТТЕУ....................
3.1.Зерттеудің мақсаты,міндеті,болжамы...................
3.2.Зерттеушілердің сипаттамасы және зерттеу барысы...............
3.3.Әдістемелердің сипаттамасы..............
3.4.Нәтижелерді өңдеу және талдау...........................
Зерттеудің негізгі тұжырымдары.............
ҚОРЫТЫНДЫ...................
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ............
ҚОСЫМША ........................
КІРІСПЕ
Қазір біз құқықтық мемлекет құру үстіндеміз. Бұл жұмыс бүкіл
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Ел басымыз Н.Назарбаев өз Жолдауында «Жаңа
Өзіндік бағалауды субьектінің белсенділігі мен мінез –құлқын реттейтін
Өзін -өзі бағалау деңгейі тұлғаның қандай да бір деңгейінде
Шет елдік және кеңестік психологияда тұлғаның өзін-өзі бағалау
Кеңестік психологияда өзін-өзі бағалау мәселесіне байланысты бірқатар методологиялық
Бұл саладағы көптеген зерттеулер экспериментальдық зерттеуге арналған.Олар:Е.Н.Акиндинова,А.А.Бодалев,Н.Е.Ведерникова,Т.В.Драгунова
И.С.Кон, М.С.Неймарк және басқалар. Шет ел
Қазақстанда осы мәселелерге қатысты біршама жұмыстар зерттелінуде, атап айтқанда
Сонымен қатар, Қазақстанда жүргізілген зерттеулердің ішінде профессор Ж.Ы. Намазбаеваның
«Болашақ заңгерлердің кәсіби мотивациясының ерекшеліктері» деген тақырыпта Ә.М. Болтаева
Ал тұлғаның өзіндік бағалуы мен оның өмірлік мәнді жақтарын
Зерттеу мәселесі: қоғамдағы экономикалық саяси және әлеуметтік саладағы жылдам
Зерттеу нысаны ретінде: құқық қорғау органы қызметкерлерінің өзін-өзі бағалау
Зерттеудің пәні: құқық қорғау органы қызметкерлерінің кәсіби іс-әрекетінде өзін-өзі
Зерттеу жұмысының мақсаты:Құқық қорғау органы қызметкерлерінің өзін-өзі бағалауының кәсіби
Зерттеудің жұмыс болжамы:
Неғұрлым өзін-өзі бағалау деңгейі жоғары болған сайын, соғұрлым қобалжу
Неғұрлым өзін-өзі бағалау деңгейі төмен болған сайын, соғұрлым қобалжу
Зерттеудің негізгі болжамы:Құқық қорғау органы қызметкерлерінің өзін-өзі бағалау деңгейі
Жұмыстың алдына қойған негізгі міндеттері:
-құқық қорғау органы қызметкерлерінің кәсіби іс-әрекетінің әлеуметтік-психологиялық негіздерін анықтау;
- құқық қорғау органы қызметкерлерінің кәсіби іс-әрекетіндегі өзін-өзі бағалау
-еңбек ету процесі кезіндегі құқық қорғау органы қызметкерлерінің өзін-өзі
Зерттеудің теориялық әдіснамалық негіздерін А.Н.Леонтьевтің тұлғалық даму туралы көзқарастары,
Зерттеу әдістері: Өзін-өзі бағалау деңгейін анықтау әдістемесі;
Зерттеу базасы: Эмпирикалық зерттеуге Алатау аудандық Ішкі Істер бөліміндегі
Ғылыми жаңалығы: Қазақстанда қазіргі кезде жүйелі түрде дамып келе
Практикалық маңыздылығы: Зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтерді заң қызметкерлері, психологтар
Диплом жұмысының құрылымы: жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен,қорытындыдан,пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ КӘСІБИ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ
1.1 Құқықтық тәрбиенің педагогикалық-психологиялық негіздері
Қазақ халқының ертеден қалыптасқан өз заңдары болған. Бұлар әдет-ғұрыптардан,
Қазақтың әдет заңдарының ішінде ереже яғни билер мәслихатының ережесі
Қазақтың әдет құқығының ерекшелігі – ол сөз өнерін, шешендік,
Қазақ әдет-ғұрып заңдарының тарихында қазақ халқының алғашқы ата-заңы болып
Бұл заң ережесі: Мүлік заңы, Қылмыс заңы. Әскери заң.
Бұл заңдар әділдік пен тәртіптің орнығуындағы ерекше маңыздылығымен «Қасымның
Кейін ХVІІ ғасырда мұны Есім хан (1598-1645 жылдары хандық
Осындай мемлекеттік, құқықтық, азаматтық ережелер негізін жасауға Төле би,
Жоғарыда айтылған мәселелерге тоқталғанымыз – қазақ халқының бұрыннан келе
Құқықтық сана адамның бүкіл өмір бойында әлеуметтену процесіне қалыптасатындықтан,
Құқықтық сана қоғамның құқықтық өмірін жанданддыруға және дамытуға үлкен
Тұлғаның мектептегі өмірі азаматтық көзқарасының қалыптасуының шешуші кезеңі болып
Бұлардың мазмұнына мемлекет заңдары және қоғамда өмір сүру ерекшеліктерін
Құқықтық мәдениет екі тұрғыдан қаралады. Біріншісі, кең мағынада: бұл
Құқықтық мәдениеттің тұлғалық мәнінде – бұл тұлғаның күрделі, кешенді
Тұлғаның құқықтық мәдениеті – күрделі. Әңгіме адам, оның санасы,
Дегенмен, қоғам болашағын байланыстыра қарап отырған жағдайда аға ұрпақ
Себебі, қоғамдағы құқықты дамыту үшін, заңдылықты, тәртіпті қатаң
Қоғамда өмір сүруші әрбір тұлға сол қоғамның іс-әрекеті, межелер,
Өкінішке орай, күнделікті күйбең тіршіліктің құрығына түсіп, өз ар-ожданын,
Құқықтық қоғам – демократиялық принциптерге сүйене отырып, әр адамның
Демократияны жетілдіру мемлекеттің және қоғамдық өмірдің құқықтық негізін бекітуге
заңдарды үздіксіз жетілдіру;
заңның орындалуын қадағалау;
қоғамдық тәртіп орнатуға әрбір азамат, бүкіл жұртшылықтың мәдениетін көтеру;
заң қызметкерлерінің сөзі бен ісінің бірлігі, тұлғасының кіршіксіз таза
Бұдан, заңдылық пен құқықтық тәртіптің бекітілуіне қамқорлық тікелей
Тұлғаның жалпы мәдениеті мен оның құқықтық мәдениетінің арасында тығыз
Қазір біз құқықтық мемлекет құрып жатырмыз. Құқықтық мемлекеттің саналық
Жаңа ғасырда көпшіліктің назарын адаммен байланысты ғылымдар қызықтыруда. Ғалымдар
Біздің күрделі, әртекті өміріміз адамның алдында бір-бірімен өзара ұштасып
Біз адамның кәсіби әрекетіндегі психологиялық мәдениеттің, психологиялық біліктіліктің, еңбек
Психология теориялық ғылым ретінде дами отыра, тәжірибеге де жақындай
Практикалық психологияның қызметінде шынайы объектінің табиғаты жайлы түсінік психологиялық
Психология мен психологтардың міндеті адамға күрделі проблемаларында көмектесіп, қалыптасқан
Практикалық психологтың қызмет ететін аумағы бүкіл әлемді құрайды. Өйткені
Отбасынан бастап мектепке дейін және мелекетаралық, ұлтаралық қатынастарда қоғамның
Заңгерлік тәжірибедегі психологиялық ақпарат тергеу қызметінде, адвокаттық іс-әрекетте және
Тергеуші сияқты, адвокат та адамдар мінез-құлықтарының мотивтерін, олардың қабілеттерін,
Заң мамандықтарының өкілдері психологқа сұраныстарын жасауда, адам мінез-құлқының жалпыланған
Құқықтық, мінез-құлық мәселесі заңгерлік тәжірибе өкілдерінің, оған қызығушылық білдірген
Құқық қорғау органдары қызметкерлерінің іс-әрекетінде ең негізі - бұл
Сондықтан да психологиялық білімдерді меңгеру кез-келген заңгер еңбегі қызметкерлері
Осы көрсетілген аспектілерді терең зерттеу тұлға дамуына және құқықтық
Құқық қорғау органдары қызметкерлерінің психологиялық білім негіздерін білуі олардың
Қазіргі кезде кез-келген мамандық иесіне қойылатын талап өзгеше. Әр
Қазақстан Республикасының конституциялық заңдарын жүзеге асыру, мемлекттік қызметтің негіздерін
Қазақстан Республикасының құқық қорғау органдарының жаңаша реформаларына байланысты –
Құқық қорғау органдары қызметкерлерінің кәсіби және тұлғалық ерекшеліктерін зерттеу
Мұндағы жеке тұлға дамуының алғашқы сферасы - құқық қорғау
Осы бағытта жүргізілген заң органдарының психологиясы мен педагогикасы
Мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатын жүйелі түрде басқару мен
Басқару, билік жүргізу қалыптаспайынша, қоғамда әртүрлі ретсіздік, жүйесіздік, тәртіпсіздік
Жалпы «билік» термині әртүрлі нысанада көрініс табады. Ол әсер
Мемлекет билігінің түпкі мақсаты – адамдарды билеп-төстеу және оларды
Кез-келген мемлекеттің түпкі мақсаты - өз азаматының бостандығын көдеп,
Биліктің барлық көріністерінің жиынтығы – билікті қоғам мен адам
Биліктің қайнар көзі, негізі және тірегі халық болғандықтан, жұрт
«Билік ұғымының қазақи санада бірнеше астары болды... кең мағынада
Ел басқарып, жұрт билеуде адам мен биліктің ара салмағы
Қазақ дүниетанымында адамға баратын билік, оның соқпағын салатын –
Заң психологиясындағы тұлға және құқықтық сана арақатынасы мәселесі ерекше
Қазіргі уақытта құқық реформалармен қамтамасыз ететін кадрлық саясатты іске
Адам - құқық жүйесінде жеке тұлға әлеуметтік қарым-қатынасқа түсетін,
- қылмыскердің жеке тұлғалық құрылымын зерттеу және оған жағымды
- құқық қорғау,сот-тергеу ұйымдары жұмысына кандидаттардың тұлғалық кәсіби жарамдылығын
Жеке тұлға - бұл сана иесі ретінде нақты адам.
Жеке тұлғаның мәнді қатынастарына материалдық жағдайларға,
Осыған орай, жеке тұлғаның психологиялық құрылымын бірнеше бөліктерге бөлуге
- құрылымның бірінші бөлігі жеке тұлғаның бағыттылығын немесе адамның
Бағыттылық әр алуан қасиеттерден, өзара байланысты қажеттіліктер мен мүдделер,
Соның өзінде бағыттылық компоненттерінің бірі дараланып шығады және жекешілік
- құрылымның екінші бөлігі жеке тұлғаның мүмкіншілігін анықтайды
- жеке тұлғаның құрылымдағы үшінші бөлігі мінез немесе
- төртіншісі, басқару жүйесі болып табылады, оның әдетте «Мен»
Жеке тұлға құрылымының біртұтастығын - оның бағыттылығы анықтайды. Жеке
Алайда,бағыттылықтың тереңдетілген мазмұны кәсіби бағыттылықпен сипатталады.
Құқық –мемлекет белгілеген баршаға міндетті әлеуметтік нормалар жүйесі.
Адам құқығы – азаматтың мемлекет бекіткен, мемлекет қорғайтын, мелекет
Құқықтық мемлекет – саяси – заңды теория бойынша, қоғамдық
Құқықтық - әлеуметтік нормалар мен ережелер жиынтығы. Құқықтық реттелу
Сондықтан бізге қазіргі заманға жоғары дайярлықтан өткен, білікті, егемендік
Әрине, мемлкеттік органда қызмет ететін тұлғалар тарапынан кетіп жататын
Құқық бұзушылық дегеніміз – ақыл-есі дұрыс, заңмен белгіленген жасқа
Осы саладағы өзекті мәселелер заңгерлік білім беру негізі, заңгерлік
Қазақстан Республикасының Конституциялық заңдарын жүзеге асыру Мемлекеттік қызметтің негіздерін
Қазақстан Республикасының құық қорғау органдарының жаңаша реформаларына байланысты заңгерлердің
Қазіргі заңгер - бойынан жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың
Құқық қорғау органы қызметкерлерінің кәсіби және тұлғалық ерекшеліктерін зерттеу
Мұндағы жеке тұлға дамуының алғашқы сферасы заңгердің дүниетанымын, оның
Жеке тұлға құқықтық реттеу жүйесінде оның мінез -
Құқық бостандығының толық жүзеге асуы, көбінесе жеке тұлға
Әлеуметтік құқықтық белсенділік, жеке тұлға өз-өзін жүзеге асыруы,оның ішкі
Заң психологиясы құқық нормаларымен байланысты, ол заңгерден аса
Заңгердің кәсіби іс әрекетін психологиялық талдаулар көрсеткендей белгілі
Бұл іс -әрекеттің төмендейгідей түрлерін бөіл шығаруға болады:
Танымдық, коммуникативті, ұйымдастырушылық, тәрбиелеу,
Заңгер іс-әрекетінің негізгі екі тобын бөлеміз, негізгі және қосымша.
Негізгі іс әрекет - заңгердің мақсат-міндеттеріне тікелей бағытталған. Оларға
Іс-әрекеттің қоымша түріне коммуникативтілік, ұйымдастырушылық жатады.
Бұл іс-әрекет түрі негізгі іс-әрекеттің жүзеге асуын қамтамасыз
Құқық қорғау органдарының кәсіби іс-әрекеті мемлекеттік іс-әрекет. Мемлекет бұл
Құқық қорғау қызметкері болу үшін арнайы табиғи нышандардың болуы
Кез-келген заң қызметкерінің заңды жетік білуі – басты шарт.
Ой анықтығынан барып анық сөз шығады. Ойлау мәдениетінен барып
Ал, В.Ф.Кон құқық қорғау қорғау қызметіндегілер адамгершілік негізде қызмет
Біздің тәуелсіз жас мемлекетіміз жаңа, түбірлі өзгерісті, яғни сапалы
Заң қызметін жоғары дәрежеде меңгеріп, оны өзінің өмірлік мақсаты,
Бұл мәселенің өзектілігін зерттеуші ғалым В.С.Мерлин «Мотивтер адамның нақты
Мотивацияның негізінде құндылықтар жүйесі, яғни жеке тұлғаның іс-әрекетінің сипаты
Кәсіби мотивацияның негізгі құрамы адамның қызығулары болып табылады.Сондықтан да
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың қазақ халқына жолдауында «Қазақстан өз
1.2 Құқық қорғау органы қызметкерлерінің тұлғалық қасиеттері мен комуникативті
Кәсіби іс-әрекет әлеуметтік тәжірибенің элементі ретінде таным белсенділігінің объектісі,
Тұлғалық бағдар дегеніміз – қандай да бір іс әрекетпен
Психология ғылымында жеке тұлғалық ықпалды күшейту тұлғаның даму және
Танымдық әрекеттерге келесі процестер жатады: сенсорлы, перцевтивті, мнемикалық, интеллектуалды.
Адаптация (бейімделу) – берілген заңдылық сезгіштік анализатордың өзгергіштігінен, тітіркендіргіштің
1) Бақылаудың ерекше жағдайларда өтуі (бір көзбен, саңылау арқылы
2) көрген бейнелерді қате ұғыну мен жалған пайымдау.
3) көру процесіне қатысты әр түрлі анализаторлардың жеке ерекшеліктері
Қабылдаудың константлығымен (тұрақтылығына) аффекті, стресс жағдайлары кері әсерін тигізеді.
Уақытты қабылдау – бұл адамның санасында шынайы құбылыстардың жүйелігі,
Қимыл-қозғалысты қабылдау – бұл адам санасындакеңістікте заттың орнының: оның
Ес – тұлғаның жеке дамуы үшін маңызды, психикалық процестердің
Ойлау мен қиялы. Әр түрлі таным процестері ішінде объективті
Қиял – бұл адамның санасында бар тәжірибелер мен білімдер
Зейін – адам санасының қоршаған ортадағы белгілі заттар мен
Әрбір адамның тұлғалық ерекшеліктерін айқындайтын маңызды құрылымдық компонент болып
Мінез – бұл адамның өмірінде, айналасындағылармен қарым-қатынасында байқалатын адамның
Қылмыстық (азаматтық) процеске қатысушылардың мінезін зерттеуде тергеушінің (құқық органы
қылмыстың жасалу механизмдері мен оның себебін түпкілікті анықтау. Айыпталушының
тергеу барысында жауап алу мақсаттары үшін куәгер немесе айыпталушының
азаматтарға, әсіресе жазасын өтеу мекемелерінде заңгерлердің жүргізетін тәрбие және
Адамның мінез-акцентуациясы мәселелері тек психолог мамандары үшін ғана емес
Гипертимді - тез қозғыш мінез типті субъектілер үшін,
Жеке тұлға құқықтық реттеу жүйесінде оның мінез-құлығының бағыттылығын анықтайтын
Заң нормалары мен түсініктерінің ерекшеліктері адамдар арасындағы маңызды қатынастарды
Мінез-құлық ережесінің біршама бөлігі,қоғамдық пікір арқылы бақыланып отыратын этикалық
жеке тұлға құқықтық норма бекітіп, қорғайтын әлеуметтік құндылықтарды
құқықтық норманың даму және өзгеруінде қоғамдық құқықтық санадағы өтетін
құқықтық норма қоғамдғы рухани және мтериалдық қызығушылықтармен қоғамдық қажеттілітердің
Заңға бағынушылық мінез-құлықтың механизмдер «құқықтық интуиция» жағдайында интелектуалдық дамыған
Индивидуалды құқықтық сананың дамуы барлық кезде қоршаған әлеуметтік ортамен
Жеке тұлғаның құқықтық санасы адамгершілік білімдермен байланысты және құқықтық,
Құқықтық сана адамның бүкіл өмір бойында әлеуметтену процесіне қалыптасатындықтан,
Құқықтық сана қоғамның құқықтық өмірін жанданддыруға және дамытуға үлкен
Сондықтан да қоғамдағы құқықты дамыту үшін, заңдылықты, тәртіпті қатаң
Бұл сана-сезімді қоғам көлемінде дамыту керек, әсіресе заңгерлердің, мемлекеттік
Заң арқылы реттелінетін конфиликті жағдайларды шешуге құқық қорғау органдары
Бұл процесс барысында белгілі бір нәтижеге жетеді, нақты мәселені
Құқық қорғау органы қызметкерлерініңкәсіби іс-әрекетіндегі маңызды жүйке психикалық сапаларға
сензитивтік –сыртқы әсерлерге деген жоғарғы жүйке психикалық тұрақтылықтың болуы;
реактивтілік пен белсенділіктің өзара сәйкестігі;
эмоционалды тұрақтылық;
психикалық процестерінің өзгермелі сипаты;
қобалжу деңгейінің төмен болуы – қауіпті жағдайлардағы эмоционалды қозудың
толеранттық – жүйке психикалық шиеленістерге деген жоғары тұрақтылық пен
Құқық қорғау органы қызметкерлері әрекетіндегі интеллектуалды
Құқық қорғау органы қызметкерлері әрекетіндегі интелектуалды қабілеті маңызды орын
Бұл фактор жеке тұлғалық сапалармен сипатталады: эмоционалды қарым-қатынас
М.Х.Титманың пікірінше кәсіби қызығушылықты жағымды жағдайда тұлғаның нақты бір
Сондықтанда құқық қорғау органдары қызметкерлерінің кәсіби әрекетте деген жек
В.Л.Васильев бойынша құқық қорғау органы қызметкерлерінің іс-әрекетінде қиял мен
Бұл қызмет үшін арнайы кәсіби білім және психологиялық дайындық
Адамдар арасындағы қарым-қатынас жасаудың қажеттілігі мен маңызын жапондықтардың жеке
Адам өз бойындағы қабілеті мен іскерлігін жетілдіруді ізденіс деп
Мұндай сынақ адамның денесі мен рухани жағынан дамып жетілу
Егер адамдар өзара сөйлесіп, қарым-қатынас жасамаса онда оның өмір
Адамдар арасындағы қарым-қатынс жасауда аса қажетті шарттың бірі
Арнайы жүргізілген зерттеу нәтижелеріне қарағанда адамдардың басым копшілігі өзінің
Ал жетекші қызметпен басшылық ететін адамдар өздерінің жұмыс мерзімін
Осы орайда қоғам өмірінде адамның адамның бойында күш-қуатын оның
Мұндай игілікті мақсаттарды жүзеге асруда жан дүниесінің сырынан терең
Тілдесу арқылы адамдар өзара қарым-қатынас жасап біріне-бірі білдірмек болған
Әр алуан іс-әрекетінің жүзеге асырып, хабар алысады, сөйтіп, олардың
Қарым – қатынас барысында белгілі бір әсер ету тәсілдері
Жұғу - бұл адамның санасы түрде білгілі бір психикалық
Илану - бұл адамның екінші адамға мақсатқа сай
Сендіру - логикалық негіз арқылы ақпарат қабылдаушы адамның келісуін
Еліктеу - басқа адамның тек сырт келбетін үйрену емес,мінез-құлықтың
Идентификация - белгілі бір адамды қабылдауда оны басқа адаммен
Әлеуметтік психологиялық рефлексия - қабылдайтын адамды талдауда оны жан-жақты
Эмпатия - басқа адамның орнына өзін қою арқылы басқа
Құқық қорғау органы қызметкерлері үшін қарама-қайшылық жағдайды шешу, қарама
Бұл факторды қалыптастырушы жеке тұлға сапаларына - құқықтық сана
Эмоционалды тұрақтылық стресске деген тұрақтылық, эмоция мен мінез құлықты
Қазақстан Республикасының Конституциялық заңдарын жүзеге асыру, мемлекеттік қызметтің негіздерін
Қазақстан Республикасының құқық қорғау органдарының жаңаша реформаларына байланысты -
Адамдар арасындағы қарым-қатынас жасаудың қажеттігі мен маңызын жапондықтардың жеке
Адам өзінің бойындағы қабілеті мен іскерлігін жетілдуріді іздену деп
Егер адамдар өзара сөйлесіп, қарым-қатынас жасамаса, онда оның өмір
Адамдар арасындағы қарым-қатынас жасауда аса қажетті шарттың бірі сөйлеушілердің
Арнайы жүргізілген зерттеу нәтижелеріне қарағанда адамдадың басым көпшілігі тілдесу
Эмоционалды тұрақтылық стресске деген тұрақтылық, эмоциямен мінез құлықты
Келешегіміздің бағдарлы өрістерін кеңету үшін саналы да салауатты рухани
Сонымен қатар, әлеуметтік дамудың реформалық мазмұнына қарай бейімделу мүмкіндігі
1.3 Құқық қорғау органы қызметкерлерінің кәсіби іс-әрекетіндегі өзін-
Тұлғаның жан-жақты дамуындағы мәнді сұрақтардың бірі - өзіндік сананы
Өзіндік бағалау өзіндік сана дамуындағы ерекше сатыны құрайды. Мұнда
Өзіндік бағалау мәселесін үлес қосқан К.Роджерс пен оның шәкірттерінің
Өзіндік бағалау-өзін өзін сыйлау басқа адамдарды сыйлау, өзінің қабілеті
К.А.Абульханова өзіндік бағалауды өздік реттеу ерекшеліктерімен байланыстырады және де
Осыған орай ол қатынастар жүйесін қалай қалыптасатындығын өзіндік тұлғаның
В.С.Мерлин өзіндік бағалау мен өзіндік сананы байланыстырады. Өзіндік бағалау
А.И.Липкина өзіндік бағалаудың екі түрін ұсынады.Тұлғаның өзіндік дифференциаланбаған сипаттамасы
Алдыменен өзiн өзi бағалау дегенiмiз не? Міне осыған жауап
Сонымен өзiн өзi бағалау мен өзiндiк сана қарам-қатынастың соңғы
Өзiн -өзi бағалау зерттеуде шет ел және кеңес
Сондай-ақ Б.В. Зейгарниктiң пiкiрi бойынша барлық жағдай сөз арқылы
Ғалымның ойынша, көптеген сәтсіздіктерде төмен, сәттіліктерде жоғары болады.
Ф. Хоппе талаптану деңгейiне мүмкiн болатын рамкаларды көрсеттi. Талаптану
В.М Мясищевтiң айтуынша, талаптану деңгейi сандық және сапалық
Д. Аткинсон талаптану деңгейiнiң төмендігін сәтсiздiктерден қашатын адамдарда байқалған.
Өзiн өзi бағалау - адамның өзiнiң қабiлетiне , мүмкiншiлiгiне
А.А. Филипов және М.Л. Кондратьева маманды дайындауды және
Олардың айтуы бойынша, өзіндік анықталу тұлғаның өзіндік мүмкіндіктерін саналы
И.С.Кон өзіндік бағалаудың негізгі механизмдерін бөліп шығарады.
Л.И.Божовия және Н.М.Трунованың пікірінше, жоғары өзіндік бағалау және
Д.Сьюпердің еңбектеріне ұқсас шетелдік концепцияларға Анна Анастази және
В.Ф.Сафин өзіндік бағалауды тұлғаның өзіндік анықталуының екі механизмінің
Оның айтуы бойынша өзіндік бағалау тұлғаның өзіндік анықталу механизмінің
О.П.Мешквская таңдау кезінде өзіндік танымның белсенділік мүмкіншілігін зерттей
Ф.И.Иващенконың зерттелуінде тұлғаның еңбекке оқытудағы өзіндік бағалау ерекшеліктерін қарастырады.
В.И. Лебедеваның пікірінше бұл мәселе тұлғалардың жан –жақты
Қандай тұлғаны өзіндік анықталған деп санаймыз? Нормативті жоспарда бұл
Психологиялық жоспарда өзіндік анықталған тұлғалардың өз қалауы бар, оны
Алайда тұлғаның өзіндік анықталуы өзіндік сана –сезімге апару оның
Сонымен өзіндік анықталу дегеніміз -әлеуметтендірудің тәуелсіз сатысы. Оның мәні
Отандық психологияда өзiндiк бағалау және өзiндiк сана меселесi қарастырған
Тұлғалық «Меннiң» жоғары eкeнін ескертедi және субъект өзi туралы
И.С. Конның концепциясында сананың психологиялық құрылымы басқаша берiлген. Ол
1. Белсендi ic-әрекет жасайтын «Мен» - оған өзiндiк бақылау
2. Рефлексифтi «Мен» - индивидтiң өзi туралы көзқарсы, «Мен-концепциясы».
3. Вербалды емес саналанбайтын «Мен». Бұл құрылым психикалық
Өзіндік сана дегеніміз не? Бұл мәселені зерттеуші мамандардың бірі
И.С.Кон өзiндiк бағалауды «өзiнiң қасиеттерiн, қабiлеттерi, жүрiс тұрысын бағалай
И.И.Чеснокова айтуынша өзiндiк бағалау - күрделi құрылым, индивидтi мүмкiндiктерiн
А.В.Захарова бойынша, өзiндiк бағалаудың ядросын субъектiлік құндылықтары қурайды.
А.И.Липкина, К.А.Абдульханова-Словская, Л.И.Божовичтi жұмыстарында өзiндiк бағалаудың негiзiнде субъектiң iшкi
Көптеген жұмыстарда өзiндiк бағалау субъектiлiктiң пайда болу процессiнде көрінетін
«Меннің» психологиялық мәнін А.Т.Спиркин мынадай сипаттайды: «мен» түсінігі өз
Өзіндік анықталу процесінде өзіндік бағалау айрықша мәнге ие.
Осыған ұқсас көзқарас А.М.Кухарчук еңбектерінде де кездестіруге болады. Ол
Жалпы өзіндік бағалаудың жеткілікті жоғары деңгейі еңбек пен
Психологиялық зерттеулер көрсеткендей, тұлғаның өзі жайлы пікірі оның іс-әрекеті
«Мен бейнесі» және «өзіндік бағалау» ұғымдары өзіндік сананың әр
Әрбір жеке адам өз өзіне «меніне» қызығуы ежелден –ақ
«Мен» бейнесі жеке адамның санасында бір қалыпты бекіп қалған
«Өзіндік бағалау» ұғымы психологиядағы негізгі ұғымдарның бірі.
Өзіндік бағалаудың даму шарты, оның мазмұны жайлы оның анықтамасы
Бұрынғы кеңестік психолгияда өзіндік бағалаудың анықтамасын тұлғаның өзіндік санасының
Тұлғаның өзіндік бағалауы терең құрылымды динамикалық талдау. Мұндағы ең
Тұлғаның өзіндік бағалауларының дамуы тек сыртқы жағдайда адаптивті мазмұнда
Яғни іс-әрекеттің сыртқы және ішкі нәтижелерінің динамикалық үйлесуімен байланысты.
Тұлғаның өзіндік бағалау ерекшелігі психикалық дамудың ішкі шарты болып
Озіндік бағалау – сыртқы бағалаудың әсерінен қалыптасқан ұғымды сапалы
Құқық қорғау органдары қызметкерлерінің кәсіби әрекеті барысындағы белсенділігі, іс-әрекет
Бұл белсенділік өзіндік анықтаудың субьектісі ретінде тұлғаның «өзіндік бағдарлану»
Сондықтанда кәсіби әректті бағалауда оның мотивтерін анықтаудың алғашқы сатыларын
Әлеуметтік экономикалық жағдайлардаың өзгеруі қызметкерлерді еңбек әрекетін нәтижелі
Адамның тарихи дамуындағы өзіндік сана сезімдердің пайда болу процесін
Отандық психологияда өзіндік бағалауды зерттеген Ж.Ж. Бейсенова өзінің
1) өзіндік бағалау - өзіндік сана сезімдердің компоненті ретінде;
2)өзіндік бағалау - өзіндік реттелудің маңызды механимдері ретінде адамның
С.Л.Рубинштейн өзіндік бағалауды - өзіндік сананың мәні ретінде
Өзіндік бағалау мәселесін зерттеуге үлес қосқан К.Роджерс пен оның
Өзіндік бағалау-өзін өзін сыйлау басқа адамдарды сыйлау, өзінің қабілеті
Жалпы өзіндік бағалаудың жеткілікті жоғары деңгейі еңбек пен
Психологиялық зерттеулер көрсеткендей,тұлғаның өзі жайлы пікірі оның іс-әрекеті мен
«Мен бейнесі» және «өзіндік бағалау» ұғымдары өзіндік сананың әр
«Өзіндік бағалау» ұғымы психологиядағы негізгі ұғымдарның бірі.
Өзіндік бағалаудың даму шарты, оның мазмұны жайлы оның анықтамасы
Бұрынғы кеңестік психолгияда өзіндік бағалаудың анықтамасын тұлғаның өзіндік санасының
Тұлғаның өзіндік бағалауы терең құрылымды динамикалық талдау.Мұндағы ең негізгісі
Тұлғаның өзіндік бағалауларының дамуы тек сыртқы жағдайда адаптивті мазмұнда
өзіндік бағалауларының мазмұны іс-әрекетте жеткен жетістіктері мен ғана
Яғни іс-әрекеттің сыртқы және ішкі нәтижелерінің динамикалық үйлесуімен байланысты.
Жеке бастық тұлғалық дамуға жағымды әсер ететін факторлар –еңбек
Жалпы өзіндік бағалаудың жеткілікті жоғары деңгейі еңбек пен
Р. Бернс өзiндiк бағалауға эмоцияналды – құндылық құрылымның рөлiн
Еңбекке деген психологиялық қалыптасу негіздерін, әлеуметтік –психологиялық кемелденудің қалыптасу
Тұлғаның өзіндік бағалау ерекшелігі психикалық дамудың ішкі шарты болып
Өзіндік бағалау – сыртқы бағалаудың әсерінен қалыптасқан ұғымды сапалы
Кәсіби өзіндік анықталу мәселелерінің өзектелігін, маңыздылығын қазіргі жаңа
Еңбек әрекетінің нәтижелігін саналы әлеуметтік қажеттіліктерінде кәсіби өзіндік анықтаудың
Іс-әрекеттің әрбір формасы кәсіби өзіндік анықталуға қатысы бщйынша дамытушылық,
Іс-әрекеттің мұндай формаларының кәсіби қызметке әсері туралы білім нәтижелі
Кәсіби қызығушылықтың құрылымдық психологиялық табиғатын зерттеуде көп жақты ықпалдар
Өзіндік сана мәселесі бертін келе зерттеле бастаған. Түрлі эксперименттік
Кеңес психологиясында өзіндік бағалау мәселесі теориялық-эмпирикалық деңгейде көп зерттелген
Өзіндік сана –сезімдердің онтогенетикалық даму ерекшеліктері Б.Г. Ананьевтің, С.Л.
Өзіндік сана-сезімдердің қалыптасуы, яғни қоршағандарды ғана емес, өзін де
Өзіндік бағалау - өзіндіқ сана –сезімдердің бірлігі, тұлғаның қасиеттеріне,
Классикалық интроспекционизмде ХХ ғасырдың басында өзін-өзі бағалаудың концепциясын Т.Липпс
Т. Липпс бағытының негізі, адамның өзі туралы көзқарасы өзіндік
Соңғы жылдардағы эксперименттік зерттеулер өзін-өзі бағалауды өз беттілік, жеке
Өзіндік сананы күрделі жүйелі психологиялық құрылымның қалыптасуы ретінде оны
«Мен» бейнесі бұл тұтастай интегративті құрылым, Оған өзін -өзі
Тұлғаның өзіндік сана құрылымының қалыптасу жағдайлары бұл құрылымға бірқатар
Басқа зерттеуші А.Пфенедр де интроспекционизм бағытының өкілі өзін -өзі
Өзін-өзі бағалауды «Мен» концепциямен байланыстырған.У.Джемстің көзқарасына тоқталуға да болады.
З.Фрейдің ізбасарлары аналитикалық психологияның өкілі К.Юнг, индивидуалды психологияның өкілі
Неофрейдистер өзін-өзі бағалаудың өмір сүру жағдайынан, жеке адам аралық
Келесі көзқарас Эрик Берннің «Тарнсактылы талдау» бағыты.Э.Берн өзін-өзі
Тұлғааралық қатынасты ол «трансакциялар» деп атайды. Адамның «Мені» әртүрлі
«Бала» - бұл кездейсоқ бақыланбайтын архаикалық импульстер. «Ата-ана» педант,
Когнитивті психология адамды жүйе деп қарастырып, ақпаратты іздеп,
Абрахам Маслоу өзінің концепциясында өзін-өзі бағалауды өзін-өзі жүзеге асырумен
Осыған ұқсас теория К.Роджерстың теориясы болып табылады. Бұл концепциядағы
Р.Бернс бойынша «Мен-концепциясы» - бұл индивидтiң өзi туралы барлық
1. «Мен бейненiң» - когнитивтi аспект, барлық өмip
2. «Өзiндiк бағалау, өзiн қабылдау» - аффективтi -
3. Жүрiс-тұрыстық бағдарламалар - өзiндiк бағалаудың және мен
Осылай Р. Бернс өзiндiк бағалауға эмоцияналды – құндылық құрылымның
А.В.Захарова өзін-өзі бағалауды өзін-өзі реттеумен байланыстырса, И.И.Чеснокова өзін-өзі бағалауды
Өзін-өзі бағалау рационалды және эмоционалды компонентерден тұрады. А.Г.Спиркин көбіне
И.И.Чеснокова өзін-өзі бағалауды өзіндік таным процесі деп атайды. Оның
Ж.И.Намазбаева өзін -өзі танудың бірнеше жолдарын талдай келе, соның
Психологтардың пайымдауынша, өзін біреулерге ұқсату сезіміне ие болудың маңыздылығы
Осылай қазiргi анализдеу барысында өзiндiк бағалаудың интерпретациясының үш үлгiсiн
1. Өзiндiк бағалау - «Мен-концепциясының» бөлiгi, өзiндiк бағалау өзiн
2. Өзiндiк бағалау когнитивтi құрылым ретiнде қарастырылады.Мен туралы
3. Л.В. Бороздинның пiкiрiнше, өзiндiк бағалау «Мен» бейнесiне
Өзiндiк бағалау жалпы және жеке eкi формалардың функционалдық арқылы
Көптеген зерттеушiлер жеке өзiндiк бағалаудың мазмұнына адамның өзiн нақты
Жалпы өзiндiк бағалауды түсiндiруде бiрнеше көзқарас бар. Кейбір зерттеушiлер
Басқа авторлар жалпы өзiндiк бағалауды жеке өзiндiк бағалаулардың бiрiгуiнен
Кейбiр зерттеулерде жалпы өзiндiк бағалауды адамның өзiне деген эмоционалды
К.Роджерстiң пiкiрiнше, өзiндi қабылдау - бұл бағалау емес, бұл
Басқа авторлар жалпы өзiндiк бағалауды өзiндi сыйлау (И.СКон) су6ъекттiң
Өзiндiк бағалау құрылымында үш негізгі түрдi бөледi: болжамдық актуалды
Болжамды өзiндiк бағалау - бұл субъект ic - әрекетті
1.адамның өз өзiн субъект ретiнде бағалау. Бұл категориялық деп
2. зерттеулi – мәселелiк - бұл әрекет пәнiне бағдарлану
Болжамды өзiндiк бағалаудың бiр сипаттамасы - бұл талпыну деңгейі
Актуалды өзiндiк бағалау - жүрiс - тұрыс процессiнде маңызды
Ретроспективті өзіндiк бағалау - субъектiнiң жүрiс – тұрыстық әpeкeттің
С.А. Бурасидiң ойынша, өзiндiк бағалаудың деңгейiнiң критерийi - бұл
Өзiндiк бағалаудың адекваттылығы - индивидтiң ic - әрекет нәтижесi
Өзiндiк бағалаудың соңғы ерекшелiгi бұл - тұрақтылық. Тұрақтылық бағытта
Бiрiншi бағыт өзiндiк бағалаудың теорияларымен байланысты (әлеумет салыстыру, өзiндiк
Бұл теориялардың бiр - бiрiндегi айырмашылыққа қарамастан,өзінді бағалауды тұрақты,мәңгі
Екiншi бағыт өзiндiк бағалауды тұрақты құрылым ретiнде қарастырады.
Өзiндiк бағалаудың тұрақтылығын «Меннiң» қорғаныс механизмдерi қамтамасыз ете алады.
Өзiндiк бағалаудың тұрақтылығын зерттеген арнайы зерттеулердің нәтижесi бойынша, өзiндiк
Бұл тұжырымды әрі қарай дамытқан отандық психологтардың зерттеулері көрсеткендей,
Өзiндiк бағалаудың тұрақтылық мәселесінің үшінші бағыты өмір жол психологиясы
И.С. Кон шетелдiк лонгитюдтi зертrеулерге талдау жасап, келесі нәтижелердi
Өзiндiк бағалау процессiнде рефлексивтi әрекеттердiң рөлi ерекше. Л.С.Выготскийдiң ойынша,
Өзiндiк бағалау кезiнде рефлексияның болуы, оның дамуы жоғары
Өзiндiк бағалау құрылымы eкi сыңармен көрсетiлген когнитивтiк және эмоцияналды.
Зерттеушiлер өзiндiк бағалаудың когнитивтi сыңарының қалыптасуына үш деңгейiн бөледi:
1.Жоғары деңгей реалистiк өзiндiк бағалаумен жағдайларда жалпылама қабiлеттерiнiң болуы
2. Орташа деңгей реалистiк өзiндiк бағалаудың көрiнулерiнде ретсiздік тән:
3. Төменгi деңгей өзiндiк бағалау aдeквaтты еместiлiгiмен сипатталады. Өзiндiк
Өзіндiк бағалау сипаттамасы және тұлғаның қасиеттері: жасөспiрiмнiң өзiндiк бағалаудың
Жалпы ғылыми зерттеулердің талдауы көрсеткендей, өзіндік бағалау –
Ә.М. Болтаеваның диссертациялық зерттеу жұмысында құқық қорғау органдарында қызмет
Болашақ заңгерлердің кәсіби мотивациялық бағыттылығының ерекшеліктерін айқындау арқылы олардың
Құқық қорғау органы қызметкерлерінің кәсіби іс-әркетіндегі өзін -өзі бағалау
Кәсіби қызмет жасауға әсер ететін тұлғалық сапалар қатарына
Өзімізге белгілі болғандай, өзін-өзі бағалау адамның өзін-өзі
Өзін-өзі бағалаудың төмен болуы негативті психикалық күйдің болуымен сипатталады.
Керісінше, өзін-өзі бағалаудың жоғары адекватты болуы психикалық күйдің жақсы
Кез - келген тұлғаның кәсіби бейімделуіне оны қоршаған адамдар
Бұл субъективті деңгейде айналасындағылардың қолдау көрсетуін сезінумен (әлеуметтік қолдау)
Өзінің маңыздылығын сезіне және әлеуметтік орртадан қолдау күту оның
Ал керісінше өзінің маңаздылығын сезінбесе жағымсыз сипаттар күшейіп,
Кәсіби іс-әркетке бейімделудің келесі сипаттамасы бұл тұлғаның қарым-қатынастық сапалары
Өйткені адам әрқашанда басқалармен тікелей қарым-қатынаста болады және
Әр адам өзінше бір жеке тұлға болғандықтан, олардағы қарым-қатынас
Олар оның тәжірбиесімен, қарым - қатынас жасау қажеттілігімен, сонымен
Адамдардың өзара қатынасына олардың қарым-қатынас жасау принципі де әсер
Егер адам агрессивті, эгоист болса, онда ол әдетте конфликтіге
Бейімделу процесінің маңызды жағы әлеуметтену прцесі. Бұл процесс
Кез-келген қызметтің алғышқы кезеңі әлеуметтік бейімделумен (адаптациямен) сипатталады.
Адаптация - бұрынғы стереотиптердің өзгеруі, жаңа топқа үйрену, жаңа
Мұның барлығы бірігіп олардың «кемелденуіне», «есеюіне» өз ықпалын тигізеді.
Жалпы көптеген ғылыми еңбектерде әлеуметтік адаптацияның екі түрі анықталған:
Әлеуметтік психологиялық адаптация - индивидтің топқа, өзара қарым-қатынасқа бейімделуімен
Сондықтан да топтағы әлеуметтік психологиялық атмосфера олардың еңбек әрекетіне
Тұлғаның ұжымдық қатынастар жүйесіндегі алатын орны оның жеке әлеуметтік
Кәсіби бейімделудің ерекшелігі біріншіден, іс-әрекет мақсат, міндеттеріне байланысты. Бұл
Екіншіден, нақты, уставтық, құқықтық регламентацияның болуы. Бұл өз
Белгілі бір ұжымға келгенде кез-келген адамда өзіндік өмір тәжірбиесі,
Егер тұлғада теріс құндылықтар жүйесі болса, онда ол
Ал өз ретінде құндылық бағдарлардың ұжым бағыттылығымен сәйкес келуі
Бейімделу процесін қиындататын факторларға ең алдымен тәрбиелеудегі кемшіліктер, әртүрлі
Психикадағы өзгерістер туа немесе жүре пайда болған психикалық дамудың
Қалыптасқан тұрақты стереотипті немесе бейімделу процесіндегі психикалық кемшілікті тек
Психология ғылымында жаңа өмір жағдайларына бейімделуді түсіндіруде екі негізгі
Жоғарыда айтылған бағыттардың екеуі де бейімделу процесін біржақты қарастырады.Үйрену
Ал бейімделу бұл тұлғаның іс-әрекет субъектісі
2. ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАЛАУЫНЫҢ КӘСІБИ ІС-ӘРЕКЕТІНЕ ӘСЕРІН
2.1 Эксперименттік зерттеудің мақсаты, міндеті, болжамы
Зерттеу жұмысының мақсаты: Құқық қорғау органы қызметкерлерінің
Жұмыстың алдына қойған негізгі міндеттері:
- құқық қорғау органы қызметкерлерінің кәсіби іс-әрекетінің психологиялық негізін
- еңбек ету процесі кезіндегі құқық қорғау органы қызметкерлерінің
- зерттеудің болжамын дәлелдеу және статистикалық сенімділігін арттыру.
Зерттеудің негізгі болжамы: құқық қорғау органы қызметкерлерінің өзін-өзі бағалау
Зерттеудің жұмыс болжамы:
1) Неғұрлым өзін-өзі бағалау деңгейі жоғары болған сайын, соғұрлым
2) Неғұрлым өзін-өзі бағалау деңгейі төмен болған сайын, соғұрлым
Зерттеу объектісі ретінде: құқық қорғау органы қызметкерлерінің өзін-өзі
Зерттеудің пәні: құқық қорғау органы қызметкерлерінің кәсіби іс-әрекетінде өзін-өзі
Зерттеу базасы: Эмпирикалық зерттеуге Алатау аудандық Ішкі Істер бөліміндегі
Зерттеу әдістері: 1.Өзін-өзі бағалау деңгейін анықтау әдістемесі;
2. Дж. Тейлордың қобалжу деңгейін зерттеу әдістемесі;
3. Дембо-Рубинштейн әдістемесі;
4. Розенбаумның Q-критериі;
2.2 Зерттеу әдістемелерінің сипаттамалары
1.Өзін-өзі бағалау деңгейін анықтау әдістемесі
Зерттеушелірге адамның қасиеттері мен эмоционалды көріністеріне қатысты модульді ұғымдар
Олар: ашушандық, көкіректік, намыскерлік, сенімдік, көреалмаушлық, тұйықтық, кекшілдік, адалдық,
Осы берілген сөздерден өзіңізге үлгілі адамның бойынан емес өз
Яғни, сізге қажетті немесе қажетті емес қасиеттерді сараптау
Сонан соң қажетті деп есептеген қасиеттерді соңына өзіңізге ұнамсыз
Қорытынды жасау ыңғайлылығы үшін әр зерттеуші сөз нөмерлері айырмашылығын
Нәтижелерді талдау:
Өзін-өзі бағалау коэффициентті алынған нәтиже негізінде -1-ден +1арасында болмақ.
Егер нәтижеміз бірлік санынан асыл немесе жетпей қалса, онда
+0,4 тен +0,75 немесе -0,4 тен -0,75 ке дейінгіт
2. Дж. Тейлордың қобалжу деңгейін зерттеу әдістемесі
Сұрақнама 50 тұжырымнан тұрады. Әр тұжырымды оқып зерттелуші өзінің
Тейлордың қорбалжу деңгейін зерттеу әдістемесін орыс тілін де бейімдеген
1975 жылы В.Г.Норакидзе әдістеменің «жалған» шкаласын өңдеп шығарған. Егер
Тейлордың қобалжу деңгейін зерттеу әдістемесін зерттеу жауап беріп болған
«Иә»жауабы:14,15,16,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,29,30,31,32,33,34,35,36,37,38,39,40,41,42,43,44,45,46,47,48,49,50.
«Жоқ» жауаптары:1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13.
Әр сәйкес келген жауапқа 1 балл беріледі.
Егер нәтижетер 40-50 баллдың аралығында болса,қобалжу деңгейі өте жоғары.
25-40 балл болса, қобалжу деңгейі жоғары.
15-25 балл болса, қобалжу деңгейі орташа (жоғарғыға жақын).
5-15 балл болса, қобалжу деңгейі орташа (төменгіге жақын).
0-5 балл болса, қобалжу деңгейі төмен.
3. Дембо-Рубинштейн әдістемесі
Бұл әдістеменің де мақсаты өзінің өмірлік құрылымдары бойынша
1. Денсаулық шкаласы
2. Мінез шкаласы
3. Ақылдылық шкаласы
4. Бақыт туралы шкала
5. Өзін-өзі тану шкаласы.
Жұмыс барысы қағазға осы шкалаларды ұзынша сызық сызып зерттелушіге
2.3 Зерттеу мәліметтерінің сандық және сапалық өңделуі
Зерттеудің бірінші кезеңінде өзін-өзі бағалауды зерттеуге арналған әдістеме жүргізілді.
Өзін-өзі бағалау деңгейі бойынша алынған нәтижелер кестеде берілген.
Өзін-өзі бағалау деңгейі бойынша нәтижелер
Кесте 1
№ Зерттелушілер
1 Ш.А. -0,65 Жоғары
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Өзін-өзі бағалау әдістемесі бойынша он бір қызметкерде өзін-өзі бағалау
Ал алты қызметкерде өзін-өзі бағалау деңгейі орташа. Ал өзін-өзі
Зерттеуіміздің екінші кезеңінде Тейлордың қобалжу деңгейін анықтау әдістемесі жүргізілді.
Тейлордың қобалжу деңгейін зерттеу әдістемесі бойынша алынған нәтижелер
Кесте 2
Дж. Тейлордың қобалжу деңгейін зерттеу әдістемесі бойынша алынған нәтижелер
№ Зерттелушілер
1 Ш.А. 12 Орта
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Бірінші жұмыс болжамын дәлелдеу үшін Спирменнің рангілік корреляция коэффициенті
Спирменнің рангілік корреляция екі белгі арасындағы корреляциялық байланыстың бағыты
r эмп •=1-6*Σd
n(n²1﴿
Мұндағы Σd² -рангілердің арасындағы айырмашылық.
n-зерттеуге қатысқан зерттеушілер саны.
Ең алдымен көрсеткіштерді рангілейміз
Екі белгі көрсеткіштері арасындағы айырмашылықты /d/ есептеп аламыз.
Келесі қадам алынған көрсеткіштің квадраттық мәнін /d/ шығарамыз.Бұдан әрі
Соңында r эмп• рангілік корреляция коэффициентінің формуласын саламыз.
Қалыптастырушы болжам:
Но:өзін-өзі бағалау деңгейі жоғары және қобалжу деңгейі төмен деңгейнің
Н1: өзін-өзі бағалау деңгейі жоғары және қобалжу деңгейі төмен
Енді Спирменнің рангілік корреляция коэффициентіне салу үшін өзін-өзі бағалауы
Кесте 3
Өзін өзі-бағалауы жоғары көрсеткіштерді қобалжу деңгеймен салыстыру
№ Зерттелушілер Жоғары өзін-өзі бағалау Ранг Қобалжу деңгейі Ранг
1 Ш.А. 0,65 2 42 8 -6 36
2 К.Н. 0,72 4 14 9 -5 25
3 Е.К. 0,84 8 8 3,5 4,5 20,52
4 И.Р. 0,76 5 10 6,5 -1,5 2,25
5 Ж.Т 0,83 7 10 6,5 0,5 0,25
6 К.О. 0,67 3 22 11 -8 64
7 Т.Т. 0,92 11 6 1 9 81
8 О.Б 0,63 1 18 10 -9 81
9 Б.Т. 0,79 6 9 5 1 1
10 С.К. 0,86 9 7 2 7 49
11 Ж.Ж. 0,89 10 8 3,5 6,5 42,25
r эмп •=1-6*Σd =
n(n²1﴿ 120*1 1320
Кесте бойынша n=11 үшін r критериийін анықтап аламыз.
95% маңыздылық деңгейінде r крит.={0,61(р≤0,05 ),{ 0,76(р ≤0,01)
R эмп •›r крит.
0,735›0,61 (р≤0,05)
Нәтижесінде Нор болжамы терістеліп, Н1 болжамы қабылданды, яғни
Екінші жұмыс болжамын тексеру үшін де Спирменнің рангілік корреляция
Қалыптастырушы болжам:
Но: өзін-өзі бағалау деңгейі жоғары және қобалжу деңгейі төмен
Н1: өзін-өзі бағалау деңгейі жоғары және қобалжу деңгейі төмен
Енді Спирменнің рангілік корреляция коэффициентіне салу үшін өзін-өзі бағалауы
Кесте 4
Өзін -бағалауы жоғары көрсеткіштерді қобалжу деңгеймен салыстыру
№ Зерттелушілер Жоғары өзін-өзі бағалау Ранг Қобалжу деңгейі Ранг
1 Ш.А. -0,75 3 27 2 1 1
2 К.Н. -0,82 5 22 1 -4 16
3 Е.К. -0,87 7 36 5 5 4
4 И.Р. -0,73 2 29 3 -1 1
5 Ж.Т -0,88 8 44 8 0 0
6 К.О. -0,83 6 42 7 -1 1
7 Т.Т. -0,71 1 37 6 -5 25
8 О.Б -0,79 4 31 4 0 0
Σd² 48
r эмп •=1-6*Σd =
n(n²1﴿ 63*8 504
Кесте бойынша n=8үшін r критерийін анықтап аламыз.
95% маңыздылық деңгейінде r крит.={0,72(р≤0,05 ),{ 0,76(р ≤0,01)
R эмп •›r крит.
Нәтижесінде Н1 болжамы терістеліп, Но болжамы қабылданды, яғни өзін-өзі
Зерттеудің үшінші кезеңінде, құқық қорғау қызметкерлерінің өз ортасындағы
№5 кесте. Қарым-қатынас жасау стильдері бойынша құқық қорғау қызметкерлерінің
Кесте 5
Кіші шенділер (n-14) Үлкен шенділер (n-12)
№ Көрсеткіштер № Корсеткіштер
1 14 1 11
2 12 2 5
3 13 3 10
4 12 4 11
5 10 5 8
6 11 6 9
7 9 7 6
8 6 8 8
9 9 9 6
10 10 10 6
11 10 11 5
12 7 12 4
13 10
14 10
Екі топтың да мәліметтерін кему реті бойынша ретпен орналастырып
H0 – кіші шенділер мен мен үлкен шенділер тобының
H1 – кіші шенділер мен мен үлкен шенділер тобының
№6 кесте. Екі топтың индивидуалды мәндерінің кему реті бойынша
Кесте 6
№ Кіші шенділер № Үлкен шенділер
1
2
3
4 14
13
12
12 S1
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14 11
10
10
10
10
10
9
9
7
6 1
2
3
4
5
6
7 11
11
10
9
8
8
6
8
9
10
11
12 6
6
5
5
4
№6 кесте бойынша қатардағы жоғарғы мәндерді және екі қатардағы
S1 = 4
А) Qэмп статистикалық мәнін мына формула бойынша есептейміз.
Qэмп = S1 + S2 = 4+5 = 9
Б) таблица бойынша Q критикалық шеткі мәнін анықтаймыз. Ондағы
Qэмп ( Qкр (p ( 0,01)
яғни, мұнда H0 нольдік болжамы теріске шығарылып H1- жұмыс
Жауап: үлкен шенділер мен кіші шенділер тобының
2-кезең. Топтық мәліметтерді өңдеу және көрсеткіштердің өзара байланысын анықтау
1. Құқық қорғау қызметкерлерінің қарым-қатынас стилдерінің көрсеткіштері
а) реалды көрсеткіштері
Кесте 7
Октанта
№ I II III IV V VI VII VII
Балы 8 6 6 4 5 7 9
б) идеалды көрсеткіштері
Октанта
№ I II III IV V VI VII VII
Балы 10 8 7 6 7 9 10
в) «Реалды» және «Идеалды» көрсеткіштердің өзара байланысын анықтаймыз
№ Реалды Ранг № Идеалды Ранг № d d2
I
II
II
IV
V
VI
VII
VIII
8
6
6
4
5
7
9
10 6
3,5
3,5
1
2
5
7
8 10
8
7
6
7
9
10
11 6,5
4
2,5
1
2,5
5
6,5
8 -2
-2
-1
-2
-2
-2
-1
-1 4
4
1
4
4
4
1
1
(
36
36
23
а) Ч. Спирменнің рангілік корреляция коэффициенті формуласын есептейміз:
Rs = 1 - = 1
б) Таблица бойынша Rs-тің критикалық мәнін анықтаймыз. (В.Ю. Урбах,
Rs эмп ( Rs кр (р ( 0,05)
яғни, Н0 нольдік болжамы теріске шығарылып, Н1 жұмыс
Жауап: Құқық қорғау қызметкерлерінің өз ортасындағы қарым-қатынасында өзіндік бағалауының
Әдістемелер арқылы жүргізілген эксперименттік зерттеу нәтижелерін талдауды зерттеу мақсаты
Үлкен шенділер тобында негізінен барлық көрсеткіштер
4-10 аралығында, яғни қалыпты бейімделу зонасында орналасқан. Тенденциялардың ешқайсысынан
Басымдылық - билікшілдік көрсеткіштер топтың лидерлік белгілерін, тәуелсіздікке ұмтылысын
Өзіне сенімділік. Мұндағы көрсеткіштер потенциалды аймаққа жатады (6). Іскерлік
Талапшылдық - қатігездік. Бұл көрсеткіштерде аралық қалыпты аймаққа жатады.
Бір беткейлік – қиқарлық көрсеткіштер деңгейі қалыпты адаптивті зонада
Ұялшақтық – конформистік. Топтың жалпы көрсеткіштері потенциалды зонада орналасқан.
Сенгіштік – тәуелділік. Мұндағы көрсеткіштер топ мүшелерінің бір-біріне сыйлауға,
Қайырымдылық – тәуелділік. Топтың көрсеткіштері топтағы өзара көмекке дайындылық,
Қамқоршылдық – реалсыздық. Көрсеткіштер топ мүшелеріне өзара қамқорлық сезімін
Мәліметтерді талдаудағы келесі басты мәселе зерттелуші топтарындағы қарым-қатынас стильдері
Кіші шенділер тобындағы көрсеткіштері:
Басымдылық - билікшілдік көрсеткіштер билікшілдік, басымдылық, басқаруға ұмтылуды және
Өзіне сенімділік мәліметтері топтағы ортақ пікірмен санасады, өзіне сенімділік,
Талапшылдық – қатігездік тенденция көрсеткіштері потенциалды адаптивті зонаның жоғары
Бір беткейлік – қиқарлық көрсеткіштері номиналды зонада орналасқан (3).
Ұялшақтық – конформистік көрсеткіштері адаптивті қалыпты зонада орналасқан. Бұл
Сенгіштік – тәуелділік көрсеткіштері қалыпты потенциалды зонада орналасқан. Топтағы
Қайырымдылық – тәуелділік көрсеткіштерінің жоғары орналасуы топтағы қарым-қатынас кезіндегі
Қамқоршылдық – реалсыздық көрсеткіштері конфликтілі зонада орналасқан. Топтағы адамдардың
Реалды және идеалды көрсеткіштердің арасындағы алшақтық, кейде теріс бағыттылықтың
Зерттеудің соңғы кезеңінде, Дембо-Рубинштейн әдістемесі бойынша алынған нәтижелерді талдауда
Денсаулық шкаласында құқық қорғау қызметкерлері көпшілігі идеалды «Мен» түрінде
Мінез бойынша шкалада және қалған шкалалар бойынша да үлкен
Ақылдылық шкаласында зерттелушілер 50% пен 85%-і, ал бақылау тобы
Бұл жағдайды әңгімелесу барысында сұрағанда олардың жауаптары төмендегідей болды:
Нәтижелерді талдай отырып, біз мынаны ескеруіміз керек, көбіне
Кейбір зерттелушілер алдағы өміріне сенімділік тудырып жоғарырақ белгілейді. Әңгімелесу
Әңгімелесу барысы келесі сұрақтың төңірегінде болды: «Неге мен өзімді
Мұндағы жалпы жауаптардан кейбір үлкен шенділер тобының іштей өз-өзіне
Ал кіші шенділер тобы белсенді түрде жауаптар берді. Мысалы,
Зерттеудің негізгі тұжырымдары:
- өзін-өзі бағалау деңгейі жоғары және қобалжу деңгейі төмен
- құқық қорғау органы қызметкерлерінің өзін-өзі бағалау деңгейі тұлғалық
- неғұрлым өзін-өзі бағалау деңгейі жоғары болған сайын, соғұрлым
- неғұрлым өзін-өзі бағалау деңгейі төмен болса, соғұрлым қобалжу
ҚОРЫТЫНДЫ
Диплом жұмысының мақсаты, міндеттерін жүзеге асыру үшін құқық қорғау
Шет елдік және кеңестік психологияда тұлғаның өзін-өзі бағалау мәселесіне
Кеңестік психологияда өзін-өзі бағалау мәселесіне байланысты бір қатар
Бұл саладағы көптеген зерттеулер эксперименталдық зерттеуге арналған. Е.Н.Акундинова, А.А.Бодалев,
Шетел психологиясында тұлғаның өзін-өзі бағалау мәселесі туралы Э.Фрейд, Э.Формм,
Құқық қорғау органдары қызметкерлерінің психологиялық мәселелері, соның ішінде
Өзіндік бағалауды субьектінің белсенділігі мен мінез –құлқын реттейтін
Өзін -өзі бағалау деңгейі тұлғаның қандай да бір деңгейінде
Қоғамдағы экономикалық, саяси және әлеуметтік саладағы жылдам болып жатқан
Зерттеудің болжамын жүзеге асыру үшін өз зерттеуімізде өзін-өзі бағалау
Өзін-өзі бағалау деңгейі жоғары және қобалжу деңгейі төмен деңгейнің
Құқық қорғау органы қызметкерлерінің өзін-өзі бағалау деңгейі тұлғалық қобалжу
Яғни, неғұрлым өзін-өзі бағалау деңгейі жоғары болған сайын, соғұрлым
Зерттеудің статистикалық сенімділігін тексеру үшін Спирменнің рангілік корреляция коэффициенті
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Ананьев Б.Г. О проблемах современного человекознания. М.,1987.
Ауталипова Ұ.И., Бапаева С.Т. Практикалық психологияның теориялық-әдістемелік негіздері. Оқу
Акажанова А.Т. «Юридическая психология» -Алматы, 2009
Абульханова – Славская К.А. О субъекте психической деятельности. М.,1980.
Божович Л.И.Проблемы формирования личности.М.,1995.
Бердяев Н. Избранные произведения.- Ростов на Дону. 1997, 237-
Борисова Е.М.Логинова Г.П.Индивидуальность и профессия М,.1986.
Болтаева Ә.М.Чамчаева З.М. Тергеуші іс-әрекетінің психологиялық сипаттамасы.103-105б.//Этнопсихология және Этнопедагогика.
Борисова Е.М.Логинова Г.П.Индивидуальность и профессия М,.1986.
Болтаева Ә.М.Чамчаева З.М. Тергеуші іс-әрекетінің психологиялық сипаттамасы.103-105б.//Этнопсихология және Этнопедагогика.
Болтаева Ә.М. “Болашақ заңгерлердің кәсіби мотивациясының ерекшеліктері” тақырыбындағы кандидаттық
Блум Ф. и др. Мозг, разум и поведение –
Бурлачук Л.Ф., Коржова Е. Ю. Психология
Болтаева Ә.М. Заң психологиясындағы жеке адам және құқықтық сана
Болтаева Ә.М. Заңгерлік мамандығына даярлаудың психологиялық астарлары
Болтаева Ә.М. Болашақ заңгерлердің кәсiби мотивациясының ерекшеліктері мен
Болтаева Ә.М. Кәсiби кұқықтық сана сезiм және кәсiби мотивацияны
Болтаева Ә.М. Болашақ заңгерлердің кәсіби мотивациялық сферасын психодиагности калық
Болтаева Ә.М. Болашақ заңгерлерді кәсіби іріктеудің психодиагностикалық мәселелері //
Березина Т.Н. Многомерная психика .Внутренней мир личности М: пер
Васильев В.О. Юридическая психология .М,1991.
Васильев В.Л.Психологические основы организации труда следователя. Л., 1987
Вопросы психологии 6/2001
Волович В.Г. Человек В экстремальных условиях природной среды. М.
Вилюнас В.К. Психология эмоциональных явлений М; Изд-во Моск. ун-та
Джакупов С.М.Психология позновательной деятельности. Алматы.,1992
Жоғары сынып оқушыларының кәсіби өзіндік анықталуындағы мамандық таңдаулары мен
Еникеев М.И.Юридическая психология .М.,2000.
Жарықбаев Қ.Б. Психология . Алматы,.2000.
Леонтьев А.Н.Проблемы развития психики М.,1981.
Оналбаев. Абай жазған билер ережесіндегі қылмыстық істер жіне жазалау
Ж.Б. Қоянбаев., Р.М. Қоянбаев. Педагогика. Университеттер студенттеріне арналған оқу
Кежалиев З.Ж. Көшпелі қазақ қоғамындағы дәстүрлі-құқықтық мәдениет. – Алматы,
Кенжалиев З.Ж. Дәстүрлі мемлекеттік билік. // Заң газеті, 19
Құрбанова И. Заңгер мен психолог іс-әрекетінің психологиялық процестер жүйесіндегі
Душков Б.А. Психосоциология человеказнания М. : ПЕР СЭ, 2003
Демин М.В.Проблемы теории личности.М.,1987
Лебедев В.И. Личность в экстремальных условиях М: Политиздат,1989
Левитов Н.Д. О психических состояниях человека М.Просвещение,1964
Леонтьев А.Н.Деятельность. Сознание. Личность.М.,1980.
Мир психологии научно-методич. жур № 4 (32)
Захарова А.В.Генесиз самооценки 1989.
Зейгарник Б.В.Теории личности в зарубежной психологии,М.,1996.
Здравомыслов А.Г. Потребности, интересы, ценности М.,1986.
Иванова Е.М.Основы психологического изучения профессиональной деятельности.
Гофман Ирвинг Представление себя другим в повседневной жизни М:
Денис Кун Основы психологии. Все тайны поведения
.Ковалев В.И. Мотивы поведения и деятельности. М.,1988.
Немов Р.С. Психология т3.М.,1995
Нурмахамбетов А.Кәсіби бағдарлау мәселелері және өмір мағынасы //
Общая психодигностика.Под.ред А.А.Бодалева, В.В.Столина,М.,1987.
Плотонов К.К.Структура и развития личности .М.,1986.
Романов В.В.Юридическая психология.М.,1999.
Ситковская О.Д. Судебно-психологическая экспертиза аффекта. Мет.пособие М,.1983.
Столяренко А.М.Психологические приемы в работе фриста.М.,2000.
Таранов П.Приемы влияния на людей.М.,2000.
Человек и профессия // серия выпусков.- Л.Лениниздат ,1975.
Чеснокова И.И. Самосознание, саморегуляция, самодетерминация личности. //Проблемы психологии личности.М.,1982
ҚОСЫМШАЛАР
ҚОСЫМША «А»
Дж. Тейлордың қобалжу деңгейін зерттеу әдістемесі
Сұрақнама 50 тұжырымнан тұрады. Әр тұжырымды оқып зерттелуші өзінің
Тейлордың қорбалжу деңгейін зерттеу әдістемесін орыс тілін де бейімдеген
1975 жылы В.Г.Норакидзе әдістеменің «жалған» шкаласын өңдеп шығарған. Егер
Тейлордың қобалжу деңгейін зерттеу әдістемесін зерттеу жауап беріп болған
Сауалнама сұрақтары:
Егер менде біреу тітіркендірсе мен оған өзі туралы
Егер өзімнің құқығымды қорғау үшін денелік күш көрсету керек
Мен өзім ұнатпайтын адаммен кездескенде мен оны байқатпай
Басқа біреумен келісе алмай жатқанда мен столды қолымен ұра
Мен ылғида басқалар менің құқығымды сыйламайтынын сезініп тұрамын.
Мен өткенді еске ала отырып, кейде өзіме деген
Сырт көзге байқатпағаныммен, кейде мені ішкі көреалмаушылық сезімім жегідей
Егер мен таныстарымның жағымсыз қылықтарын ұнатпасам оны мен өздеріне
Мен қатты ашуланғанда ауыр сөздер қолданамын.
Егер маған қол көтерсе, мен оны бірінші болып ұруға
Мен соншалықты ашуланғанда заттарды лақтыра бастаймын.
Менде пәтерімдегі мүліктердің орнын ауыстырып қоюға немесе мүлдем
Адамдармен қарым-қатынаста мен жиі өзімді жарылуға дайын тұрған «оқ
Кей-кездері мен басқаларды келемеждеп, әзілдескім келіп тұрады.
Мен ашуланғанда, түнеріп кетемін.
Басқа адаммен сөйлескенде оның сөзін бөлмеуге, құлақ салып тыңдауға
Жас кезімде менің елді «жұдырықтауым жиі болатын» .
Егер мені әдейі итеріп жібергенін білсем, онда іс нашырға
Менің жұмыс столымның үстіндегі ретсіздік шығармашылықта әрекет
Мен қатты ашуланған кезімде қолыма не түссе, соны
Кейде адамдарды көрудің өзі мені тітіркендіреді.
Көбінде мені жиі өзге адамдарға жақсылық жасауыма қандай
Егер мені қатты өкпелетсе, онда менің
Кейде мен өзіме ұнамайтын адам туралы әдейі жағымсыз
Қатты ызаланғанда мен өте ауыр, ауыр сөздер айтып
Мен кішкентайкезімде төбелестен аулақ жүретінмін.
Мен қашан және не себепті
Мен қатты ызаланғанда есікті тарс жабуым мүмкін.
Менің айналамдағы адамдар мені жақтырмайтын сияқты.
Мен жиі өзімнің мазасыздану мен сезімімді жиі айналамдағылармен бөлісемін.
Мен өте жиі сөзім және іс-қимылым арқылы өзіме
Маған біреу қатты дауыс көтерсе, менде солай жауап
Егер маған біреу бірінші болып қолкөтерсе менде
Мені киім мен заттардың өз орнында жатпауы ашуландырады.
Егер бұзылған не жыртылған заттарды орнына келтіру қолымнан келмесе,
Мен үшін өзге адамдар табыстырақ сияқты.
Мен өзіме ұнамайтын адамды ойыма алсам, оған қалай жамандық
Кейде тағдыр менімен қатал әзілдескен болып көрінеді.
Егер менің қалауымша қарым-қатынасқа түспесе, мен қатты ренжитін
Иә»жауабы:14,15,16,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,29,30,31,32,33,34,35,36,37,38,39,40,41,42,43,44,45,46,47,48,49,50.
«Жоқ» жауаптары:1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13.
Әр сәйкес келген жауапқа 1 балл беріледі.
Егер нәтижетер 40-50 баллдың аралығында болса,қобалжу деңгейі өте жоғары.
25-40 балл болса, қобалжу деңгейі жоғары.
15-25 балл болса, қобалжу деңгейі орташа (жоғарғыға жақын).
5-15 балл болса, қобалжу деңгейі орташа (төменгіге жақын).
0-5 балл болса, қобалжу деңгейі төмен.
ҚОСЫМША «Ә»
Өзін-өзі бағалау деңгейі
№ Зерттелушілер
1 Ш.А.
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24