Мазмұны
Кіріспе
1 Инфляция түсінігі және оның пайда болуы
1.1 Инфляцияның альтернативті көздері
1.2 Инфляцияның түрлері
1.3 Дамыған шет елдердегі инфляцияның саясаты
2 Инфляция салдары
2.1 Инфляцияның экономикалық және әлеуметтік салдары
2.2 Еңбек нарығы және тұрғындарды жұмыспен қамтудың мемлекеттік
2.3 Жұмыссыздықтың мәні, түрлері мен себептері
3 ҚР инфляцияға қарсы саясатын жүргізу
3.1 Қазақстан Республикасындағы инфляция жағдайы
3.2 Қазақстандағы инфляция үрдістерінің реттелуі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Инфляция (латынның inflatio – қампиған деген сөз) –
Инфляция – кешенді себептерден туындайды және олардың ең
Жұмыссыздықтың білінуінде бірнеше формалар бар:
- экономикалық теорияда «жұмыссыздықтың табиғи деңгейі деген ұғымды»
- мемлекеттің міндеті жұмыссыздықтың іс жүзіндегі деңгейінің табиғи
Жалпы, мен осы тақырыпты таңдағанымның себебі, инфляция қазіргі
Қоғамдық қатынастардың дамуымен, нарықтың дамуымен, олардың күрделенуімен инфляция
Инфляцияның экономикалық субъектілеріне экономикалық жағдайларына ықпалы қарама –
Инфляцияның проблематикасы үйреншіксіз кең және қарама – қайшылықты.
Осы жұмысты жазғанда алдыма қойған мақсаттарым, жоғарыда айтылған
Осы мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер орындалуы керек:
Инфляцияның мәнін ашып, пайда болу себептерін атап, түрлерін
Инфляцияның нарықтық экономикадағы әсер ету ерекшеліктерін атау және
Мемлекеттің инфляцияға қарсы саясат жолдарын анықтау.
1 Инфляцияның түсінігі және оның пайда болуы
1.1 Инфляцияның альтернативті көздері
Батыс экономистері жасаған теорияларында, инфляцияның қайнар көздері ретінде
Сұраныс инфляциясы. Сұраныс пен ұсыныстың ара қатынасының бұзылуын,
Шығындар инфляциясы. Бағалардың өсуін өндіріс шығындарының ұлғаюымен түсіндіреді.
Инфляция қарқынының жай, орташа жүруі кезінде бағаның өсуі
Аса зор, шексіз инфляция (гиперинфляция) айналымдағы ақша мөлшері
Мысалы, Никаракгуада, азамат соғысы жылдарында бағаның жылдық өсуі
Инфляцияның балансталған тепе – теңдікті болуы мүмкін яғни,
Бағаның ұлғаюы тауардың сұранысының ұсынысынан артуымен байланысты болуы
1.2 Инфляцияның түрлері
Бұрын инфляция төтенше жағдайда ғана қалыптасатын. Мысалы, соғыс
Экономика теориясында, жеке алғанда осы күнгі Кейнсті жақтаушы
Шетел ғалымдарының ойынша, «баяу инфляция» экономиканы «көңілдендіруге» әсерін
Қарқынды инфляция (бағалардың жылына 20% - 200%-ке дейін
Гиперинфляцияда бағалардың жалпы деңгейі мыңдаған процентке артқан жағдаймен
Ақша айналым заңын сипаттайтын теңдікті MV = PQ
Жоғарыда сөз болғандар инфляцияның ашық түріне жатады. Ашық
Инфляция теңгермелі түрде болуы мүмкін, яғни бағалар бір
Сонымен, тосылған инфляцияны тосын инфляциядан айыра білген жөн.
Бұл жерде біз қалыпты қызмет атқаратын нарықтық шаруашылық
Нарықтық инфлациялық тепе-теңдігінің қандай түрді қабылдануына байланысты инфляция
Басылыңқы инфляция, оны кейде жасырын инфляция деп те
Басылыңқы инфляция мемлекеттің тауарлық бағаны сұраным мен ұсыным
Қазақстан Республикасында 1992-ші жылға дейін жасырын инфляция басым
Шетел экономистері сұраным мен ұсынымға байланысты инфляцияны екі
Ұсыным инфляциясы шығын мен ұсыным нарығының өзгеруі нәтижесінде
Инфляцияны баланстану дәрежесі бойынша былай жектейміз:
а) баланстанған инфляция;
ә) баланстанбаған инфляция.
Баланстанған инфляцияда әртүрлі тауар мен қызмет көрсетудің бір-біріне
Инфляция философиясы мынаған саяды: оның тереңдеуінің арқасында экономиканы
1.3 Дамыған шет елдердегі инфляцияның саясаты
Батыс Еуропа елдерінің экономикасының тез дамуы жаһандық экономикада
Егер ақша массасы және инфляция қарқыны өсуінің төмендеген
Батыс Еуропа экономикасының айтарлықтай дамуына айтарлықтай әсер еткен
Германияның бірігуі өзіне де Батыс Еуропаға да қымбаттқа
Жыларалық Батыс Еуропаның негізгі елдерінің макроэкономикалық көрсеткіштерінің маңызды
Кесте 1- Батыс Еуропа елдерінің 1995-2003жж. негізгі макроэкономикалық
Көрсеткіштің атауы 1995 жыл 1996 жыл 1997 жыл
1 2 3 4 5 6 7 8
Батыс Еуропа
ЖІӨ 2,4 2,6 1,9 2,8 2,9 2,5 3,5
Капитал 1,8 3,4 2,7 4,1 6,1 3,9
Жұмысбастылық 0,2 1,2 0,5 0,5 1,9 1,7 2,1
Жұмыссыздық нормасы 9,9 9,5 9,5 9,4 8,9 8,3
Инфляция 3,0 3,0 2,4 2,0 1,7 1,3 2,3
Германия
ЖІӨ 2,3 1,7 0,8 1,4 2,0 2,0 2,9
Капитал 4,0 -0,6 -0,8 0,6 3,0 4,1
Жұмысбастылық -0,2 0,2 -0,3 -0,2 1,1 1,2 1,8
Жұмыссыздық нормасы 8,2 8,0 8,7 9,7 9,1 8,4
Инфляция 2,7 1,7 1,4 1,9 0,6 0,9 1,5
Франция
ЖІӨ 2,1 1,7 1,1 1,9 1,4 3,2 3,8
Капитал 1,5 2,0 - -0,1 7,0 2,3
Жұмысбастылық 0,1 0,9 0,4 0,4 0,4 1,5 1,0
Жұмыссыздық нормасы 11,8 11,3 11,9 11,8 11,4 10,7
Инфляция 1,7 1,8 2,0 1,2 0,8 0,5 1,7
Батыс Еуропа елдерінің ішінде өзіне назар аударған Германия
2 Инфляция салдары
2.1 Инфляцияның экономикалық және әлеуметтік салдары
Инфляцияның салдары өте күрделі де көп қырлы. Қарқыны
Инфляцияның зардаптары күрделі және әр түрлі. «Әлеуметтік» термині
Қарқынды инфляция шаруашылық тәртіпті бұзады, ірі корпорацияларға да,
Инфляция қоғамда ақшадан қашу белсенділігін арттырыды, бұл процесс
Баға деңгейінің қарқынды өсуі фискал (қазына) жүйесіне де
Экономиканың интернациялануы (ұлттық шеңберден шығуы) инфляцияның бір елден
Инфляцияның әлеуметтік салдары да бар, ол ұлттық табыстың
- өндірістің әр түрлі сфералары мен региондары арасындағы
- халық пен мемлекет арасында, өйткені мемлекет қосымша
- халықтың класстары мен қабаттары арасында. Әлеуметтік қабатының
2.2 Еңбек нарығы және тұрғындарды жұмыспен қамтудың мемлекеттік
Еңбек нарығы – бұл нарықтың ерекше түрі, онда
Ауыл шаруашылығында жұмыспен қамту АҚШ – да 1955-ші
Біліктілік құрылымында жұмыс күші білім деңгейінің өскендігін байқатады.
Қазақстан Республикасында 1992 жылға дейін еңбек нарығы болған
Қазақстан Республикасындағы қалыптасып отырған еңбек нарығы нақты еңбек
Нарықта сұраным мен ұсыным заңы жұмыс жасайды және
Егер жұмыс күшін – тауар десек, онда оның
Қазіргі кезде біздің Қазақстанда басқа көптеген елдермен салыстырғанда
Қазақстан Республикасының тәжірибесінде енді ғана тұрғындарды жұмыспен қамтудың
Толық еңбекпен қамту – дегеніміз халық шаруашылығы көлемінде
Тиімді еңбекпен қамту – дегеніміз қоғам қажеттілігін өте
Қазіргі нарықтық экономикада жұмыскерлердің оңтайлы резерві міндетті түрде
Еңбек нарығы нарық түрлерінің ішіндегі ең жетілмеген болып
Мысалы, американдықтар өмірінің еңбек еткен жылдарында жұмыс орнын
Еңбек нарығындағы тепе – теңдік сұраным мен ұсыным
Американ ғалым – экономисі П.Самуэльсонның ойынша, қоғамдағы еңбекке
тұрғындардың жалпы санымен;
жалпы тұрғындар санындағы өз бетінше тұратындардың үлесінен құралады;
жыл немесе апта бойынша жұмысшының атқаратын орташа сағат
жұмысшының жұмсайтын еңбегінің сапасы, саны және біліктілігімен.
Біздің экономика әкімшілдік - әміршілдік жүйесінен нарықтық тәсілге
Республикада алдағы жылдары тіркелетін жұмыссыздар саны бірнеше мыңға
Жұмыссыздық бойынша ақы АҚШ – да жалақының 50%-ын
Нарықтық экономикасы дамыған көптеген елдерде еңбек нарығындағы әртүрлі
Жұмыссыздық мәселесін шешуде ерекше орынды еңбек биржалары (тұрғындарды
Бүгінгі қалыптасқан өмір шындығы, барлық еңбек нарығы элементтерінің
Мемлекет кәсіпорын және ұйымдар мүддесін ескере отырып биржа
2.3 Жұмыссыздықтың мәні, түрлері мен себептері
Жұмыссыздық – бұл жұмыс істегісі келетін еңбекке жарамды
Жұмыссыздықтың мынандай түрлері бар:
- Жасырын жұмыссыздық - өндірісте және мемлекеттік аппаратта
- Фрикциондық жұмыссыздық – адамдар бір жұмыстан басқа
- Маусымдық жұмыссыздық – жұмыс күшінің тек маусымдық
- Құрылымдық жұмыссыздық - өндірістік қуаттың жетпеуінің нәтижесінде
- Технологиялық жұмыссыздық – адамдарды машинамен ауыстырудың нәтижесі,
- Циклдық жұмыссыздық - өндірістің құлдырауынан туындайды, яғни
Өнеркәсібі дамыған елдердегі жұмыссыздықтың себептерін талдай отырып, шетел
Кез келген жұмыссыздықтың болуы – қоғам үшін ең
Жұмыссыздық деңгейін есептеу төмендегідей формуламен анықталады:
ЖД = 100,
мұндағы ЖД – жұмыссыздық деңгейі;
ЖС – жұмыссыздар саны;
ЖК – жұмыс күшінің саны.
Жұмыссыздық қоғамға көптеген зиян келтіреді; инфляцияның өсуіне ықпал
Инфляция жұмыссыздыққа да айтарлықтай ықпал жасайды. 1958жылы ағылшын
3 ҚР инфляцияға қарсы саясаты
3.1 Қазақстандағы инфляция
1993 жылы бұрынғы кеңестік республиканың «егемендіктер парадының» басталуы
Монетарлық қатаңдықтың нәтижесінде республикада инфляция ауыздықталды. 1999жылы инфляция
Айтарлықтай дәрежеде мүмкіндігінше инфляцияны тез ауыздықтау Қазақстанда жүргізіліп
Үкімет «Стратегия - 2030» сәйкес инфляция қарқынының жыл
Мұндай нәтижеге жету үшін Үкімет:
ақшалай – несиелік және бюджеттік саясатты қаталдандырады;
ішкі инвестициялық мүмкіндіктерді өрістетуге көмектесетін қаржылық механизмді дамытады;
жинақтаушы зейнетақы қорларға ақшалар қаржылырдың айтарлықтай бөлігін қауіпсіз
бюджеттік жетіспеушілікті қаржыландыруға құнсызданбайтын көздерді пайдаланады;
мемлекеттік құнды қағаздардың айналым мерзімін ұзартады және т.б.
Қазақстандағы инфляцияға қарсы саясатты экономикадағы диспропорцияны бірте –
Инфляцияға қарсы саясаттың басты элементі – қаржыны сауықтыру
3.2 Қазақстандағы инфляция үрдістерінің реттелуі
Осы күндері Қазақстанда қалыптасып отырған инфляцияның ерекшеліктерін және
Қоғамдық өндіріс құрылымы қаржы баға жүйелерін анықтайды. Өндірісте
Кеңес экономикасының 70-ші жылдың даму кезеңдерінде қоғамдық өндірістегі
- өнеркәсіп өндірісі мен ауыл шаруашылығы арасындағы алшақтық;
- ауыл өнеркәсіп пен жеңіл өнеркәсіп арасындағы сәйкессіздік;
- шикізат өндірісі мен дайын (түпкі) өнімдер өндірісінің
диспропорция;
- әскери өндіріс пен азаматтық өндіріс арасындағы сәйкессіздік;
- материалдық өндіріс пен материалдық емес өндіріс арасындағы
диспропорция тағы басқа.
Бұл диспропорциялар Кеңес экономикасының өзінде бағалардың инфляциялық өсуін
Қазақстанда қалыптасқан өндірісаралық, оның ішінде шикізат өндірісі мен
Инфляция жағдайында Үкімет «қымбат ақша» саясатын ұстануға мәжбүр
Жалпы алғанда, инфляцияға қарсы саясаттың ұзақ мерзімдік стратегиялық
Мемлекеттің инфляцияға қарсы саясаты – экономиканы сауықтырудың жалпы
Қазақстандағы инфляцияға қарсы саясатты экономикадағы диспропорцияны бірте –
Инфляцияға қарсы саясаттың басты элементі – қаржыны сауықтыру
Басқаша айтқанда, мемлекет сұранымды шектеу мақсатында инфляцияға қарсы
Батыс елдерінде жинақталған тәжірибе көрсеткендей, инфляцияға қарсы ұзақ
Екіншіден, салықтарды арттырып, бірақ мемлекеттік шығындарды қысқарту арқылы
Үшіншіден, ақша айналымын реттеу іс – шаралары, нақты
Төртіншіден, сыртқы факторлардың әсерін әлсірету. Жеке алғанда, бюджет
Қысқа мерзімдік саясат инфляция қарқынын уақытша төмендетуге бағытталады.
Күнделікті сұранымды қысқарту арқылы да инфляцияға қарсы әсер
Инфляцияға қарсы саясатқа байланысты инфляциямен күресу шығындары туралы
Инфляцияны ауыздықтау үшін көптеген елдер үкіметтері 60-шы жылдардан
Р.Рейганның әкімшілігі бұл мәселемен айналысатын мемлекет мекемелерін таратып
Қорытынды
Инфляциядан экономикадағы қайсібір топтар ұтысқа ие болғанымен жалпы
Инфляцияға сұранымның өзгеруі және де өндіріс шығынының өсуі
Инфляция философиясы мынаған саяды: оның тереңдеуінің арқасында экономиканы
Инфляция жұмыссыздыққа да әсер етеді. Қазіргі кезде облысымызда
Елбасының Жолдауында таяудағы 10 жылда Каспий аймағы мен
Жолдау жолдары – осы бағыттағы алдағы жұмыс бағдарламасының
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 Шеденов Ө.Қ., Сағындықов Е.Н.., Жүнісов Б.А., Байжомартов
Комягин Б.И. – Жалпы экономикалық теория. Ақтөбе –
2. Карл Флеменке. - Қолданбалы экономика.
3. Булатов А.С. - Экономика. 1996ж.
4. Жуков Е.Ф. - Общая теория денег и
5. Н.Виноградова, А.Попов – Оплата труда в странах
экономикой. 2000ж.
6. Курс экономической теории. Учебное пособие. Алматы, Университет
«Кайнар». 1994ж.
7. Маркс К., Ф.Энгельс. – Шығармалар. 23т.
8. Сейдахметова Ф.С. – Қазақстандағы салықтар. Алматы, 2002ж.
9. Абуталипов Ж. – Казахстан в мировой экономике.
16 наурыз , 1993ж.
10. Маршалл А. – Саяси экономия принциптері. 2т.-М.,1993ж.
11. Самуэльсон П. – Экономика. М.,1964ж.
12. Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. –
13. Камаева В.Д. – Экономика және бизнес. МГПУ,1993ж.
14. Амосов. Инфляция и кризис: пути выхода. М.:
15. С.И.Лушин. - Откуда взялась инфляция? Финансы №9,
16. Сейтқасымов Ғ.С. – Ақша, несие, банктер. Алматы,
17. Кудров В.М. – Мировая экономика. Москва, Дело,
3