Қазақстанның конституциялық даму кезеңдері

1995 ж. Конституцияға енгізілген толықтырулар мен өзгертулер
МАЗМҰНЫ
КIРIСПЕ 3
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КОНСТИТУЦИЯСЫ – МЕМЛЕКЕТТІҢ НЕГІЗГІ ЗАҢЫ 8
1.1 Конституция ұғымы, мәні, құрылымы және ерекшеліктері 8
1.2 Қазақстанның конституциялық даму кезеңдері 17
1.3 1995 жылғы Қазақстан Республикасы Конституциясындағы құқықтық қағидалары 29
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ САЯСАТЫ 36
2.1 Конституциялық реформалар – Тәуелсіздігіміздің негізгі қозғаушы күші 36
2.2 Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 ж. және 2007 ж.
2.3. Қазақстан Республикасының Конституциясына 1998 ж. және 2007 ж.
ҚОРЫТЫНДЫ 60
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI 66
КIРIСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Еліміз егемендікке қол жеткізгеннен кейін 1993
Ата заңымыз елімізді өтпелі кезеңнің дағдарыстарынан сақтап, еліміздің тұтастығы
Ата заңымыз қабылдануының нәтижесінде, бұрынғы 1 палаталы жоғары кеңестің
Конституцияға сәйкес құрылған Қазақстан Республикасы Парламенті бүгінде мемлекеттік биліктің
Билік тармақтарын конституциялық жолмен бөлу және олардың бір бірімен
Біртұтас Қазақстан мемлекеті сан ұлтты қазақстандықтарды олардың ұлты
Ел басы «Жаңа Әлемдегі Жаңа Қазақстан» жолдауында,
Осы басты міндеттердің бірі - дамуымыздың жаңа кезеңіне сәйкес
Ел басының Жолдауында көрсетілген демократиялық реформалардың негізгі бағыттары «Қазақстан
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Конституцияға енгізілген өзгерістер мен
Сот-құқық жүйесін жетілдіру мақсатында тұтқындауға құзырлылықты соттарға беру
Жергілікті өкілетті органдарды дамытуға бағытталған шаралар жүзеге асырылады, оның
Жергілікті маңызы бар мәселелерді халықтың өзі дербес шеше алуын
Ата заңымыз бүгінгі заманның барлық көкейкесті мәселелерін толық қамтыған
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Елімізде жүргізіліп жатқан саяси
Біртұтас Қазақстан мемлекеті сан ұлтты қазақстандықтарды олардың ұлты
Оның тағы бір көрнісі - Ата заңға 2007
Конституцяда азаматтардың құқықтары мен бостандықтары анық көрсетілген және “Адам
Бұл Ата заңымыздың ең басты қасиеттерінің бірі
Конституцияда әркімнің өмір сүруге, өзінің жеке басының бостандығына,кадір қасиетіне,
Конституцияның 1-бабында: «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және
Еліміздің Конституциясының демократиялық қоғамның негізгі міндеттеріне сәйкес келетіндігі әлемде
Демократиялық мемлекеттерде Конституцияны дәріптеу - әр адамның азаматтық борышы
Ата заңымыздың ережелерін орындай білу, оны құрметтеу, Қазақстан Республикасы
Азаматтар ата заңда көрсетілген құқықтарын толық иеленумен бірге міндеттерін
Конституцияның тұрақтылығы мемлекетіміздің, қоғамымыздың тұрақтылығының бірден бір кепі лі
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы. Дамудың демократиялық жолына түскен посткеңестік
Сонымен, халықтың басым бөлігі – саясаткерлер де, қарапайым
Құқықтық мемлекетті қалыптастырудың маңызды алғы шарттарының ішінде азаматтық қоғамның
Дипломдық жұмыстың әдістемелік және теориялық негіздері. Әрбір егемен мемлекеттің
Еліміз тәуелсіздігінің алғашқы күндерінен-ақ Мемлекет басшысы – Елбасы Н.Ә.Назарбаев
Отандық ғалымдардың еңбектерінде конституциялық құқықтық нормалардың жүзеге асуы жалпы
Сонымен қатар, конституциялық құқықтық нормалардың жүзеге асуының процессуалдық ерекшеліктері
Отандық заңгерлердің ішінде конституциялық құқық теориясының көптеген мәселесімен айналысушы
Осы бағыттағы тағы бір сүбелі жұмысты атқарып жүрген ғалымдардың
Жоғарыдағы біздің конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыруға қатысты зерттеулердің
Дипломдық жұмыс құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, тиісті параграфтарға бөлінген
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КОНСТИТУЦИЯСЫ – МЕМЛЕКЕТТІҢ НЕГІЗГІ ЗАҢЫ
1.1 Конституция ұғымы, мәні, құрылымы және ерекшеліктері
«Конституция» сөзі негізінде латын тілінен шыққан, қазақшаға аударғанда «мекеме»,
Конституцияны түрлі негіздермен жіктеуге болады. Олар өзгерістер және түзетулер
1993 жылы 28 қаңтарда тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің бірінші Конституциясы
1995 жылы 30 тамызда республикалық референдум өткізу (бүкіл халықтық
Конституцияны қабылдай отырып, Қазақстан халқы мемлекеттік биліктің қайнар көзі
Конституцияның ең жоғарғы заңдық күші бар және ол ҚР-ның
Жаңа Ата Заңды құқықтық мемлекеттің қалыптасқан бағыттары, азаматтардың құқықтары
ҚР-ның Конституциясы барлық заң салдарының негізі болып табылады, ал
Бірнеше ғасырлар бұрын ру-тайпаға бөлініп, қоғамдасып өмір сүрген адамдардың
Демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет құру барысында Конституциямыздың
Қазақстан халқының тәуелсіздікті ту етіп, қабылдаған Конституциясы қазір қол
Конституцияны қабылдай отырып, Қазақстан халқы мемлекеттік билiктiң қайнар көзi
Бұл жаңа Конституция Қазақстанның төртiншi Ата заңы (1937, 1978,
Жаңа Ата заңда құқықтық мемлекеттiң қалыптастырылу бағыттары, азаматтардың құқықтары
ҚР Констиуциясы барлық заң салаларының негiзi болып табылады, ал
ҚР Констиуциясының кiрiспесiнде Ата Заңды қабылдаудың себептерi мен мақсаттары
Осыдан келiп, ҚР-ның мынадай негiзгi мақсаты туындайды: өзiнiң ең
Осыған орай республика қызметiнiң түбегейлi қағидалары айқындалады, олар:
қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық;
бүкiл халықтың игiлiгiн көздейтiн экономикалық даму;
қазақстандық патриотизм;
мемлекет өмiрiнiң аса маңызды мәселелерiн демократиялық әдiстермен, оның iшiнде
Ата Заңның негiзгi бөлiгiнде (I — VIII бөлiмдер) азаматтардың
Қорытынды және өтпелi ережелер мазмұндалған соңғы IХ бөлiмде Ата
«Жалпы ережелер» деп аталатын 1 бөлiмде жаңа конституциялық құрылысқа
Қазақстан халқының толық билiгi (егемендiгi);
Қазақстан Республикасы аумағының тұтастығы;
мемлекеттік билiктi жүзеге асыру барысындағы пiкiр еркiндiгi;
Конституцияның үстемдiгi (жоғары тұратындығы);
мемлекет билiгiнiң бөлiнiсi;
адам құқықтары мен бостандықтарының мемлекет мүдделерiнен басымдығы;
мемлекеттік тiл саясатының кепiлдiгi, т.б.
Азаматтық қоғамда мемлекет адам мүддесi үшiн жұмыс iстейдi, мемлекеттік
ҚР конституциялық құрылысының мазмұны саяси, экономикалық негiздерден, әлеуметтік саясат
Конституцияның 1-бабының 1-тармағында «Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық
Президенттiк басқару нысаны елдегi саяси тұрақтылықты және қоғамдық келiсiмдi
Қазақстандағы саяси құрылыс демократиялық болып жариялануына орай Ата Заңның
Сонымен қатар ҚР-нда идеололиялық және саяси әр алуандылық танылады.
«Адам және азамат» деп аталатын II бөлiмде адам мәртебесi,
«Президент» деп аталатын III бөлiм мемлекет басшысы ретiнде Президенттiң
Басқа мемлекеттік органдардың құрылуы мен қызметi IV — VIII
«Қорытынды және өтпелi ережелер» деп аталатын IХ бөлiмде жаңа
Мемлекет жасасатын халықараралық келiсiмдер мен шарттар да ҚР Констиуциясына
ҚР Констиуциясының жоғары тұрғандығын арнайы мемлекеттік орган — ҚР
Заңдарды Конституцияға сай келедi деп тану оларға қол қою
ҚР Констиуциясы тұрақтылық нышанымен ерекшеленедi. Негiзгi заң ретiнде оған
Егер Президент өзгерiстер мен толықтырулар енгiзудi Парламенттiң қарауына беруге
Қазақстан Республикасы дербес мемлекет ретінде даму барысында өзінің алдына
ҚР бұрынғы 1993 жылғы Конституциясымен салыстарғанда, жаңа Конституция барынша
Конституциялық идея өте күрделі құбылыс болса да, жалпы қоғамдық
1.2 Қазақстанның конституциялық даму кезеңдері
Еліміз егемендік алған соңғы 20 жыл ішінде Қазақстан үш
Тарихқа көз жүгіртетін болсақ, 1926 жылғы Қазақ СССР Конституциясы.
1937 жылғы Қазақ СССР Конституциясы. 1937 жылғы 26 наурызда
Сондай-ақ, сот және прокуратура жүйесі орнатылды. Халықтық сот төрешілері
1937 жылғы Конституцияда азаматтардың негізгі міндеттері мен құқықтары анықталған:
1978 жылғы Қазақ СССР Конституциясы. 1978 жылғы 20 ақпанда
1978 жылғы Конституцияда республиканың ұлттық мемлекеттік және әкімшілік-территориялық құрылымы,
1990 жылдардың басында Қазақ ССР-інде, содан кейін Қазақстанда бірнеше
1993 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясы. Тәуелсіз Қазақстанның алғашқы Конституциясы
Құқықтық мемлекет қалыптастыруды анықтаушы факторлар мен мәселелер төңірегінде сөз
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алып, өз алдына отау тіккелі бергі
Құқықтық мемлекет қалыптастырудың өзге алғы шарттарына тоқталатын болсақ, алдымен
Құқықтық мемлекеттегі қалыптастыру үшін қоғамның жалпы мәдениеттілігін, соның ішінде
Құқықтық мемлекет қалыптастырудың маңызды алғы шарттарының бірі азаматтық қоғам
Құқықтық мемлекет аса қуатты экономикалық базисті, өмір сүрудің жоғарығы
Құқықтық мемлекет құру жолы ұзақ та ауыр жол, оның
Қазақстанның тәуелсіздігін жариялағанына тарихи өлшеммен онша көп уақыт өте
Қазақстанның жаңа конституциялық заңдарының қалыптасу тарихы Қазақ КСР Конституциясына
1990 жылғы 25 казаңдағы Қазақ КСР-ының мемлекеттік егемендігі туралы
Декларацияда Қазақ КСР-ының басқа республикалармен бірге КСРО-ға ерікті түрде
Сонымен бірге Декларацияда: «Қазақ КСР-ы ұлттық мемлекеттікті қорғау, сақтау
Декларация — Қазақ КСР-ының бұрын буржуазиялық саяси институт ретінде
Заң шығару билігі Жогарғы Кеңеске берілді. Президент республиканың басшысы
Қазақ КСР-ы Декларациясында бұрын болмаған егемен құқық — республиканың
Сондай-ақ өз аумағындағы және ғылыми-техникалық. қуат Қазақ КСР-ының қатаң
Декларацияда мемлекеттің әлеуметтік негізін таптық тұрғыдан анықтайтын көзқарас жоқ.
Қазақ КСР-ы халықаралық қатынас субъектісі ретінде дербес құқықты иеленді.
Демек, Қазақстанда тәуелсіздікті жарияламастан бір жылдан астам бұрын КСРО
1991 жылдың 15 ақпанында қабылданған, соған сәйкес Қазақ КСР-ының
Конституциялық заңдардың орнықтырылуының екінші кезеңі Қазақстан Республикасы 1991 жылғы
Бұл заңның тағы бір мәні — бүкіл халықтың өзін-өзі
Осы конституциялық заңда тәуелсіздік бірінші рет жарияланды, онда тәуелсіз
Конституциялық заңның калыптасуының екінші кезеңдегі бір ерекшелігі, мемлекеттік тәуелсіздік
Осы кезенде Қазақ КСР-ының 1978 жылғы Конституциясына елеулі өзгерістер
Мемлекеттік органдар жүйесіне 1992 жылғы 5 маусымдағы «Конституциялық сот
Демек, бірінші және екінші кезеңде Қазақстан Республикасының конституциялық заңдары
Қазақстан Республикасы конституциялық заңдары қалыптасуының үшінші кезеңі Жоғарғы Кеңестің
Конституция 1978 жылғы Конституцияның кейбір қағидаларын қабылдады, айталық, Жоғарғы
Қазақстан Республикасының 1993 жылғы Конституииясына бірқатар жаңа қағидалар енгізілді.
Конституцияда «зиялы және біртұтас мемлекет» деген ұғым бірінші рет
Конституциядағы заң шығарушы, атқарушы және сот билігі тармақтарының «тежемелік
Конституция оның нормаларын тікелей қолдану туралы қағиданы орнықтырды. Конституция
1993 жылғы Конституция Жоғарғы Кеңестің заң шығару өкілеттігін беру
Конституциялық заңнын қалыптасуының төртінші кезеңі 1995 жылы қабылданған Конституциямен
Конституциямызда «Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк
Жалпы құқықтық мемлекет мәселесіне мән беріп қарасақ, бұл идея
Құқықтық мемлекеттің мәні қабылданған заңдардың санымен анықталмайды, олардың сапасымен,
Осы жерде еліміздің Ата заңында құқықтық мемлекет құру туралы
Сонымен қатар Ата заңымызда Қазақстан Республикасы өзінің барлық азаматтарының
Қазақ елі егеменді мемлекет болғаннан кейін қабылдаған екі Конституциясында
Бізде құқықтық мемлекет қалыптастыру процесі енді ғана күш алып
Ұтымды экономика, жетік құқықтық база болмайынша, әділ де адал
Заңды қастерлемейінше, құқық пен сот жүйесін ұлықтамайынша, Қазақстанда тиімді
Менің құқыктық мемлекетте азаматтарды Президент те емес, аймақтың басшысы
Конституциямыз қолданылып келе жатқан он жыл еліміздің Ата Заңының
Өкінішке қарай, көптеген мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар, соның
Бізде әлі де құқықтық енжарлық еңсерілген жоқ, әрі біз
Сондықтан да, біздің бәріміздің де Конституцияны жете білуге тиіс
Ең бастысы, кім екеніне қарамастан, әр адам Конституция қағидаларын
Мемлекет құру ісі - үздіксіз процесс, ол мемлекет канша
1.3 1995 жылғы Қазақстан Республикасы Конституциясындағы құқықтық қағидалары
Конституцияда қағидалардың орын алуы, оның нормативтік қасиетінің кең
Қазақстанның көп ұлтты халқының достығын нығайту мен мемлекеттің тәуелсіздігін
Республика қызметінің түбегейлі конституциялық қағидасы ретінде мемлекет өмірінің барынша
Бұл орайда мемлекеттік органдар қызметін ұйымдастыру мен оған баға
Қазақстан қазіргі шекарасында кейініректе қазақ ұлты мен қазақ хандығын
Қазақстан Республикасының тағы бір маңызды қағидаларының бірі елде саяси
Қазақстан Республикасы өтпелі кезеңді басынан өткеруде. Бұл демократиялық, зайырлы,
Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі дегеніміз елдің ұлттық мүдделерінің
Діни бірлестіктерді мемлекеттік тіркеуден өткізудегі мемлекеттік қадағалуды (тіркелуге қойылатын
Діни бірлестіктердің тіркеуден өткен жарғылары мен ережелерінің қолданылуына мемлекеттік
Зайырлы мемлекет сипатынан жазылған дінтану әдебиеттерін жазу және оларды
Қазақстан Республикасы өзін зайырлы мемлекет етіп орнықтырады, сондықтан діни
Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Қазақстан Республикасы орталықтандырылған жоспарлы экономикадан
Қазақстан Республикасының қызметі экономикалық дамуға бағытталуы тиіс. Осы
Конституцияда қазақстандық патриотизм қағидасы белгіленген. Патриотизм Отанға деген сүйіспеншілік,
Республика қызмтінің түбегейлі қағидаларының бірі мемлекет өмірінің аса
Референдумға азаматтардың ерікті түрде қатысу және ойын еркін білдіру;
Жасырын дауыс беру кезінде референдумға азамттардың жалпыға ортақ, тең
Жариялылық қағидасына негізделеді.
Конституция нормаларын талдау жасау арқылы онда, тіклей қағидалар түрінде
Конституцияда оның үстемдігі қағидасы тікелей белгіленбеген. Конституцияның үстемдігін мойындау
Қазақстан Республикасы Конституциясының жоғары заңи күші нормативтік құқықтық актілердің
Конституциялық заңдылық идеясы Қазақстан Республикасы аумағында Конституция ережелерін бұлжытпай,
Әрбір мемлекет өз саясатын белгілі бір идеяларға, идеялық
Құқықтық мемлекет туралы идея конституциялық деңгейде алғаш рет 1789
Құқық, соның ішінде конституция мен заңдарының үстемдігі;
Мемлекеттік биліктің тармақтарға бөлінуі;
Адамның құқықтары мен бостандықтарының кепліденуі, қорғалуы, сақталуы.
Конституцияның құқықтық мемлекет құру процесіне ықпалы әмбебап, көп жоспарлы,
Қазақстан Республикасы Конституциясындағы құқықтық мемлекет туралы ережелер бір-бірімен байланысқан
Конституциялық-құқықтық нормалар ең алдымен мемлекет құрылысын анықтайтын негізгі қағидаларды
Конституциялық қағидалар, идеялар конституциялық нормаларды шығарудың, оларды жүзеге асырудың
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ САЯСАТЫ
2.1 Конституциялық реформалар – Тәуелсіздігіміздің негізгі қозғаушы күші
«Бегі әділ болса, елі бақытты, халқы түзу болса, бегі
Көп этносты Қазақстан халқы қазіргі кезеңде әр түрлі тілде
Тәуелсіздіктің елең-алаңында Қазақстан мемлекеттілігінің болашағына күмән келтіргендер де аз
Қиыншылықтар мен қайшылықтарға толы тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы Н.Ә. Назарбаевтың
Оған дейін, яғни Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан кейін, 1993
1993 жылғы Конституция бойынша Қазақстан Республикасы президентік республика деп
Ал, 1995 жылғы Конституцияның ерекшіліктері мен артықшылықтары қандай болды?
1995 жылғы Конституцияның ең басты жетістігі – ел тәуелсіздігінің
Тәуелсіздіктің арқасында республика халықының саяси белсенділігі артты.Азаматтардың қоғамдық өмірдің
2012 жылдан бастап Президенттің өкілеттілік мерзімі 7 жылдан 5
Конституциялық реформалардың бастауында тұрған, идеялық рухтандырушы болған Елбасымыз туралы
Н. Ә. Назарбаевтың басшылығымен тарихи қысқа мерзімде қоғамдық дамудың
Конституциялық өзгерістерге сәйкес, еліміздің этнос аралық татулық пен достықтың,
Конституциялық реформаларға сәйкес, еліміздегі сот жүйесі халықаралық деңгейге келтірілді.
Сонымен қатар, судьялардың кәсіби дайындығына талапты күшейту жөніндегі тұтас
Конституциялық реформаларда бейнеленген түбегейлі өзгерістер еліміздің қоғамдық-саяси дамудың жаңа
Біздің халқымыз бүгінгі күнге басынан ауыр – ауыр тарихи
Конституцияға толық сай келтіру үшін жүргізілген сайлау жүйесін реформалау,
Конституцияға еңгізілген өзгерістер негізінде мажоритарлық жүйенің орнына жаңа пропорционалдық
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінде де конституциялық өзгерістер қарастырылған. Осының
Президент Нұрсултан Әбішұлы Назарбаев барлық конституциялық өзгерістердің идеялық авторы
2.2 Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 ж. және 2007 ж.
Қазақстан Республикасында конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыру барысында Президентке
Бұл берілген анықтама еліміз Президентінің мәртебесін ашуға толық негіз
1) шектелген, мұнда Президент атқарушы билік органының стратегиялық басшысы
2) кең ауқымдағы, мұнда Президент мемлекет басшысы ретінде, атқару
Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық нормаларды жүзеге асырудағы рөлін оның
В законодательные полномочия парламента Республики не входит внесение изменений
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Президенті Конституцияның 61-бабының 2-тармағына сәйкес
Турадан алып қарайтын болсақ, орынсыздау болып та көрінуі мүмкін.
Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар конституциялық немесе жай
Көріп отырғанымыздай Президенттің заң күші бар жарлықтары нормативтік құқықтық
Президенттің жарлықтары жалпы Конституция және басқа да заңдардың негізінде
1) Республика Президентінің актісін шығаруды талап ететін Президенттің конституциялық
2) Конституция және өкімет органдарының Қазақстан халқының алдындағы жауапкершілік
3) Парламенттің заңды міндетіне кірмейтін, сондай-ақ Үкімет пен басқа
4) Қазақстан Республикасының экономикалық және саяси-әлеуметтік дамуы жөніндегі стратегиялық
Қазіргі кезеңде заң күші жоқ 1993 жылғы Конституцияның 71-бабында
Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық нормаларды жүзеге асыруға ықпал ететін
Республика Президентінің қарсылықтарын туғызған заңдар немесе заңның баптары бойынша
Республика Президентінің қарсылықтарымен қайтарылған заң немесе заңның баптары Мәжілістің
Республика Президенті Мәжілістің тұрақты комитетінде және Мәжілістің отырысында қарсылықтарды
Парламент Палаталардың бірлескен отырысында заң немесе оның жекелеген баптары
Егер, Парламент әр Палата депутаттары жалпы санының үштен екісінің
Егер, Парламент дауыс беру нәтижесінде Президент қарсылықтарын еңсере алмаса
Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық нормаларды жүзеге асыруға қатысты бейресми
Қазақстан Республикасының жыл сайынғы жолдауын сонымен қатар еліміздің Конституциясының
Жыл сайынғы жолдауда Қазақстан Республикасының конституциялық дамуының жай-күйі, конституциялық
Қазақстан Республикасының Президенті еліміздің негізгі
Қазақстан Республикасы Президентінің Конституциялық Кеңеске, яғни заңдардың Конституцияға сәйкестігі
Еліміз Президентінің конституциялық нормаларды жүзеге асырудағы тағы бір атқаратын
Президенттің конституцияның кепілі болып табылады деген нормасы қанша құлаққа
Қазақстан Республикасы Президентінің бұл өкілеттігін былай топтастырып көрсетуге болады:
Біріншіден, Президенттің Конституциялық Кеңеске өтініш білдіруі. Бұл ел басының
Зейнетақы заңының, әсіресе оның зейнетке шығу жасын ұлғайту бөлігін
Екіншіден, Атқару билігі органдары актілерінің күшін жоюы немесе тоқтата
а) Үкімет актілерінің және облыстардың, республикалық маңызы бар қалалар
Үшіншіден, Парламент қарауына Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы
Төртіншіден, Президент Конституциялық Кеңестің қорытынды шешіміне тұтастай немесе бір
Бесіншіден, Президент, Парламент Сенаты ұсынған заңға 15 жұмыс күні
Алтыншыдан, Үкімет мүшесі, әкімдер заңдарды орындамаған жағдайда оны қызметінен
Жетіншіден, Заң жобаларын қараудың басымдығын белгілей алады, сондай-ақ Парламентке
Сегізіншіден, Қазақстан Республикасы Конституциясының 91-бабына сәйкес Президент Конституцияға өзгертулер
Тоғызыншыдан, Президент Үкімет арқылы заң шығару қызметіне қатысады, яғни
Оныншыдан, Қазақстан Республикасы Президенті нақты жағдайларда Парламентті тарата алады.
Бұл тараушада, біз Қазақстан Республикасының конституциялық нормаларды жүзеге асыруды
Қазақстан Республикасының Президенті конституциялық нормаларды жүзеге асыру ісіне заңда
2.3. Қазақстан Республикасының Конституциясына 1998 ж. және 2007 ж.
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес, республикада мемлекеттiк билiк бiртұтас, ол
Қазіргі заманғы басқару жүйесінде мемлекеттер дамуы мен конституциялық идеологияны
Мемлекет және құқық жөніндегі маркстік-лениндік ілім бұл концепцияны «буржуазиялық»,
Билік бөлісу идеясы Аристотель, М. Падуанский, Дж. Локк, Ш.
Дж. Локктың iлiмiнiң едәуiр бөлiгi «билiктi бөлу» концепциясына арналған.
«Егер,— деп жазды Монтескье, заң шығару және атқару билiгi
Кант мемлекеттегi үш басты органды — заң шығарушы (парламент),
Гамильтон штаттардың жаңа федералды одағын сақтап қалу үшiн жаңа
Еліміз егемендік алғаннан кейін Қазақстанның бірқатар заңгер-ғалымдары өздерінің еңбектерінде
Сонымен, С.С. Сартаев: «құқықтық мемлекет қалыптастыруда биліктің үш тармағыда
М.Т. Баймаханов, Л.М. Вайсберг, А.К. Котовтың, пікірінше: «Қазақстан Республикасының
А.А. Тарановтың «Парламент және Қазақстандағы заң шығарушылық билік» атты
Е.К. Нурпеисова, А.К. Котованың ойынша: «мемлекеттік биліктің заң шығарушы,
Сонымен, Қазақстанда құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғам құру процесі
Құқықтық мемлекет үлгісіндегі билік бөлісінің принципі оны ұйымдастыру мен
Бүгінгі Қазақстан үшін, сондықтан да ең тиімді мемлекеттік құрылыс
Билік бөлісінің принципін конституциялық-құқықтық жолмен нығайтудың маңызы, бір жағынан,
Жоғарыда айтқанымыздай, биліктің жалғыз қайнар көзі – халық. Ендеше,
Қазақстан Республикасының Конституциясының тиісті баптары мен тармақтарынан тежемелік және
Конституцияның 47-бабының 3-тармағына сәйкес Президентті қызметінен кетіру туралы мәселе,
Сонымен қазіргі жағдайдағы Қазақстан Республикасы үшін ең тиімді билік
Сондай-ақ заңның басымдығы, заңдылық тәртібі — құқықтық мемлекетті калыптастырудың
Заңның басымдық принципі мемлекеттік билік органдарының әзара «жақсы» қарым-қатынастарының
Демек, елдің Конституциясының идеяларын, қағидаларын және ережелерін орындамау, заңды
Сот билігінің қызметі барлық кезде, біріншіден, конституциялық реттеудің аса
Шынайы демократияны қамтамасыз ету жағдайында жеке адамның құқықтық мәртебесі
Демек, барлық кезде, бейнелеп айтқанда, мемлекеттік биліктің үш таған
Соттар сот төрелігін жүзеге асыру арқылы, сөзсіз, занды және
Белгілі қазақстандық заңгер-ғалым, профессор С. Н. Сәбікенов өзінің «Салыстырмалы
Сот билігі ұғымын қарастыра отырып, мына бір жайды ой
Сондай-ақ Қазакстан Республикасының Конституциясы (1995 ж) сот билігінің қалыптасу
Сот төрелігін сот ғана жүзеге асырса, ал заң шығару
Сондықтан биліктің сот және «шынайы» заң шығарушы тармақтарына қатысты
Сонымен қатар құқықтық мемлекет үшін заң мен зандылыктың аса
Сот төрелігін жүзеге асыру процесінде белгілі бір жағдайларда қылмыстық
Біздің ойымызша, Парламенттің сот құрылысы және сотта іс жүргізу
Биліктің заң шығарушы да, сот тармақтары да, біздің пікірімізше,
Демек, бұлардың бәрі мемлекеттік биліктің бүкіл тармақтарының қоғамның жан-жақты
Біз, сот және атқарушы билік тармақтары құзырларын бөлу мәселесі
Сондықтан да егеменді, тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттігін қалыптастырудың қазіргі жағдайында
Бұл орайда біз не айтқымыз келеді? Ең алдымен сот
Демек, біз сот құрылысын, сотта іс жүргізу жүйесін де,
Аталған мәселелер бойынша атакты казақстандық ғалым-заңгер, мемлекет және қүқык
Қуатты аппаратқа ие Атқарушы билік түрі заң шығарушы да,
Сонымен қатар мына жағдайды да атап айту керек: атқарушы
Сондыктан да заң шығарушы және атқарушы тармақтар арасында өкілеттіктерді
Мемлекеттік билік органдарының өздеріне тән емес міндеттерді «иеленіп алуына»
Сонымен қатар, тұтастай алғанда, мемлекеттің алдында тұрған міндеттер барлық
Биліктің атқарушы және сот тармақтары өзара сан қырлы қатынаста
Сондықтан да, біздің көзқарасымызша, өтпелі кезеңнің қазіргі жағдайында мемлекеттік
Айта кету керек, біздің елімізде сот төрелігінің қалыптасу тарихының
Мысалы, шешім шығару ауыртпалығы билер үшін ақсақалдарға түскенін айрықша
Өкінішке орай, күні кешеге дейін қазақ халқының сот төрелігінің
Биліктің атқарушы және сот тармақтары арасындағы өзара қарым-қатынастарды дамытып,
Мемлекеттік биліктің сот және атқарушы тармақтары арасында қалыптаскан сан
Сондықтан да Қазақстан Республикасында құқықтық мемлекетті және демократиялық, азаматтык
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыру жалпы еліміздің
Әрбір егемен мемлекеттің өз дамуының негізгі бағыттарын айқындайтын конституциялық
Еліміз тәуелсіздігінің алғашқы күндерінен-ақ Мемлекет басшысы – Елбасы Н.Ә.Назарбаев
Соңғы кездері құқық теориясы мен практикасында “конституциялық саясат” және
Көптеген ортақ белгілері болуына қарамастан, “конституциялық саясат” және “конституция”
Мемлекеттің Негізгі Заңы мемлекеттің конституциялық саясатын жүзеге асыру құралы
Конституциялық нормалар Конституцияда көзделген заңнамалық актілерді шығару түрінде де
Кей жағдайларда Негізгі Заң құндылықтар жүйесін бекітіп, оларды құқықтық
Конституциялық құндылықтардың мазмұнын заңнамалық толтыру кезінде қайшылықтар болуы мүмкін.
Осылайша, конституциялық және жай заңдар, заңға тәуелді актілер қабылданғанда,
Конституциялық саясат та мемлекеттің өзі сияқты үнемі дамуда болады,
Қазақстанның конституциялық саясатының негіздері туралы айта келе, еліміздің конституциялық
Бұған Мемлекет басшысының Конституцияның әлеуеті өмірдің барлық салаларында мейлінше
Өзінің стратегиялық бағыт-бағдарын таңдап алған мемлекет пен қоғам үшін
Осы үздіксіз үдеріс кезінде Негізгі Заң талаптарына жауап беретін
Осы күрделі мәселелерді шешу үшін республикада тиісті өкілеттік берілген
Бұлардың бәрі де өз міндетін ойдағыдай атқарып жүр деп
Республика Президентінің үстіміздегі жылғы 29 қаңтарда Парламент палаталарының бірлескен
Қазақстан өз ішіндегі адам құқықтарына қатысты жағдайлар бойынша халықаралық
Сонымен қатар кемшіліктердің бәрі де толығымен шешілді деп айтуға
Конституциялық заңдылықты қорғау және Конституция ережелерін бірізді түсіндіру тетігінде
Қазақстанның конституциялық құқығы дамуына қарай отырып, қазіргі ұлттық конституциялық
Конституцияның нормаларын ресми түсіндіру немесе заңдардың конституциялығын тексеру туралы
Мәселен, 2001 жылғы 21 желтоқсандағы №18/2 қаулыда Конституциялық Кеңес
2008 жылғы 27 ақпандағы №2 нормативтік қаулыда Конституциялық Кеңес,
Қазақстанның мемлекеттік және өзге де тілдерінің мәртебесі туралы конституциялық
Заңдарды немесе өзге де нормативтік құқықтық актілерді не олардың
Сонымен бірге конституциялық бақылау органдарын құқық теориясында “жағымды заң
Өз қызметінде Конституциялық Кеңес, түптеп келгенде, ел Президенті айқындаған
Қорыта келе, “конституциялық саясат” және “конституция” ұғымдары мемлекет пен
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI
«Қазақстан Республикасының 2010 жылдан 2020 жылға дейiнгi кезеңге арналған
Философиялық сөздік / Құраст.Р.Н. Нұрғалиев, Ғ.Ғ. Ақмамбетов, Ж.М, Әбділдин.
2.Қазақстан Республикасының Конституциясының түсіндірме сөздігі. Алматы: Жеті Жарғы, 1996.
3.Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы: Жеті жарғы, 2007. –
Михалева Н. Юридические свойства конституций стран СНГ / Правовое
Михалева Н. Юридические свойства конституций стран СНГ / Правовое
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 28 қаңтар 1993 жыл. Алматы, 1993.
Қазақстан Республикасының Конституциясы. Түсініктеме. – Алматы: «Жеті жарғы», 1999,
Н.Ә. Назарбаев. «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
Қазақстан Республикасының Конституциясы. Түсініктеме. – Алматы: «Жеті жарғы», 1999,
Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан-2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының
Қазақстан Республикасының құқықтық саясат тұжырымдамасы: 2002 ж. 20 қыркүйектегі
Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының
Еліміздің жаңа ғасырдағы тұрақтылығы мен қауіпсіздігі туралы // Ел
Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының
Баймаханов М.Т. Конституция и процесс построения правового государства //
Касымбеков М.Б. «Первый». – Очерки о Президенте Республики Казахстан.
Назарбаев Н.Ә. «Ғасырлар тоғысында». – Алматы: Өнер, 1996. –
Қазақстан Республикасының Коституциясы. – Алматы. -1995.
Конституциялық реформа және Қазақстанда демократиялық үдерістердің тереңдей түсуі. Конференция
Баишев Ж. Конституционное право Республики Казахстан: Учебно-метод. пособие.
Майлыбаев Б. Юридическая категория. Институт президентсва (понятие, сущность, содержание,
Майлыбаев Б.А. Становление и эволюция института Президента Республики Казахстан:
Копабаев О.К. Конституционный закон: понятие и предмет регулирования //
Кусаинов Д.О. Взаимодействие ветвей власти в процессе обеспечения прав
Конституция Республики Казахстан. Научно-правовой комментарий / Под.ред. С.Сапаргалиева. –
Кенжалиев З.Ж., Ким В.А. Развитие конституционного законодательства Республики Казахстан
Жарболова А. Ж. Қазақстан Республикасындағы заң шығару процесі. Заң.
Тлембаева Ж. Нормативные акты Президента РК в системе правового
Қазақстан Республикасы Нормативтік құқықтық актілер туралы Қазақстан Республикасының 1998
Қазақстан Республикасының Конституциясының түсіндірме сөздігі. Алматы: Жеті Жарғы, 1996.
Назарбаев Н.Ә. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару
Малиновский В. Глава государства суверенного Казахстана. Алматы: ВШП Әділет,
Жарболова А.Ж. Қазақстан Республикасының Президенті –Конституцияның мызғымастығы //
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995 жыл. Алматы, 2002,
Мұхамедов М., Сатершинов Б., Сырымбетұлы Б. Саяси-құқықтық ілімдер тарихы.
Мишин А.А. Принцип разделения властей в конституционном механизме США.
Қазақстан Республикасының Конституциясының түсіндірме сөздігі. Алматы: Жеті Жарғы, 1996.
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995 жыл. Алматы, 2002,
Мұхамедов М., Сатершинов Б., Сырымбетұлы Б. Саяси-құқықтық ілімдер тарихы.
Монтескье Ш. О духе законов. В кн.: Право быть
Кант И. Сочинения в шести томах. М., 1963 -
Мишин А.А. Принцип разделения властей в конституционном механизме США.
Сартаев C.C. Об учреждении поста Президента Казахской ССР и
Баймаханов М.Т., Вайсберг Л.М., Котов А.К. Становление суверенитета Республики
Таранов А.А. «Парламент и законодательная власть Казахстана». Алматы. 1995.
Нурпеисов Е.К., Котов А.К. Государство Казахстан от ханской власти
Ким В. А. Основной Закон — работает. «Казахстанская
Сәбікенов С. Н. Салыстырмалы мемлекеттік қүқық. Оқулық. Алматы. «Өркениет».
Алибаева Г. А. Местные исполнительные органы в системе государственной
Сартаев С. С, Ахметов М. М. Исполнительная
Михайленко Н. Т. Правоведение Кыргызской Республики. Под ред. Заслуженного
Исполнительная власть в Российской Федераиии. Проблемы развития. Отв. ред.
Валиханов Ч. Ч. Собрание сочинений в пяти томах. Том
Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан-2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының
4